O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI

TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

 

 

 

“Telekommunikatsiya injiniringi” kafedrasi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

“KEYINGI AVLOD KONVERGENT TARMOQLARI”

fanidan amaliy mashg‘ulotlarni bajarishga oid

 

USLUBIY QO‘LLANMA

1-qism

 

5350100 – “Telekommunikatsiya” ta’lim yo’nalishi

talabalari uchun

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Toshkent 2021

 

Muallif: D.T. Normatova

PhD, dotsent M.B.Abdujapparova muxarrirligi ostida

 

 

“KEYINGI  AVLODG  KONVERGENT TARMOQLARI” fanidan  amaliy mashg‘ulotlarni bajarishga oid uslubiy qo‘llanma, 1-qism / Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU. Toshkent, 2021 y,  112 bet

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

      Taqrizchi:

 

 “Telekommunikatsiya injiniringi”

   kafedrasi dotsenti                                                         A.A.Muradova

 

 

 

 

 

 

 

 

© Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU. 2021  yil.

	MUNDARIJA
	KIRISH...............................................................................................................	4
	1-AMALIY  MASHG‘ULOT. Umumiy foydalanish telefon tarmog‘i (UfTT)ning tuzilish tamoyillarini o’rganish......................................................	5
	2-AMALIY  MASHG‘ULOT. Konvergent va Umumiy foydalanish telefon tarmog‘i (UfTT) tarmoqlarida abonent terminallaini raqamalash tamoyil-larini o’rganish...................................................................................................	16
	3-AMALIY  MASHG‘ULOT. Chaqiriqqa xizmat ko‘rsatish jarayonini  o‘rganish.............................................................................................................	36
	4-AMALIY  MASHG‘ULOT. Chaqiriqqa xizmat ko’rsatish jarayonini o’rganish - “prefiks tahlili”, “abonentni mantiqiy identifikatsiyalash ” va “ulovchi liniyalarni qidirish” dasturi………………………………………….	50
	5-AMALIY  MASHG‘ULOT. AMG, TMG, DSLAM  mediashlyuzlarini o‘rganish.............................................................................................................	68
	6-AMALIY  MASHG‘ULOT. xDSL  texnologiyasi asosida IAD  qurilmasining tarmoqdagi o’zaro harakatini o’rganish......................................	78
	7-AMALIY  MASHG‘ULOT. H.248 protokoli bo’yicha ulanishni o’rnatishni o’rganish.............................................................................................................	89
	8-AMALIY  MASHG‘ULOT. MSAN ish tamoyilini o’rganish ......................	103

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

KIRISH

 

Mamlakatimiz iqtisodiyoti telekommunikatsiya va axborot texnologiyalari soxasida  isloxatlar tufayli bir qancha ahamiyatli ijobiy o‘zgarishlarga ega bo‘lib, bu soxa eng  tezkor rivojlanayotgan uzoq muddatli iqtisodiy o‘sish potensialiga  ega bo‘lgan soxaga aylandi va zamonaviy axborot texnologiyalarini mamlakatimiz xayotiga kiritish, ijtimoiy ishlab chiqish va rivojlanish samaradorligini oshirish  vazifalarini echishga yo‘naltirilgan Respublika xukumati faoliyatining ustuvor vazifalaridan biridir. Shu tufayli har xil axborot kommunikatsiya texnologiyalarining tez rivojlanishi  va o‘zaro birgalikda ishlashi natijasida ularning yaqinlashishi kuzatilmoqda. Bu jarayon hayotimizga telekommunikatsiya tarmoqlarida texnologiyalar konvergensiyasi tushunchasi bilan kirib kelmoqda. Chunki bugungi kunda global kompyuter tarmog‘i ko‘plab birlashgan korporativ va lokal tarmoqlarni tashkil qiladi. Shunga qaramasdan oxirgi paytda axborotlarni uzatish xajmining oshishi, mavjud bo‘lgan axborotli kanallarning uzatuvchanlik qobiliyatini etishmasligiga olib kelmoqda.Bu asosan internet, video, video konferensiya, elektron pochta va boshqa xizmatlarni paydo bo‘lishi bilan bog‘liq.

Yaqin kelajakda telekommunikatsiya tarmoqlarida trafikni uzatish tezligi shunday katta hamda ma’lumotlarni ifodalash usuli shunchalik ommabop bo‘ladiki, yagona paket bilan bir vaqtning o‘zida ovozni, tasvirni, matnni, teledasturni uzatish mumkin bo‘ladi. Bunga qisman bo‘lsa ham erishilgan.

Bunday axborot texnologiyalari rivoji, xayotimizga kirib kelayotgan yangi texnologiyalarni qulay, sifatli va bir-biriga moslashgan xolda ishlashini talab qiladi.

  Yuqoridagilarni nazarda tutgan holda mazkur uslubiy qo‘llanmada keyingi avlodning konvergent tarmoqlarida qo‘llaniladigan qurilmalar, ularning tuzilishi va ishlash prinsiplari, xizmat ko‘rsatish jarayonlari misollar asosida o‘rganiladi.

Uslubiy qo‘llanma ayrim kamchilik va xatolardan xoli emas. Muallif, ushbu uslubiy qo‘llanma bo‘yicha taqrizchilarning va barcha o‘quvchilarning bergan ko‘rsatmalari va maslaxatlari uchun ularga oldindan minnatdorchilik bildirgan holda, keyingi nashrda bu kamchiliklar bartaraf etiladi, degan umidda.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 – Amaliy mashg’ulot

UMUMIY FOYDALANISH TELEFON TARMOG‘I (UfTT)NING TUZILISH TAMOYILLARINI O’RGANISH

 

 

1.1.         Mashg‘ulot  maqsadi va mazmuni

 

 Telefon aloqasi xaqida umumiy tushunchalar, vazifalari, UfTT tuzilish prinsiplarini, ularning turlari, telefon tarmog‘i va telekommunikatsiya tarmog‘i o‘rtasidagi farqni, mahalliy TK tarmoqlarini o‘rganish

 

 

1.2. Topshiriq.

 

Variant bo‘yicha UfTT tuzilish prinsiplarini va aloqa diagrammasini tuzing(1.1-jadvalga qarang) aloqani tashkil etish algoritmini tavsiflang. Tarmoq diagrammasi 1.2-rasmda keltirilgan.

 

1.1-jadval

Topshiriq variantlari

 

1.3. Nazorat savollari

 

Telefon aloka trakti nima, tushuntiring?

2. Telefon aloka trakti nimalardan iborat?

Xar birini tushuntiring?

3. Telefon aloka trakti turlarini keltiring. Xar biri to‘grisida ma’lumot bering.

4. Ulash traktiga ko‘yilgan talablarni ayting?

5. Ulash traktida signalni so‘nishi nima, uning meyor kiymatini ayting?

 

1.4. Adabiyotlar

 

1. M.X. Nurullaeva, A.D. Normurodov. Telekommunikatsiya asoslari. O‘quv qo‘llanma. T.: TATU, 2008.

2. M.X. Nurullaeva, A.D. Normurodov. Telekommunikatsiya tizimlari va tarmoqlari. O‘quv qo‘llanma. T.: TATU, 2008

 

 

1.5. Nazariy qism

 

Telefon aloqasi – eng qulay va ommaviy elektr aloqa turi bo‘lib, amalda istalgan masofada joylashgan insonlar gaplashishini, nisbatan sodda va arzon uzatish tizimlari yordamida, amalga oshiradigan aloqa turidir. Zamonaviy telefon tarmoqlari elektr aloqaning boshqa turdagi tarmoqlariga nisbatan ancha katta va tarmoqlangandir.

Telefon aloqa tarmog‘ini rivojlantirish asosiy texnik siyosati bu tarmoqni raqamlashtirishdir, ya’ni amaliyotda axborotni raqamli uzatish, taqsimlash va o‘zgartish usullariga o‘tishdir.

Telefon aloqadan keng foydalanmasdan biron bir ishlab chiqarish korxonasining faoliyati, fan-texnika va madaniyatning rivojlanishi, o‘qitish jarayonini amalga oshirilishi va xakozo amalda mumkin emas.

Telefon aloqasi telefon aloqa tizimi bo‘lib, o‘zaro bog‘langan aloqa tarmog‘ining muxim tarkibiy qismidir. Bu strukturasiga ko‘ra telefon aloqa tizimi tarkibiga quyidagilar kiradi (1.1-rasm):

         - umumiy foydalanish telefon tarmog‘i;

         - ajratilgan (shaharlararo) telefon aloqa tarmog‘i;

         - umumiy foydalanish xarakatdagi radiotelefon aloqa tarmog‘i;

         - ta’minot (xizmatlar taqdim etish, nomerlash, signalizatsiya, xizmat xaqini qaydlash va xisob-kitob, kanallarni normirovkalash va xakozo);

         -  boshqarish tizimi.

 

 

1.1-rasm. Umumiy foydalanish telefon aloqasi tizimining strukturasi

 

 Umumiy foydalanish telefon tarmog‘i (UFTfT)  -  maxalliy va shaharlararo avtomatik telefon stansiyalari va kommutatsion uzellari, xalqaro kommutatsiya markazlari, abonent oxirgi qurilmalari, shuningdek telefon tarmog‘i kanallari va liniyalarining jamlanmasi bo‘lib,  axoli, korxonalar, tashkilotlar va idoralarni telefon aloqa xizmatlariga talablarni qondirishga mo‘ljallangan.

Aloqa tarmoqlarining klassifikatsiyasiga mos xolda umumiy foydalanish telefon tarmog‘i qamrash territoriyasi va abonentlar soni bo‘yicha turli ierarxik telefon tarmoqlari majmuasidir. UFTfT tarkibiga (1.2-rasm) maxalliy (shahar, qishloq va kombinatsiyalashgan); zona ichi; shaharlararo; xalqaro tarmoqlar kiradi.

 

            

1.2-rasm. Umumiy foydalanish telefon tarmog‘ining strukturasi

 

Belgilashlar: AKU-avtomatik kommutatsiya uzeli (1,2), ShATS – shaharlararo avtomatik telefon stansiyasi, MATS–markaziy avtomatik telefon stansiyasi, US-uzel stansiyasi, XKU –xabarlar kirish uzeli, TATS– tuman avtomatik telefon stansiyasi, UTS–uzel tranzit stansiyasi, OS–oxirgi stansiyalar, QTT–qishloq telefon tarmog‘i, ShTT–shahar telefon tarmog‘i.

Shahar telefon tarmoqlari (ShTT) shahar territoriyasida va uning shaharoldi zonalarida telefon aloqani ta’minlaydi. Qishloq telefon tarmoqlari (QTT) ma’muriy tumanlaridagi qishloqlarni telefon aloqasi bilan ta’minlaydi.

Tuman markazi yoki katta shahar territoriyalarida davlat organlari va qishloq xo‘jalik tashkilotlari joylashgan bo‘lsa va u bir vaqtning o‘zida tuman markazi bo‘lib rayonlashtirilgan telefon tarmog‘idan, QTT va ShTT yagona kombinatsiyalashgan telefon tarmog‘ini tashkil etadi. Bu telefon tarmoqlari umumiy “maxalliy telefon tarmoqlari” nomi bilan birlashtiriladi.

Shaharlararo telefon tarmoqlarini shaharlararo oxirgi va oxirgi-tranzit stansiyalar, avtomatik kommutatsiya uzellari va ular orasidagi aloqa kanallari jamlanmasini tashkil etadi. Shaharlararo telefon tarmoqlari turli zonalar territoriyalarida joylashgan maxalliy telefon tarmoqlari abonentlari orasida ulanishlar o‘rnatilishi uchun mo‘ljallangan.

Zona ichi telefon tarmoqlari avtomatik shaharlararo telefon stansiyalar, buyurtma-ulanish liniyalari (BUL), maxalliy telefon tarmoqlarini ShATS

bilan bog‘lovchi shaharlararo ulanish  liniyalari (ShUL), elektron ATS mavjudligida    zonadagi           turli maxalliy tarmoqlar orasidagi ulanish liniyalari, shuningdek zonada bir nechta ShATS mavjud bo‘lsa, ular orasidagi kanallar jamlanmasidir.

Zona ichi telefon tarmoqlari bitta telefon  zona territoriyasida joylashgan maxalliy telefon tarmoqlari abonentlari orasida aloqani tashkil etishga xizmat qiladi. Zonaning belgisi mazkur zona maxalliy tarmog‘i abonent liniya larining   yagona  7  raqamli numeratsiyasidir. Zona territoriyasi odatda viloyat,  o‘lka yoki respublika xududiga  mos keladi. Ba’zi xollarda ikkita viloyat bitta zonani tashkil etishi yoki bitta viloyatda ikkita zona bo‘lishi ham mumkin.

Xalqaro aloqa telefon tarmoqlari xalqaro kommutatsiya markazlari va o‘zaro yuqori sifatli kanallar bilan bog‘langan  xalqaro telefon stansiyalarining jamlanmasidir. Xalqaro telefon aloqasini rivojlantirish konsepsiyasiga muvofiq katta shaharlarda xalqaro kommutatsiya markazlari XKM (MSK)ni  tuzish ko‘zda tutiladi. Xalqaro yo‘nalishlarga chiqish imkoniyatlari bo‘lmagan shaharlar abonentlari xalqaro stollarga buyurtmalar berishadi va o‘zlarining biriktirilgan regionidagi XKM(MSK) orqali xalqaro tarmoqqa chiqishadi.

Ajratilgan xalqaro telefon aloqa tarmog‘i. Bu tarmoq  ayrim abonentlar guruxini imtiyozli xizmat ko‘rsatish orqali yuqori sifatli xalqaro aloqa bilan ta’minlash imkonini beradigan kommutatsion stansiyalar, kanallar va uzatish liniyalari jamlanmasidir. Ajratilgan xalqaro telefon  tarmog‘i mamlakatning hamma xududini egallaydigan tarmoqlangan telefon aloqa tarmog‘idir. Tarmoqni  rivojlantirish, xabarlarni 2,4; 4,8; 9,6 kbit/s tezlikda uzatish xisobiga abonentlarga sifatli xizmat ko‘rsatishni amalga oshiradigan ajratilgan raqamli kommutatsiyalanadigan tarmoqni (ARKT) yaratish yo‘lida bormoqda. ARKT ni joriy etish xizmatlarni integratsiyalovchi yagona milliy tarmoqning “skeletini” yaratish yo‘llaridan biridir, unga kelishilgan protokollar bo‘yicha maxalliy va idoraviy raqamli tarmoqlar ulanishi mumkin. Ajratilgan xalqaro telefon tarmog‘ining abonentlariga shahar, shaharlararo va xalqaro telefon aloqasi, faksimil aloqa, elektron pochta, fakspochta xizmatlari taqdim etiladi.

            Turli darajadagi (satxdagi) telefon tarmoqlarining tuzilish prinsiplari

Shaharlararo telefon tarmog‘ining tuzilish prinsiplari. Shaharlararo telefon tarmog‘ini tuzishga asos qilib xududni territorial bo‘lish prinsipi olingan. Unda quyidagilar xisobga olinadi:

-xudud chegaralari va birlamchi (transport) magistral tarmoq strukturasi;

-xududning ma’muriy bo‘linishi;

-texnik – iqtisodiy ko‘rsatgichlar.

         Shaharlararo telefon tarmog‘ining tuzilish sxemasi 3-rasmda keltirilgan.

Bunday tarmoq ierarxik prinsipda quriladi va ikkita ierarxiya darajasiga ega:

-quyi ierarxiya - zonaviy ShATS lar;

-yuqori ierarxiya - AKU–I va AKU-II lardan iborat.

Mamlakat telefon xududlariga bo‘linadi. Xar bir xududda avtomatik kommutatsiya uzeli AKU yoki  AKU vazifasini bajaruvchi, oxirgi-tranzit stansiya (OTS) va AKU va OTS larni “xar birini xar biri bilan” prinsipi bo‘yicha bog‘lovchi telefon kanallari bog‘lanmasi  tashkil qilinadi.

AKU va OTS larda telefon kanallarini tranzit ulash amalga oshiriladi. Telefon xududi bir nechta nomerlangan zonasiga ega bo‘lib, xar bir zonada bitta yoki bir nechta ShATS o‘rnatiladi.

 

 

            

1.3-rasm. Shaharlararo telefon tarmog‘ining tuzilish sxemasi

        

Zona ichi telefon tarmoqlarini qurilish usullari. Bir zona ichida bir yoki bir nechta ShATS lar o‘rnatilgan bo‘lishi mumkin.  Zona ichida bitta ShATS bo‘lsa zonadagi tarmoq radial prinsipda quriladi (4-rasm), zona ichidagi har bir maxalliy tarmoq ShATS ga chiqishda BUL va kirishda shaharlararo ulovchi liniya (ShUL) lar orqali ulanadi.    

                                                                                                                          

 

1.4-rasm. Zona ichi tarmoqning tuzilish sxemasi

 

Bu yerda: AKU-avtomatik kommutatsiya uzeli; OTS - oxirgi–tranzit stansiya; ShATS - shaharlararo avtomatik telefon stansiyasi; BUL - buyurtmali ulovchi liniya; ShUL - shaharlararo ulovchi liniya; MS - markaziy stansiya; KAU - kirish avtomatik uzeli; ChAU - chiqish avtomatik uzeli; OS-oxirgi stansiya; US- uzel stansiyasi.

ShATS (AMTS) dan uzoqlikdagi oxirgi stansiya (OS), uzel stansiyasi (US) yoki tuman telefon stansiyalari markaziy telefon stansiyalari (MS), yoki tranzit uzellar (ChAT va KAT), shahar oldi qishloq aloqa uzellari orqali ulanadi. 

Shahar telefon tarmoqlarini (ShTT) qurilish prinsiplari. Xizmat ko‘rsatilish territoriyasiga ko‘ra ShTT  quyidagicha klassifikatsiyalanadi:

         - tumanlashtirilmagan tarmoq;

         - uzel tashkil etilmagan tumanlashtirilgan tarmoq;

         - kirish uzelli tumanlashtirilgan tarmoq;

         - kirish  va chiqish uzelli tumanlashtirilgan tarmoq;

         - xalqali tarmoq.

Tumanlashtirilmagan shahar telefon tarmog‘i eng sodda tarmoq bo‘lib, bunda tarmoqqa bitta stansiya o‘rnatiladi va hamma abonentlar shu stansiyaga ulangan bo‘ladi. ShTT dagi abonentlar sonining oshishi bilan tumanlashgan prinsipda tarmoq quriladi. Bunda shahar territoriyasi tumanlarga bo‘linadi va har bir tumanda TATS o‘rnatiladi. Bunda ShTT ikki turda bo‘lishi mumkin:  uzel tashkil etilmagan tumanlashtirilgan tarmoq va xabarlar    kirish    uzelli    tumanlashtirilgan tarmoq.     Uzel    tashkil    etilmagan tumanlashtirilgan  ShTT da (12.5-rasm)  bir nechta ATS lar mavjud  bo‘lib  ular  bir  biri bilan aylanma yo‘llarni hisobga olgan holda  “har-biri, har-biri” prinsipida ulanadi.

 

                  

1.5-rasm. Tumanlashtirilgan uzel tashkil etilmagan ShTT sxemasi

 

Tumanlashtirilgan tarmoqda TATS lar soni ko‘payganda “xar biri xar biri bilan” prinsipida ulanish iqtisodiy jixatdan samarasiz bo‘ladi. Shuning uchun bunday katta ShTTda TATS lar orasida bevosita bog‘lanish o‘rnatilmasdan, aloqa kirish yoki chiqish uzellari orqali amalga oshiriladi. Buning uchun shahar xududi uzelli tumanlarga bo‘linadi. 

         Kirish uzelli tarmoq (6-rasm) xajmi 400-500 mingdan va kirish-chiqish uzelli tarmoq (1.7-rasm) xajmi undan ortiq bo‘lishi mumkin.

 

 

1.6-rasm. Kirish uzelli rayonlashtirilgan shahar telefon  tarmog‘i strukturasi

 

 Bu erda: ShATS - shaharlararo avtomatik telefon stansiyasi; ShBUL - shaharlararo buyurtmali ulovchi liniya; MS - markaziy stansiya; ShKAU - shaharlararo kirish avtomatik uzeli; KAU - kirish avtomatik uzeli;  TATS - tuman avtomatik telefon stansiyasi.

 

                  1.7-rasm. Kirish  va chiqish uzelli tumanlashtirilgan tarmoq strukturasi

 

Bu erda: ShATS - shaharlararo avtomatik telefon stansiyasi; ShBUL - shaharlararo buyurtmali ulovchi liniya; KAU -  kirish avtomatik uzeli;  ChAU - chiqish avtomatik uzeli;              TATS - rayon avtomatik telefon stansiyasi.

TShTT tuzilish prinsipi. Xozirgi paytda Toshkent shahar telefon tarmog‘ida raqamli kommutatsiya tizimlari joriy etilgan.  Raqamli kommutatsiya tizimlari joriy etilganga qadar Toshkent shahar telefon tarmog‘i abonent terminallari olti raqam bilan nomerlangan  “kirish bog‘lanishli uzelli tarmoq ” strukturasiga ega edi. Toshkent shahar telekommunikatsiya tarmog‘ini rivojlanishi  ma’naviy va texnik jixatdan eskirgan analog tizimlarni rekonstruksiyalash va yangi raqamli kommutatsiya tizimlarini qurish orqali amalga oshirilda.

Eng  yangi  ATS lar  orasida  yuqori  sifatli  aloqani  tashkil  etish uchun  optik  tolali  aloqa  liniyasi (aloqa – “xalqa”) negizida qo‘yilma raqamli tarmoq qurilgan. Toshkent shahar telefon tarmoqlarining taxminiy strukturasi 8-rasmda keltirilgan. Asosiy xalqadan tashqari asosiy xalqaga tayanch stansiyalar orqali  TShTT sxemasi ulangan bir nechta kichik uzelli xalqalar qurilgan va qurilmoqda.

    

 

1.8-rasm. Toshkent shahar aloqa tizimi taxminiy strukturasi

 

ShTT ni qurishda ko‘p xollarda ATS dan ancha uzoqda kompakt joylashgan abonentlar guruxini telefonlashtirish kerak bo‘ladi. Abonent liniyalarni qurishga xarajatlarni kamaytirish maqsadida, bunday xollarda abonent izlash bosqichini TATS dan tashqariga “chiqarish” maqsadga muvofiq bo‘ladi.

Stansion qurilmani bunday chiqarish kommutatsiya quyi tizimi (PSK) deytladi. Bunda PSK va tayanch ATS orasida bog‘lovchi liniyalar soni nisbatan kam bo‘ladi.   

 

Qishloq telefon tarmoqlarining tuzilish prinsiplari. Qishloq telefon tarmoqlari (QTT) katta territoriyada zichligi kam bo‘lgan axoliga xizmat ko‘rsatishi sababli ularning tuzilishi va abonentlarga xizmat ko‘rsatish xususiyatlari bo‘yicha  xarakterlanadi. 

         Qishloq telefon tarmoqlari odatda radial yoki radial-uzelli usulda tuman markazida joylashgan markaziy stansiyali (MS) bir yoki ikki bosqichli qilib quriladi. Bunda bevosita yoki aylanma yo‘llardan foydalanish mumkin.

         MS QTT ning bosh kommutatsion markazi bo‘lib, ayni paytda tuman markazining shahar telefon stansiyasi vazifasini bajaradi. 9 –rasmda qishloq telefon tarmog‘i strukturasi keltirilgan.

                 

 

1.9 –rasm. Qishloq telefon tarmog‘i strukturasi

 

Axoli yashash punktlarida oxirgi stansiyalar (OS) joylashtiriladi va ular bevosita MSga ulanadi (110-rasm).Tarmoqning bunday tuzilish sxemasi bitta bosqichli deb ataladi.

 

                                 

 

1.10- rasm.  Bitta bosqichli tarmoq strukturasi

 

Ikki bosqichli tarmoqlar liniya inshoatlaridan yaxshi foydalanish imkonini beradi. Bunda OSlar MSga uzelli stansiyalar (US) orqali ulanadi. US nisbatan katta axoli punktlariga o‘rnatiladi. US tranzit aloqani    amalga oshirishi bilan birga, joylashgan punktda telefon stansiyasi vazifasini bajaradi.

QTTda qoplama raqamli tarmoqni yaratish yangi raqamli MS ni o‘rnatishdan boshlanadi. Bunda analog MS uzelli stansiya rangiga, mavjud US lar OS rangiga o‘tkaziladi (1.11- rasm).

 

 

1.11- rasm.  Raqamli stansiyalarni QTTga ulash

 

 

Nazorat uchun savollar

1.Umumiy foydalanish telefon aloqa tizimi tuzilish prinsiplari.

2. Umumiy foydalanish telefon aloqa tarmoqlarining vazifalarini ayting.

3. Shaharlararo telefon tarmog‘ining tuzilish prinsiplari.

4. Zona ichi telefon tarmoqlarini qurilish usullari.

5. Shahar telefon tarmoqlarini (ShTT) qurilish prinsiplari.

6. Qishloq telefon tarmoqlarini (QTT) qurilish prinsiplari.

7. Toshkent shahar telefon tarmog‘ining  qurilish prinsiplari.

 

 

 

 

 

 

 

2-Amaliy mashg‘ulot

KONVERGENT VA UFTT TARMOQLARIDA ABONENT TERMINALLAINI RAQAMALASH TAMOYILLARINI O’RGANISH

 

2.1. Mashg‘ulot  maqsadi va mazmuni

 

Aloqa tarmoqlarini, ularni turlarini telefon tarmog‘ining telekommunikatsiya tarmog‘idan farqini, qit’alararo, milliy, xududiy, maxalliy telekommunikatsiya tarmoqlarini hamda O‘zbekiston va Toshkent telekommunikatsiya tarmoqlarini qurilish tamoyillarini, numeratsiya tizimini o‘rganish.

 

2.2. Topshiriq.

 

Amaliy mashg‘ulotga tayyorgarlik ko‘rilayotganda [1] o‘quv qo‘llanmadagi  4- bo‘limni (108-130 betlari) yoki [2] adabiyotdagi 7.1-:-7.10 bo‘limlarini (332-395 betlar) yoki [3] adabiyotdagi 9.1-:-9.6 bo‘limlarini (227-247 betlar) yoki [4] adabiyotdagi  2.1-:-2.9, 3.1-:-3.7 bo‘limlarini (18-54 betlar) yoki shu uslubiy ko‘rsatmaning nazariy qismini o‘rganish lozim.

         Bu mavzu bo‘yicha amaliyot mashg‘ulotida talaba shaxsiy topshiriq oladi. Bu topshiriq bo‘yicha talaba har xil sig‘imli va har xil sonli LOS ga ega, milliy va maxalliy (ShTT, QTT) telekommunikatsiya tarmoq qurilish tamoyillarini ishlab chiqadi. Tarmoq umuman ishlab chiqilgandan so‘ng ikkita terminalni telekommunikatsiya aloqa traktini quradi va numeratsiya tizimini ishlab chiqadi. Talaba terilayotgan har bir nomerni nima uchun kerakligini tushuntira olishni bilishi kerak. Shaxsiy topshiriq variant ko‘rinishida jadvalda keltirilgan.

2.1. jadval.

 

Variant T/R Ko‘rsatkichlar Soni	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1. Tarmoq turi a) milliy AKT-I AKT-II ShATS soni i dan j gacha trakt	1 3 6 2-3	2 4 8 3-4	3 5 10 4-5	4 6 12 6-7	4 8 14 7-8	3 6 12 8-9	4 10 10 2-8	5 6 8 3-7	5 5 10 4-9	3 7 7 8-9
b) Huduiy ShATS ShTT VM ShTT VB QTT	1 1 2 4	1 1 3 5	1 1 1 6	1 1 4 3	1 1 5 4	1 1 3 7	1 1 4 8	1 1 5 9	1 1 6 4	1 1 2 5
v) ShTT VM (KXT bilan qurilgan) KXT Har bir TTdagi ATS soni	2 2	3 3	2 3	4 2	5 2	4 3	3 4	5 3	3 2	4 4
g) ShTT VM (KXT va ChXT bilan qurilgan) KXT va ChXT Har bir TT dagi ATS soni	2 2	3 2	2 3	3 3	3 4	4 2	4 3	4 4	2 4	2 5
d) ShTT VM (transprothalkasi bo‘yicha qurilgan) ATS soni	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
ye) ShTT VB (tumanlashgan) ATS soni	3	4	5	6	7	8	2	5	7	8
yo) QTT (radial usulda qurilgan) OS soni	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13
2. Toshkent telekommunikatsiya tarmog‘i i- ATSdan j- ATSga trakt	ATS-125 ATS-111	132   56	137   63	144   21	152   47	162   57	173   92	191   24	42   170	58   195

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.3. Nazorat savollari

 

1.      Xalqaro telekommunikatsiya tarmog‘i qanday tarkibiy qismlardan iborat?

2.     Yer shari bo‘laklari oraliqdagi aloqani tashkil qilish bosh markazi bo‘lib qanday kommunikatsiya tizimi hisoblanadi?

3.     XKT-1, XKT-2, XKT-3 vazifasi va ular orasidagi aloqani tashkil qilishni tushuntiring7

4.     Milliy tarmoqni tushuntiring?

5.     Mamlakat telekommunikatsiya tarmog‘ida liniyalarni effektiv, ishlatilishi uchun nima kerak?

6.      Nima uchun milliy tarmoqda  AKT- I, AKT-II kommutatsiya tizimlari ishlatiladi7

7.     AKT- I, AKT-II soni nimaga bog‘liq?

8.      ShATS vazifasini ayting?

9.     milliy tarmoqdagi aloqani tashkil qilish chizmasini tushuntiring7

10.                                                O‘zbekiston telekommunikatsiya tarmog‘i nechta telefon xududidan iborat7

11.                                                O‘zbekiston tarmog‘i xududlari nechta belgilar bilan kodlanadi va nechta?

12.                                                O‘zbekiston telekommunikatsiya tarmog‘i nimalardan tashkil topgan?

13.                                                Xududdagi ShATS asosiy kommutatsiya tuguni nima funksiyani bajaradi va u qaerda joylashadi?

14.                                                Xudud tarmog‘ida terminal nomeri qanday tuzilishga ega?

15.                                                Ichki xududiy TT tashkil qilishda abonent qanday nomerlarni teradi?

16.                                                Xudud tarkibiga qanday maxalliy tarmoqlar kiradi? Ular soni?

17.                                                Maxalliy tarmoqqa qanday tarmoqlarni ajratish mumkin?

18.                                                Shaxar TT tushuntiring?

19.                                                ShTT qanday qurilish uslublariga ega?

 

 

2.4. Adabiyotlar

 

1. M.X. Nurullaeva, N.A. Zaynutdinova.Kommutatsiya tizimlari. Kasb-hunar kolleji uchun o‘quv qo‘llanma. T.: Talqin, 2007.

2. M.X. Nurullaeva, A.D. Normurodov. Telekommunikatsiya asoslari. O‘quv qo‘llanma. T.: TATU, 2008.

3. M.X. Nurullaeva, A.D. Normurodov. Telekommunikatsiya tizimlari va tarmoqlari. O‘quv qo‘llanma. T.: TATU, 2008

 

2.5. Nazariy qism

 

Tarmoqlarni qurilish tamoyillari va numeratsiya tizimi

Aloqa tarmoqlari

 

          Aloqa tarmoqlari abonent terminallari orasida axborot uzatish maqsadida yaratilgan. Aloqa tarmoqlari ikki kategoriyaga bo‘linadi: kommutatsiyalanadigan va kommutatsiyalanmaydigan. Agar ikki abonent orasidagi axborot uzatish vaqtida hosil qilinsa, bunday tarmoq kommunikatsiyalanadigan tarmoq deb ataladi. Kommutatsiyalanmaydigan tarmoq faqat ikki yoki bir necha aniq abonentlar orasida axborot uzatish uchun mo‘ljallangan traktga ega.

       Aloqa tarmoqlari axborot uzatish traktini hosil qilish uchun ishlatilgan  kanallar turi bo‘yicha bo‘linadi. Ular bir-biridan uzatish tezligi bo‘yicha imkoniyatlari qarab farqlanadi.

        Aloqa tarmoqlari umumiy foydalanishdagi tarmoqlarga bo‘linadi. Umumiy foydalanishdagi tarmoqlarga umumdavlat tarmog‘i kiradi. Muassasaviy va lokal tarmoqlar ochiq va berk bo‘lishi mumkin, ya’ni umumdavlat tarmoqlarini chiqa oladigan va chiqa olmaydigan.

XX asrgacha abonentlar orasidagi axborot turiga qarab aloqa tarmoqlari telefon, telegraf ma’lumot uzatish, eshittirish, televidenie radio uzatish va boshqa  tarmoqlariga bo‘lsa bo‘lardi. Har bir axborot turiga o‘z tarmog‘i yaratilgan.

          Telefon aloqa tarmog‘i real vaqtda nutq axborotini uzatishga mo‘ljallangan.   XXI asr axborotlashtirish asri hisoblanadi. Fan va texnika, bozor, iqtisodiyoti o‘sishi bilan foydalanuvchilar orasida  uzatilayotgan axborot hajmi oshadi. Shuning uchun uzatish turini oshirish va tarmoqni integratsiyalash maqsadida aloqa tarmoqlarini raqamlashtirish boshlanadi.

          Shunda telekommunikatsiya degan atama paydo bo‘ldi. Telekommunikatsiya (telekommunications) so‘zi masofada aloqa qilish muhitini (ya’ni axborot bilan almashinuvini) bildiradi va bunday axborot bilan almashinuvini xar xil usulini amalga oshiruvchi texnologiyalar majmuasi tushuniladi. Boshqa so‘z bilan aytganda, diskret axborotlar ma’lumotlar bilan almashinuvi, shu jumladan  kompyuter tizimlari orasidan  almashinuvi tushiniladi.

          Ba’zi bir territoriyada telefon aloqasini ta’minlovchi qurilmalar va inshootlar majmuasi telefon tarmog‘i deb ataladi. Bunday tarmoq tarkibiga kommutatsiya qurilmalari, liniya inshootlari, telefon apparatlari va operator pultlari kiradi. Evolyusiya jarayonida  telefon tarmog‘i  quvvatli infro tuzilmasi  raqamli telekommunikatsiyaning tarkibiy qismi bo‘lib qoldi. Bunda nutq uzatilayotgan ma’lumotlarning bir turi bo‘lib qoldi.

        Umum foydalanishdagi telekommunikatsiya  tarmog‘i an’anaviy xalqaro, shaharlararo, xududiy, mahalliy bir-biridan farqlanadi. Umum foydalanishdagi telekommunikatsiya tarmoqlariga majburiy talablar: butun mahalliy, milliy, regional tarmoqlar orasida to‘liq bog‘liqlik. Bundan tashqari, xohlagan abonent bilan bog‘lana olish, milliy, regional darajasida ma’lumotlar uzatish imkoniyati, ularni kommutatsiya va himoyasini olish kerak.

          Tarmoqlar umumiy texnik va foydalanish qoidalari hamda talablari asosida qurilishi kerak. Asosiy talablar quyidagilardan iborat:

– Tarmoqlarning tuzilishi oddiy va uni qurish hamda undan texnik foydalanish xarakatlari kam bo‘lishi kerak;

– Tarmoqda abonentlar orasidagi aloqa tez va xatosiz amalga oshirilishi kerak;

– Tarmoq mustahkam va ishonchli bo‘lishi kerak. Bunda tarmoqning mustahkamligi uni tashkil etgan elementlarning  ichki omil  ta’sirida ishdan chiqish extimolligini, ishonchligi esa tashqi muhit ta’sirini ko‘rsatadi;

– Tarmoqda aylanma yo‘llarni hosil qilish imkoniyati bo‘lishi kerak.

– Signallarni kamaytirish me’yori axborotni uzatish zanjiri va uning alohida qismlarida bajarilishi kerak.

 

       Telekommunikatsiya tarmoqlari va butun jahon telekommunikatsiya tarmog‘ini qurish uslubi

 

          Jahonning ko‘pgina mamlakatlari kirgan, elektron aloqaning xalqaro ittifoqi yerning butun territoriyasini, ya’ni 6 qit’ani 8 elektron aloqaning bo‘laklarga bo‘lgan. Har bir bo‘lak bir necha davlatlarning telekommunikatsiya tarmoqlarini birlashtiradi. Bu bo‘laklarga kiradigan davlatlar nomi:

1.      Shimoliy va markaziy Amerika;

2.     Afrika;

3.     Yevropa;

4.     Janubiy Amerika;

5.     Kichik Osiyo, Avstraliya, Okeaniya;

6.     Rossiya va sobiq sovet ittifoqining ba’zi bir respublikalari;

7.     Markaziy Osiyo va Uzoq Sharq;

8.     Hindiston va yaqin Sharq.

        Elektr aloqani tashkil qilish uchun transportirovka tarmog‘ini yaratish kerak. Bu tarmoqni yaratish uchun oldin xalqaro kommutatsiya markazlarini o‘rnatish joyi aniqlanadi. Butun jahon telekommunikatsiya tarmog‘ini yaratish uchun har bir elektr aloqa bo‘laklarida xalqaro kommunikatsiya markazi o‘rnatiladi. Ularni bir-biri bilan bog‘lash uchun yerni sun’iy yo‘ldoshi kanallarini, elektr aloqa kabellarini (mis, simli, optik tolali aloqa liniyalari va x.k.) yoki Trans-Osiyo-Yevropa magistrali kanallarini yoki radio kanallarni ishlatish mumkin.

         Hozirgi vaqtda birinchi aloqa bo‘lagida Nyu-York shahrida 3- bo‘lagida London shahrida, 5- bo‘lagida Sidney va Singapur shaharlarida, 6- bo‘lagida Moskva shahrida 7- bo‘lagida Tokio shaharida xalqaro kommunikatsiya markazining uchta sinfi mavjud. Birinchi sinfi (XKM 1)  tranizit kommutatsiya tuguni bo‘lib, har bo‘lak kirishida o‘rnatiladi. Bu xalqaro kommutatsiya tuguni bo‘lib, har bo‘lak kirishida o‘rnatiladi. Ikkinchi  va uchinchi sinflari (XKM2) shu bo‘lak mintaqasida kommutatsiya markazini yaratish uchun ishlatiladi. XKM2  bir necha mamlakat yoki bitta mamlakat territoriyasiga xizmat ko‘rsatadi. Lekin bu sinflar soni tanlab olinayotganda ikkita foydalanuvchi orasidagi kommutatsiya tugunlarni soni 12 tadan oshishi mumkin emas. Shuning uchun ko‘proq faqat bitta xalqaro kommutatsiya markazidan XKM1 ishlatiladi. (2.1-rasm.) Ular bir-biri bilan “har bir har biri bilan” usulda ulanadi.

 

 

2.1- rasm. Butun jaxon telekommunikatsiya tarmog‘i.

 

 

XKM1, XKM2, XKM3 bir-biri bilan ulanish 2.2-rasmda keltirilgan.

 

 

 

2.3-rasm.XKM uchta sinfini ulanishi.

 

         Har bir elektr aloqa bo‘lakka o‘z indeksi beriladi. Har bir bo‘lak indeksi, qanday davlatlarni o‘z ichiga olishi va shu davlatlar kodini keltiramiz.

 

Birinchi  elektr aloqa bo‘lagi

Indeksi 1.

          Davlatlar: AQSh -1, Kanada 1.

Ikkinchi bo‘lak

Indeksi 2.

         Davlatlar va ular kodi: Aljir -273, Misr-20, Kongo-242, Efiopiya -251, Uganda -256, Tunis -216, Togo -228, Tanzaliya -225, sierra –lione -232, Senegal -221, Ruanda -250, Nigeriya -234, Mozambik – 258, Marakko – 212, Mali – 223, Malavi -265, Liviya – 218, Liberiya -231, Lesoto -266, Kongo – 242, Keniya -254, Kamerun -237, Zimbiya – 260, Zimbabe -263, Gviniya -224, Gani -233, Gambiya -220.

Uchinchi bo‘lak

Indeks 3 va 4.

         Davlatlar va ular kodi: Avstriya -43, Albaniya -355, armeniya – 374, Belorus -375, Gibraltar -350, Belgiya -32, Bolgariya -359, Bosniya, gersogavina -367, buyuk-Britaniya -44, Vengriya -36, Germaniya -49, Gresiya -30, Daniya -45, Irlandiya -353, Islandiya – 354, Ispaniya -34, Italiya -39, Kipr -357, Litva -370, Latviya -371, Luksemburg -352, Makedoniya -389, Moldovo -373, Portugaliya -351, Sloveniya -386, Xarvatiya -385, Chexiya -420, Shveysariya -41, Shvesiya -46, Estoniya -372, Yugoslaviya-381.

 

To‘rtinchi bo‘lak

Indeks 5.

         Davlatlar va ular kodi: Argentina -54, Beliz -501, Boliviya -591, Braziliya -55, Vengesuela -58,  Gaiti -501, Gayana -592, Gvatimala -502, Gonduras -504, Kolumbiya -57, Kosta –Rika -506, Kuba -53, Meksika -52, Nikaragua -505, Paragvay -595, Peru -51, Urugvay -596, Chili -56, Ekvador -593.

Beshinchi bo‘lak

 

Indeks 6.

         Davlatlar va ular kodi: Avstraliya -61, Indoneziya -62, Malayziya -60, YangiZellandiya -64, Tailand -66, Felipinlar -63.

Oltinchi bo‘lak

 

Indeks 7.

         Davlatlar va ular kodi: Rossiya -7, kazaxstan -7 va ba’zi sobiq ittifoqini respublikalari  shu jumladan O‘zbekiston  Respublikasi -7.

 

 

 

 

Yettinchi bo‘lak

 

Indeks 8.

         Davlatlar va ular kodi: Yaponiya -81, Janubiy Korea -82, Vetnam -84, Shimoliy Koreya -850, Kombodjo -855, Xitoy -86, Laos -856, Tayvan -886.

 

Sakkizinchi bo‘lak

 

Indeks 9.

         Davlatlar va ular kodi: Turkiya -90, Xindiston -91, Pokiston -92, Irak -964, Butan -975, Iordaniya -962, Yemen -967, Isroil -972, Baxrayayn -973, Shri- Lanka -94, Birlashgan Arab Amirligi -974, Eron -98, Todjikiston -992, Turkmaniston -993, Azarbayjon -994, Gruziya -995, Qirg‘iziston -996, O‘zbekiston -998.

Xalqaro abonent liniya raqamining umumiy ko‘rinishi.

 

 

8-10 x xxxx

 

Yoki

 

 

0-0  x xxxx

 

         Bu yerda birinchi raqam 8 yoki 0- shaharlararo kommutatsiya tuguniga chiqish kodi;

10 yoki 0- xalqaro kommutatsiya chiqish kodi;

α, yoki α β, yoki α βγ – elektr aloqa bo‘lak indeksi va davlat kodi;

AVS yokiVS yoki S – davlatdagi hudud yoki shahar kodi;

Ab x xxxx – mahalliy tarmoqdagi abonent liniya raqami.

 

Milliy telekommunikatsiya tarmog‘ining qurilish uslubi

        

        Milliy telekommunikatsiya tarmog‘i deganda bitta davlat ichidagi abonentlarga xalqaro tarmoqqa chiqishi xuquqini beruvchi va hudud tarmoqlarini bir –biri bilan bog‘lovchi tarmoq tushuniladi. Milliy tarmoq bir necha hudud tarmoqlarini o‘z ichiga oladi. Hudud tarmoqlar soni davlatning territorial to‘zilishi, mintaqa soniga, ularda abonentlar zichligiga, ularni o‘lchamlariga bog‘liq bo‘ladi.

         Milliy telekommunikatsiya tarmog‘ini qurish uchun davlat territoriyasi hududlarga (zonalarga) ajratiladi. Bu ajratishda yuqorida aytilgan talablar hisobga olinadi. Hudud soniga qarab hudud kodidan raqamlar soni aniqlanadi. Hudud kodi AVS yoki VS, S bo‘lishi mumkin.

        Davlat tarmog‘idagi liniyalarni samarali ishlatish uchun har bir hududga ulangan liniyalarni yirik bog‘lamga yig‘ib chiqariladi. Shuning uchun har bir hududda avtomatik kommunikatsiya tugunlari (AKT) tashkil qilinadi. Bu kommutatsiya tugunlarini vazifasi har xil hududlarni bir-biri bilan bog‘lash. Ularni ikki sinfi mavjud: AKT-1, AKT-2. AKT-2 pastki bosqich bo‘lib, u bir necha hududlarni bog‘lashi mumkin. AKT -1 esa yuqori bosqich bo‘lib, bir necha mintaqalarni (regionlarni) bog‘lashi mumkin. AKT -1 bir-biri bilan “har biri- har biri bilan” uslubda bog‘lanadi. AKT -2 esa faqat o‘z AKT -1 orqali. Bundan tashqari har bir ma’muriy markazda (viloyat va x.k.) avtomatik shaharlararo, xalqaro, ichki xududiy tarmoqqa chiqishini ta’minlaydi. Misol tariqasida sobiq sovet ittifoqini tarmog‘ini ko‘rib chiqamiz. Uning territoriyasi respublikalarni hisobga olinib, tranzit territoriyaga ajratilgan va har bir tranzit territoriyaga bitta AKT-1 o‘rnatilgan. Demak, AKT -1 soni 15 ta . Har bir tranzit territoriyada ya’ni respublika ichida  bir yoki bir necha AKt -2 o‘rnatilgan.

         Har bir viloyat markazi va katta shaharlarga ShATS o‘rnatilgan. Shunda hosil qilingan mintaqalar soni 172 teng bo‘lgan. Shuning uchun mintaqa kodi AVS olingan. AKT -1, AKT-2, ShATS bir-biri bilan ulanish uslubi. 10.4-rasmda keltirilgan.

 

 

 

2.4-rasm. Aloqani tashkil qilish sxemasi

 

         Xohlagan ikkita ShATS orasidagi AKT soni 4 dan oshishi mumkin emas. Agar shaharlar bir-biriga yaqin joylashgan bo‘lsa va ular orasidagi abonentlar muloqoti katta bo‘lsa, bu ShATS bir-biri bilan to‘g‘ri bog‘lanishi mumkin.

         Har bir ulanishga to‘g‘ri ulanish yo‘li va oxirgi tanlash yo‘li ko‘zda tutiladi. Oxirgi tanlangan yo‘l albatta  bo‘ladi, lekin qolgan yo‘llar texnik-iqtisodiy samara bergandagina quriladi.

         Ulash yo‘li tanlash ulash yo‘lining uzunligi oshishi tartibda bajariladi:

         – To‘g‘ri yo‘l (eng qisqa) ShATS larni to‘g‘ri ulash;

    –  Aylanib o‘tish yo‘llari;

    –  ShATS -1 boshqa mintaqali AKT-2 , ShATS-2.

    –  ShATS-1 o‘z mintaqasi AKT-2, ShATS-2.

    – ShATS-1 o‘z mintaqasi AKT-1, ShATS-2 va hokazo oxirgi tanlash yo‘li.

      ShATS-1, AKT-II, AKT-I, AKT-I, AKT-II, ShATS-2.

         Bunda AL nomeratsiyasi 8- AVS – ab  x xxxx AVS – xudud (zona) kodi M:Moskva -095, Toshkent 371 va h.k.

 

 

O‘zbekiston telekommunikatsiya tarmog‘i

 

          Har bir davlat o‘z milliy tarmog‘iga ega, O‘zbekiston Respublikasi ham o‘z milliy telekommunikatsiya tarmog‘iga ega. Bu o‘zbekiston telekommunikatsiya tarmog‘ida sobiq ittifoqining qolgan bitta AKT-1, uchta AKT-11 va viloyat markazlarida va katta shaharlarda ShATS ishlab turibdi. AKT-1 respublika poytaxti Toshkentda o‘rnatilgan. AKT-2 Buxoro, Samarqand va Namangan shaharlarda o‘rnatilgan. Buxoro shahridagi AKT-11 ga Nukus, Buxoro, Urganch, Navoiy va h.k. shaharidagi ShATS lar ulangan.

         Samarqand shaharidagi AKT-11ga termiz, Qarshi, Samarqand, Jizzax va h.k. shaharlaridagi  ShATS lar ulangan.

         Namangan shaharidagi AKT-11ga  Andijon, Namangan, Farg‘ona va Marg‘ilon va h.k. shaharlaridagi  ShATS lar ulangan.

        O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan so‘ng, AQSh ni INTEL SAT firmasi asosida yerning sun’iy yo‘ldoshlari kanallari orqali Yaponiyaga, Turkiyaga, Izroilga, AQSh ga aloqa o‘rnatish amalga oshirildi. Bundan tashqari trans Osiyo-Yevropa magistrali kanallari orqali to‘g‘ri Germaniyaning Franfurg shaharidagi xalqaro telefon stansiyasiga va Xitoyning Shanxay shaharidagi xalqaro telefon stansiyasiga va ko‘zda tutildi. Yevropa bilan aloqa Franfurg orqali, Markaziy Osiyo bilan aloqa Shanxay orqali amalga oshirildi.

         Mustaqil davlatlar xam do‘stligi shaharlari bilan aloqa eski sobiq sovet ittifoqidan qolgan tarmoq qismi bilan amalga oshiriladi. AKT-1 lar bir-biri bilan kabelli aloqa liniyalari orqali bog‘langan. Bundan tashqari Moskva shahari bilan YeSY orqali bog‘langan.

Toshkent shaharidagi AKT-1 ga viloyat markazlari bog‘langan.

MDX bilan bog‘lanish uchun quyidagi raqamlar teriladi.

8-AVS- ab  x xxxx

O‘zbekiston telekommunikatsiya tarmog‘iga kirish:

Eski tarmoq orqali:

8-AVS- ab  x xxxx

Yangi tarmoq orqali (kelajakka)

     0       -                0        –     α β γ           –            Vs         -     ab  x xxxx

AShTS            XTS            Xalqaro          O‘zbekiston         ichki hududiy

Chiqish          chiqish                kod                 TT                      AL raqam

 

Rossiya orqali kirishda O‘zbekiston Respublikasi 238 zona kodi o‘rtacha

 α = 7.

         O‘zbekiston viloyat markazlarini hududiy kodlari: Toshkent AVS-371, Andijon -374, Jizzax-372, Buxoro-365, Qarshi – 375, Navoiy-436, Samarqand-366, Nukus-361, Namangan -369, Termiz-376, Guliston -367, Farg‘ona-373, Urgench-362.

         O‘zbekiston telekommunikatsiya tarmog‘ining asosiy qismi transport tarmog‘i magistrali hisoblanadi. Shuning uchun bu transport tarmog‘ining magistrali optik tolali aloqa liniyalari va raqamli sinxron iearxiyali raqamli uzatish tizmlari asosida qurilyapti. Buning uchun Respublika hamma mintaqalarigacha (regional) OTAL orqali raqamli kanallar hosil qilindi. Bundan tashqari Trans Osiyo- Yevropa magistrali (OTAL) milliy segment ishga tushirildi.

         Butun jahon tarmog‘ining telekommunikatsiya tarmog‘ini rekonstruksiya qilish va rivojlantirish milliy dastur amalga oshirilyapti.

 

Гулистон худуди

 

2.5-rasm. O‘zbekiston telekommunikatsiya tarmog‘i

 

Mintaqaviy telekommunikatsiya tarmog‘i

 

         Mintaqaviy telekommunikatsiya tarmog‘i  telekommunikatsiya  mintaqaga kirgan ma’muriyat tashkil topgan hudud (butun davlat, bitta shahar yoki shaharni bir qismi viloyat) ga xizmat ko‘rsatadi. Qanday xududga xizmat ko‘rsatish telefon tarmog‘ining zichligiga bog‘liq bo‘ladi. M: Litva, Latviya, Moldaviya davlatlari bitta mintaqa); Moskva shahari – bitta zona; Nyu-York shaharini bir qismi – bitta mintaqa.

         Sobiq ittifoqi xududida 172 mintaqa bor edi. Ulardan 81 tasi Rossiyada, O‘zbekiston Respublikasi territoriyasida 13 mintaqa bor: Toshkent viloyati, Andijon viloyati, Jizzax viloyati, Buxoro viloyati, Qashqadaryo viloyati,  Navoiy viloyati, Samarqand viloyati, Namangan viloyati, Surxondaryo viloyati, Farg‘ona viloyati, Sirdaryo viloyati, Xorazm viloyati va Qoraqalpog‘iston.

         Demak, bitta viloyat (mintaqa) ichidagi abonentlarni bir-biri bilan bog‘lash uchun kerak bo‘lgan mahalliy aloqa tarmog‘i, qurilmalar va inshootlar majmuasi mintaqaviy  telekommunikatsiya tarmog‘i deyiladi.

         Mintaqa alomatlari  –   mahalliy aloqa tarmog‘ining yagona 7 raqamli mintaqaviy abonent liniya nomeratsiyasidir.

         Mintaqa markazi bo‘lib mintaqa  ShATS hisoblanadi. Bu ShATS hamma shahar va qishloq telefon tarmoqlarini bir-biri orasidagi aloqani, hamda ularni xalqaro yoki shaharlararo tarmoqqa chiqishini ta’minlaydi.

Toshkent viloyatini mintaqaviy telekommunikatsiya tarmog‘ini ko‘ramiz. Toshkent viloyatida viloyat markazi Toshkent shaxarida viloyat markazi  ShTT VM , bir necha viloyatga bo‘yin sinuvchi ShTTVS va bir necha tuman qishloq telefon tarmoqlari QTT bor.

Masalan: Oq qo‘rg‘on, Olmaliq, Angren, Keles, Qibray, Chirchiq, Oxangaron, Bekobod, Bo‘ka, G‘azalkent, Gulbahor, Zafar, Imon go‘zar, Krasnogrsk, Parkent, Soldatskiy, To‘y-tepa, Yangiyo‘l, Xaskavo, Chinoz, Yangiobod, Yangibozor viloyatga bo‘ysinuvchi kichik shaharchalar va Toshkent viloyati tuman QTT.

         Ular soni ichki mintaqaviy kod “AV” belgilar bilan aniqlanadi. Demak, ular soni 100 gacha yetishi mumkin.

         O‘zbekiston Respublikasi viloyatilaridagi shaharlar uchun belgilangan mintaqa kodi AVS va ichki mintaqa kodi av 2.1- jadvalda berilgan.

 

2.1-jadval

                 O‘zbekiston Respublikasi shaharlarining telefon kodlar

 

 

2.5-rasm. Mintaqaviy TT.

 

Mintaqaning xohlagan abonentiga 7 sonli raqam belgilanadi:

 

                            ab                                                                  xxxxxx

Mintaqaning mahalliy raqami                     Mahalliy TT dagi abonent liniya

raqami

 

      Mintaqa maksimum sig‘imi 8000000 ga teng. Viloyat markazi ShTT abonent liniyalari nomeratsiyasi:

80000 dan kichik sig‘imga ega bo‘lgan ShTT da- XXXXX;

800 000 dan kichik bo‘lgan ShTT da b XXXXX;

8 mlngacha bo‘lgan ShTT da ab  - XXXXX.

Viloyatga bo‘ysinuvchi: ShTT X- XXXX

                                         QTT  XXXXX

Ichki mintaqaviy aloqa o‘rnatish uchun: hozirgi 8-2- ab  - XXXXX

                                           Kelajakda 0-AVS- ab  - XXXXX

 

Mahalliy telekommunikatsiya tarmog‘i

        

        Mahalliy tarmoq elektr aloqaning xohlagan tarmoq ierarxiyasining eng kerakli darajasi bo‘lib, xalqaro va milliy tarmoqni bazaviy zvenosi hisoblanadi.

         Mahalliy tarmoq milliy tarmoqda bir necha  o‘ntalikni tashkil qilishi mumkin. Uning to‘rt xil turi mavjud: viloyat markazining shaxar telekommunikatsiya tarmog‘i –ShTT VM; markazga bo‘ysinuvchi shaharlarning shahar telekommunikatsiya tarmog‘i – ShTT VS; qishloq ma’muriy tumanlarning qishloq telefon tarmog‘i –KTT; korxona lokal tarmoqlari.

         Shahar telekommunikatsiya tarmog‘ining bir necha qurilish uslublari mavjud:  tumanlashmagan; tumanlashgan; kirish aloqasi tugunlari (KAT) bilan tumanlashgan, kirish aloqasi tuguni (KAT) va chiqish aloqasi tugunli (ChAT) bilan tumanlashgan; almashtirish usuli bilan; ustma-ust qurish usuli; transport halqasi hosil qilish usuli.

         ShTT qaysi usulda qurilishi maxalliy tarmoqdagi abonetlar soniga, xudud o‘lchamlarga va abonentlarni unda joylashishiga bog‘liq bo‘ladi.

         Agar shahar hududi katta bo‘lmasa, abonentlar soni 8000 dan oshmasa, ShTT tumanlashmagan usulda quriladi. Bunda tarmoqda faqat bitta ATS o‘rnatiladi va hamma oxirgi terminallar shu ATS ulanadi.

 

 

 

a)

 

2.7-rasm. Tumanlashmagan ShTT.

 

         Bu holda AL nomeratsiya ShTT da to‘rt raqamli XXXX bo‘ladi. Bundagi birinchi abonentni mingtalik guruhini, ikkinchisi yuztalik guruhini, uchinchisi o‘ntalik guruhini va to‘rtinchisi esa birligini ko‘rsatadi.

         Tarmoqni maksimal sig‘imi Nt = 8000  tashkil qiladi, chunki birinchi raqam sifatida “8,0” ni ishlatib bo‘lmaydi.

         Abonentlar va shaxar maydoni kengayganda liniyadagi sarf harajatlarni kamaytirish uchun ShTT tumanlashtirish negizi asosida quriladi. Bu holda shahar maydoni bir necha tumanlarga bo‘linadi. Har bir tumanda ATS o‘rnatilib, bu stansiyaga faqat shu tumanning abonentlariga ulanadi.

 

b)

2.8-rasm. Tumanlashgan ShTT.

 

         Stansiyalar orasidagi aloqa ulash liniyalari (UL) orqali “har biri har biri bilan” usulida amalga oshiriladi. Vu usulda liniya kurilmalarining umumiy xarajatlari kam ishlatiladigan (0.1Erlangdan kam ) abonent liniyalari qisqartirish va ko‘p ishlatiladigan (0.6-0.8 Erlang) ulash liniyalari hisobiga keskin kamayadi.

         Bu holda AL nomeratsiyasi besh raqamli X-XXXX bo‘ladi. Bundagi birinchi raqam tuman ATS raqamini ko‘rsatadi. Tarmoq sig‘imining maksimal qiymati:

 

Nt = 8*10 000 = 80 000

 

            Birinchi raqam “8.0” bo‘lmasligi uchun 8 ta TATS va har biri 10 000 sig‘imga ega bo‘lishi mumkin.

         Tuman telefon stansiyalarining soni oshib borsa, ular orasidagi kichik xajmli ulash liniyalari soni N = n*(n-1) tez o‘sib boradi. Bu yerda  n- telefon stansiyalarining soni. Shuning uchun ularga ketadigan sarf-xarajat ham tez o‘sib boradi. Xarajatlarni kamaytirish uchun ulash birlashtiriladigan umumiy yuklama kirish aloqasi (KAT) va chiqish aloqasi tugunli (ChAT) quriladi. Bunday tarmoqda aloqa KAT yoki KAT va ChAT orqali amalga oshiriladi.

         Kirish aloqasi tuguni bilan qurilgan telefon tarmog‘ini barpo etish uchun shahar maydoni bir necha tugun tumanlariga bo‘linadi va har birida bir necha tuman telefon stansiyalari o‘rnatiladi. Bir tugun tumandagi telefon stansiyalari “ har biri har biri bilan” usulida ulanadi. O‘zga tugun tumanidagi abonentlar orasidagi aloqa KAT orqali amalga oshiriladi.

 

 

2.9-rasm. KAT asosida qurilgan telefon tarmog‘i.

 

         Buning uchun har bir tuman telefon stansiyasi boshqa tuman tuguni kirish aloqasi tuguni bilan chiqish va o‘z tumanining KAT bilan kirish liniyalari orqali ulanadi. Bunday telefon tarmoqlarida abonent liniya numeratsiya raqamlari soni odatda oltita, birinchi raqam tugun tumani nomerini va birinchi 2 ta raqamlar TATS nomerini ko‘rsatadi: bx-xxxx.

 Tarmoq sig‘imi:    Nt = 8*10* 000 = 80 000

        Shaxar telefon tarmog‘i ChAT va KAT qo‘llash yo‘li bilan qurilganda shaxar maydoni bir necha mintaqalarga bo‘linib, har biri o‘ntagacha tugun tumanida joylashgan telefon stansiyalari bir-biri bilan “har biri har biri bilan” usulida o‘z tugun tumanidagi telefon stansiyalari bilan ChAT va KAT orqali ulanadi. Bunday shahar telefon tarmoqlarida abonentlar yettita raqam bilan belgilanadi: ab-x-xxxx.

a  – mintaqa nomeri, b  – tanlangan mintaqa ichidagi tugun tumani, x- TATS nomerini bildiradi.

 

 

2.10-rasm. ChAT va KAT asosida qurilgan telefon tarmog‘i.

 

 

           Tarmoqni maksimal sig‘imi:

Nt = 80*10*10 000 = 8 mln.

         Yuqorida ko‘rilgan telefon tarmog‘ini qurilish uslublari analog ATSlar ishlab turgan tarmoq uchun ishlatsa bo‘ladi. Agar tarmoqqa raqamli (elektron) ATS kiritish kerak bo‘lsa, ba’zi bir talablarni e’tiborga olishi kerak.Ularga analog-raqam o‘zgartirish bitta nuqta amalga oshirish, tarmoqni ishlab turgan qismida AL nomeratsiyasi o‘zgarmasligi kerak. Shuning uchun ishlab turgan analog tarmoqqa birinchi elektron ATS kiritilsa, tarmoq qurilish uslubi va AL numeratsiyasi o‘zgarmaydi. Birinchi elektron ATS fizik va ma’naviy eskirgan analog ATS ni almashtirilgan, yoki tarmoq sig‘imini oshirish uchun o‘rnatilgan, yangi elektron analog ATS bo‘lishi mumkin.

         Agar tarmoqdagi elektron ATS lar soni 2 dan ortiq bo‘lsa, yuqoridagi talablarni amalga oshirish uchun hamma elektron ATSlar bitta tekislikda joylashtiriladi. (2.10-rasm). Boshqa tekislikda ishlab turgan analog ATS lar qoldiriladi. Bu ikki tekislikda bir-biriga ustma-ust joylashadi va ular orasidagi aloqa bitta nuqtada A-R o‘zgartirgich orqali amalga oshiriladi.

 

3-Amaliy mashg‘ulot

 

CHAQIRIQQA XIZMAT KO‘RSATISH JARAYONINI  O‘RGANISH

 

3.1. Mashg‘ulotning maqsadi

 

NGN tarmoqlarida Softswitch negizida signalizatsiya tizimining o‘zaro ishlashi, ikkita abonent o‘rtasida bog‘lanishni o‘rnatish, bog‘lanishni uzish, bandlik signali va xokazolarni ishlash algoritmlarini, chaqiriqlarga xizmat ko‘rsatish jarayonlarini, boshqarish tamoyillarini, uning tizim modullarini  o‘zaro hamkorligini va ularga mos ravishda boshqarish qurilmalarining funksiyalarini, turli xil chaqiriqlarga xizmat ko‘rsatish ketma-ketligini aniqlashni o‘rganishdan iborat.

 

3.2. Topshiriq

 

Amaliy mashg‘ulotni bajarish uchun quyidagilarni:

-       uslubiy qo‘llanmaning nazariy qismini o‘rganish;

-       keltirilgan nazariy qismdan foydalanib, 3.1-jadval asosida chaqiriqqa xizmat ko‘rsatish fazalar ketma-ketligi chizmasini chizish;

-       berilgan variant bo‘yicha topshiriqni bajarish lozim.

 

3.1– jadval

1	2	3	4	5
Abonent "A" go‘shakni ko‘tardi	Abonent "A" STS ini eshitdi	Abonent "A" "B" abonent raqamini terdi.	"B" abonentga "CHS" (PV) "A" abonentga CHSN (KPV)	"B" abonent javob bermadi.
6	7	8	9	10
"B" abonent chaqiriqqa javob berdi.	"A" abonent birinchi bo‘lib go‘shakni qo‘ydi.	"B" abonentga "Band" signa-lini uzatish	"B" - abonent birinchi bo‘lib go‘shakni qo‘ydi	"A" abonentga band signalini uzatish

 

Amaliy mashg‘ulot uchun variantlar

3.2-jadval

	Topshiriq nomi
1	Birinchi abonent qo‘ng‘iroq  qilganda ikkinchi abonentning band holati
2	Birinchi abonent bilan ikkinchi abonentning gaplashish holati
3	Birinchi abonent qo‘ng‘iroq qilganda kutish holati
4	Birinchi abonent gaplashib bo‘lgandan keyin go‘shakni qo‘ygan holati
5	Birinchi abonent qo‘ng‘iroq  qilganda ikkinchi abonent javob bermagan holat
6	Birinchi abonent qo‘ng‘iroq  qilganda ikkinchi abonent bloklangan holat
7	Birinchi abonent qo‘ng‘iroq  qilganda liniyada avriya ro‘y bergan holat
8	Birinchi abonent qo‘ng‘iroq  qilganda nosozliklar ro‘y bergan holat
9	Ikkinchi abonent qo‘ng‘iroq  qilganda birinchi abonentni boshqa yo‘nalishga javob berayotgan holati
10	Ikkinchi abonent birinchi marta qo‘ng‘iroq  qilganda birinchi abonentning bandligi holati
11	Chaqiruvchi abonent trubkani ko‘targandi  ATSdan «Stansiya javobi»ni eshitgan holati
12	Chaqiruvchi abonent chaqiriluvchi abonentning telefon nomerini tergan holati

 

 

3.3. Nazorat savollari

 

1. Signalizatsiya tizimining o‘zaro ishlash algoritmini tushuntiring;

2. Muvaffaqiyatli bog‘lanishni o‘rnatish algoritmini tushuntiring;

3. Bog‘lanishni uzish algoritmini tushuntiring;

4. Bog‘lanishni o‘rnatishga urinishda chaqiriluvchi abonent bandligi

    aniqlangan   vaziyatni tushuntiring;

5. Bog‘lanishni uzish algoritmini tushuntiring

6. Ikkita abonent orasida qachon aloqa uzilishi mumkin?

 

 

3.4. Foydalanilgan adabiyotlar

 

1.  Toni Janevski. NGN Architectures, protocols and services. , First Edition.

     John Wiley & Sons, Ltd. Published 2014 by John Wiley & Sons, Ltd. 2014.

2.  Р.Н. Раджапова. Кейинги авлоднинг конвергент тармоқлари: ўқув  қўлланма.  ТАТУ, 2016.

3.  А.В. Росляков, С.В. Ваняшин, М.Ю. Самсонов. И.В. Шибаева, И.А.

    Чечнёва С28. Сети следующего поколенияNGN /под ред. А.В.  

    Росля кова. –М.: Эко-Трендз, 2008.

4.  Бакланов И.Г. NGN: Принципы построения и организации/под.ред. Ю.Н. Чернышова.- М.: Эко-Трендз, 2008.

 

 

3.5. Nazariy qism

 

Signalizatsiya tizimining o‘zaro ishlash algoritmi

 

Signalizatsiyaning turli protokollaridan foydalanilgan tarmoq tuzilmasiga misolni ko‘rib chiqamiz.

 

 

3.1 -rasm. Softswitch negizidagi tarmoqlarda «telefon-kompyuter»ning

o‘zaro ishlashi

 

  SIP-T protokoli bo‘yicha o‘zaro ishlaydigan Softswitch negizida  qurilgan            IP-telefoniyaning ikkita tarmog‘i 3.1-rasmda keltirilgan. Bunda ushbu ikkita tarmoq turli shaharlardagi (masalan, Softswitch 1 - Samarqandda, Softswitch 2 - Toshkentda) foydalanuvchilarga xizmat qiladi.  UfTf foydalanuvchisi 7-sonli umumkanal signalizatsiya bo‘yicha IP-telefoniya tarmog‘iga chaqiruvni yo‘llaydigan stansion uskunaga (raqamli ATS) ulanadi.

  Chaqiriluvchi foydalanuvchi operator bo‘lib hisoblanadigan Softswitch 2 negizidagi konvergent tarmoqning abonenti sanaladi va unga umumiy foydalanishdagi telefon tarmog‘ining umumiy raqamiga mansubdir. Nutqli axborot  UfTf tarmog‘idan raqamli ko‘rinishda paketlarga joylashtirib shl-yuzga, IP-tarmoqlar bo‘yicha N.323 terminalning foydalanuvchisidan teskari tartibda uzatiladi.

 

Muvaffaqiyatli bog‘lanishni o‘rnatish algoritmi

 

Muvaffaqiyat bilan tugaydigan bog‘lanishlarni o‘rnatish algoritmiga             3.2 - rasmda keltirilgan misolni ko‘rib chiqamiz.

1) Chaqiruvchi abonent trubkani ko‘taradi va ATSdan «Stansiya javobi» akustik signal javobini eshitadi.

2) Chaqiruvchi abonent chaqiriluvchi abonentning telefon nomerini (impulsli terishda) teradi. ATS 7-son UKS Softswitch1 protokolining moduliga boshlang‘ich adresli xabar IAM uzatiladi. U adresat nomerining raqamini (yo  barchasini yoki marshrutlash uchun zarur bo‘lgan miqdorda) o‘z ichiga oladi. Unda o‘rnatiladigan bog‘lanishlarning xarakteri (aks-sado  ajratgich bo‘lganda yoki bo‘lmaganda, yo‘ldoshli kanalning bog‘lanishida mavjudligi va boshqalar), bog‘lanishning xarakteri to‘g‘risidagi axborot va unga qo‘yiladigan spetsifik talablar (masalan, axborotni to‘g‘ridan-to‘g‘ri uzatish zarurligi va ushbu uzatish usuli), chaqiruvchi tomon toifasi va boshqalar uzatiladi.

  Bundan tashqari, IAM adresli xabar majburiy parametr – chaqiruvchi abonent raqamini o‘z ichiga oladi (o‘zgaruvchan uzunligi 4-12 bayt). Chaqiriluvchi abonent nomeri raqamining tahlili keyingi yo‘nalishni belgilaydi. IAM xabardagi qolgan axborotning tahlili axborotni etkazib berish vositasining tavsifi tanlanishini belgilaydi, masalan, kanal 64 Kbit.

  Chaqiruvchi abonent nomeri to‘lovni keyinchalik hisoblash uchun o‘zaro hisob-kitob serverlaridan foydalaniladi. Softswitch1 MGC boshqarish qurilmasi adresli axborotni E.164 IP-adresga o‘zgartirish va chaqiruvni marshrutlash amalga oshiriladi.

  I z o h. Softswitch 1 yoki Softswitch 2 tushunchasi ostida tegishli server tushuniladi.

3) Softswitch 1 co‘rovlarni qayta ishlaydi, ma’lumotlar bazasi bo‘yicha B abonentni topadi va u Moskvada joylashganligini aniqlaydi. SHuning uchun chaqiruv Softswitch 1 SIP-T protokoli bo‘yicha bog‘langan boshqa Softswitch 2 texnologiyaga yo‘llanadi.

4) Softswitch 1  ISUP:IAM xabarni SIP:INVITE so‘rovga o‘zgartiradi, ushbu so‘rov chaqiriluvchi abonentni (ushbu holatda Softswitch 2) aloqa seansida qatnashishga taklif etadi. Xabar, odatda, sessiyaning bayonini o‘z ichiga oladi, unda qabul qilinadigan axborot va axborotni qabul qilish uchun zarur bo‘lgan parametrlarni (parametrlarning mumkin bo‘lgan variantlarining ro‘yxati) uzatiladi, shuningdek chaqiriluvchi foydalanuvchi uzatishni istagan axborot turini ko‘rsatishi mumkin. Ushbu xabarda abonentni autentifikatsiyalash uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlar bo‘lishi mumkin. Softswitch 1 SIP:INVITE so‘rovini uzatish uchun Softswitch 2 transport IP-adresini bilishi kerak.

5) Softswitch 2 so‘rov qayta ishlanganligini va qarshi (muqobil) uskuna taymerni qayta ishga tushirganligini bildiradigan SIP:100 Trying javoban yuboriladi. Ushbu javob, boshqa shu kabi javoblarga o‘xshab, mijozning SIP:INVITE xabarining takroriy terilgan signallari bilan kesishadi.

6) Softswitch 2 SIP:INVITE so‘rovini qayta ishlaydi va chaqiriluvchi abonentning raqamiga muvofiq chaqiruvni marshrutlaydi hamda SIP:INVITE so‘rovini N.225,0:Setup xabariga o‘zgartiradi.

7) Softswitch 2 N.225.0 signal kanali bo‘yicha chaqiriluvchi abonentning transport adresiga N.225,0:Setup bog‘lanish so‘rovini uzatadi. Ushbu xabar chaqiriluvchi uskunaning (N.323 terminali) 1720 umum ma’lum portiga uzatiladi.

8) Bunga javoban terminal uskuna bog‘lanishni o‘rnatish uchun zarur bo‘lgan barcha axborot olingan va chaqiruv xizmat ko‘rsatish uchun qabul qilinganligini bildiruvchi N.225.0:Call Proceeding xabarini yuboradi.

9) Uskuna chaqiruvni qabul qilish imkoniyatiga ega bo‘lsa, u kira olish uchun so‘rovni  RAS:RAQ tarmog‘ining resursiga uzatadi, ushbu tarmoqqa Softswitch2 RAS:ACF tasdig‘i bilan javob beradi. RAS:RAQ xabari RAS:RAQ, ya’ni N.323 terminalining xabarini yuborgan uskuna identifikatorini va RAS:RAQ, ya’ni Softswitch xabarini yuborgan uskuna bilan bog‘lanishni istagan uskunaning bog‘lanish uchun axborotini o‘z ichiga oladi.  Uskunaning bog‘lanish uchun axboroti alias-adresni va/yoki signal kanalining transport adresini o‘z ichiga oladi, lekin odatda, RAS:RAQ so‘roviga chaqiriluvchi uskunaning alias-adresi joylashishi mumkin. Bundan tashqari, RAS:RAQ xabarida RTP/UDP/IP sarlavhalarni va boshqa xizmatga oid axborotni hisobga olmagan holda barcha nutqli va videokanallar bo‘yicha foydalanuvchining axborotini uzatish va qabul qilishning summar tezliklarining yuqori chegarasi ko‘rsatiladi. Aloqa vaqtida uskuna tomonidan uzatiladigan va qabul qilinadigan axborotning o‘rtacha summar tezligi sekundiga ushbu yuqori chegaradan oshmasligi kerak. Bu summar tezlikka boshqaruv va signal kanallar bo‘yicha ma’lumotlarni uzatish kanali bo‘yicha axborotni uzatish va qabul qilish tezligi kirmaydi.

10) N.225.0: Alerting xabari N.323 terminalidan Softswitch 2 texnologiyasiga kelib tushadi. U chaqiriluvchi uskuna band emasligi to‘g‘risida chaqiruvchi uskunani xabardor qiladi va foydalanuvchiga kiruvchi chaqiruv to‘g‘risida signal beradi.

11) Softswitch 2 N.225.0:Alerting xabarini, Softswitch 1 texnologiyasiga To, From, Call-Id va Csed maydonini  SIP:INVITE so‘rovidan nusxa olib, Softswitch texnologiyasiga uzatiladigan SIP:180 Ringing xabariga konvertlaydi. Ushbu xabar chaqi-riluvchi foydalanuvchining joylashgan o‘rni aniqlanganligini va  chaqiriluvchi foydalanuvchi kiruvchi chaqiruv to‘g‘risidagi signalni qabul qilayotganligini bildiradi.

12) Softswitch 1 butun ISUP:ASM adresini qabul qilishi to‘g‘risidagi xabarni uzatadi. ISUP:ASM xabarining umumiy formati ISUP:IAM xabarini (aks-sado  ajratgich bo‘lganda yoki bo‘lmaganda, yo‘ldoshli kanalning bog‘lanishida mavjudligi va boshqalar) uzatishga o‘xshash bog‘lanishni o‘rnatish xususiyatini belgilaydigan 1 bayt qayd etilgan uzunlikning majburiy parametrini o‘z ichiga oladi. 2 bayt qayd etilgan uzunlikning boshqa majburiy parametri ISUP:IAM xabaridagi parametriga o‘xshaydi, lekin u, to‘g‘ridan-to‘g‘ri uzatish imkoniyatlarini tasdiqlab va bunday uzatishning talab etilgan usulini qabul qilib (yoki muqobilni taklif etib), bog‘lanishning kiruvchi tomonining imkoniyatlarini xarakterlaydi. Bundan tashqari, ISUP:ASM xabari bog‘lanishning xususiyatlari to‘g‘risdagi ma’lumotlar bilan majburiy bo‘lmagan (ISUP:IAM  xabaridagi parametrga o‘xshash) parametrlarni va «foydalanuvchi-foydalanuvchi» (3-131 bayt uzunlikdagi) axborotni o‘z ichiga olishi mumkin.

13) Chaqiriluvchi foydalanuvchiga kirish chaqiruvi to‘g‘risidagi vizual yoki akustik signal beriladi. ISUP:ASM xabarini ATS olgandan keyin «Chaqiruv signalini nazorati» (ChSN) akustik signalini chaqiruvchi foydalanuvchisiga yuboradi.

14) Bundan keyin chaqiriluvchi foydalanuvchi kiruvchi chaqiruvni qabul qiladi, Softswitch 2 texnologiyasiga chaqiriluvchi uskunaning N.245 boshqaruv kanalining transport adresi bilan N.225.0:Connect xabari uzatiladi. Softswitch 2 ushbu adresni N.245 boshqaruv kanalining transport adresi bilan almashtiradi, keyin N.245 boshqaruv kanali ochiladi.

15) N.245 boshqaruv kanali ochilgandan keyin uskunaning funksional imkoniyatlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar almashinuvi boshlanadi.

I z o h: Rasmda signallar ko‘rsatilmagan, balki protseduralar ko‘rsatilgan.

Softswitch 2 texnologiyasidagi terminal va shlyuz qabul qilidigan axborotni dekodlash algoritmi ko‘rsatiladigan Terminal Capability Set xabarlari bilan almashadi. Terminal Capability Set xabarini boshqa uskunadan qabul qilgan uskuna Terminal Capability Set Ack xabarini uzatish bilan qabul qilinganligini tasdiqlaydi. Konferensiyaning aktiv kontrolleri ikkita qurilma bo‘lganda, konferensiyani tashkil qilishda ular o‘rtasida yoki bir vaqtda ikki yo‘nalishli mantiqiy kanallarni ochishga urinayotgan ikkita qurilma o‘rtasida yuzaga keladigan nizolarni hal etish zarur bo‘lgan etakchi/ergashuvchi uskunani aniqlash tadbiridan keyin initsiatsiya qilinadi. Protseduraning borishida qurilmalar master Slave Determination xabari bilan almashadi. Olingan master Slave Determination xabariga javoban ikkita qurilma master Slave Determination Ack xabarini uzatadi, ushbu xabarda bog‘lanish uchun qaysi qurilma etakchi, qaysinisi ergashuvchi sanalishi ko‘rsatiladi. Funksional imkoniyatlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar almashinuvidan va etakchi va ergashuvchi uskuna aniqlangandan keyin bir yo‘nalishli mantiqiy kanallarni ochish protsedurasi bajarilishi mumkin. Mantiqiy kanalni (bu holatda to‘g‘ridan-to‘g‘ri mantiqiy kanalni) ochish talabida open Logical Channel uskuna ushbu kanal bo‘yicha uzatiladigan axborot va kodlash algoritmining turi ko‘rsatiladi. Bu holatda mantiqiy kanal nutqni ko‘chirish uchun mo‘ljallangan, shuning uchun open Logical Channel xabari RTP paketlar uzatilishini nazorat qilish yordamida RTSR kanalining transport adresi ko‘rsatilgan open Logical Channel parametrini o‘z ichiga oladi. Open Logical Channel xabariga javoban uskuna RTP paketlari uzatilishi kerak bo‘lgan tomonga uzatiladigan transport adresi, shuningdek RTSR kanalining trasport adresi ko‘rsatiladigan open Logical Channel Ack tasdig‘i uzatilishi kerak.

16) Softswitch 2 so‘rov muvaffaqiyatli bajarilganligi, chaqiriluvchi foyda-lanuvchi aloqa seansida ishtirok etishga roziligi to‘g‘risida SIP:200 OK javobini  SIP:INVITE so‘roviga javob qilib yuboradi, tele javobda chaqiriluvchi foydalanuvchi uskunasining imkoniyatlari ko‘rsatiladi. Softswitch 1 SIP:ASK so‘rovi bilan javobni qabul qilishni tasdiqlaydi.

17) Softswitch 1  ISUP:IAM  javobi to‘g‘risidagi xabarni chiquvchi ATSga  uzatadi.

18) Keyin so‘zlashuv sessiyasi boshlanadi, ya’ni chaqiruvchi abonent chaqiriluvchi abonent bilan bog‘lanadi, to‘lov yozilishi boshlanadi va so‘zlashuv amalga oshiriladi. Chaqiriluvchi foydalanuvchining uskunasi RTP/UDP/IP paketlarga so‘rovlangan nutqli axborotni, RTCP kanal yordamida RTP kanallar bo‘ylab axborotni uzatish nazorat qilinadigan shlyuzning RTP-kanali transport adresiga uzatadi. Shlyuz ushbu paketlarni o‘rovdan ochadi va raqamli ko‘rinishda chaqiruvchi ATSga nutqli axborotni yuboradi, ATS o‘z navbatida, uni foydalanuvchiga etkazadi. UfTf tarmog‘ining foydalanuvchisidan nutqli axborot teskari tartibda chaqiriluvchi abonentga uzatiladi.

 

Bog‘lanishni uzish algoritmi

 

So‘zlashuv fazasidan keyin bog‘lanishni uzish fazasi boshlanadi. Bog‘lanishning uzilishi aloqa qatnashchilaridan istalganining tashabbusi bilan amalga oshirilishi mumkin. Quyidagi holatlarni ko‘rib chiqamiz:

a) Bog‘lanishni uzish tashabbuskori chaqiruvchi abonent sanalganda                  (3.3 -rasm);

1) Bog‘lanishni uzish tashabbuskori bo‘lgan foydalanuvchining uskunasi nutqli axborotni uzatishni to‘xtatishi kerak. Bu holatda, chaqiruvchi abonent otboy signalini uzatadi, chiquvchi ATS undan otboy signalini oladi, bog‘lanish vaqtida band bo‘lgan o‘z resurslarini bo‘shatadi va ISUP:RLC xabarni (uzilishni tasdiqlash) Softswitch 1 texnologiyasiga uzatadi.

2) Softswitch 1 aloqa seansini ikkita Softswitch o‘rtasida tugatadigan SIP:BYE xabarini uzatadi. Ushbu xabar SIP:200OK javob bilan tasdiqlanadi.

3) Softswitch 2 mantiqiy kanalni yopadi va boshqaruvchi kanalga, foydalanuvchi bog‘lanishni tugatishini bildiradigan N.245:End Session Command xabarini uzatadi. Foydalanuvchi N.245:End Session Command komandasini olib,nutqli axborot uzatilishini to‘xtatishi, mantiqiy kanallarni yopishi va N.245:End Session Command xabarini javoban uzatishi kerak, javob qabul qilingandan keyin boshqaruvchi N.245 kanal yopiladi.

4) Kanal ochiq bo‘lganda, N.225.0:Releas Complete xabari uzatiladi. Signal kanali yopiladi.

5) Yuqorida keltirilgan amallar bajarilganda N.323 terminali geytgiperni rezervlangan o‘tkazish yo‘laksi bo‘shaganligi to‘g‘risida xabar beradi. Shu maqsadda bog‘lanish qatnashchilaridan har biri (Softswitch 2) RAS kanali bo‘ylab RAS-VSA tasdiq bilan geytgiper javob berishi kerak bo‘lgan RAS-DRQ bog‘lanishdan chiqish so‘rovini uzatadi, keyin chaqiruvga xizmat ko‘rsatish tugagan hisoblanadi.

b) Bog‘lanishni uzish tashabbuskori chaqiriluvchi abonent sanalganda               (3.3-rasm);

Chaqiriluvchi abonent birinchi bo‘lib otboy berganda, uskuna almashadigan komandalar to‘plami o‘zgarmasdan qoladi. Ularning ketma-ket kelishi 3.4-rasmda ko‘rsatilgan.

 

Chaqiriluvchi abonent band

 

Bog‘lanishni o‘rnatishga urinishda chaqiriluvchi abonent bandligi aniqlangan vaziyat 3.5 -rasmda ko‘rsatilgan.

1) Softswitch 2 N.323 terminaliga N.225.0:Setup xabarini uzatganidan keyin terminaldan N.225.0:Setup protokolining xabaridagi abonentning bandligi to‘g‘risidagi signal kelib tushadi.

2) N.225.0:Release Complete xabari bilan signal kanali yopiladi.

3) Softswitch 2 N.225.0:Release Complete xabarining tarkibini tahlil qiladi va uni chaqiriluvchi abonent shu vaqtda chaqiruvni qabul qila olmasligi yoki qabul.

 

 

3.2 -rasm.Muvaffaqiyat bilan tugaydigan bog‘lanishlarni o‘rnatish algoritmi

qilishni istamaginligi bilan bog‘liq bo‘lgan SIP:603 Declinu xabariga joylashtiradi. Javobga SIP:200 OK tasdiq jo‘natiladi.

 

Bog‘lanishni uzish algoritmi

 

So‘zlashuv fazasidan keyin bog‘lanishni uzish fazasi boshlanadi. Bog‘lanishning uzilishi aloqa qatnashchilaridan istalganining tashabbusi bilan amalga oshirilishi mumkin. Quyidagi holatlarni ko‘rib chiqamiz:a) bog‘lanishni uzish tashabbuskori chaqiruvchi abonent sanalganda  (3.3 -rasm);

1) bog‘lanishni uzish tashabbuskori bo‘lgan foydalanuvchining uskunasi nutqli axborotni uzatishni to‘xtatishi kerak. Bu holatda, chaqiruvchi abonent otboy signalini uzatadi, chiquvchi ATS undan otboy signalini oladi, bog‘lanish vaqtida band bo‘lgan o‘z resurslarini bo‘shatadi va ISUP:RLC xabarni (uzilishni tasdiqlash) Softswitch1 texnologiyasiga uzatadi.

2) Softswitch 1 aloqa seansini ikkita Softswitch o‘rtasida tugatadigan SIP:BYE xabarini uzatadi. Ushbu xabar SIP:200OK javob bilan tasdiqlanadi.

3) Softswitch 2 mantiqiy kanalni yopadi va boshqaruvchi kanalga, foydalanuvchi bog‘lanishni tugatishini bildiradigan N.245:End Session Command xabarini uzatadi. Foydalanuvchi N.245:End Session Command komandasini olib,nutqli axborot uzatilishini to‘xtatishi, mantiqiy kanallarni yopishi va N.245:End Session Command xabarini javoban uzatishi kerak, javob qabul qilingandan keyin boshqaruvchi N.245 kanal yopiladi.

4) kanal ochiq bo‘lganda, N.225.0:Releas Complete xabari uzatiladi. Signal kanali yopiladi.

5) yuqorida keltirilgan amallar bajarilganda N.323 terminali geytgiperni rezervlangan o‘tkazish yo‘laksi bo‘shaganligi to‘g‘risida xabar beradi. SHu maqsadda bog‘lanish qatnashchilaridan har biri (Softswitch 2) RAS kanali bo‘ylab RAS-VSA tasdiq bilan geytgiper javob berishi kerak bo‘lgan RAS-DRQ bog‘lanishdan chiqish so‘rovini uzatadi, keyin chaqiruvga xizmat ko‘rsatish tugagan hisoblanadi.

6) Softswitch1 ushbu xabarni qabul qilib, uni ISUP:REL uzib qo‘yish so‘roviga konvertlaydi. Chiquvchi ATS undan otboy signalini qabul qiladi, bog‘lanish bilan band bo‘lgan o‘zining resurslarini bo‘shatadi, Softswitch1 texnologiyasiga ISUP:RLC (tasdiq) xabarini uzatadi.

  7) chaqiruvchi abonent uzilishning «qisqa gudok » akustik signalini eshitadi.

 

Aloqaning uzilishi

 

Ikkita Softswitch o‘rtasidagi uchastkada so‘zlashuv vaqtida aloqa uzilgan, masalan, chaqiruvchi abonent hisobida shaharlararo so‘zlashuvdan foydalanish uchun mablag‘ tugagan vaziyatni (3.6 - rasm) ko‘rib chiqamiz (bu holatda chaqiruvchi bo‘lib N.323 terminal sanaladi deb hisoblaymiz).

 

 

 

3.3 - rasm. Bog‘lanishni uzish algoritmi (tashabbuskori  abonent A sanalganda)

 

 

 

 

 

3.4-rasm. Bog‘lanishni uzish algoritmi (tashabbuskori  abonent B sanalganda)

 

3.5 – rasm. Bog‘lanishni o‘rnatishga urinishda chaqiriluvchi abonent B bandligi aniqlangan

 

 

 

3.6-rasm.Bog‘lanishni aloqa vaqtidagi uzilgan xolati

 

1) O‘zaro hisob-kitob serveri chaqiruvchi abonentning mablag‘i tugagani to‘g‘risidagi xabarni uzatadi va u shaharlararo aloqadan foydalanishga ega emas. Terminalga foydalanuvchining mablag‘i tugaganligi to‘g‘risidagi xabarnomani o‘z ichiga olgan N.225.0:Notify xabari uzatiladi.

2) Keyin so‘zlashuv trakti uziladi; N.323 terminali Softswitch 1 terminalidagi shlyuzga mantiqiy kanallar yopilishini va foydalanuvchi so‘zlashuvni tugatganligi bildiruvchi N.245:End Session Command xabari yuboriladi. Shlyuz N.245:End Session Command komandasini olib mantiqiy kanalni yopishi va N.245:End Session Command xabarini javoban qabul qilgandan keyin N.245 boshqaruv kanali yopiladi.

3) Softswitch 2 ikkita Softswitch o‘rtasida aloqa seanslarni tugatadigan SIP:BYE xabarini Softswitch 1ga yuboradi. Ushbu xabar SIP:200OK javobi bilan tasdiqlanadi.

4) Softswitch 2  N.225.0:Release Complete xabarini N.323 terminalga yuboradi va signal kanali yopiladi.

5) Yuqorida bayon qilingan amallardan keyin N.323 terminal zahiralangan o‘tkazish yo‘laksi bo‘shaganligi to‘g‘risida, geytgiper funksiyasini bajaruvchi Softswitch 2 texnologiyasini xabardor qilinadi. Shu maqsadda N.323 terminal RAS kanali bo‘yicha Softswitch 2 RAS:DCF tasdig‘i bilan javob beradigan RAS:DRQ bog‘lanishdan chiqish so‘rovini uzatadi.

6) Chiquvchi ATS Softswitch 1 texnologiyasidan otboy signalini qabul qiladi, bog‘lanishda band bo‘lgan o‘z resurslarini bo‘shatadi va ISUP:RLC (uzilishni tasdiqlash) xabari qaytariladi.

7) Shundan keyin UfTf abonenti otboyning akustik signalini («qisqa gudok») eshitadi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4 – Amaliy mashg‘ulot

CHAQIRIQQA XIZMAT KO’RSATISH JARAYONINI O’RGANISH- “PREFIKS TAHLILI”, “ABONENTNI MANTIQIY IDENTIFIKATSIYALASH ” VA “ULOVCHI LINIYALARNI QIDIRISH” DASTURI

 

4.1. Mashg‘ulotning maqsadi

Chaqiruvlarga xizmat ko‘rsatish dasturli ta’minotining o‘zaro ta’sir etish mexanizmi va EATS larda, “Band”, «Ctansiya javob signali» signalini tayyorlash va uzatish”, “Prefiks tahlili”, “Chaqirilayotgan abonentni identifikatsiya qilish va band qilish” fazalaridagi ma’lumotlar bazasini (MB) ni o‘rganib chiqish.

 

4.2. Topshiriq

 

Amaliy mashg‘ulotga tayyorlanayotgan vaqtda quyidagi [4], yoki [5], yoki [6]   adabiyotlardan foydalaning

O‘z variantingiz asosida ChXK fazalarida ma’lumotlarni kiriting. Relyatsion jadval maydonini to‘ldiring (4.1-jadval).

                                                 

    4.1-jadval. Topshiriq variantlari

 

 

                                     4.3. Nazorat savollari

1.     S-12 tizimida ma’lumotlar bazasi qanday tashkil qilingan?

2.     S-12 da relyatsion jadvallarning asosiy turlarini ko‘rsatib bering?

3.     S-12 tizimining asosiy tavsifi qanday?

4.     S-12 uskunalari tarkibi qanday?

5.     Terminal va sistemali modullar vazifasi qanday?

6.     Boshqarish uskunasining ishlash rejasini tushintiring.

7.     Modul tuzilishi qanday?

8.     TSE ning turlari va vazifalari nimalardan iborat?

9.     Terminal interfeysning tuzilishi qanday?

10.                       TI dagi har bir portning vazifasi?

11.                       Qabul qiluvchi va uzatuvchi portning ishlash rejimini tushintiring.

12.                       FMM ma’lumotlar oxirgi avtomatning vazifasi nima?

13.                       SSM tizimli qo‘llash dasturining vazifasi nima?

14.                       JSM da jarayon turlari keltiring?

15.                       Dasturli ta’minot bloklari keltiring?

16.                       DH, SIG,ARTA, TRA,TRC, LSF, PATED, TCACO, LCACO vazifalari nima?

 

4.4. Mashg‘ulotga yakun yasash

 

Ushbu amaliyot mashg‘ulotini uslubiy qo‘llanmalarini o‘rganib chiqish.

O‘kituvchidan topshiriq olish.

Amaliy qismni bajarish.

Nazorat savollariga javob berish.

4.5.  Nazariy qism

 

         Chaqiruvlarga xizmat ko‘rsatishda dasturli ta’minotning har xil podsistemalari MB relyatsion jadvallarining o‘zaro ta’sirini o‘rganish.
Chaqiruvga xizmat qilish podsistemalarining dasturli ta’minlash moduli.

Kirishning xar bir moduli chaqiruvga xizmat qilish uchun dasturli ta’minotga ega bloklarning umumiy: perifeksni 3 ta rejaga bo‘linishi mumkin: perifiksni taxlil qilish; bayonnoma rejasi; ulash rejasi.

 

4.1-rasm. Rejalar bo‘yicha dasturli ta’minot modullarini taqsimlash.

 

Ulash rejasi va uning vazifalari.

1.Klaster bilan ishlash: band qilish va bo‘shatish.

2. So‘zlashuv traktini boshqarish:  bo‘shatish.

3. Talabalar bo‘yicha uskunalarni takdim etish.

 

     (DH) rejasi FMM va SMM dan iborat. U kirish moduli, maxsus komplektlar moduli va signalli qabul qiluvchilarga ega. Reja qurilmalar xolati band, bo‘sh to‘g‘risidagi axborotni saqlash bilan shug‘ullanadi.

Uning vazifasiga signalizatsiyalarni (liniya va registrli) qayta ishlash kiradi. Dastur axborotni to‘playdi va keyin dasturli ta’minotga uzatadi. Dasturli ta’minot esa, o‘z navbatida chaqiruvni boshqarish bilan shug‘ullanadi. Bayonnoma rejasining asosiy vazifalariga: signallarni interprebatsiya qilish va ulash rejasi darajasida ishlatiladigan turga o‘zgartirish kiradi.

 

Chaqiruvlarni boshqarish rejasi

Bu modul doirasida dasturli ta’minotning yuqori darajasi. U ulashni o‘rnatish va bo‘shatishni boshqaradi. Uning asosiy vazifalari: prefiks va marshrutizatsiyani taxlil etish.

Dasturli ta’minot modullari quyidagi rejalardan iborat:

1.     Chaqiruvni boshqarish reja, dasturli ta’minot bloklari: chaqiruv xizmatlari – RATED, LSIF, ARTA, LCACO;

2.     Bayonnoma rejasi, dasturli ta’minot bloklari: signalizatsiya SIG(ASM,SCM);

3.     Ulash rejasi, DH uskunalarini qayta ishlash;

4.     Operatsiya tizimi OS(ASM,SCM);

5.     Apparatura (H/W).

4.2-rasm. Maxalliy va chaqiruvchi chaqiruvlarni qayta ishlash

 ishtirok etgan dasturli bloklar

 

 

Periferiya qurilmalari va yuklash (R&L) moduli

Bu modul S-12 tizimini ishlatish va xizmat ko‘rsatish uchun xizmat qiladi va quyidagi masalalarni yechadi:

1.Ishlatish – bu ma’lumotlar bo‘lib, “abonent va stansiya”, “ulovchi liniya va KP” orasidagi o‘zaro ta’sirni boshqaradi. Bu masalalar bo‘limlarga bo‘lingan:

a) Abonent xizmati;

b) Marshrutizatsiya xizmati;

v) O‘lchov xizmati;

g) Umumiy stansiya xizmati;

d) Tarifikatsiya xizmati;

e) Periferiya qurilmalari xizmati;

2. Texnik xizmat:

a) doimiy texnik xizmat hosil bo‘ladigan buzilishlar sababli aniqlash;

b) buzilishlarni lokallashtirish va tuzatish bilan bog‘liq tuzatish texnik xizmati.

P&L moduli stansiya yuklanishi insializatsiyasi va individual keyingi qayta yuklash vaqtida stansiya boshqarishning har xil elementlarini yuklashni bajaradi, bu modul V.02 turli ikkita platadan iborat.

 

Maxalliy chaqiruvga xizmat ko‘rsatishni ko‘rib chiqish

 

Maxalliy chaqiruvga xizmat ko‘rsatuvchi uskuna 8.3-rasmda berilgan.

4.3-rasm. Maxalliy chakiruvga xizmat ko‘rsatuvchi uskunalar

 

Maxalliy xizmatlarga xizmat ko‘rsatish uskuna ishining har xil fazalari orqali o‘tadi:

Band qilish;

“Stansiya javobi” signalini tayyorlash va uzatish;

Perifks raqamlarini qabul qilish;

Perifiksni taxlil qilish;

Nomerni terish oxiri;

Chaqirilayotgan abonentni identifikatsiyalash va uni band qilish;

Chaqirilayotgan abonent javobi va tarifikatsiya boshlanishi;

Ajratish;

Chaqiruvning aloxida fazalarini ko‘rib chiqamiz.

 

 

 

 

 

 

 

 

1 FAZA. “Band qilish”

 

4.4-rasm. “Abonent go‘shakni ko‘taradi” holati boshlanganda dasturning xarakati

 

Apparat dasturli o‘zaro ta’sir dasturning faollanishi 8.4-rasmda ko‘rsatilgan. “Abonent go‘shakni ko‘targanda” signal abonent itnterfeysiga uzatiladi, keyin bu signal LOGIC ga uzatiladi. LOGIC signalni natijada OZU ga keyin signalizatsiya blokiga uzatadi. Bu ma’lumotning hammasi O chi kanal orqali uzatiladi. Protsessor signalni LOGIC ga 16 chi kanal orqali uzatadi, bu signal drayv deyiladi. LOGIC 16 kanal orqali javob beradi. Qabul qilingan ma’lumot ikki so‘zdan iborat: birinchisi go‘shak ko‘tarilganini aniqlaydi, ikkinchisi – PTN identifikatori-fizik terminal nomer. Hamma ma’lumot DH qayta ishlovchiga uzatiladi. (OS) operatsiya tizimi “skanirlash” ma’lumotini paketli OZU (PRAM) ga yozadi. DH qayta ishlovga doim bu PRAM ni tekshirib turadi. Shundan keyin DH, SSM ko‘rinishida birinchi xabarli signalizatsiyaning dasturli blokiga (S16) uzatadi. Shu paytdan boshlab dasturli ta’minot faollashadi (qadam 1.2 4.5-rasm).

Dasturli bloklar ishi 4.5-rasmda ko‘rsatilgan.

4.5-rasm. “Band” fazasida dasturli ta’minotning o‘zaro ta’siri

 

Ushbu chaqiruv uchun SIG xarakati tranzaksiyani hosil qiladi. Tranzaksiya uchta o‘lchovchi yo‘lni o‘z ichiga olishi mumkin:

Asosiy yo‘l – so‘zlashuv yo‘li;

Vaqtincha yo‘l, konferens – aloqa uchun;

Tizimli yo‘l – vaqtinchalik yo‘l, bunda abonent modul (SCM) tizimli modul bilan ulanadi.

Chaqiruvga xizmat ko‘rsatish jarayonida tranzaksiya to‘g‘risida ma’lumotda bitta dasturli blokdan ikkinchisiga uzatiladi. Keyingi qadam-klaster yo‘lini band etish. Buning uchun, SIG dan DH xabar yuboriladi.

DH xarakati abonent liniyaning manba kuchlanishini ulaydi. Buni 16 chi kanal orqali ALCN logik sxemaga buyruqlar paketini yuborib bajaradi. Bu yo‘l – abonent interfeysi va (44) boshqaruv qurilmasi orasidagi bo‘sh kanal.

MCUA platasi, qaysi kanalda hisoblashni yuborish va qabul qilishini biladi. Keyingi qadam abonent komplektiga SCM tizimli blokni ulash. Ulanish axboroti klaster yo‘li (UCP) – foydalanuvchi yo‘li bilan tizimli modul orasidagi aloqani aniqlaydi. TN “bo‘sh” holatdan “band” holatiga o‘zgaradi. DH ma’lumot bazasi munosabatiga kirish uchun TN dan foydalanadi. Bu kirish (COL) liniyasiga sinfiga mansub ma’lumotlarni olish uchun kerak, ular o‘z ichiga quyidagi axborotni kiritgan: telefon apparat turi; ustivorlik, liniya yoki yo‘k; chaqiruvga cheklov bormi yoki yo‘k; taksofon; identifikator. Shundan keyin DH natijani SIG ga (3 qadam) yuboradi. Bu xabar buyruq identifikatorini ulaydi. DH xarakati 6-rasmda ko‘rsatilgan. Abonent ma’lumotlari ASM da yoki ASE boshqaruvining qo‘shimcha elementida joylashgan. ASM da OLCOS bloki bor.

Agar abonent kvartira sektorida bo‘lsa, unda ma’lumotlar OLCOS ASM ga keladi. Agar abonent boshqa turdagi sektordan bo‘lsa, unda ma’lumotlar ASE da joylashadi. Faollashtirilgan QXT li odatdagi, abonent misolini ko‘rib chiqamiz. Bu xolda ASE darajasiga ma’lumotlarni jo‘natish zaruriyati yo‘k. Lekin ASM_SIG MB dan OLCOS (Origination Line Class of Service) ma’lumotlarini chiqarib oladi.

 

 

4.6-rasm. DH xarakati.

 

TN terminal nomer izlash uchun indeks sifatida foydalaniladi.

OLCOS quyidagi ma’lumotlarga ega:

DNET uchun ma’lumotlar bloki.

Signal xili.

Chaqiruvchi tomon kategoriyasi (SOS).

Narx-navo xisoboti to‘g‘risida axborot.

SCM ga yuborilishi kerak bo‘lgan prefika raqamlarning talab kilingan soni.

Calling Line id chaqiruvchi liniya identifikatori (ISDN abonent uchun).

Faollashtirilgan QXT.

Abonent guruxi nomeri.

Indikator – LCACo ma’lumotlar uchun ASE darajasiga murojaat qilishi kerakmi yoki ASM OLCOS etadimi?

Agar abonent tastaturli nomer teruvchili bo‘lsa, unda SCM tizimli blokni topib unga ulash kerak bo‘ladi.

          Chunki abonent tonli terishni ishlatadi. Shuning uchun, tonal terish qabul qilgichini ulash kerak, u SCM modulida joylashgan. Bu ARTA_FMM ga so‘rov yuborilib bajariladi. (51 qadam). Bu xabar signal turiga ega bo‘lib, bu signalni SCM tezroq yuborish kerak.

 Bir vaqtda ASE ga xabarni yuborish bilan LCACO faollashadi. ASE nomeri LSSG (Load Sharing subGroup) nomeri bilan aniqlanadi, unga A abonenti qaram. Xabar hamma LCACO dasturlariga yuboriladi, agar u LCACO ning boshqa moduli tomonidan qabul qilingan bo‘lsa, unda faollashtirish to‘g‘risida xabar qabul qilinmaydi.

 ARTA xarakatidan qat’iy nazar, LCACO o‘zining faollashganligi to‘g‘risida ASM_SIG ga tasdiq xabari yuboradi.

LCACO faollashishi to‘g‘risida tasdiq olinishi bilan “band” fazasi tugaydi.

2 FAZA. “Stansiya javobi” signalini tayyorlash va uzatish

ASM dasturli ta’minotida ARTA deb nomlanuvchi FMM monoprotsessori bor. SCM ni izlash uchun ARTA_FMM ma’lumotlar bazasida bir nechta real muloqotlar va bitta mulojali muloqot ishlatadi. U bo‘sh SCM ni siklli izlash uchun foydalaniladi. Izlash natijalarini olgandan so‘ng operatsion tizimi OS quyidagi xarakatlarni bajaradi:

SCM qurilmalarini tanlash (FMM yordamida);

SCM ni bekor qilish – band;

Abonent bilan nomerni terish tonal qabul qilgichi (M4) orasida ulanishni o‘rnatish;

“Stansiya javobi” signali qabul qilgichini ulash;

Abonentni ulash;

ASM da impulsli terish yoki nomerni dasturli terish holatida skanirlashni boshlash.

Skanirlash vaqtini saqlab turmok.

      Dasturli ta’minlash xarakati 4.7-rasmda ko‘rsatilgan. Ayrim qadamlarni batafsil ko‘rib chiqamiz.

 

4.7-rasm. Dasturli ta’minlash harakati

 

1-qadam. ARTA ASM_SIG dan talabnoma qabul qiladi. Bo‘sh SCM modernizatsiyalashning siklli mexanizmi ulanadi. Izlashning siklli mexanizmi hamma bir SCM lar orasida yuklanishni taqsimlashni ta’minlaydi. Izlash quyidagicha bajariladi (4.7-rasm yuqori qismi).

a) Izlash SCM modulining indeksidan boshlanadi, uning nomeri oldingi tranzaksiyada arailible (kirish mumkin) ko‘rsatilgan, oldingi tranzaksiya deb ushbu ASM modulda oldingi chaqiruvni qayta ishlaganda ARTA ga yuborilgan talabnoma tushiriladi.

b) Indeksning shu kiymatidan boshlab, MB jadvalida “kirish mumkin” holatdagi SCM topilganga, qidiruv davom etadi, chunki qabul qilgichlar moduli ushbu chaqiruv, xizmat ko‘rsatish bilan shug‘ullanadi, jadvalda uni “kirish mumkin emas” deb belgilanadi.

s) Satr (stroka) ARTA FMM ga ko‘chiriladi.

        d) Indeksning xozirgi qiymati shundan korreksiyalanadiki, keyingi izlanish SCM ro‘yxatidan keyingi satrdan boshlanishi kerak;

 2-qadam. Endi ARTA xabarni 1-qadamda tanlangan SCM ga yuboriladi.

Bu vaqtda ASM SIG da tayyor ishlaydi va jarayon 3 ta variant bo‘yicha borishi mumkin.

SCM bo‘sh qabul qilgichni tanlaydi va ASM_DH ga javob yuboradi.

SCM bo‘sh qabul qilgichlar yo‘qligida to‘g‘risida javob yuboradi. Bu holda ASM SIG yangi taymerni ishga tushiradi va DTMF bo‘sh qabul qilgichni topmaguncha ARTA ga talabnomani qaytaradi.

Taymer vaqt saqlanib turilgani tugaganligini ushlab qoladi (fiksatsiya) va 30 soniyadan so‘ng ASM SIG bloki muolajani qaytaradi.

Agar SCM bo‘sh bo‘lsa, ikki chastotali kombinatsiya ko‘rinishida raqam teriladi, ular ASM orqali SCM ga boradi. Shunday qilib, ASM va SCM orasida foydalanuvchi tomonidan boshqariladigan yo‘l o‘rnatiladi. Bu yo‘l DH ASM yoki DH SCM bo‘shatish to‘g‘risida talab qilmaguncha saqlanib turadi. Bu kanal SPATA ni SCM boshqarish uzatilgandan so‘ng DH aniqlangan UCP orqali bazali xabar yuborilishi mumkin, xabar buferini band qilish, xabarni buferga joylashtirish va keyin uni uzatish. OS xabar.

3-qadam. UCP orqali uzatilishi kerakligini aniqlaydi va 3 paketli ketma-ketlikni uzatish boshlanadi. Birinchi paket - o‘rnatish buyrug‘i va SCM dan ASM ga DSN orqali simpleks yo‘lini ushlab qolishga ega.

Ikkinchi paket – DSN orqali ASM dan SCMga qaytish yo‘lini o‘rnatishni ko‘rsatish.

Uchinchi paket – SCM dan ASM keltirilayotgan ma’lumotlarga ega.

“Stansiya javobi” signal turi OLCOS dan chiqariladi. UCP qabul qilgichni ulaydi. Qabul qilgichni ulash uchun qabul kiluvchi kanal OZU da “yozib olish” holatini o‘rnatadi. Shunday qilib, hisobotlar paketli OZU ga yoziladi. Qabul qilgich kanali bilan ulanish uchun, bu kanal OZUda “hisoblash” holatiga o‘rnatiladi.

“Stansiya javobi” signali tonal porti kanalarining biriga tushadi. insializatsiyada bu kanal OZU da “yozuv” holatini o‘rnatadi, PRAM ma’lum pozitsiyasida.

4-qadam. SCM_DH “OC” signalini ulab SCM_SIG signalizatsiya blokiga raqamlarni qabul qilishni boshlash buyrug‘ini yuboradi. Signalizatsiya bloki raqamlarni qabul qiladi va ularni o‘z xotirasida ASM_SIG kerakli prefiks raqamlar sonini xabar qilmaganiga saqlab turadi.

5-qadam. M4 qabul qilgichi topilgani to‘g‘risida ASM_SIG ga axborot beriladi. ARTA ishlashi uchun ulangan taymer uziladi. Ma’lum vaqtda LCACO dan SACE da chaqiruvlarni qayta ishlash uchun qo‘shimcha jarayon tashkil qilish to‘g‘risida tasdiq olgandan so‘ng ASM modulning dasturli ta’minoti nomerning raqamlarini qabul qilishga tayyorlanadi. Anolog abonenti uchun LCACO dan kelgan tasdiq abonent 6 nomeri raqamining talabi to‘g‘risida ma’lumotga ega.

6-qadam. Prefiks raqamini talab qilish uchun ASM_SIG talabni SCM_DHga yuboradi, u esa bu ma’lumotni SCM_SIG ga o‘tkazib yuboradi (7-qadam).

Bu SCM dan tasdiq olingandan so‘ng bajariladi (5-qadam) chunki, bizning misolda abonent kombinatsiyalashgan RTga ega, ATS abonent nomerni qanday terishni ishlatishni bilmaydi. ASM va SCM modullarda raqamlar qabul qilishni ko‘chirish jarayoni boshlanadi. Bu ma’lumotni ASM_SIG dan ASM_DH va SCM_SIG dan SCM_DH ga yuborilishi bilan boshlanadi (8-qadam).

Raqamlarni qabul qilishni ko‘chirish jarayoni boshlanishi to‘g‘risidagi xabarni uzatish bilan faza 2 tugaydi.

 

3 FAZA. Prefiks raqamlarini qabul qilishi

 

4.8-rasm. Prefiks raqamlarini qabul qilishda dasturli  ta’minotning o‘zaro ta’siri

 

OS signali uzatilgandan so‘ng, ASM_SIG nomerning birinchi raqamini qabul qilishida TACB va REC_BUE chaqiruvi to‘g‘risida ma’lumotlarni yigish uchun 2 ta bufer ajratadi. Bufer TASV (Transaction Control Block) 2 kB kattalikka ega va abonenti to‘g‘risida ma’lumotlarini yig‘ish uchun ishlatiladi:

- A abonentning DN;

- So‘zlashuv boshlanishi vaqti;

- So‘zlashuv tugashi vaqti;

- So‘zlashuvning cho‘zilishi;

- Tarifikatsiya ma’lumotlari;

- Kirish axboroti.

 REGBUF B abonenti to‘g‘risida ma’lumotlarni yig‘ish uchun   ishlatiladi:

- B abonentining DN;

- Called party catedary chaqirilayotgan tomon kategoriyasi;

- Nature of ma’lumotni faqat yig‘adi, lekin taxlil qila olmaydi.

1-qadam. Birinchi raqam uskunalar tomonida detektorlanadi va SCM_DH ga uzatiladi.

2-qadam. Raqam SSM_SIG signalizatsiyasiga o‘tkaziladi.

3-qadam. Birinchi raqam qabul qilingandan so‘ng “stansiya javobi” signali uziladi. Bu OZU dan hisoblash tugatilgandan so‘ng bajariladi.

4-qadam. Abonent tonli Asm_DH ga xabarni yuborishi bilan RT impulslarini skanerlash uchun taymerni o‘chirish kerakligi to‘g‘risida xabar olishi kerak bo‘ladi. nomer raqamini kutish taymerlari ASM modulda to‘xtatiladi. Ammo, lekin, SCM modulining hamma taymerlari ishlab turadi.

5-qadam. ASM_SIG abonent nomeri impulslarini ko‘chirish muolajasini to‘xtatadi.

6-qadam. SSM_SIG raqamlararo masofa taymerini ishga tushiradi.

7-qadam. DTMF tomonidan qabul qilingan kod, taxlil qilinadi. 0...9* yoki # kodlarga mos raqamlari qabul qilinadi.

8-qadam. Xarakat qaytariladi.

- raqamlararo masofa taymerini bekor qilish;

- yangi taymerning starti;

- M4 kod tekshirish;

- qabul qilingan raqamlar sonini +1ga ko‘paytirish va raqamlarni butunga yig‘ish;

- prefiksning uch raqamini olganligini tekshirish.

10-qadam. Prefiksning oxirgi raqamini qabul qilgandan so‘ng, ularning hammasi bloklar bilan Asm_SIG ga yuboriladi.

11-qadam. ASM_SIG bu ma’lumotni LCACO ga uzatadi.

12-qadam. LCACO prefiksni taxlil qilish uchun PATED ga murojaat qilish uchun qaror qiladi.

PATED ning faollashishi to‘g‘risida xabar yuborilishi bilan prefiks raqamlarini qabul qilish fazasi tugaydi, lekin hamma raqamlarni qabul qilish tugamagan.

 

4 - FAZA. Prefiks taxlil

 

PATED ga yuborilgan xabar quyidagiga ega:

Qabul kilingan raqamlar; Chaqiruv turi; Numeratsiya rejasi indikatori; Adres tavsifi, manba kodi; Kun-kecha vaqti.

Maqsad chaqiriq belgilangan nuqtasini va topshiriqni aniqlash belgilangan nuqtaga o‘rnatish uchun bu topshiriq bajarilishi zarur. Raqamni taxlil qilish “daraxt” turidagi struktura ishlatiladi. Daraxtning har bir elementi 16 kirishga ega. D1 birinchi raqam birinchi element ichidagi indeksi sifatida ishlatiladi. Keyingi elementga ko‘rsatkich bu erda topiladi. Bu algoritm bo‘yicha xarakat har gal keyingi raqamni ishlatib, to prefiks taxlili tugaganini ko‘rsatuvchi indekatori topilmaguncha davom etadi. Bunda sikilgan prefiks (SRX) identifikatsiya qilinadi yoki rad javobi beriladi (CAUSE). Natija topshiriq elementini aniqlashga uzatiladi.

Bu topshiriq kerakli ulash o‘rnatish uchun bajariladi. Prefiks taxlilidagi hamma 4 ta chiqishi bu blok uchun kirish xisoblanadi. Bu blok uchun eng kerakli axborot:

- chaqiriq kirayotganmi yoki chiqayotganmi?

- numeratsiya ochiq yoki yopiq sistemalimi, terilayotgan raqamlar nechta?

- bu chaqiriq imtiyozlimi yoki yo‘q?

- agar chiqish aloqasi bo‘lsa, nechta raqam qabul qilingandan keyin UL band qilinadi va boshqalar.

Agar maxalliy chaqiriq bo‘lsa, qo‘shimcha axborot turi, chaqirilayotgan abonenti DNET hisoblanadi. Agar chiqish aloqasi mashrut kodi, seleksiya boshlanish nuqtasi hisoblanadi.

ISDN abonenti bitta xabar ichida hamma raqamlarni uzatishni ta’minlaydi, shuning uchun PATED ga darxol hamma raqamlar uzatiladi va qo‘shimcha raqamlarni so‘rashga xojat qolmaydi.

Ko‘rilayotgan misol uchun PATED ga quyidagi axborotlarga ega xabar yuboriladi: 

- abonentdan olingan D1, D2, D3 raqamlar;

- chaqiriq turi TOC. OLCOS (chiqish aloqasi bo‘yicha xizmat ko‘rsatish sinfi ma’lumotlari) dan SRS – chaqirilayotgan tomon kategoriyasi nomi bilan olinadi;

- NPI – numeratsiya rejasining indikatori. Chiqish analog abonenti uchun LCACO (chaqiriqni boshqarish) E164 ko‘rsatadi;

- NATA DDR - adres xarakteri. Bu analog abonenti uchun “aniqmas”;

- Manba kodi “abonent” – LCOCO o‘rnatgan indikator; OLCOS dan “abonent guruxi” olinadi;

- Sutka vaqti (TOD), kanal signallar portidan olinadi (1- va 2- kanallar).

PATED dan tushayotgan natija, qo‘shimcha raqamlarni so‘rash (4.9-rasm.).

 

 

4.9-rasm. Prefiks tahlil, terish oxiri va qabul qilgichni bo‘shatish

 

PATED LCACO ga so‘rov uzatadi (1). U ASM SIG ga so‘rov uzatadi (2) SIG ASM SCM dan yana bitta raqam so‘raydi (3,4) keyin SCm SIG ASM SIG ga raqamni uzatadi (5) va keyin LCACO ga uzatadi (6). LCACO qayta PATED ga murojaat qiladi.

PATED endi maxalliy chaqiriqligini aniqlaydi. Bu xolda ma’lumotlar bazasidan DNET ni oladi va natija bilan LCACO uzatiladi (1).

 

 

MU SUST

 

Taxlil natijasida topshiriq va chaqiruvning belgilangan nuqtasi aniqlanadi, u berish nuqtasiga ulanishni o‘rnatishini bajarish uchun kerak bo‘ladi. Raqamlarni taxlil qilish uchun “daraxt” turidagi tuzilish ishlatiladi, uning xar bir elementi 16 ta kirishga ega. D1 birinchi elementning ichida indeks sifatida qo‘llaniladi va bu erda keyingi elementni ko‘rsatuvchi ko‘rsatkich joylashgan. D2 – yangi elementning ichida prefiks taxlili tugash indeksatori aniqlanmaguncha indeks sifatida qo‘llaniladi. Taxlil natijasi siqishtirilgan prefiks (SRX) yoki rad javobi (CAUSE) bo‘lishi mumkin.

Natija topshiriq elementlarini aniqlash blokiga uzatiladi.

Bu topshiriq kerakli ulashni o‘rnatish uchun qo‘llaniladi.

 

5-FAZA. Homerni terish oxiri

 

PATED yana ayrim topshiriqlarni aniqlaydi.

- chaqirilayotgan qurilmaning ruxsati tekshiriladi. Belgilangan qurilmalar bilan cheklashlar asosida ulanish mumkinligini tekshiradi;

- izlashni boshlash nuqtasi. Bu ULni tanlash nechta raqam qabul qilingandan keyin bajarilishini ko‘rsatadi;

- so‘zlashuv xaki to‘g‘risida axborot;

- chaqiruv imtiyozliligini tekshirish;

- to‘la nomerni aniqlash uchun numeratsiya turini tekshirish. Ochiq numeratsiyada minimal yoki maksimal raqamlar soni, bu to chaqirilayotgan LCACO uskunasi aniqlanib, u SCM ni bo‘shatmaguncha beriladi;

- terish oxiri SCM hamma raqamlarni qabul qilib, LCACO blokiga uzatiladi;

- nomerni terish qabul qilgichini bo‘shatish. Qabul qilgichni bo‘shatish uchun hamma kanallar bo‘yicha “bo‘sh” bayonnomani yuboriladi. Agar ikki marta OO qaytarilsa, unda SCM orasidagi aloqa buziladi. Bundan kelib chiqadiki PNN bo‘sh;

- chaqirilayotgan abonent identifikatsiyasi + topshiriq.

Chaqiruv xizmatini bo‘shatish bilan parallel SCM LCACO chakirilayotgan B abonentini identifikatsiyalash xarakatlarini boshlaydi.

 

6 FAZA. Chaqirilayotgan abonentni identifikatsiyalash va uni band qilish

 

Chaqirilayotgan abonentni identifikatsiyalash uchun LCACO abonentni identifikatsiyalovchi LSIF dasturli blokiga murojaat qiladi. LSIF ga yuborilgan xabar DNET ga abonent guruxini mingtalik kodiga ega. PATED dan chiqarilgan D5, D6, D7 raqamlari, DNEH (abonent guruxining yuzlik kodi). DNEH ni o‘zgartirish yo‘li bilan indeks olinadi, u ikkita oxirgi raqam bilan birgalikda muloqotning kerakli satrni aniqlaydi, unda LSIF stansiya nomerini aniqlaydi. Bu nomer LCE boshqaruv elementini va chaqirilayotgan abonentning terminal nomerini aniqlaydi. Stansiya nomeri stansiya doirasidagi abonenini aniqlaydi.

Dasturlar ishining algoritmi 8.10-rasmda ko‘rsatilgan.

1-qadam. LSIF dagi B abonentni identifikatsiyalash uchun ma’lumotlarni uzatish.

2-qadam. Identifikatsiyalash natijasi LCACO ga qaytadi.

3-qadam. SIG_ASM_A ga ma’lumotlarni qayta yo‘naltirish.

4-qadam. DH_ASM_Ani xabarlash.

5-qadam. SIG_ASM_A “band” buyrug‘ini SIG_ASM ga DSN orqali yuboradi. Xabar B abonentning terminal nomeriga ega. Agar B abonenti “band” bo‘lsa, xabar SIG_ASM_A qaytadi va PATED chaqiruvni qanday terminallash echimini qabul qilish uchun CAUSE indikatorini oladi. Natija – A baonentiga “band” signalini uzatish bo‘lishi kerak.

6-qadam. SIG_ASM_B o‘z DH_ASM_ga talabnoma yuboradi. U quyidagi vazifalarni bajaradi:

- qurilmada “band” holatini chiqaradi;

- AL ga manba berish to‘g‘risida uskunaga buyruq yuboradi;

- ALCN platasiga klaster kanalini tanlaydi.

7-qadam. DH_ASM_B A abonentga chaqiriqni nazorat signalini yuborish to‘g‘risida DH_ASM_A ni xabar qiladi.

8-qadam. LCACO ni kanal identifikatori va SIG_ASM_A modulida “javobni kutish” xolatini o‘rnatish to‘g‘risida xabar qiladi.

LSIF da hosil bo‘ladigan jarayonlarni ko‘rib chikamiz. LSIF 3 ta vazifani bajaradi.

Abonent ma’lumotlarini chiqarish.

B abonenting fizik joylashgan joyi.

A abonenti va B abonenti orasida chaqiruv o‘rnatilishi mumkinligini tekshirish.

 

4. 10-rasm. Abonentning identifikatsiyalashda dasturlar ishining algoritmi

 

ATSda ko‘p miqdorda abonent ma’lumotlari bor. Ular 2 guruxga bo‘lingan va har xil ASE larda saqlanadi. Tarqalgan yuklanishni (Loadsharing group) saqlash uchun 2 gurux ASE bor.

- DNET 1, 3, 5, 7, 9 tok mingli gurux ma’lumotlarini saqlovchi ASE;

- DNET 2, 4, 6, 8, 10 ning juft mingli gurux ma’lumotlarini saqlovchi ASE,

B abonent ma’lumotlarini o‘z ichiga olgan guruxini izlash mexanizmi 4.11-rasmda ko‘rsatilgan. LSIF dasturi tomonidan B abonent ma’lumotlarini chiqarish 4.12-rasmda ko‘rsatilgan. B abonentning ma’lumotlarini topish uchun DNET ning mingli gurux nomeri va D5 (B abonenti nomerining 5-raqami) ishlatiladi. D5 raqami abonentning mingli guruxining ichidan DNEH ning yuzli guruxi DH ning 100 ta nomeri blokiga to‘g‘ri keladi.

B abonenti fizik joylashgan joyi to‘g‘risidagi ma’lumotga indeks topish uchun D6, D7 nomerini ikkita oxirgi raqam ishlatiladi. Yuzli gurux jadvallarida quyidagi ma’lumotlar bor:

- DN ning direktor nomeri turi (normal abonent, UATS nomeri, ISDN abonenti).

- EN=NA&NASM moduli uskunalarining nomeri.

- QXT ning faollashtirilgan xizmatlarga ko‘rsatkich.

 

7 FAZA. So‘zlashuvni boshlanishi

 

FMM abonent uchun narxni aniqlash usulini, impulslar soni, chastotasini va boshqalarni aniqlaydi. FMM bu chaqiriq uchun taksatsiya yacheykasini ajratadi (bitta yoki bir necha).Natijani LCACO ga uzatadi (2).

LCACO ishi tugadi va bu blok dastur ta’minoti bo‘shatilishi mumkin. Ishdan ketishdan oldin barqaror faza ma’lumotlarini ASM SIG (A) va ASM SIG (V) ga uzatadi (3), (4).

ASM SIG (A) yana taksatsiya yacheykasi identifikatori oladi, chunki ASM SIG “Abonent javobi” signali bo‘yicha narxni aniqlashni ishga tushirishi kerak va “go‘shaknini qo‘ydi” signali bo‘yicha uni to‘xtatishi kerak.

Javobni topish go‘shakning ko‘tarilganini topish bilan bir xil. Apparatura operatsiya tizimga - OS xabar beradi va OS ASM DH ni ishga tushiradi (1). DH chaqiriq tokini uzadi. Keyin ASM SIG (V) javob haqida axborot uzatiladi (2).DH ga abonentni ulash haqida xabar uzatiladi (3). Javob taymeri o‘chiriladi. ASM SIG (A) ga “narxni aniqlashni boshlash haqida ”xabar yuboriladi (4) (5).Bunda DH quyidagi ishni bajaradi: chaqiriq tokini uzadi, “OXK dan o‘qish” KPV signali tugatiladi va klaster yo‘li bilan USR dupleks ulash o‘tkaziladi. Shu daqiqadan boshlab abonent so‘zlashish holatida bo‘ladi.

 

8 FAZA. So‘zlashuvni yakunlash. Ulangan kommutatsiya qurilmalarini uzish

 

Agar chaqirayotgan abonent go‘shagini qo‘ysa, avtonom uzish sodir bo‘ladi.

DN abonent go‘shakni qo‘yganligini aniqlangandan keyin (1) signallash dastur blokiga bu apparatura xabarni uzatadi (2). Signallash bloki abonent liniyasining o‘zgargan holatini taxlil qiladi va «uzish» signalini ASM SIG (V) uzatadi (3).Narxni aniqlash to‘xtatiladi (4).

Ulangan traktni buzishga so‘rov DN ga uzatiladi (5).

DN (A) klaster yo‘li va USR ni bo‘shatishni bajaradi. Bu operatsiya tizimsi OS ni chaqirish yo‘li bilan bajariladi.

OS abonent liniya qurilmasiga buyruq yuboradi. Bu buyruq asosida klaster yo‘l bo‘shatish va istemol kuchlanishini uzish bajariladi. Bundan tashqari abonent holati «bo‘sh» ga uzgartiriladi. Foydalanuvchining yo‘li USR ni bo‘shatish vokeasini OS ikkita DN ga (6),(6) uzatadi. Bir vaqtda ASM SIG (A) ASM SIG (V) dan tasdiqlash signalini oladi (7). COL dan dastur ta’minoti abonentga tonal signal berish kerakli yoki yo‘q haqidagi axborotni oladi.

Bunda ikkita variant bo‘lishi mumkin:

- signalsiz bo‘shatish;

- signal bilan bo‘shatish.

Birinchi holda ASM SIG (V) DN ga uzish signalini uzatadi (8).DN abonentni go‘shakni qo‘ymagan (tinch holga qaytmagan) holatga o‘tkazadi kalster yo‘l uzilgan va liniyaga oziq berilmayapti. Chaqirilayotgan abonent (V) go‘shagini qo‘ysa, bu voqea DN ga uzatiladi va abonent “bush” holatga o‘tkaziladi.

Ikkinchi holda ASM SIG (V) taymerni ishga tushiradi va DN ga tonal signalni ulash va tinch holatga qaytishini belgilashga so‘rov beradi (8).

Agar abonent o‘rnatilgan vaqt ichida gushagi kuysa, taymer to‘xtatiladi va DN tonal signalini o‘chiradi, abonentni “ bo‘sh” holatga o‘tkazadi.

Agar ajratilgan vaqt tugasa, ASM SIG boshqa tonal signal kerakligini ma’lumotlari bazasida tekshiradi.Agar kerak bo‘lmasa, signalsiz uzish algoritmi bajariladi.

Chaqirilayotgan (V) abonent birinchi bo‘lib go‘shaginini qo‘ysa, ASM (V) ASM (A) ga bildiradi. Narxni aniqlash dastur blokiga xabar qilinadi. Bu blok buyurtma beruvchining talabi bo‘yicha ishini davom ettirishi yoki vaqtinchalik to‘xtatishi mumkin. Bundan tashqari, qayta javob taymeri ishga tushiriladi. Bu chaqirilayotgan abonentga qayta go‘shakni ko‘tarishga imkon beradi. Uchta variant bo‘lishi mumkin:

a) chaqirayotgan (A) abonent go‘shakni qo‘ydi. Bu A abonent birinchi go‘shakni qo‘ygandagi xarakatlarning xuddi o‘zi hisoblanadi. Faqat bu holda V abonent “bo‘sh” holatga o‘tkaziladi.

b) qayta javobga ajratilgan vaqt tamom bo‘ldi. ASM SIG (V) bu xabarni oladi. Keyin abonent “bo‘sh” holatga o‘tkaziladi va hamma ulashlar va klaster yo‘li uziladi. Chiqish ASM ga narxni aniqlashni to‘xtatish xabari uzatiladi va A abonentning go‘shagi qo‘yilmaguncha tinch holatga qaytmadi deb belgilaydi.

v) V abonent go‘shaginini ko‘taradi. Apparat xabari “qayta javobga” aylantiriladi va “qayta javob” taymeri to‘xtatiladi. Chiqish ASM ga bu xabar etkaziladi. U narxni aniqlovchiga xabar yuboradi. Narxni aniqlash o‘zgartirilishi mumkin yoki qolishi mumkin. Bu oldingi narxni aniqlashga bog‘liq bo‘ladi. So‘zlashuvni davom ettirishi mumkin.

 

 

5 – Amaliy mashg‘ulot

 

AMG, TMG, DSLAM MEDIA SHLYUZLARINI O‘RGANISH

 

5.1. Mashg‘ulotning maqsadi 

 

 Huawei firmasining uskunalari bazasi asosida NGN tarmog‘ining qurilish tamoyilini AMG, TMG, UMG va DSLAM mediashlyuzlari orqali o‘rganish.

 

5.2. Topshiriq

 

Amaliy mashg‘ulotni bajarish uchun quyidagi topshiriqlarni bajarish lozim:

1. HUAWEI firmasining NGN tarmog‘ini funksional modelini;

1.  Chegaraviy kirish satxidagi uskuna turlarini;

2.    5.1 – jadvaldagi variant asosida ATS binosida joylashgan multiservis tarmog’iga kirish tugunini qurish va UfTT bilan tutashuv imkoniyatini ko‘rib chiqish.

 

Topshiriq variantlari

5.1 – jadval

Variant t/r	Topshiriq
	ATS indeksi	Multiservis tarmog‘ining analog abonentlari	Keng polosali kirish portlari
1	296	150	45
2	262	300	32
3	235	200	20
4	255	100	50
5	245	310	28
6	233	130	45
7	237	280	50
8	291	250	30
9	241	140	50
10	296	100	32
11	262	310	20
12	235	130	50
13	255	280	45
14	245	250	32
15	233	140	20
16	237	150	50
17	291	300	28
18	241	200	45
19	296	100	50
20	262	310	30
21	235	250	50
22	255	140	45
23	245	100	32
24	233	310	20

 

 

5.3. Nazorat savollar

 

1.  Multiservis tarmoq tarkibiga qanday satxlar kiradi?

2.  Chegaraviy kirish satxida qanday uskuna ishlatilishi mumkin bo‘ladi?

3.  AMG nima uchun ishlatiladi?

4.  TMGqanday maqsadlarda qo‘llaniladi?

5.  UMGqanday maqsadlarda qo‘llaniladi?

6.  TMGvaUMG farqi nimada?

7.  DSLAMning  qo‘llanish sohasi haqidama’lumot bering.

 

 

4.4. Foydalaniladigan adabiyotlar

 

1.     Toni Janevski. NGN Architectures, protocols and services. , First Edition.

     John Wiley & Sons, Ltd. Published 2014 by John Wiley & Sons, Ltd. 2014.

2.     Р.Н. Раджапова. Кейинги авлоднинг конвергент тармоқлари: ўқув қўлланма.  ТАТУ, 2016.

3.     А.В. Росляков, С.В. Ваняшин, М.Ю. Самсонов. И.В. Шибаева, И.А.

     Чечнёва С28. Сети следующего поколенияNGN /под ред. А.В. 

     Рослякова. –М.: Эко-Трендз, 2008.

4.     Бакланов И.Г. NGN: принципы построения и организации/под.ред. Ю.Н.

     Чернышова.- М.: Эко-Трендз, 2008.

 

 

5.5 Nazariy qism

 

HUAWEI firmasining NGN tarmog‘i funksional modeli

 

HUAWEI firmasi ishlab chiqqan, NGN tarmog‘ining funksional modeli to‘rt satx sifatida taqdim etilgan:

-  chegaraviy kirish satxi;

-  tayanch kommutatsiya satxi;

-  tarmoqni boshqarish satxi; 

-  xizmatlarni boshqarish satxi; 

Tarmoq arxitekturasi 5.1 – rasmda keltirilgan.

 

 

 

5.1 - rasm. HUAWEI firmasining NGN tarmog‘i arxitekturasi

 

Chegaraviy kirish satxida turli-tuman vositalarni qo‘llash va shu tarmoqda uzatish uchun ishlatiladigan, chiqayotgan axborot farmatini tegishli formatga o‘zgartirish asosida tarmoqqa abonentlarniva terminallarniulash amalga oshiriladi.

Tayanch kommutatsiya satxida paketlar kommutatsiyasi amalga oshiriladi, vabu satxda magistral tarmoq transport tarmoqqa (MAN) taqsimlangan, marshrutizatorlar va uchunchi satx IP-kommutatorlari kabi qurilmalar ishlatiladi. Bu satxda abonentlarga yagona ko‘rinishda va yuqori ishonchlilik bilan, xizmat ko‘rsatishning yuqori sifatli (QoS) va katta o‘tkazuvchanlik qobiliyatiga ega bo‘lganintegral platformasini taqdim etish amalga oshiriladi.

Tarmoqni boshqarish satxida chaqiruvlarni boshqarish amalga oshiriladi. Bu satxdagi asosiy texnologiya–moslashuvchan kommutator hisoblanadi. U real vaqt rejimida ulashni o‘rnatishni boshqarish va chaqiruvlarni boshqarish uchun ishlatiladi.

Xizmatlarni boshqarish satxida asosan qo‘shimcha xizmatlarni taqdim etish, shuningdek ulashni o‘rnatishda ishlashni quvvatlash amalga oshiriladi.

Chegaraviy kirish satxida uskunalarni ishlatish. Chegaraviy kirish satxida HUAWEI firmasining quyidagi uskunalari ishlatilishi mumkin:

-  integral kirish qurilmasi (IAD);

-  kirish mediashlyuzi(AMG);

-  signalizatsiya mediashlyuzi (SG);

-  ulash liniyalari mediashlyuzi (TMG);

-  universal mediashlyuz (UMG).

Integral kirish qurilmasi (IAD)NGN arxitekturasida ishlatiladigan abonent kirish qurilmasidan iborat. Bu qurilma yordamida paketli tarmoq bo‘yicha ma’lumotlar (nutqli aloqa, vidioaxborotlar va boshqa xizmatlari)ni uzatish tashkil etiladi. Har bir integral kirish qurilmasida (IAD) maksimum 48 abonent portlari ko‘zda tutilgan.

Kirish mediashlyuzi (AMG) yordamida abonentlarga analog abonent kirish, ISDN xizmatlari integratsiyasi bilan raqamli tarmoqqa kirish, V5 kirish va raqamli abonent liniyasiga (X.DSL) kirish kabi xizmatlarga turli tuman kirish taqdim etiladi.

Signalizatsiya mediashlyuzi (SG)UKS7, signalizatsiya tizimi tarmog‘i va Internet-protokoli (IP) tarmog‘ining interfeysi satxida joylashgan. U kommutatsiyalanadigan UfTT va IP tarmoq orasida signalizatsiyani o‘zgartirishni ta’minlaydi.

Ulash liniyalari mediashlyuzi (TMG)IP uzatish muhitining axborotli oqimlari va IKM-oqimlari orasida formatni o‘zgartirishni ta’minlab, kanallar kommutatsiyasiga ega bo‘lgan tarmoq va paketlar kommutatsiyasiga ega bo‘lgan  IP tarmoq orasida joylashgan.

Universal mediashlyuz (UMG), uzatish muhiti oqimlari formatini o‘zgartirish uchun SG yoki AMG ichiga kiritilgan, TMG rejimida signalizatsiyani o‘zgartirishni bajaradi. UfTT telefon stansiya, muassasaviy telefon stansiya MATS (PBX), kirish tarmog‘i, kirish tarmog‘i serveri (NAS) va bazaviy stansiya kontrolleri kabi qurilmalarni turli tumanini ulashni ta’minlanadi.

Kirish uskunasiga bir necha misollarni ko‘ramiz.

Transport mediashlyuzi TMG 8010. Transport mediashlyuzi TMG8010 UfTT tarmog‘I  trafigi va IP-tarmoqning paketli trafigi orasida nutqni qayta kodlash funksiyasini, IP-paketlarini o‘rash/o‘ralganini ochish funksiyasini va paketlarni etkazishda o‘zgaruvchan kechikish (djitter) effektini yo‘qotishni bajaradi. U, ichga qurilgan signalizatsiya shlyuziga ega, bu shlyuztarmoqda ajratilgan signalizatsiya shlyuzi SG (Signaling Gateway) yoki STP (Signaling Transfer Point) bo‘lmaganda ishlatilishi mumkin. TMG8010dagi ichga qurilgan signalizatsiya shlyuzi M2UA (MTP2 User Adaptation Protocol) va IUA (ISDN Q.921 User Adaptation Protocol) orqali moslashuvchan kommutator SoftSwitch bilan o‘zarohamkorlik qiladi. 5.2– rasmda TMG8010 shlyuzining tarmoqdagi o‘rni ko‘rsatilgan.

 

 

5.2 - rasm. TMG8010 shlyuzining tarmoqdagi o‘rni

 

TMG8010 UKS7 signalizatsiyasi xabarlar kodeki va bir vaqtning o‘zida nutqli trafik funksiyasini bajarishi mumkin. Tizim sig‘imi – 3840 gacha portlarga teng.

Transport shlyuzi konstruktivuch turda bajarilgan:

-  plata - 4 ta E1 oqimini ta’minlaydi;

-  polka - 48 ta E1 oqimini ta’minlaydi;

-  freym - 128 ta E1 oqimini ta’minlaydi.

Texnik imkoniyatlari:

1.  Optik interfeysniva universal portlarni quvvatlash.

2.  Optik interfeys TDM SDH 155M ta’minlaydi, bu esa 2M oqimlar resurslarini va avtozal o‘lchamlarini tejaydi, kabellarni ajratish (raz-vodkasi)ni soddalashtiradi.

3.  Bir port VoIP va RAS ni quvvatlaydi. Bir martalik investitsiyalarda operator uskunasi  imkoniyatlarini ishlatib va xizmatlardan daromadni ko‘paytirib, ham shaharlararo aloqa xizmatlarini ham Internetga kommutatsiyalanadigan kirish xizmatlarini ta’minlashi mumkin.

4.  Standart protokollar to‘liq to‘plamini beradi:

-  H.248 va MGCP;

-  M2UA orqali SS7;

-  ISUP, TUP, PRI va R2.

5.  TMG8010 va Soft X3000 tarmoqlararo shlyuzfunksiyasini bajarishi mumkin.

TMG8010 autentifikatsiya va tutishning to‘liq funksiyasini ta’minlaydi. Autentifikatsiya nomer yoki prefiks, chaqirayotgan kategoriya, kirish yoki chiqishdagi ulash liniyalari guruhlari identifikatori, chaqiruv atributi bo‘yicha, chaqirilayotgan nomeri yoki prefiksi, chaqiruv vaqti va hokazolar bo‘yicha bajarilishi mumkin bo‘ladi.

Universal mediashlyuz UMG8900. 3.5 – rasmda universal mediashlyuz UMG8900 berilgan, u Huawei Technologies kompaniyasi ishlab chiqqan GSM standarti mobil tizimida tayanch tarmoq qurilmasidan biri hisoblanadi. Kelajakka mo‘ljallangan, GSM standarti mobil tarmog‘i investitsiyalarni  tejashni va aloqa  operatorlari yuqori daromadni ta’minlaydi.

UMG8900  tarmoq talablariga bog‘liq holda har xil tarmoq qurilmalari sifatida ishlashi mumkin.

UMG8900 apparat platformasi paketli va tor polosali kommutatorlarni kombinatsiya qilish maqsadi bilan ishlab chiqilgan, bu TDM bazasida tor polosali xizmatlarni va IP ustidan paketli xizmatlarni samarali quvvatlashni ta’minlashi kerak. UMG8900 shlyuz xizmatlar oqimi va boshqaruv buyruqlari oqimi uchunhar xil kommutatsiya maydonlarini qo‘llaydi.

UMG8900 uskunasi IP/TDM ma’lumotlar uzatish rejimlarini va har xil turdagi interfeyslarni quvvatlaydi, u quyidagi boshqa turdagi tarmoqlar bilan o‘zaro hamkorlik imkoniyatini ta’minlaydi:

- TDM: STM-1 SDH (elektrooptik interfeys), E1, T1;

- IP: FE, GE (optik tolali interfeys), STM-1/4 POS (optik tolali interfeys);

- IPoA: STM-1 IPoA (optik tolali interfeys).

Tizim quyidagi xizmatlarni va funksiyalarni quvvatlaydi:

-  ichiga qurilgan signalizatsiya shlyuzini;

- aks sadoni yo‘qotishni,tonal signallarnivae’lonlarni qo‘yib eshittirishni,  

   qo‘shimcha xizmatlarni taqdim etuvchi IN uskunasi bilan ulanishni;

- ovozli faollik detektori (VAD) va djitter buferi funksiyasi o‘tkazish  polosasini tejashga yo‘l beradi va ovoz sifatini oshiradi.

  Harakatdagi aloqa tizimida UMG8900 olib boruvchi kanal, jumladan xendoverni har xil tavsiflarini o‘zgartirishnibajaradi.

Multiservis kirish shlyuzi MA5100. Multiservis kirish shlyuzi MA5100 (DSLAM) keng polosali tarmoqning kirish satxida qo‘llaniladi. U chiqib ketuvchi liniya (ATM STM-1) bo‘yicha keng polosali tarmoqni tashkil etish uchun va keng polosali xizmatlarga kirishni ta’minlash uchun yuqori tezlikli magistralning optik interfeysiorqali ATM uskunasiga ulanadi. MA5100 uskunasi har xil turdagi interfeyslar orqali abonentlardan keng polosali xizmatlarni yig‘adi va ularga markazlashtirilgan ishlov berilgandan so‘ng yuqori tezlikli magistral interfeysi orqali ularni uzatadi.

Tizim har xil xizmatlarni taqdim etish uchun, boshqa ishlab chiqaruvchilar uskunasi bilan standart interfeyslar yordamida o‘zaro hamkorlik qilishi mumkin, bu xizmatlarga Internet, VOD (so‘rov bo‘yicha video), distansion tibbiyotning videokonferensiya, binoning muxandisli tizimini boshqarish kiradi. Bu esa aloqa tarmog‘i xizmatlarini taqdim etish sohasida yangi imkoniyatlarni beradi.

 

 

5.3 - rasm. UMG8900 mediashlyuzining arxitekturasi

 

DSLAM xizmatlari va qo‘llanilishi. Bunga ADSL, LAN, IP-DSLAM xizmatlariga ulanishga, kadrlar retranslyasiyasi, yacheyka retranslyasiyasi xizmatlari kiradi.

ADSL xizmatlariga ulanish. ADSL xizmatlari  DMT modulyasiyalash usullarini va xizmatlarini uzatish uchun ma’lumotlarni assimmetrik uzatishini qo‘llaydi. Chiqib ketayotgan ma’lumotlar oqimining chastota polosasi — 26-138 kGs. Uzatish tezligi -  640 kbit/s gacha, kelayotgan oqimning chastota polosasi - 138 kGs... 1,104 mGs, uzatish tezligi esa - 8 Mbit/s gacha belgilangan. ADSL yuqori tezlikli ma’lumotlarni uzatish uchun, mavjud bo‘lgan abonent telefon liniyasini ishlatadiva abonentlarga har xil turdagi xizmatlarni: Internet tarmog‘iga yuqori tezlikli kirish, VOD, TV va hokazolarni o‘z ichiga olgan holda taqdim etadi. Modamiki, ADSL chastota polosasi 4 kGs POTS bo‘lsa ham, shunday bo‘linganki, keng polosali xizmatlarni taqdim etish jarayoni, POTS an’anaviy xizmatlarini taqdim etishga hech qanday ta’sir ko‘rsatmaydi. MA5100 multiservisli kirish tizimi, ADSL ulanishi bo‘yicha talabni qondirish uchun, DSLAM sifatida qo‘llanilishi mumkin.

LAN xizmatlariga ulanish. U VLAN tarmog‘idan ajratilgan, LAN tarmog‘i abonentlari uchun mavjud bo‘lgan uskuna yordamida, Internet tarmog‘iga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirishni quvvatlaydi. Kichik va o‘rta korxonalardagi abonentlar (SME) xususiy tarmoq yarata olmaganlari yoki DDN tarmoq yaratishga yo‘l bermaganligi sababli, ularga ajratilgan keng polosali liniya orqali kirish taqdim etiladi.

Kadrlar retranslyasiyasi. Kadrlar retranslyasiyasi (FR) WAN xizmati hisoblanadi. FR kirish uskunasi va FR foydalanuvchilar guruhlari, ma’lumotlar uzatishni, faksimil xabarlarni va nutqli xabarlarni quvvatlashi mumkin.

IP-DSLAM xizmatlariga ulanish. Yacheykalar retranslyasiyasi xizmati. Multiservisli ulanish tizimi MA5100 yacheykalarni uzatish rejimida PVCni shuningdek, ADSL va LAN abonentlar orasida o‘zaro hamkorlikni quvvatlaydi. Ushbu rejimda yacheykalar serveri LAN platasining Ethernet interfeyslari orqali ulanishni amalga oshiradi, alohida abonentlar esa ADSL portlari orqali ulanadilar. Keyin ular axborotli xizmatlarni olish yoki avtozaldan yoki boshqarish markazidan monitoring axborotini olish uchun PVC bo‘yicha LAN platasining VLAN va ADL porti orasida ulanadilar.

MA5100 uskunasi xizmatlariga ulanish qismidan va tizimli qismidan tashkil topgan. Tizimning funksional tuzilmasi 3.6 – rasmda keltirilgan. Xizmatlarga ulanish qismi quyidagi modullardan tashkil topgan:

-  ADSL ga ulanish moduli;

-  CES E1 ga ulanish moduli;

-  CES V.35 ga kirish moduli;

-  ATM E1 ga ulanish moduli;

-  LAN ga ulanish moduli;

-  FR ga ulanishmoduli.

Tizimli qism ikkita asosiy modullardan tashkil topgan: multipleksirlash/ demultipleksirlash moduli; tizimni boshqarish moduli.

ADSLga ulanish moduli ADSL xizmatlariga ulanish portini ta’minlaydi, DMT algoritmini ishlatadi va yaxshilangan tavsiflar bilan ADSL ulanish usullarini taqdim etadi. Bu modul ADSL platasidan, splitterdan va boshqalardan tashkil topgan.

CES E1ga kirish moduli E1 interfeysning sxemani emulyasiya xizmatlarini, E1 interfeyslarining 8 yoki 16 mustaqil kanallarini ta’minlaydi, shuningdek tuzilmalashtirilgan (SDT N×64K) yoki tuzilmalashtirilmagan (UDT) sxemani emulyasiya xizmatlarini quvvatlaydi. Kanallarni ulash uchun PVC ulash qo‘llaniladi, u bo‘yicha past tezlikli uzatish bilan har xil turdagi xizmatlarni uzatish, PBX, DDN, video konferensiyalar, marshrutlash va boshqa har xil turdagi xizmatlarga ulanishni amalga oshirish mumkin, bu esa mavjud tarmoq resurslarini to‘liq ishlatishga yo‘l beradi.

5.4 - rasm. MA5100  multiservis kirish tizimining funksional modullari

 

CES V.35ga kirish moduli V.35N×64K ma’lumotlar uzatish xizmatlariga kirishni ta’minlaydi. CES platasi V.35 interfeysining 8 ta mustaqil kanallarni taqdim etadi, DTE va DCE ishchi rejimini quvvatlaydi. CES platasi emulyasiya sxemasi orqali V.35 xizmatlari uchun ATM ga kirishni taqdim etadi. CES platasi V.35 interfeysini ishlatuvchi, kirish marshrutizatorlarini, DDN va boshqalarni o‘z ichiga olgan holda, har xil turdagi uskunalarga ulanishni taqdim etadi.

ATM E1ga ulanish moduli E1 yacheykalarni retranslyasiya xizmatlarini taqdim etadi. E1 yacheykalarini retranslyasiya xizmatlarini, ATM standart uskunasi orqali yoki yangi liniya yotqizmasdan, mavjud E1 PDH uzatish liniyalari bo‘yicha ATM kommutatorlari orasida past tezlikli ulash yordamida mavjud tarmoq resurslarini to‘liq foydalangan holda amalga oshirish mumkin.

LAN ga ulanish moduli 8 ta o‘z-o‘zini moslashtiruvchi 10M/100M Ethernet interfeyslarini taqdim etadi va RFC 1483B iniq ulashni amalga oshirib, ATM tarmoq orqali ajratilgan liniya bo‘yicha Ethernet bilan ulashni ta’minlaydi.

FRga ulanish moduli E1/T1/V.35 kadrlarni retranslyasiya xizmatlarini taqdim etadi. E1/T1 kadrlarni retranslyasiya interfeysi kanallarni ajratish va kanallarni ajratmasdan kadrlarni retranslyasiyaga ulanishini quvvatlaydi, shuningdek tarmoq va xizmatlar orasida o‘zaro hamkorlikni quvvatlaydi.

AIU tarmog‘ini uzoqlashgan bosqichli qurish uchun modul ATM STM-1 va IMA interfeyslarini va uzoqlashgan bosqichli qurish funksiyasini amalga oshirish uchun APON ni ta’minlaydi.

Multipleksirlash/demultipleksirlash moduli tizimda xizmatlar oqimini multipleksirlash/demultipleksirlash funksiyasini bajaradi, past tezlikli servisli plata ma’lumotlari oqimidan yuqoriroq tezlikli ma’lumotlar oqimiga multipleksirlaydi va ularni yuqori tezlikli magistrali nterfeysiga uzatadi. Bundan tashqari, modul yuqori tezlikli magistral interfeysidan oqim manzilini qidiruv o‘tkazadi va ularni har xil past tezlikli xizmatlar moduliga demultipleksirlaydi.

Tizimni boshqarish moduli texnik xizmat, boshqarish, tizim konfiguratsiyasinisozlash vahokazo funksiyalarni bajaradi. Boshqa modullardan axborotni yig‘adi, boshqarish buyrug‘ini uzatadi, ma’lumotlar konfiguratsiyasini sozlaydi va hokazo. Bundan tashqari, texnik xizmat interfeysini, NMS interfeysini va nosozliklarni bartaraf qilish interfeysini ta’minlaydi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6 – Amaliy mashg‘ulot

XDSL  TEXNOLOGIYASI ASOSIDA IAD  QURILMASINING TARMOQDAGI O’ZARO HARAKATINI O’RGANISH

 

6.1. Mashg‘ulotning maqsadi

 

IAD ning tuzilishi va ishlash prinsipini o‘rganishdan iborat.

 

6.2. Topshiriq

 

Amaliy mashg‘ulotga tayyorlanish jarayonida quyidagilarni o‘rganish zarur:

1.  Berilgan adabiytlardan IAD qurilmasining turli modellarini o‘rganish;

2.  Berilgan variant bo‘yicha vazifani bajarish.

 

Topshiriq uchun variant

6.1-jadval

 

 

6.3.Nazorat savollari

 

1.  Qanday maqsadlarda IAD qurilmasidan foydalanish mumkin?

2.  VoIP texnologiyasi deganda nimani tushunasiz?

3.  FoIP texnologiyasi deganda nimani tushunasiz?

4.  IAD qurilmasi qanday vazifalarni bajaradi?

5.  10/100/1000/10000 Base-T interfeysi deganda nimani tushunasiz.

6.  Ovozli interfeys va ma’lumot interfeyslarni farqi nimada.

7.  Turli IAD qurilmalari nimalari bilan farqlanadi.

 

6.4.Foydalaniladigan adabiyotlar

 

1.  Кучерявый А.Е., Гильченок Л.З., Иванов А.Ю. Пакетная сеть связи общего пользования.   СПб:. Наука и техника, 2004.

2.  Семенов А.В. Сети нового поколения. СПб: Наука и техника, 2005.

3.  Материалы курса «Сети связи следующего поколения» сайта Интернет-Университета Информационных Технологий http://www. INTUIT.ru

4.  А.В. Росляков, М.Ю. Самсонов, И.В. Шибаева. IP-телефония. ИТЦ Эко-Трендз. 2002.

5.  Минц Т.Б. Голос и данные объединяются на границе. http://www. osp.ru/lan/2000/06/131189/_p1.html

6.  Описание продукции с сайта http://www.huawei.com

 

 

 

6.5.Nazariy qism

 

IAD ning tuzilishi va ishlash prinsipini o‘rganish

 

6.1 – rasmda,  DSL texnologiyali  ulanish tarmog‘i qo‘llaniladigan, VoIP tarmoqni  qo‘llashga misol ko‘rsatilgan. Oddiy analog telefonlar va Ethernet lokal tarmog‘ining xohlagan qurilmasi abonentning IAD integratsiyalangan kirish qurilmasiga ulanadi, u abonentning signal axborotiga ishlov beradi va Softswitchga  IP-tarmoq bo‘yicha yoki DSLAM kirish multipleksori orqali uzatadi. Nutq axborotiga kelganda, IAD uni raqamlashtiradi, paketlashtiradi va IP-tarmoq bo‘yicha RPT paketlar ko‘rinishida olib o‘tadi.

Bu uchta misollar keyingi avlod tarmog‘ining bazaviy xususiyatini – tayanch tarmoq (Core Network) satxida ham, kirish tarmoq (Access Network) satxida ham uskunalarni va funksional imkoniyatlarini birlashtirishni o‘z ichiga olgan holda, nutqni, ma’lumotlarni va videoaxborotlarni uzatishning integratsiyasini namoyon qiladi.

 

 

6.1 - rasm. ADSL texnologiyasi bo‘yicha ajratilgan kanalni

tashkil qilish sxemasi

 

 

6.2 - rasm. IAD va DSLAMli  KAT arxitekturasi

 

Nutqni va ma’lumotlarni uzatishda aralash ulashli, katta bo‘lmagan va o‘rta kompaniyalardan oxirgi foydalanuvchilarni keng polosali aloqa bilan ta’minlash bo‘yicha oddiy echimni taklif etadi.

«DSL bo‘yicha nutq» (VoDSL) va «kabel bo‘yicha nutq» (VoCable) tarqalishida texnologiyalar muhim faktor bo‘lib, integratsiyalangan kirish qurilmasi (Integrated Access Device, IAD) hisoblanadi. Mijoz xonasida o‘rnatilgan  IAD, xizmatlarni taqdim etuvchilarga bitta tarmoq ulanishida nutq, ma’lumotlar va Internetni integratsiyalashga yo‘l beradi. Qurilmaning vazifasi standart telefonlarni (idealda — bir necha liniyalarga  ulangan) ma’lumotlar uzatish liniyasiga ulashdan iborat. Keyin IAD trafikni paketlarga bo‘ladi va uni yuqori tezlikli ulanish bo‘yicha tarmoqqa multipleksirlaydi.

Odatda integratsiyalangan kirish qurilmasi, oldingi UATS yoki mini-ATS qo‘llanilgan va DSL texnologiyalari va kabelli ulanishni o‘rnini bosgan. IAD uskunasining va apparat vostalarining yangi avlodi xizmatlarni taqdim etuvchilarga, keng polosali aloqa xizmatlarini tanlash aniqlanmagan bo‘lsada, uncha katta bo‘lmagan va o‘rta kompaniyalarning buyurtmachilariga  xususiy foydalanuvchilarni jalb etishga yo‘l berdi.

AQSh da xizmatlarni taqdim etuvchilar, 1000 dollarga T1 liniyasini o‘zi ishlatishga yo‘l qo‘ya olmaydigan mijozlarga mo‘ljallaydilar. Yirik operatorlarda bunga o‘xshagan bozor uchun takliflar yo‘q, shuning uchun bunday mijozlar Internetga  kommutatsiyalanadigan ulanish va oddiy telefon liniyasini ishlatishga to‘g‘ri keladi. Foydalanuvchilar VoDSL yordamida bir necha nutqni uzatish kanallari va abonent to‘lovlari ancha past bo‘lgan ba’zi bir kengaytirilgan xizmatlaribilan bir qatorda, T1 liniyaning o‘tkazuvchanlik qobiliyatidan foydalanishlari mumkin.

Katta bo‘lmagan kompaniyalar,juda ko‘p ma’lumotlar uzatish kanallariga  qo‘shimcha bo‘lgan  nutqni uzatish kanallarini tez-tez talab qiladilar. Amerikalik TK kompaniyasining ma’lumotlari bo‘yicha, VoDSL qo‘llanilishi uchun kerak bo‘lgan liniyalarning optimal miqdori —  4 dan 20 gacha. Bu bitta ofisga ega bo‘lgan kompaniya yoki ma’lumotlarni va ovozni uzatish bo‘yicha doimiy xizmatlarni talab qiluvchi yirik (uncha katta bo‘lmagan filiallardan tashkil topgan) kompaniya ham bo‘lishi mumkin. VoDSL ning haqiqiy qiziqarli qo‘llanishlaridan bir  — mini-ATC bilan integratsiyasi, modamiki bunday tizimlarga odatda 4 dan 20 gacha liniyalarni talab qiladi.

Nutqni va ma’lumotlarni uzatishning aralashgan  ulashi katta bo‘lmagan va o‘rta kompaniyalardan oxirgi foydalanuvchilarni keng polosali aloqa bilan ta’minlash bo‘yicha oddiy echimni taklif etadilar. Bir necha xizmatlarni taqdim etuvchilarga uchrashish o‘rniga, bitta mahalliy telekommunikatsiya kompaniyasidan apparatli va dasturiy vositalarni o‘z ichiga olgan barcha telekommunikatsiya xizmatlarini olishlari mumkin. IAD qurilmasi, marshrutizatorlar funksiyasini bajarib, moliyaviy resurslarni tejashga yo‘l beradi. Bundan tashqari ular etarli darajada moslashuvchan. IAD qurilmalarining yuqori sinflarining ko‘pchiligi, dasturiy kommutatorlar yordamida yoki qo‘shimcha platalar hisobiga kengayish imkoniyatini ko‘zda tutadi. Boshqa tomondan qo‘llab-quvvatlash (tejash va tamirlashni tezlashtirish uchun) katta qiymatga egaligi sababli, integratsiyalangan ulanish qurilmasi uzoqdan diagnostika o‘tkazish, ftp va telnet protokollari bo‘yicha texnik quvvatlashni amalga oshirish uchun dasturiy ta’minot bilan ta’minlanadi.

DSL tomonidan nutqni uzatish imkoniyati odatda Centrex avtomatik telefon aloqa xizmati standart funksiyalari bilan o‘zaro hamkorlik imkoniyatini o‘z ichiga oladi, abonentni identifikatsiyasi, chaqiruvni kutish, tonalli terish va chaqiruvni jo‘natish shular jumlasiga kiradi. IAD qurilmasi yana faksning kirish chaqiruvini tanib olish kabi foydali funksiyaga ega va faksimil apparatlarda qo‘llaniladigan maxsus siqish usuli bilan ishlashni biladi.Boshqa farqli xususiyati, har xil qurilmalar va DSLAM shlyuzlari bilan o‘zaro bog‘lanish imkoniyati, zahirali nusxalash funksiyasi, shuningdek bir qator DSL formatlarini quvvatlash imkoniyati hisoblanadi. Doimiy keng polosali ulash uchun, ichiga qurilgan brandmauerlar va himoyalangan VPN tarmog‘i kabi xafvsizlik vositalarini integratsiyalangan kirish qurilmalarining ko‘pchiligi  qo‘llab-quvvatlanishi kerak..

Huawei  firmasining IAD uskunasi. IAD global paketli IP (Internet va har xil Internet) tarmog‘i bo‘yicha ovozni samarali va sifatli uzatishni ta’minlovchi, IP-protokoli bo‘yicha ovozni (VoIP texnologiyasi) va  faksimil xabarni (FoIP texnologiyasi) uzatish uchun mo‘ljallangan mediashlyuzdan iborat.

VoIP shlyuzi korporativ foydalanuvchilarning mavjud telefon apparatlarni yoki UATS bilan ulash uchun analog ovozli interfeyslarni, shuningdek  IP xizmatlar provayderining magistral tarmog‘i bilan ulanish uchun Ethernet  interfeyslarni taqdim etadi.

IAD, IETF RFC2705 V0.1 i V1.0 standartiga tegishli, MGCP protokolini quvvatlaydi. Ushbu uskuna xizmatlar provayderlari uchun billing, resurslarni va tarmoq boshqarishini ishlatishni hisobga olish funksiyalari bilan, VoIP to‘liq echimini yoyish maqsadida, yirik etkazib beruvchilarning Softswitch echimi bilan birgalikda ishlashi mumkin.

IAD seriyasi o‘z ichiga quyidagilarni oladi:

-       seriya 1 (POTS + ma’lumotlar uzatish xizmatlarining kichik sig‘imi): 16, 24, 32 port;

-       seriya 2 (nutqni va ma’lumotlarni uzatish xizmatlariga kirish integratsiyasi): 8, 12, 24;

-       stolga qo‘yilgan seriya: 1, 2 va 4 interfeys; Ephone; SoftPhone.

-       UTP 5 bo‘yicha nutqli xizmatlarni ajratish va birlashtirish uchun DVC ajratgich.

6.1 – jadvalda U-SYS seriyasining IAD tavsiflari keltirilgan.

IAD104 seriya VoIP kirishni vama’lumotlar uzatish tarmog‘ining bitta10/100Base-T interfeysini ishlatuvchi, UfTT oddiy foydalanuvchilari uchun 4 kanal ta’minlashi mumkin.

 

 

 

 

U-SYS seriyasining IAD tavsiflari

6.1 - jadval

 

IAD108  seriya, UfTT oddiy foydalanuvchilari uchun VoIP ulanishni va ma’lumotlar uzatish tarmog‘ini, 210/100 Base-T interfeysini ishlatuvchi 8 ta  kanalni ta’minlashi mumkin. IAD108  seriya har xil interfeyslarga ko‘ra quyidagi uchta modellarga ega:

-  ADSL uchun interfeyslarni ta’minlovchi IAD108A(T);

-  Fast Ethernet (FE) uchun interfeyslarni ta’minlovchi IAD108E(T); 

-  Very-high-data-rate Digital User Line (VDSL) uchun interfeyslarni

    ta’minlovchi IAD108V(T).

IAD208 seriya UfTTning 8 ta abonenti va ma’lumotlar  uzatishning 8 ta abonenti uchun VoIP servislariga aralash kirishni ta’minlashi mumkin. 5-sinfning standart kabeli bo‘yicha ma’lumotlar va ovozning intergratsiyalangan porti keng polosali abonentlar va ovozli abonentlar kirishini amalga oshiradi. IAD208 seriyaning interfeyslari har xil panellarga ko‘ra quyidagi uchta modellarga ega:

-  ADSL uchun interfeyslarni ta’minlovchi IAD208A(T);  

-  FE  uchun interfeyslarni ta’minlovchi IAD208E(T);  

-  VDSL uchun interfeyslarni ta’minlovchi IAD208V(T).  

IAD108 va IAD208 seriyalar orasidagi farq, interfeyslarning turida va interfeys panelidagi miqdorida. IAD108 seriyali panelorqasida,  8 ta telefon porti, 2 ta ma’lumotlar uzatish porti, 1 ta lokal seriyali port va 1takirish interfeysi joylashgan. IAD208 seriyasining orqa panelida, ovozli abonentlar va ma’lumotlar uzatish abonentlarining gibrid ulanishini quvvatlovchi 7 ta port, faqat telefon abonentlariga kirishni taqdim etish uchun 1 ta port, 1 ta lokal seriyali port va 1 ta kirish porti joylashgan.

  IADning 108/208 seriyali uskunasi, kompressiyaning standart ovozli usulini, ovozli signallarni kodlash va dekodlash uchun modulyasiya/demodulyasiya algoritmini, UfTTning faks signallarini quvvatlaydi. IAD, signallarni IP paketlariga o‘zgartiradi va ularni IP media shlyuziga yo‘nalishi bo‘yicha jo‘natadi. Qachonki IP paketlar o‘zining belgilangan manziliga etganda, ular yana dastlabki ko‘rinishiga o‘zgartiladi. IAD Softswitch kommutatori bilan N.248 yoki  Media Gateway Control Protocol (MGCP) protokoli vositasi bo‘yicha o‘zaro hamkorlik qiladi, IAD Softswitch nazorati ostida chaqirayotgan va chaqirilayotgan abonentlar orasida ulashni o‘rnatadi. IADning 108/208 seriyali qurilmalarining joylashishi NGN tuzilishida 7.3 – rasmda ko‘rsatilgan.

 

6.3 - rasm. IAD108/208 qo‘llashga namunaviy misoli

 

IAD132E-T, IETF RFC2705 V0.1 va V1.0 standartiga tegishli mediashlyuzlarni boshqarishning takomillashtirilgan protokolini (MGCP) quvvatlaydi. Ushbu uskuna xizmat provayderlari uchun yirik taqdim etuvchilarning Softswitch echimi bilan birgalikda VoIPning to‘liq echimini billing funksiyalari, resurslari va tarmoq boshqarishi bilan ishlatishni hisobga olgan holda yoyish maqsadida ishlatilishi mumkin.

IAD132E-T, marshrutizator yoki ma’lumotlar uzatish uskunasi orqali                      IP-tarmoq bilan ulanish uchun, Ethernet 10/100  Base-T standartini ishlatadi. Yuqori samarali MGCP protokolini, Softswitch dasturiy kommutatori bilan aralashgan holda  IAD132E-Tni quvvatlab, telefon aloqa xizmatlarining oxirgi foydalanuvchilariga taqdim etadi. Xizmat provayderlari talablariga mos tushish maqsadida, IAD132E-T Softswitch kommutatorlariga, billing va tarmoqni boshqarish funksiyalarini o‘z ichiga olgan holda, majmuali va to‘liq xizmat ko‘rsatishni taqdim etish imkoniyatini ta’minlaydi. 7.4 – rasmda IAD132E-T uskunasi o‘rnatilgan joy tasvirlangan.

IAD132E-T foydalanuvchilarning telefon apparatlari va fakslari bilan ulanish uchun ovozli interfeyslarning yuqori zichligiga ega. FXS nutq moduli va FXS qo‘shimcha moduli 8 gacha FXS ovozli interfeyslarni ta’minlaydilar. IAD132E-T, nutqli modullarni o‘rnatish yordamida,masalan turar joylarda, ofislarda, korxonalarda joylashgan foydalanuvchilar uchun yuqori ovozli nutq trafigiga ega ovozli interfeyslarning 8,16,24 yoki 32 portlarini quvvatlashi mumkin.

 

 

 

6.4 - rasm. IAD132E-T qo‘llanishga namunaviy misol

 

 

Hisoblashga misol. IP-telefoniya (VoIP) trafigi, bir necha trafik turlaridan tashkil topgan:

-  IP-telefoniya protokolining RTP nutqli trafigi;

-  H.248, MGCP, SIP, H.323, ISUP, TCAP  protokollarini quvvatlovchi

    signal trafigi;

-  CDR billing-trafigi;

-  NMS (Network Management System) trafigi.

IP-telefoniyaning bitta abonenti uchun, nutqli trafik polosasini aniqlaymiz.             IP-telefoniyada nutqni paketlarga o‘zgartirish uchun har xil ko‘rinishdagi kodeklar ishlatiladi. UfTTda ITU tomonidan standartlashtirilgan kodeklarning bitta turi G.711 ishlatiladi. G.711 kodekchiqishidagi maksimal tezlik 64 Kbit/s ga teng. Solishtirish uchun G.729, G.723 kodeklarni tanlaymiz. G.729 kodek chiqishida maksimal tezlik 8  Kbit/s ga teng. G.723 kodek chiqishida maksimal tezlik 6.3 Kbit/s ga teng.

Bitta abonentga talab qilinayotgan polosa (Kbit/s da) quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:

 

 

RTP –protokoli sarlavxasi 58 baytni tashkil etadi.U quyidagilardan tashkil topgan: MAC sarlavxasi –18 bayt, IP protokoli sarlavxasi –20 bayt, UDP sarlavxasi -8 bayt, RTP sarlavxasi -12 bayt.

RTP protokoli (RTCP protokoli) uchun boshqarish  axboroti RTP oqimi o‘lchamidan 5% ni tashkil etadi.

G.711, G.729, G.723. kodeklari uchun kadr davomiyligigabog‘liq holda bitta IP paketdagi nutqli axborot o‘lchamlarini aniqlaymiz vabitta abonent uchun nutqli trafik polosasinihisoblaymiz. Bitta abonentga talab qilinayotgan polosa (Kbit/s da) (6.1)formula bo‘yicha hisoblanadi.

 

IAD108-DSLAM uchastkada kanal kengligini aniqlash

 

IAD108-DSLAM uchastkada abonentlarni ulash uchun kanal kengligi quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:

 

 

 

 

Hisoblash uchun quyidagilarga yo‘l qo‘yiladi:

-  nutqli trafik, ma’lumotlar trafigi (Internet) ustidan ustinlikka ega;

-  TA kompaniyada o‘rnatilgan. Ish vaqtida ulardagi yuklanish xonadon sektori yuklanishidan juda ham katta; 

-  Internet -trafigini uzatish, uzun oraliq vaqtni egallaydi, shuning uchun bir vaqtda barcha abonentlar gaplashyapti deb hisoblaymiz. Ovozli abonentlardan (TA) chaqiruv yo‘q vaqtda, yuklanishni Internet tarmog‘iga ulangan kompyuterlar hosil qiladi;

-  ADSL texnologiyasi kompyuterlarni abonentdan tarmoqqa 768 Kbit/s, tarmoqdan  abonentga 8 Mbit/s tezliklar bilan, asimmetrik ulashni ta’minlashga yo‘l bersada, tarmoq xizmatlari uchun eng optimal nisbati bilan ADSL portiga kirish tezligi 128 Kbit/s ni tashkil qiladi.

Kodek ishlatilganda IAD ning ovozli trafik polosasi har xil bo‘lishi mumkin va kadr davomiyligiga bog‘liq.

 

 

 

 

 

 

IAD132-DSLAM  uchastkasida kanal kengligiga kodeklar ta’sirining tahlili

 

 Yuqorida keltirilgan hisoblash ma’lumotlari 6.2 – jadvalda keltirilgan.

 

Talab qilinayotgan kanal kengligining kodek turiga bog‘liqligi

6.2 – jadval

Kodek turi	Kadr davomiyligi (ms)	1 abonentga talab qilinayotgan polosa (Kbit/s)	Talab  qilinayotgan kanal kengligi (Kbit/s)	MOS bahosi
G.711
G.729
G.723

 

DSL liniyasi bo‘yicha ovozli aloqani tashkil qilishda kodeklar vazifasini tashkil etish

 

Bu topshiriqda - IAD132 ga ulangan abonentlar uchun kanalning talab qilinayotgan kengligini minimizatsiyalash maqsadi qo‘yilgan. 6.2 – jadvaldan ko‘rinib turibdiki, eng qoniqtiradigani, IAD ga ulangan barcha 32 TA uchun G.723 kodekni ishlatgan variant hisoblanadi. Ammo topshiriqqa asosan, korxonada 1 faksimil aloqa apparati va korxona boshlig‘iga qarashli 1 TA bor, u uchun nutqni uzatishda yuqoriroq sifat talab qilinadi. Nutqni paketli uzatish tarmog‘ida faks, T.120 standartga rioya qilish uchun faqat G.711 kodekini ishlatishi mumkin. Nutqni uzatish sifatini oshirish uchun, IAD da korxona boshlig‘ining TA ulangan port ham G.711 kodekka sozlanadi.

Bu shartlarni hisobga olib, kodeklar vazifasining 4 varianti taklif etiladi.

 

1- variant.Sifat bo‘yicha eng yaxshi:

TA1 (boshliqning TA)                        kodek G.711;

TA2-TA31                                         kodek G.711;

TA32 Faks                                         kodek G.711.

Hamma kodeklar 30 ms kadr davomiyligiga sozlangan:

Talab qilinayotgan kanal kengligi       32 *83 = 2656 Kbit/s.

 

2-variant.Sifat bo‘yicha eng yomon:

TA1 (boshliqning TA)                       kodek G.723;

TA2-TA7                                           kodek G.723;

TA8 Faks                                           kodek G.711.

Hamma kodeklar 30 ms kadr davomiyligiga sozlangan:

Talab qilinayotgan kanal kengligi       32 *23=736Kbit/s.

Faqat G.723 kodeklar ishlatilgan variantni amalga oshirish mumkin bo‘lmaydi, chunki faks faqat G.711 kodek bilan ishlaydi, shuning uchun qayta hisoblaymiz.

Talab qilinayotgan kanal kengligi       1 *83 + 31 *23=796 Kbit/s.

 

3-variant.

TA1 (boshliqning TA)                        kodek G.711;

TA2-TA31                                         kodek G.729;

TA32 Faks                                         kodek G.711.

Hamma kodeklar 30 ms kadr davomiyligiga sozlangan:

Talab qilinayotgan kanal kengligi       2 *83 + 30*25 = 916 Kbit/s.

 

4-variant.

TA1 (boshliqning TA)                       kodek G.711;

TA2-TA31                                         kodek G.723;

TA32 Faks                                         kodek G.711.

Hamma kodeklar 30 ms kadr davomiyligiga sozlangan:

Talab qilinayotgan kanal kengligi       2*83 + 30*23 = 856 Kbit/s.

 

1,2-variantlar chegaraviy hisoblanadi. 1-variant juda qimmat, 2-variant ko‘pgina holatlarda to‘g‘ri kelmaydigan sifatni ta’minlaydi. Optimali, oraliq                 3,4-variantlar hisoblanadi. IAD132ga ulangan abonentlar uchun minimal talab qilinayotgan kanal kengligi, ushbu shartlarda, TA2-TA31 uchun MOS=3.65 sifatida, 856 Kbit/s ni tashkil etadi. Abonentlar tomonidan sifat qoniqarsiz deb baholanganda, polosa MOS=3.9 sifat bahosida 916 Kbit/s gacha kengaytirilishi mumkin. Agar sifat bo‘yicha da’volar (pretenzii) tushishi davom etsa, kanal polosasini keskin kengaytirish bilan kodeklarni qayta belgilashga to‘g‘ri keladi.

 

IAD132 uchun kanal polosasiniminimizatsiyalash variantlari

6.2 – jadval

	Kodek turi
	1-Variant	3-Variant	4-Variant	2-Variant
TA1	G.711	G.711	G.711	G.723
TA2-TA31	G.711	G.729	G.723	G.723
TA32 faks	G.711	G.711	G.711	G.711(G.723)
MOSsifati	4,1	3,9*	3,6*	3,6
Kanal kengligi	2656kbit/s	916	856	796 (736) kbit/s

*TA1, TA32dan tashqari

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7 – Amaliy mashg‘ulot

 

H.248 PROTOKOLI BO’YICHA ULANISHNI O’RNATISHNI O’RGANISH

 

 

7.1.Mashg‘ulotning  maqsadi

 

      MGCP tarmoq elementlari, shlyuz turlari, tarmoqlararo bog‘lanish variantlari va adreslash bilan tanishish.

 

7.2.Topshiriq

 

1.       Amaliy mashg‘ulotga tayyorlanishda quyidagilarni o‘rganish lozim:

-       MGCP i MEGACO  bazasidagi tarmoq arxitekturasi;

-       MGCP (MGCP - OKS7, MGCP - OKS7 i N.323) protokollari asosida aloqa o‘rnatish va uzish algoritmilari;

-       MGCP istigboli.Shlyuzlar dekompozitsiyasi tamoyillari;

 

     7.1-jadvaldagi varianlar va  MGCP i  H 248/MEGACO protokollari asosida aloqa o‘rnatish ssenariysini quring. Tarmoq tuzilishi 4-rasmda keltirilgan.

 

7.1-jadval

Topshiriq variantlari

 

 

7.1-rasm. UfTT sxemasi

 

 

 

 

 

 

 

7.3. Nazorat savollari

 

1.       MGCP abbreviaturasi qanday rasshifrovka qilinadi?

2.       MGCP uchun qaysi tamoyil asos hisoblanadi?

3.       Shlyuzningdekompozitsiya tamoyili nimani bildiradi?

4.       MGCPprotokolida qancha shlyuzlar bo‘lishi kerak?

5.       MGCP protokolining xabarlarini olib o‘tishni qaysi protokol ta’minlaydi?

6.       MEGACO/H.248 asosiy xususiyatlari.

7.       MEGACO/H.248 transport shlyuzidagi mantiqiy ob’ektlari.

8.       MEGACO/H.248 bazasidagi tamoqda Chaqiruvga xizmat ko‘rsatish modelini qisqa bayon qiling.

9.       MEGACO/H.248 protokoli buyrug‘ining qanday ko‘rinishlari mavjud?

10.  MEGACO/H.248 protokoli javoblarining belgilanishi qanday?

 

7.4 Foydalanilgan adabiyotlar

 

1.       Р.Н.Раджапова. Кейинги авлоднинг конвергент тармоқлари: ўқув қўлланма.  - ТАТУ, 2016.

2.       Toni Janevski. NGN Architectures, protocols and services. , First Edition.

3.       John Wiley & Sons, Ltd. Published 2014 by John Wiley & Sons, Ltd. 2014.

4.       А.В.Росляков, С.В.Ваняшин, М.Ю.Самсонов. И.В.Шибаева, И.А.Чечнёва С28. Сети следующего поколенияNGN /под ред. А.В.Рослякова. - М.: Эко-Трендз, 2008.

5.        И.Г.Бакланов NGN: принципы построения и организации/под.ред. Ю.Н.Чернышова.- М.: Эко-Трендз, 2008.

 

 

7.6. Nazariy qism

 

MEGACO/H.248 protokoli yaratish tarixi va xususiyatlari

 

MEGACO/ H.248protokolining asosiy xususiyatlari. MEGACO/H.248 signal xabarlarini o‘tkazish uchun UDP, TCP, SCTP protokollari yoki ATM transport texnologiyasi ishlatilishi mumkin. UDP protokolini quvvatlash – shlyuzlar kontrolleriga majburiy talablardan biridir. TCP pro-tokolini kontroller ham, transport shlyuzi ham quvvatlashi kerak, SCTP, ATM texnologiyasini quvvatlash esa majburiy bo‘lmaydi.

-  MEGACO/H.248 xabari ikki usul bilan kodlanishi mumkin. IETF qumitasi signal axborotini kodlashning matnli usulini, aloqa seansini bayon etish uchun esa SDP protokolini ishlatishni taklif qildi. ITU-T signal axborotini taqdim etishning binar usulini ko‘zda tutadi - ASN. 1, aloqa seansini bayon etish uchun esa rekomenduet maxsus asbob (instrument) tavsiya etadi - Tag-length-value (TLV). SHlyuz kontrolleri kodlashning ikkila usulini qo‘llab quvatlashi kerak, shu vaqtda shlyuz sifatida – faqat bu usullardan biri.

7.1-rasmda MEGACO/H.248protokoli evolyusiya daraxti taqdim etilgan.

 

 

7.1 – rasm. MEGACO/H.248 protokoli evolyusiya daraxti

 

Chaqiruvga xizmat ko‘rsatish jarayoni modeli

 

Portlar nutq axborotining manbalari va qabul qilgichlari hisoblana-dilar. Portlarning ikki ko‘rinishi aniqlangan: fizik va virtual. Fizik portlar, shlyuz konfiguratsiyasi vaqtidan doimiy mavjud bo‘lgan, bu uskunaning analog telefon interfeyslari, bitta telefon ulashni quvvatlov-chi; yoki raqamli kanallar, bitta telefon ulashni quvvatlovchi; yoki raqamli kanallar, shuningdek bitta telefon ulashni quvvatlovchi va E1 traktga vaqt bo‘yicha kanallarni ajratish tamoyili bo‘yicha guruhlashtirilgan. Virtual portlar, faqat so‘zlashuv sessiyasi davomida mavjud bo‘lgan, IP tarmoq tomonidagi portlar hisoblanadi (RTP-portlar), ular orqali RTP paketlarini uzatish va qabul qilish olib boriladi.

Virtual portlar Add buyrug‘ini kontrollerdan olinganida shlyuz tomonidan yaratiladi va Subtract buyrug‘ini olinganda yo‘q qilinadi, vaholanki, fizik portlar Add yoki Subtract buyrug‘ini olinganda, moslikda, nulli kontekstdan chiqariladi yoki nulli kontekstga ketinga qaytaradi.

MEGACO protokoli transport shlyuzining ichida ikkita mantiqiy ob’ektlar bilan operatsiyalar o‘tkazadi: port (termination) va kontekst (context), ularni shlyuz kontrolleri boshqarishi mumkin. Chaqiruvga xizmat ko‘rsatish jarayoni modelini misoli 7.2 – rasmda keltirildgan.

Port noyob identifikatorga (TerminationID) ega, u port konfiguratsiyasida shlyuz tomonidan belgilanadi. Masalan, port identifikatori bo‘lib E1trakti nomeri va trakt ichidagi vaqt kanalini nomeri xizmat qilishi mumkin. Ba’zi bir paytda buyruqlar shlyuzning hammasiga tegishli bo‘lishi mumkin, bunda maxsus port identifikatori (TerminationID) - «Root» ishlatiladi.

Portlarbir qator xususiyatlarga egalik qiladi (properties), ulardan har biri noyob identifikatorga (propertylD) ega. Masalan, portlar nutqli aytib berishlarni, akustik va chaqiruv signallarni generatsiya qilish, shuningdek DTMF signalini detektirlash kabi xususiyatlarga ega bo‘lishi mumkin.

 

 

7.2- rasm. Chaqiruvga xizmat ko‘rsatish jarayoni modelini misoli

 

Portlarni yaratishda ba’zi bir xususiyatlar ularga jim turish bo‘yicha beriladi. MEGACO protokoli yordamida kontroller shlyuz portlarining xususiyatlarini o‘zgartirishi mumkin. Portlar xususiyatlari deskriptorlarga guruhlanadilar, ular portlarni boshqarish buyrug‘iga kiritiladi (7.1- jadval).

 

7.1 – jadval

MEGACO protokolideskriptorlari

Descriptor nomi	Bayon
Modem	Modem turi va parametrlarini identifikatsiya qiladi
Mux	Multimediali terminallari foydalaniladigan axborotni multipleksorlash turini bayon qiladi, masalan, N.221, N.223, N.225.0.
Media	Axborot oqimi parametrlarini ixtisoslashtiradi.
TerminationState	Shlyuz porti xususiyatlarini ixtisoslashtiradi. Deskriptor ikkita parametrga ega. Parametr ServiceStates port statusini bayon qiladi (matn rejimida ishlaydi - test, ish xolatda bo’ladi - outofservice, port normal rejimda ishlayotganini, jimlikda turish bo’yicha ko’rsatiladi - inservice). Parametr Buffered Event Processing Mode kontrollerlarga darhol xabar berish kerak emas, xodisaga shlyuz reaksiyasini bayon qiladi. Xodisaga reaksiyaning ikki turi aniqlangan: e’tiborsiz qoldirmoq yoki ishlov bermoq.
Stream	Alohida ikki yo’nalishli okimlarni parametrlarini ixtisoslashtiruvchi, bir qator deskriptorlarni o’z ichiga oladi (Remote, Local, LocalControl, Signals, Events).
Local	Shu shlyuz tomonidan uzatuvchi yoki qabul qiluvchi axborot oqimini bayon qiluvchi parametrlarga ega. Bu deskriptorda bor axborot, bitta shlyuzdan boshqasiga o’tkaziladi.
Remote	Uzoqlashtirilgan shlyuz tomonidan uzatuvchi yoki qabul qiluvchi axborot oqimini bayon qiluvchi parametrlarga ega. Bu deskriptorda bor axborot, bitta shlyuzdan boshqasiga o’tkaziladi.
LocalControl	Mode parametrga ega – ishlash rejimi va portining bir qator xususiyatlari. Mode parametri send-only, receive-only, send/receive, inactive, loop-back va delete qiymatlarini qabul qilishi mumkin. Deskriptor shlyuz va kontroller orasidagi uchastkada uzatiladi.
Events	Hodisani aniqlaydi, ularni shlyuz kuzatishi kerak, va bu hodisalarga reaksiyasini.Quyidagi reaksiyalar aniqlangan: Not if Action (kontrollerni xabardor qilish), Accumulate (buferdagi hodisa haqidagi axborotni saqlash), Accumulate By Digit Map (numiratsiya rejasi bilan moslikda, nomer raqamlarini yig’ish), Keep Active (kontrollerni xabardor qilish, va signal uzatishni davom ettirish).
Signals	Oxirgi foydalanuvchiga signallarni bayon qiladi, port shlyuzi ularni uzatishni boshlashi yoki to’xtashi kerak
Audit	Axborotga ega (bir qator deskriptorlar ko’rinishida), uni controller shlyuzidan so’rab oladi. Audit Value va Audit Capabilities buyruqlarda uzatiladi.
Packages	Port xususiyatlari yig’indisini bayon qiladi, Audit Value buyrug’ida uzatiladi.
DigitMap	Bu descriptor yordamida kontroller ishlatilayotgan numeratsiya rejasi haqida shlyuzni habardor qiladi.
ServiceChange	Shlyuz porti holatining o’zgarishiga tegishli bo’lgan, axborotga ega, sabab, o’zgartirish usuli va boshqalar kabi.
ObservedEvents	Bo’lib o’tgan hodisalar kabi axborotga ega. Notify va Audit Value buyruqlarda uzatiladi.
Statistics	Ulash vaqtida port tomonidan yig’ilgan statistika axborotga ega.
Extension	Protokolda ixtisoslashtirilmagan axborotni uzatishga yo’l beradi.

 

Kontekst – bu bir necha portlar orasida aloqani aks ettirishdir, ya’ni bitta shlyuzning ikki yoki undan ortiq portlarini ulanishini abstrakt tasavvuri. Xohlagan vaqtda port faqat bitta kontekstga tegishli bo‘lishi mumkin, u o‘zining noyob identifikatoriga ega. Kontekstning alohida ko‘rinishi mavjud - nulli. Nulli kontekstga kirgan hamma portlar, o‘zlari orasida ham, boshqa portlar bilan ham bog‘lanmagan. Masalan, chaqiruvga xizmat ko‘rsatish jarayonini modelida bo‘sh (band bo‘lmagan) kanalning abstrakt tasavvuri nulli kontekstdagi port hisoblanadi.

Umumiy holda kontekstga portni ulab qo‘yish uchun Add buyrug‘i xizmat qiladi. Bunda, agar kontroller mavjud bo‘lgan kontekstni ixtisoslashtirmasa, unga port qo‘shilishi kerak bo‘lgan, unda shlyuz yangi kontekst yaratadi.

Agar shlyuz konferensiyani quvvatlasa, unda kontekst konferensiyada ishtirok etuvchi portlar orasida aloqa topologiyasini aniqlaydi, ya’ni har bir juft portlar uchun axborot oqimining mumkin bo‘lgan yo‘nalishini.

 

MGCP va MEGACO protokollarining solishtirma tahlili

 

MGCP va MEGACO protokollarini umumiy xislatlari:

-    ikkila protokollarbir xil arxitekturali tarmoqda ishlatiladilar, unda transport shlyuzlariniyuqori intellektualli kontrollerlar boshqaradilar;

-    ikkila protokollarbitta va shu ko‘rinishdagi shlyuzlar bilan ishlashni biladilar, oldingi bo‘limda shlyuzlar klassifikatsiyasi berilgan edi;

-    shlyuzlarportlaribitta va shu hodisalarni detektorlashni va bitta va shu signallarni generatsiya qilishni quvvatlaydi;

-    tarmoq himoyasini quvvatlashining bir xil  mexanizmlari ishlatiladi.

MGCP protokolidan MEGACO/H.248 protokolining farqi:

-    aloqani tashkil qilishning boshqa modeli ishlatilatilishi. MEGACO/H.248 protokolifaqatgina telefon portlari bilan ishlamay, balki UDP-portlari bilan ham ishlaydi. MGCP modelidagi Sonnection  -bu, umumiy holda, har xil uskuna portlari orasidagi ulashga ulanish, MEGACO/H.248  modelidagi context har doim bitta shlyuz portlari orasidagi aloqani aks ettiradi (7.3 - rasm);

-  MEGACO protokoli yordamida, bitta kontekstga tegishli, portlar aloqa topologiyasini o‘zgartish bilan, kontroller konferensiyalarni egiluvchan boshqarishi mumkin. MGCP protokolida bu imkoniyat ko‘zda tutilmagan;

-  MEGACO/H.248 protokoli uchunkodlashning ikki usuli ko‘zda tutilgan, vaholanki MGCP protokolidagi xabarmatn formatida beriladi, kodlashni binarusuli esa quvvatlanmaydi. Bundan tashqari, protokollardahar xil buyruqlar parametrlariva xatolar kodlari ishlatiladi.

MEGACO/H.248 protokoli ham, MGCP protokoli kabi, buyruqlar va javoblar korrelyasiyasini ko‘zda tutadi. Lekin agar MGCP protokolida tranzaksiya buyruqlardan va unga javoblardan hosil qilinsa, unda MEGACO/H.248 protokolida tranzaksiya aksiyalar vaso‘rovga javob berish yig‘indisi bo‘lgan - so‘rovdan  iborat.

 

 

7.3 - rasm. MGCP va MEGACO/H.248 modellari

 

Har bir aksiya, o‘z navbatida, bitta kontekstga tegishli bitta yoki bir necha buyruqlardan va ularga javoblardan  tashkil topgan  (7.4 - rasm).

 

 

 

7.4-rasm. MEGACO/H.248 protokoli tranzaksiyasi

 

        Bunday asbobni (instrument) ishlatilishi uzatilayotgan signal axborotning xajmini ancha kamaytirishga va ulash o‘rnatish tezligini ancha oshirishga yo‘l beradi. Tezlikni oshirish kontroller, har xil ulanishlarga tegishli, signal axborotiga ishlov berishni parallel olib borish mumkinligi hisobiga erishiladi.

MGCP protokolidagi ikkita ortiqcha o‘xshash buyruqlar EndpointConfiguration va Notifica-tionRequest MEGACO/H.248 protokolida yo‘q, ammo, shu vaqtni o‘zida, Move buyrug‘i qo‘shilgan, u bitta harakatda portni bitta kontekstdan boshqasiga o‘tkazishga yo‘l beradi. Move buyrug‘ini ishlatilishini misoli tariqasida «kirish Chaqiruv haqida xabar berish va mavjud bo‘lgan ulanishni ushlab turish rejimiga o‘tkazish», xizmatni ingliz tilidagi nomi - Call Waiting i Call Hold qo‘shimcha xizmat ssenariyasini keltiramiz.

MGCP protokoli bazasida bir qator IP-telefoniya tarmoqlari qurilgan. Bularning hammasi shuni bildiradiki, ikkila MGCP va MEGACO/H.248 protokollari bitta tarmoqda bemalol birgalikda ishlatilishi mumkin.

 

H.248/MEGACO buyruqlari va javoblari tuzilmasi

 

Buyruqlar MEGACO/H.248 protokoli asosiy ob’ektlarning ikkitasini manipulatsiya qilish uchun ishlatiladi - portlarniva kontekstlarni. Ko‘proq hollarda buyruqlarni kontroller uzatadi, ammo ikki istisno mavjud: Notify buyrug‘i, shlyuz tomonidan uzatiladi, Service Changebuyruq esa ham shlyuz tomonidan, ham kontroller tomonidan uzatilishi mumkin.

Add buyruq kontekstga portni qo‘shadi. Agar buyruq kontekstga qo‘shilishi kerak bo‘lgan birinchi portga tegishli bo‘lsa, unda yangi kontekst yaratiladi. Bu buyruqqa javoban shlyuzga belgilangan, Termination ID uzatilishi kerak.

Modifybuyruq mavjud bo‘lgan port uchun signallarni, xususiyatlarini, hodisalarni o‘zgartiradi. Agar buyruq kontekstda ishtirok etuvchi shlyuzning aniq portiga tegishli bo‘lsa, undaport identifikatori ko‘rsatilishi kerak.

Subtract buyrug‘i mavud bo‘lgan kontekstdan portni uzadi. Subtract buyruqqa javoban shlyuz, StatisticsDescriptor deskriptorda, ulash vaqtida yig‘ilgan statistikani jo‘natadi.

Move buyrug‘i bir harakatda portni joriy kontekstdan boshqa kontekstga o‘tkazadi.

AuditValue buyrug‘i yordamida kontroller kanalga uzatiluvchi, port xususiyati haqida ma’lumotlarni, sodir bo‘lib o‘tgan hodisalar va signallar, shuningdek joriy vaqtda yig‘ilgan statistikani so‘raydi. Bu buyruqqa javoban so‘ralayotgan port parametrlari yoki shlyuz portlari uzatiladi.

AuditCapabilities buyruq yordamida kontroller port xususiyatining mumkin bo‘lgan qiymatlarini, port tomonidan topilishi mumkin bo‘lgan hodisalar ro‘yxatini, port kanalga uzatishi mumkin bo‘lgan signallar ro‘yxatini, statik ma’lumotlarni so‘raydi. Bu buyruqqa javoban so‘ralayotgan port parametrlari uzatiladi.

Notify buyruq shlyuzda bo‘lib o‘tgan hodisalar haqida kontrollerni xabardor qilish uchun xizmat qiladi.

ServiceChange buyruq shlyuz port yoki portlar guruhi xizmat ko‘rsatishdan chiqqani yoki xizmat ko‘rsatishga qaytgani haqida kontrollerni xabardor qilishiga yo‘l beradi. Media Gateway Controller portga xizmat ko‘rsatishdan chiqishni yoki xizmat ko‘rsatishga qaytishni buyurishi mumkin. SHu buyruq yordamida kontroller shlyuzni boshqarishni boshqa kontrollerga berishi mumkin. 7.2 - jadvalda MEGACO/H.248 protokoli buyruqlari, 7.3 – jadvalda MEGACO/H.248 protokolida ishlatilgan xatolar kodi keltirilgan.

 

7.2 - jadval

MEGACO/H.248 protokoli buyruqlari

Buyruq	Uzatish yo’nalishi	Belgilanishi
Add (qo’shmoq)	MGC -> MG	Kontroller shlyuzga kontekstga port qo’shish ko’rsatmasini beradi.
Modify (o’zgartirmoq)	MGC ® MG	Kontroller shlyuzga port xususiyatini o’zgartirish ko’rsatmasini beradi.
Subtract (uzmoq)	MGC ® MG	Kontroller kontekstdan portni chiqarib oladi
Move (boshqa joyga o’tkazish)	MGC ® MG	Kontroller bitta harakatda portni bitta kontekstdan boshqasiga o’tkazadi
AuditValue (portni tekshirmoq)	MGC ® MG	Kontroller port xususiyati, kanalga uzatiluvchi sodir bo’lib o’tgan hodisalar va signallar, shuningdek joriy vaqtda yig’ilgan statistikani so’raydi.
AuditCapabilities (port imkoniyatlarini tekshirmoq)	MGC ® MG	Kontroller port xususiyatining mumkin bo’lgan qiymatlarini, port tomonidan aniqlanishi mumkin bo’lgan hodisalar ro’yxati, port kanalga uzatishi mumkin bo’lgan signallar ro’yhati, statistic ma’lumotlarni so’raydi.
Notify (habar bermoq)	MG ® MGC	Shlyuzda bo’lib o’tgan hodisalar haqida xabar beradi
ServiceChange (qayta start)	MG®MGC, MGC ® MG	Shlyuz bitta yoki bir nechta portlar ishchi holatdan chiqishlari yoki ishchi holatga qaytishlari haqida kontrollerga habar beradi. Kontroller portga yoki portlar guruhiga xizmat ko’rsatishdan chiqishni yoki xizmat ko’rsatishga qaytishni buyurishi mumkin.

 

7.3- jadval

Xatolar kodlari

Xatolar kodi	Bayoni
400	Noto’g’ri(nekorrektnыy)so’rov
401	Protokolda xato
402	Mualliflashtirish tasdiqlanmagan
403	Tranzaksiyada transit hato
410	Noto’g’ri identifikator
411	Tranzaksiyada mavjud bo’lmagan kontekstni identifikatori ko’rsatilgan
412	Kontekstning bo’sh  identifikatorlari yo’q
420	Bunday hodisa yoki paketda signal yo’q(package)
421	Nomalum aksiya yoki aksiyalarni noto’g’ri kombinatsiyasi
422	Aksiyalarda sintaktik xato
430	Portning noma’lum identifikatori
431	Portning mavjud bo’lmagan identifikatori
432	Portning bo’sh identifikatorlari yo’q
433	Ko’rsatilgan identifikatorli port, kontekstga qo’shb bo’lingan
440	Quvvatlanmaydigan yoki noma’lum paket
441	Deskriptor Remote yo’q
442	Buyruqda sintaktik hato
443	Quvvatlanmaydigan yoki noma’lum buyruq
444	Quvvatlanmaydigan yoki noma’lum descriptor
445	Quvvatlanmaydigan yoki noma’lum hususiyat
446	Quvvatlanmaydigan yoki noma’lum parameter
447	Deskriptor buyruq bilan zid
448	Buyruqda ikkita bir xil descriptor
450	Paketda xususiyat yo’qligi
451	Paketda hodisa yo’qligi
452	Paketda signal yo’qligi
453	Paketda statistika axborotni yo’qligi
454	Paketda parametrning qiymati yo’qligi
455	Parametr deskriptor bilan zid
456	Deskriptorda ikkita parametr yoki xususiyat
500	Shlyuzda ichki xatolik
501	Quvvatlanmaydigan
502	Uskuna tayyor emas
503	Xizmat amalga oshirilmagan
510	Resurslar etarli emas
512	Talab qilinayotgan hodisani detektirlash uchun shlyuz jihozlanmagan
513	Talab qilinayotgan signalni generatsiya qilish uchun    shlyuz jihozlanmagan
514	Shlyuz xabar berishni yoki aytib berishni qaytadan ishlab chiqara (vosproizvesti)olmaydi
515	Quvvatlanmaydigan axborot ko’rinishi
517	Quvvatlanmaydigan yoki notog’ri rejim
518	Bo’lib o’tgan hodisalar saqlanadigan buferni to’lib ketishi
519	Numeratsiya rejasini saqlash uchun xotira yetmasligi
520	Shlyuz ishlatilayotgan numeratsiya rejasi haqida ahborotga ega emas
521	Port qayta start oldi
526	O’tkazish polosasi yetarli emas
529	Apparat ta’minotida ichki nosozlik
530	Tarmoqning vaqtincha nosozligi
531	Tarmoqning doimiy nosozligi
581	Mavjud emas

 

Ulash o‘rnatish va uzish misoli

 

7.5-rasmda bitta kontroller boshqaruvchi ikkita shlyuzlar (ResidentialGateway) orasida MEGACO protokolini ishlatish bilan ulash o‘rnatish misoli keltirilgan. Ushbu misolda chaqirayotgan shlyuz MG1 - IP-manzilga ega 124.124.124.222, chaqirilayotgan shlyuz MG2 manzili -125.125.125.111, shlyuzlar kontrollerini MGC maknzili - 123.123.123.4. MEGACO protokoli bo‘yicha aloqa uchun port hamma uchta qurilma uchun jim turish bo‘yicha 55555 qiymatga ega.

1. Shlyuz MG1 ServiceChange buyruq yordamida MGC kontrollerda ro‘yxatdan o‘tadi. Nulli  kontekstni ishlatilishixozirgi vaqtda port xech qanday ulanishda ishtirok etmayotganligini bildiradi,ROOT portidentifikatorini ishlatilishi buyruq qandaydir aniq portga emas, balki hamma shlyuzga tegishligini bildiradi.

2. Kontroller shlyuzni ro‘yxatdan o‘tganligini tasdiqlaydi.

3. Shlyuz bo‘sh analogli portlarga ega, ular  abonent tomonidan go‘shak ko‘tarilganligini bildiruvchi, abonent shleyfining qarshiligini o‘zgarishini kuzatib borish uchun dasturlashtirilgan bo‘lishi kerak, bundan keyin shlyuz abonentga «Stansiya tayyor» akustik signalini uzatishi kerak.

Dasturlash Modify buyrug‘i yordamida muvofiq parametrlar bilan o‘tkaziladi, shu bilan birga nulli kontekstda turgan, port dasturlanadi. Buyruqda port identifikatori (terminationid) -A4444, axborot oqimining identifikatori (streamid) -1, buyruqni uzatgan uskunani transport manzili - [123.123.123.4] :55555 ko‘rsatiladi, ishlash rejimi ixtisoslashtiriladi - dupleks (SendReceive).Xuddi shu bosqichda shlyuzda numeratsiya rejasi yuklanishi mumkin (deskriptorda digit map).

Bu holda, abonent go‘shagini ko‘targandan keyin, shlyuz unga «Stansiya tayyor» akustik signalni uzatishi va numeratsiya rejasiga moslikda  DTMF signalini qabul qilishni boshlashi kerak. Lekin bizning misolimizda faqat abonent go‘shakni ko‘targanidan keyin numeratsiya rejasi yuklanadi, sakkizinchi qadamda. Bundan tashqari, begilash kerakki, EventsDescriptor deskriptori yordamida, ushbu algoritmning 3 va 4 qadamlari, moslikda, 8 va 9 qadamlari bilan birlashtirilishi mumkin. Bunda 6 va 7 qadamlar tushirilib qoldiriladi.

4. Shlyuz MG1 Modify buyrug‘ini bajarilganligini tasdiqlaydi.

5. Xuddi shunday tarzida (1-4 qadamlar) MG2shlyuzining analogli porti dasturlanadi, bizning misolimizda A5555 identifikatoriga ega.

6. Keyin shlyuz MG1 abonent A go‘shakni ko‘targanligini topadi, vaNotify:. mgibuyrug‘i yordamida bu hodisa haqida xabar qiladi MediaGatewayController.

7. Kontroller Notify: buyrug‘ini olganini tasdiqlaydi.

8. Keyingi qadamda MGC  shlyuzga tanlangan numeratsiya rejasi bilan moslikda chaqirilayotgan abonent nomerining raqamlarini yig‘ishga yo‘riqnoma beradi. Bundan tashqari, nomerning birinchi raqamini olgandan keyin «Stansiya tayyor» akustik signalni uzatishni to‘xtatish zarur.

 

 

7.5   - rasm. MEGACO protokoli yordamida ulash o‘rnatish va buzish algoritmi

 

14. Kontroller MGC sozdaet MG2 shlyuzda chaqirayotgan foydalanuvchi bilan dupleks ulash o‘rnatish (rejim SendReceive) uchun kontekst yaratadi.

15. Kontekstni yaratilishi tasdiqlanadi, MG2 shlyuzining fizik porti A5555, identifikatoriga A5556 ega, UDP/RTP porti bilan ulanadi. Takidlaymizki, RTP-port 1111 nomeriga ega, ya’ni Megaco/H.248 porti nomeridan farqli - 55555.

16. MGC kontrolleri MG2 shlyuzining portiga A5555 Chaqiruv signalini uzatishni boshlashini buyuradi.

17. MG2 shlyuzichaqirilayotgan abonentga «Chaqiruvni jo‘natish» signalini uzatishni tasdiqlaydi.

18. Kontroller MG1 shlyuzigachaqirayotgan abonentga «Chaqiruvni jo‘natishni nazorati» akustik signalni uzatishni boshlashni buyuradi.

19. MG1 shlyuzi port A4444 ga ko‘rsatilgan akustik signalni uzatishni tasdiqlaydi.

Xuddi shu bosqichda ulashda ishtirok etgan ikkila abonentlarga, tegishli signallar uzatiladi, va MG2 shlyuz kutadi, to chaqirilayotgan abonent kirish chaqiruvini qabul qilmaguncha, bundan keyin ikki shlyuzlar orasida ikkiyo‘nalishli so‘zlashuv kanalitashkil qiladi.

20. MG2 shlyuz chaqirilayotgan abonent go‘shagini ko‘targanini topadi, va MGC kontrollerini shu haqida xabar beradi.

21. Kontroller Notify buyrug‘ini olganligini tasdiqlaydi.

22. Keyin MGC kontrolleri MG2 shlyuzga chaqiruv signalini uzatishni to‘xtatishni buyuradi.

23. MG2 shlyuz buyruqni bajarilishini tasdiqlaydi.

24. Keyin, kontrollerMG1 shlyuzgafaqatgina qabul qilmay, balki axborotni uzatishga ruxsat beradi (rejim SendReceive), vachaqirayotganabonentga akustik signalni «CHJN» uzatishni to’xtatadi.

25. MG1 shlyuz buyrug’ini bajarishni tasdiqlaydi.

MG1 to MGC:

26. Bundan so‘ng ulashni so‘zlashuv fazasi boshlanadi, uning davomida ishtirokchilar nutq axboroti bilan almashadi. Keyingi qadamda MGC kontrolleri MG2 shlyuzidagi RTR-portni tekshirish qarorini qabul qiladi.

27. MG2 shlyuz buyruqni bajaradi. AuditValue buyrug‘iga javoban hamma so‘ralayotgan axborot uzatiladi, shu jumladan ulash vaqtida yig‘ilgan statistika. Bundan tashqari, javobdan ko‘rinadiki, xech qanday hodisa yuz bermagan va xech qanday signallar uzatilmagan.

28. CHaqirilayotgan abonent birinchi bo‘lib ulashni tugatadi, va MG2 shlyuz MGC kontrollerga bu haqida  xabar beradi.

29. MGC kontrolleri Notify xabarni olganini tasdiqlaydi.

MGC to MG2:

30.Shlyuzlarning xohlaganidan, abonentlardan biri go‘shak qo‘ygani haqidagi axborotni olib, MGC kontrolleri ulashni tugatadi. Ikkila shlyuzlarga Subtract buyrug‘i uzatiladi. Ulashni tugatish algoritmi kontroller va ikkila shlyuzlari orasida signal xabarlari bilan bir xil almashuvni ko‘zda tutadi, shuning uchun bu erda ushbu algoritm MG2 shlyuzi misolida ko‘rilayapti.

31. MG2 shlyuzining portlaridan har biri, ulashda ishtirok etgan (fizik port - A5555 va RTP-port - A5556), ulash vaqtida yig‘ilgan statistikani qaytaradi.Umumiy holda, kontroller statistik axborotni faqat portlarning biridan so‘rashi mumkin.

32. Ulash tugatilganidan so‘ng MGC kontrolleri MG1 va MG2 shlyuzla-riga ular xizmat ko‘rsatayotgan abonentlardan birortasi go‘shagini ko‘tarishiga tayyor turishini buyuradi. Diqqatga sazovorki, nulli kontekstda oxiri bilan (okonchaniyami) aks ettirilgan shlyuz portlariga, jim turish bo‘yicha abonent go‘shagini ko‘targani topish buyurilgan bo‘lishi mumkin, bunda kontroller shlyuzlarga maxsus buyruqlar uzatmaydi, oldinroq ko‘rsatilganidek (3 qadam).

8-Amaliy mashg’ulot

 

MSAN ISH TAMOYILINI O’RGANISH

 

8.1. Mashg‘ulotning maqsadi

 

  MSANning qo‘llanish sohasini, belgilanishini, ulashni o‘rnatishda modullar tomonidan bajaradigan operatsiyalar ketma-ketligini o‘rganish.

 

8.2. Topshiriq

 

1. Amaliy mashg‘ulotiga tayyorlanayotganda  12,13-ma’ruzalar matnini, [1] adabiyotning 2-bo‘limini, [3] adabiyotning 5–bo‘limini, shu amaliy mashg‘ulot uchun tayyorlangan uslubiy qo‘llanmani o‘rganish lozim.

2. O‘qituvchidan topshiriq olish va variant  bo‘yicha berilgan topshiriqni  

    bejarish (variant bo‘yicha dastlabki ma’lumotlar 8.1 -jadvaldan olinadi).

3. Variant asosida (8.1- jadval) ulashni o‘rnatish bosqichlarini va chaqiruvga xizmat ko‘rsatish bosqichlarini bayonini keltiring.

 

Topshiriq uchun variantlar

8.1 – jadval

t/r	Ulash turlari	Tayanch stansiya turi
1	Chiqishdagi ulanish, B abonent liniyasi band	C&C08
2	Kirish ulanishi, signalizatsiya CAS,B abonent javobini kutish vaqtidan ortib ketgan	S-12
3	Kirish ulanishi, signalizatsiya PRI, B abonent liniyasi bo‘sh, javob bermayapti	S-12
4	Kirish ulanishi, signalizatsiya CAS	NEAX-61E
5	Chiqishdagi ulanish, signalizatsiya PRI	C&C08
6	Chiqish ulanishi, B abonent liniyasi band	S-12
7	Kirish ulanishi, signalizatsiya CAS, B abonent javobini kutish vaqtidan ortib ketgan	C&C08
8	Kirish ulanishi, signalizatsiya PRI, B abonent liniyasi bo‘sh, javob bermayapti	NEAX-61E
9	Kirishdagi ulanish, signalizatsiya CAS	S-12
10	Chiqishdagi ulanish, signalizatsiya PRI	NEAX-61E

 

8.3. Nazorat savollar

 

1.  Istiqbolli telekommunikatsiya tarmoqlarini qurish xususiyatlari nimadan iborat?

2.  Telekommunikatsiyatarmoqlaridagi zamonaviy uskunaga qanday talablar qo‘yiladi?

3.  Kirish tarmog‘ida axborat uzatishni paketli usulini ishlatishning afzalligi nimada?

4.  Paketli kommutatsiya bilan kirish tarmoqlarida qanday uskuna qo‘llaniladi?

5.  Telefon va paketli tarmoq abonentlarini o‘zarohamkorlik tamoyili nimadan iborat?

6.  Qanday maqsadlarda MSAN ni qo‘llash mumkin?

7.  An’anaviy ATSlardan MSANning farqi nimada?

8.  MSAN asosidagi tarmoq qanday tuziladi?

9.  MSAN  va mini-MSAN qurilmalari nimasi bilan farqlanadi?

 

8.4. Adabiyotlar ro‘yxati

 

1.  Р.Н. Раджапова. Кейинги авлоднинг конвергент тармоқлари: ўқув қўлланма.  - ТАТУ, 2016.

2.  ToniJanevski. NGNArchitectures, protocols and services. , First Edition.

     John Wiley & Sons, Ltd. Published 2014 by John Wiley & Sons, Ltd. 2014.

3.  А.В. Росляков, С.В. Ваняшин, М.Ю. Самсонов. И.В. Шибаева, И.А. Чечнёва С28. Сети следующего поколения NGN /под ред. А.В. Рослякова. - М.: Эко-Трендз, 2008.

4.  Бакланов И.Г. NGN: принципы построения и организации/под.ред. Ю.Н. Чернышова.- М.: Эко-Трендз, 2008.

 

 

8.5. Nazariy ma’lumotlar

 

MSAN uskunasi bazasida kirish tarmog‘ining rivojlanishi (FTTC). Huawei firmasining MSAN uskunasi bazasida kirish tarmog‘ini tashkil qilish sxemasini ko‘ramiz, u 8.1 – rasmda keltirilgan.

 

 

 

8.1 - rasm. MSAN uskunasi bazasida kirish tarmog‘ini

tashkil qilish sxemasi

 

Ushbu sxemaning texnik xususiyatlari quyidagilar hisoblanadi:

-     abonentgacha qisqa masofa – past chastotali telefoniyani yuqori sifatliligi;

-     tezlik ADSL2+ 10-15 Mbit/s;

-     SHDSL, VDSL2, FE bo‘yicha keng polosali ulanishni (KPK) boshqarish imkoniyati;

-     FTTC sinf echimi. GPON, FTTB ga migratsiya imkoniyati.

Bu sxema yordamida Internetga va Triple-Play xizmatlariga yuqori tezlikli ulanishni taqdim etish imkoniyati bor. NGN taqdim etadigan hamma qo‘shimcha xizmatlarni quvvatlash. Korporativ mijozlar uchun MSAN dan FE, E1, ISDN BRI PR interfeyslarini taqdim etish imkoniyati.

Moliyaviy ko‘rsatgichlar nuqtai nazaridan, KPKni tadbiq etishning o‘rta qiymatliligini va magistral mis kabel yo‘qligi tufayli vositalarni tejashni belgilash kerak. Yuqori tezlik va xizmatlar sifati yangi foyda olish imkoniyatini beradi.

MSAN texnologiyasi OPEX kamaytirishni va ovozli xizmatlarga mo‘ljallangan, operator uchun Triple-Playni ishga tushirishni optimal usuli hisoblanadi.

mini-MSAN uskuna bazasida kirish tarmog‘ini rivojlantirish                    (FTTB-X.DSL). mini-MSAN uskunasi bazasida kirish tarmog‘i echimi, ko‘proq ilgari surilgan echim hisoblanadi, unda FTTB-xDSL texnologiyalar kombinatsiyasi ishlatiladi (8.2 – rasmga qarang).

Texnik tavsiflari:

-     abonentgacha qisqa masofa – past chastotali telefoniyani yuqori sifatligi;

-     80-100M bit/s tezlikli VDSL2 ni ishlatish maqsadga muvofiq;

-     GPON, FTTBga migratsiya imkoniyati.

 

 

8.2 - rasm. mini-MSAN uskunasi bazasida kirish tarmog‘ini rivojlanishi (FTTB-xDSL)

 

Taqdim etiladigan xizmatlar:

-     Multi-Play;

-     NGN taqdim etadigan barcha qo‘shimcha xizmatlarni quvvatlash;

-     korporativ mijozlar uchun MSANdan FE, E1, ISDN BRI PR

    interfeyslarini taqdim etish imkoniyati;

-     MATS sifatida ishlatish.

Lekin moliyaviy nuqtai nazaridan belgilash kerak:

-     KPK tadbiq etishning dastlabki qiymatini yuqoriligi;

-     magistral mis kabel yo‘qligi tufayli vostalarning tejalishi;

-     Ultra Broadband va Multi play bozori uchun mutloq xizmatlar –

    Maksimal foyda.

Texnologiya investitsiyalarini maksimal himoyalash bilan IP xizmatlarining to‘liq spektriga mo‘ljallangan bo‘lib, operatorning taqsimlangan tarmog‘i qurish uchun ishlatiladi.

MSAN ning vazifasi. MSAN –bu tarmoqli kirish va xizmatlarni taqdim etishni ta’minlash uchun, integratsiya qilingan maxsulotdir. MSANda interfeyslarni tanlash imkoniyati mavjud, optik-tolali interfeys, VDSL2, ADSL2+, SHDSL interfeyslar, mobil va statsionar aloqa WiMAX interfeyslar. MSAN taqdim etadigan xizmatlarga quyidagilar kiradi:

–     ovozli xizmatlar;

–     ma’lumotlar uzatish xizmatlari;

–     multimediali xizmatlar;

–     Centrex;

–     xavfsizlik  xizmatlari va boshqalar.

Bozorda taklif qilinayotgan uskunani ikki sinfga bo‘lish mumkin:

-     katta sig‘im uchun echim (bir necha ming abonentlargacha) Alcatel, Siemens, NTS «Protey», Huawei, ADC (Teledata Networks) (Isroil), Iskratel, Samsung, Lucent (AQSH) firmalar tomonidan taqdim etiladi;

-     kichik sig‘im uchun echim (bir necha o‘nlik abonentlargacha) Audio Codes (Isroil), Boscom (Isroil), NTS «Protey» firmalar tomonidan taqdim etiladi.

8.3 – rasmda Huawei kompaniyasi ishlab chiqan HONET xizmatlarini integratsiyasi bilan kirish tarmog‘ining umumiy tuzilmasi berilgan.

 

 

 

8.3 - rasm. HONET xizmatlarini integratsiyasi bilan kirish tarmog‘ining umumiy tuzilmasi

 

8.4 - rasmda MSAN ishlatish bilan tarmoqni qurish varianti keltirilgan.

HONET – bu optik keng polosali tamoq, uni ba’zi bir texnologiyalar ishlatadilar:

-     «keng/torpolosali platforma»;

-     «resurslar bo‘yicha bir necha shinalarni taqsimlash»;

-     «tarmoqni halqali qurish VP Ring».

HONET optik kirish tarmog‘ining (OLT+ONU) namunaviy ikki satxli tuzilmasiga ega. OLT –optik liniya terminali (tugalanishi),  stansiyada joylashgan, u protokollarga ishlov berishni, transportirovkani va axborot oqimlari xizmatlarni taqsimlashni bajaradi. ONU–optik tarmoq bloki kirish tarmog‘i tomonida joylashgan va abonentlarga tarmoqqa kirishni taqdim etish uchun xizmat qiladi. OLT va ONU optik uzatish tizimi orqali ulanadilar va OLT ONU ni boshqaradi. OLTbir necha ONU larga kirishga ega bo‘lishi mumkin.

ONU-F01D1000 ichki va tashqi liniyalar orasidagi o‘xshashlik koeffitsienti 1:1,5 gacha, maksimum 1200 ichki liniyalar bo‘lgan o‘rta sig‘imli va yuqori zichlikli integralli kirish uskunasi, xonadan tashqarida o‘rnatilgan stativdan              (8.5 – rasmga qara) iborat.

 

 

 

8.4 - rasm. MSAN orqali tarmoqni qurish varianti

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8.5- rasm. MSAN  ONU-F01D1000 ning tashqi ko‘rinishi

ONU-F01D1000 integralli tor polosali va keng polosali xizmatlarni taqdim etishi mumkin, 1650 mm (balandlik) x 1900 mm (kenglik) x 550 mm (ichkarilik) o‘lchamlarga ega. 8.6 – rasmda MSAN ONU-F01D1000 tashqi ko‘rinishi ko‘rsatilgan, 6.7 - rasmda MSAN ONU-F01D1000 tizimi arxitekturasi keltirilgan.

 

 

8.6- rasm. MSAN  tizim arxitekturasi

 

  Konteyner ichiga quyidagilar joylashtirilgan: manba uskunasi (momaqaldiroqdan himoya qurilmasi, manba tizimi, akkumulyator batareyasi); xizmatlar polkasi, uzatish uskunasi; MDF; optik kross ODF; raqamli kross DDF; termomoslashtiruvchi uskuna (konditsioner yoki issiq almashtirgich).

  MSAN ONU-F01D1000 quvvatlovchi interfeyslar – UfTT (POTS) interfeysi, ISDN bazaviy kirish(2B+D); ISDN birlamchi kirish (30B+D); E1; ADSL, SHDSL (TDM/ATM), VDSL, IMA E1, E3.

ONU-F01D1000 gibridli uzatish bloki bilan jixozlanadi, u tarmoq qurilishining bir necha usullarini quvvatlovchi–«zanjir»,«daraxt», «yulduz», «halqa» va «shoxobchali halqa», «teguvchi» va «kesib o‘tuvchi halqalar». MSAN xohlagan stansiya bilan V5 standart interfeysi bo‘yicha, yoki xususiy protokol yoki V5 protokoli vositalari orqali optik liniya terminal (OLT) bilan bog‘lanishi, chiqib ketayotgan VP Ring, STM-1 ATM va IMA E1 interfeyslari orqali keng polosali magistral ATM tarmoqqa ulanishi, chiqib ketayotgan Gigabit Ethernet/Fast Ethernet interfeyslar bo‘yicha keng polosali magistral IP tarmoqqa ulanishi mumkin.

MSAN evolyusiyasi – MSAG. MSANning keyingi rivojlanish bosqichi bo‘lib, multiservisli kirish shlyuzi hisoblanadi – IP tarmoqqa to‘liq moslashgan (Multiservice Access Gateway MSAG). ZTE firmasining MSAG ZXMSG5200 ko‘ramiz. MSAG quyidagi protokollarini quvvatlaydi: H.248 yoki MGCP;Real time transport protocol RTP/RTCP;G.711,G.729, G.723.1. kodeklarini; keng polosali interfeyslarga kirish ADSL/ADSL2+, VDSL, SHDSL va Ethernet; UfTT, ISDN servislarini, faksimil aloqani, V.5 va X.DSL interfeyslarini quvvatlash.

 

 

8.7 - rasm. Hair-pin va self-switch funksiyalar

 

MSAG ZXMSG5200 sig‘imi–1856 analog AL, 928 ADSLning foydalanuvchilari, 240 VoIP minimum portlarni, MSAG G.711, G.729a, G.723.1 kodeklarini quvvatlaydi. MSAGga Hair-pin va self-switch funksiyalarini quvvatlash kiritilgan.

8.8 – rasmda MSAGning polka tuzilmasi ko‘rsatilgan. Polkada quyidagi platalar bor:

ICS: Integrated Control and Switching Card – boshqarish va kommutatsiya  

        platasi;

MPR: Packet Processing and Resource Card – paketli ishlov berish va

         resurslarni taqsimlash platasi;

ULC: userlinecard – AL platasi;

TSLC: narrowband subscribertest card –tor polosali ALni testlash platasi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6.8 - rasm.  MSAGning polka tuzilmasi

 

 

8.8 – rasmda MSAGning polka tuzilmasi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

	“Keyingi avlod konvergent tarmoqlari” fanidan amaliy mashg’u- lotlarni bajarishga oid uslubiy qo‘llanma, 1-qism.
	5350100-“Telekommunikatsiya” yo‘nalishi bo‘yicha ta’lim oluvchi talabalar uchun.   “Telekommunikatsiya texnologiyalari” fakulteti ilmiy-uslubiy kengashi yig’ilishida ko’rib chiqilgan va nashrga tavsiya etilgan ( 8-sonli bayonnoma, 23.03.2021 y.)
	Mualliflar:                  D.T.Normatova                                Mas’ul muharrir:              M.B.Abdujapparova