O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI

 

TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

 

TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI FAKULTETI

 

Teleradioeshittirish

tizimlari kafedrasi

 

 

 

 

 

 

ELEKTROMAGNETIZM

 

fanidan laboratoriya ishlari uchun

uslubiy ko’rsatmalar

 

 

 

5350100 – Telekommunikatsiya texnologiyalari

yo’nalishi talabalari uchun

 

 

 

 

Toshkent 2016

 

 

 

1 va 2-laboratoriya ishlari

 

TO’G’RI BURCHAKLI VA KOAKSIAL TO’LQIN O’TKAZGICHLARNING ISHLASH TARTIBINI TADQIQ QILISH

 

1.1. ISHNING MAQSADI

 

Ushbu laboratoriya ishini bajarish natijasida talabalar to’g’ri burchakli yoki koaksial to’lqin o’tkazgichlarda yo’naltirilgan elektromagnit to’lqinlarning tarqalish xususiyatlari, to’lqin o’tkazgichli o’lchash liniyalarining tuzilishi haqidagi bilimga hamda turg’un to’lqin rejimida uzatish liniyalarini sozlash, liniyaning yuklama bilan moslashish darajasini va yuklamaning qarshiligini aniqlash ko’nikmalariga ega bo’lishlari lozim.

 

1.2. QISQACHA NAZARIY MA’LUMOTLAR

 

1.2.1. Yo’naltiruvchi tizimlardagi to’lqinlar

 

Desimetrli va santimetrli diapazonlarda asosan yopiq turdagi uzatish liniyalari qo’llaniladi. Bu liniyalarda barcha energiya tashqi muhitdan metall qobiq bilan ajratilgan bo’ladi.

Koaksial, to’g’ri burchakli, aylanali va ellipssimon to’lqin o’tkazgichlar keng qo’llaniladigan yopiq turdagi asosiy uzatish liniyalaridir.

Yo’naltiruvchi tizimlarda T sinfli to’lqinlar (ko’ndalang elektromagnit to’lqinlar), H sinfli to’lqinlar (magnit to’lqinlar), E sinfli to’lqinlar (elektr to’lqinlar) tarqalishi mumkin. Shuni qayd etib o’tish kerakki, T sinfli to’lqinlar faqat bir-biridan ajratilgan (o’zgarmas tok energiyasini uzatsa bo’ladigan) ikkita o’tkazgichga ega yo’naltiruvchi tizimlarda tarqaladi.

Har qanday yo’naltiruvchi tizimda E va H turkumlariga mansub to’lqinlarning juda ko’p turlari mavjud bo’lishi mumkin. Ularning miqdori l_i ishchi to’lqin uzunligini tanlanishiga bog’liq bo’ladi. Ammo to’lqin uzunliklarining shunday bir sohasi mavjudki, unda to’lqin tarqalmaydi. Bu rejim ajratilgan rejim deb ataladi va unda l_i to’lqin uzunligi qiymati asosiy turga mansub to’lqinining l_kr kritik uzunligiga teng va undan katta qiymatlarga ega bo’ladi. (l_i ³ l_kr) bo’ladi. Maksimal kritik uzunlikka ega bo’lgan to’lqin to’lqin o’tkazgichdagi asosiy to’lqin deb ataladi. To’lqin o’tkazgichni to’ldiruvchi materialning nisbiy dielektrik singdiruvchanligini hisobga olgan holda to’lqinning ishchi uzunligi quyidagi shartdan keltirib chiqarilishi lozim

 

                                                 (1.1)

 

bu erda l - generator to’lqinining uzunligi (erkin fazodagi to’lqinning uzunligi).

Havoda e = 1 va  l_i = l.

1.1 va 1.2-rasmlarda to’g’ri burchakli va aylanali to’lqin o’tkazgichlarda H₁₀ va N₁₁ turiga mansub asosiy to’lqinlar uchun, 1.3-rasmda esa – koaksial to’lqin o’tkazgichda T sinfli to’lqin uchun elektr va magnit maydonlarining oniy tarqalish manzaralari keltirilgan. Bu rasmlarda «bizdan» ketayotgan kuchlanish chiziqlari krestchalar bilan, «bizga» qarab keluvchi chiziqlar esa – doirachalar bilan ko’rsatilgan.

 

 

1.1-rasm H10 to’lqin tuzilishi

1.2-rasm H11 to’lqin tuzilishi

1.3-rasm T to’lqin tuzilishi

 

Bir to’lqinli rejimda to’lqin o’tkazgichdagi to’lqin qarshiligi Z_t, faza v_f va guruh v_gr tezliklari hamda to’lqin uzunligi L miqdorlarini quyidagi formulalar bo’yicha hisoblash mumkin:

 

-         to’g’ri burchakli to’lqin o’tkazgich uchun:

                                    (1.2)

                                          (1.3)

                                      (1.4)

                                           (1.5)

 

 

-         koaksial to’lqin o’tkazgich uchun:

                                                         (1.6)

                                                   (1.7)

                                                 (1.8)

                                                    (1.9)

 

bu erda c – vakuumdagi yorug’lik tezligi;

      a – to’g’ri burchakli to’lqin o’tkazgich keng devorining ichki o’lchami;

      b – to’g’ri burchakli to’lqin o’tkazgich tor devorining ichki o’lchami;

      D – koaksial kabel to’qimasining ichki diametri;

      d – koaksial kabel asosiy simining tashqi diametri.

 

To’g’ri burchakli to’lqin o’tkazgichdagi to’lqin uzunligi L erkin fazodagi to’lqin uzunligi l dan kattaligi quyidagi oddiy fizik holat bilan izohlanadi. Elektromagnit to’lqinlar to’lqin o’tkazgichda uning devorlariga urilib qaytishi natijasida tarqalib (1.4-rasmga qarang), to’lqin fronti bir vaqtning o’zida to’lqinning tarqalish yo’nalishi bo’ylab l_i va L masofalarni bosib o’tadi.

 

 

1.4-rasm. To’lqin o’tkazgichdagi to’lqin uzunligi tushunchasi

 

1.2.2. Bir to’lqinli rejimni hosil qilish uchun to’lqin (chastota) ning ishchi uzunligini tanlash

 

1.5…1.7-rasmlarda to’g’ri burchakli, aylanali va koaksial to’lqin o’tkazgichlar uchun l_i shkalasi bo’yicha to’lqinlar kritik uzunliklarining taqsimlanishi keltirilgan.

 

 

1.5-rasm Tog’ri burchakli to’lqin o’tkazgichdagi to’lqinlar

1.6-rasm Aylanali to’lqin o’tkazgichdagi to’lqinlar

1.7-rasm Koaksial to’lqin o’tkazgichdagi to’lqinlar

 

Bir to’lqinli rejim holatida to’lqin o’tkazgich bo’ylab asosiy to’lqin tarqaladi. 1.5-rasmdan ko’rinib turganidek, kritik uzunligi l_kr^H₁₀=2a bo’lgan H₁₀ to’lqin to’g’ri burchakli to’lqin o’tkazgich uchun asosiy to’lqin hisoblanadi. To’g’ri burchakli to’lqin o’tkazgichda oliy tartibdagi birinchi to’lqin – kritik uzunligi  l_kr^H₂₀=a bo’lgan H₂₀ to’lqinidir. Binobarin, bir to’lqinli rejim quyidagi shart bajarilgan holda kuzatiladi:

 

a < l < 2a.                                                        (1.10)

 

Aylanali to’lqin o’tkazgich (1.6-rasm) uchun N₁₁ to’lqini asosiy to’lqin (l_kr^H₁₁=3,41R), E₀₁ to’lqini esa – oliy tartibdagi birinchi to’lqin (l_kr^E₀₁=2,61R) hisoblanadi. SHunday qilib, bir to’lqinli rejim quyidagi shart bajarilgan holda kuzatiladi:

 

2,61R<l<3,41R.                                              (1.11)

 

Koaksial to’lqin o’tkazgichda (1.7-rasm) T turkumiga mansub to’lqin asosiy to’lqin (l_kr^T=¥), kritik uzunligi l_kr^H₁₁»p(D+d)/2 bo’lgan H₁₁ to’lqini esa – oliy tartibli birinchi to’lqin hisoblanadi. Demak bir to’lqinli rejim quyidagi shart bajarilgan holda kuzatiladi:

 

p(D+d)/2< l < ¥.                                                (1.12)

 

Amalda, odatda, nisbatan uzun to’lqinlar, ya’ni asosiy turga mansub to’lqinning kritik uzunligiga yaqin sohada yutilish ko’p bo’lganligi uchun, to’lqinning ishchi uzunligi miqdori to’lqinning kritik uzunligidan 20...30% kam olinadi.

 

 

 

1.2.3. To’lqin o’tkazgichdagi amplitudaviy taqsimlanishlarning turlari

 

To’lqin o’tkazgich bo’ylab amplitudaviy taqsimlanishga to’lqin o’tkazgichning chiqishida o’rnatilgan yuklama xususiyatining ta’sirini ko’rib chiqamiz. Bir to’lqinli rejim holatida to’lqin o’tkazgich bo’ylab maydon taqsimoti shakllanadi. Bu taqsimot ikki simli uzun liniyadagi maydon taqsimoti bilan bir xil bo’ladi.

Agar to’lqin o’tkazgich chiqishiga qisqa tutashuvchi yuklama o’rnatilgan bo’lsa, tushuvchi to’lqinga nisbatan faza bo’ylab 180° ga siljigan qaytgan to’lqin yuzaga keladi. qaytgan to’lqin amplitudasi tushuvchi to’lqin amplitudasiga tengdir. Bu ikki to’lqinning tutashishi natijasida turg’un to’lqin (turg’un to’lqin rejimi) yuzaga keladi. Turg’un to’lqin rejimidagi maydon amplitudasi taqsimoti 1.8-rasmda uzluksiz chiziq bilan ko’rsatilgan. Maydon jadalligining ikki qo’shni minimumlari o’rtasidagi masofa to’lqin o’tkazgichdagi to’lqin uzunligining yarmiga teng. qisqa tutashuvchi yuklama moslashtirilgan, qarshiligi to’lqin o’tkazgichning tavsifiy qarshiligiga teng bo’lgan yuklamaga almashtirilganida yuklamadan qaytgan to’lqin bo’lmaydi va to’lqin o’tkazgichda yugurma to’lqin rejimi hosil bo’ladi. Bunda maydonning amplituda taqsimoti o’zgarmas miqdorga egaligi bilan tavsiflanadi (1.8-rasmdagi punktir chiziq).

 

 

1.8-rasm. Ideal moslashgan (punktir), qisqa tutashgan va kompleks yuklamalar (uzluksiz) uchun maydon amplitudalari taqsimoti

 

Tushuvchi to’lqinning bir qismi yuklamadan qaytgan hollarda to’lqin o’tkazgichda aralash rejim qaror topadi. Bu rejimning amplituda taqsimoti 1.9-rasmda ko’rsatilgan. To’lqin o’tkazgichdagi amplituda taqsimotini yugurma to’lqin koeffitsienti (YUTK) orqali tavsiflash qulaydir.

 

YUTK=E_min/E_max

 

1.2.4. To’lqin o’tkazgichli o’lchash liniyalarining konstruksiyasi

 

To’lqin o’tkazgichlardagi amplituda taqsimotini qayd etish uchun o’lchash liniyalari qo’llaniladi. Bu liniyalarning to’g’ri burchakli va koaksial to’lqin o’tkazgichlar kesmalarida bajarilgan konstruksiyalari 1.10-rasmda ko’rsatilgan. O’lchash liniyalarining farqlarini yo’naltiruvchi tizimlarning konstruksiyalarida ko’rinadi.

 

1.9-rasm. Moslashgan yuklamada hosil bo’ladigan maydon amplitudalari taqsimoti

 

Bu tizimlar bo’ylab zondli o’lchash kallagi harakatlanadi. Bu kallakning ishlash prinsiplari va konstruksiyalari ikkala o’lchash liniyalari uchun bir xildir.

O’lchash kallagi qisqa tutashuvchi porshen O’YUCH diod va hajmli rezonatordan tashkil topgan. Porshen hajmli rezonatorni sozlashga xizmat qiladi. Zond to’lqin o’tkazgichdagi elektr maydonining kuch chiziqlari bo’ylab joylashadi. Zondda vujudga keluvchi elektr yurituvchi kuch (EYUK) zond joylashgan erdagi maydonning kuchlanganligiga proporsionaldir.

 

 

1.10-rasm. Koaksial to’lqin o’tkazgich

 

Bu EYUK hajmli rezonatorda elektromagnit tebranishlarni vujudga keltirib, uni qo’zg’atadi. Rezonator yo’naltiruvchi tizimdagi tebranishlar chastotasiga sozlanadi va bu rezonatorning chiqishida signalning maksimal darajada kuchayishiga olib keladi. Hajmli rezonator bilan kristalli O’YUCH diod bog’liq bo’lib, u O’YUCH tebranishlarni past chastotali tebranishga aylantiriadi. Bu maydonning amplituda taqsimotini strelkali indikatorda qayd qilish uchun kerak. Ishlash prinsipiga ko’ra, hajmli rezonator past chastotalarda ishlatiladigan oddiy tebranish konturiga o’xshaydi.

Zondni to’lqin o’tkazgich bo’ylab harakatlantirib, maydonning amplitudalari taqsimotini va to’lqin o’tkazgichdagi to’lqinning uzunligini topish mumkin. Amplitudaviy taqsimotni qayd etish O’YUCH diodga ulangan mikroampermetr yordamida amalga oshiriladi. O’YUCH diod tavsifi kvadratli bo’lgani uchun YUTK miqdorlarini aniqlashda mikroampermetr ko’rsatkichlari (a_min va a_max) dan ildiz chiqarish kerak:

 

 

Ba’zan, amalda turg’un to’lqin koeffisienti (TTK) qo’llaniladi

 

Yugurma to’lqin koeffisienti akslanish koeffisienti moduli |Г| bilan quyidagi nisbatlar orqali bog’lanadi:

 

 

1.2.5. Yuklamalar turlari

 

Ushbu laboratoriya ishida yuklamalarning quyidagi turlari qo’llaniladi: moslashgan yuklama, qisqa tutashuvchi yuklama va reaktiv yuklama. Moslashgan yuklama to’lqin o’tkazgich bo’lagida bajariladi. Uning ichiga polistirolli temir kukuni aralashmasi joylashtiriladi. Bu aralashma to’lqin energiyasini yutadi. Reaktiv yuklama ham to’lqin o’tkazgich bo’lagida yasaladi. Yuklama bo’ylab qisqa tutashuvchi porshen harakatlanadi. Reaktiv yuklamada olinadigan amplituda taqsimoti qisqa tutashuvchi yuklamadagi amplituda taqsimotiga o’xshash. Lekin bu taqsimotda maydon kuchlanganligi minimumlari Dz kattalikka siljigan. Ba’zan amalda aktiv va reaktiv qarshiliklar bilan tavsiflanadigan ixtiyoriy yuklamalar ham uchraydi.

 

1.2.6. Yuklama qarshiligini to’liq qarshiliklar doiraviy diagrammasi

(Volpert diagrammasi) yordamida hisoblash

 

To’liq qarshiliklari doiraviy diagrammasi to’lqin o’tkazgichning to’lqin qarshiliga nisbatan me’yorlangan yuklamaning to’liq qarshiligining tashkil etuvchilari (R_YU/Z_T, X_YU/Z_T) bilan akslanish koeffisienti moduli |Г| va fazasi j_N o’rtasidagi aloqani aniqlaydi. |Г| miqdorlari o’rniga yugurma to’lqin koeffisienti YUTK yoki turg’un to’lqin koeffisienti TTK miqdorlaridan foydalanish mumkin.

Bitta rasmda birga keltirilgan R_YU/Z_T=const (1.11-rasm) va X_YU/Z_T=const aylanalari (1.12-rasm) qutbli koordinatalar tizimidagi to’liq qarshiliklar doiraviy diagrammasini hosil qiladi. Bu doiraviy diagrammaning har bir nuqtasi me’yorlangan kompleks qarshilikka mos keladi.

 

 

1.11-rasm Volpert diagrammasidagi aktiv qarshilik shkalalari

1.12-rasm Volpert diagrammasidagi reaktiv qarshilik shkalalari

 

Me’yorlangan aktiv qarshiliklarning doimiy miqdorlari aylanalarining markazlari doiraviy diagrammaning simmetriya o’qida yotadi. Bu o’qda me’yorlangan aktiv qarshilikning noldan cheksizlikkacha bo’lgan miqdorlari qayd etilgan. YUTK miqdorlari bu o’qda me’yorlangan aktiv qarshilikning 0 dan 1 gacha bo’lgan miqdorlariga, TTK miqdorlari esa bu o’qda me’yorlangan aktiv qarshilikning 1 dan cheksizlikkacha bo’lgan miqdorlariga mos keladi.

Me’yorlangan reaktiv qarshiliklar doimiy miqdorlari aylanalarining markazlari doiraviy diagramma simmetriya o’qiga perpendikulyar o’qda yotadi va diagrammadan tashqarida joylashadi. Reaktiv qarshiliklarning miqdorlari tashqi aylanada qayd etilgan. Bu aylana markazi diagramma o’qining R_YU/Z_T=1 nuqtasida joylashgan. Doiraviy diagrammaning ikkita tashqi aylanasi generatorga va yuklamaga tomon nisbiy siljigan Dz/l=(z_min-z_minqt)/l qiymatlarda darajalangan (qisqa tutashuvchi yuklamadagi z_minqt bo’g’inining koordinatasi sanoq boshi deb olinadi).

Me’yorlangan reaktiv qarshiliklarning miqdorlari doiraviy diagrammaning o’ng qismida induktiv, chap qismida esa sig’imli xususiyatga ega. Doiraviy diagrammada uning markaziga nisbatan aylanuvchi shaffof chizg’ich (lineyka) o’rnatilgan va unda YUTK, |Г| yoki TTK miqdorlariga mos bo’limlar belgilanishi mumkin.

Yuklama qarshiligining me’yorlangan miqdorini aniqlash uchun me’yorlangan siljish kattaligi Dz/l, YUTK (TTK yoki |Г|) miqdorlari dastlabki qiymat bo’lib xizmat qiladi. Dastlab me’yorlangan siljish kattaligi Dz/l=(z_min-z_minqt)/l aniqlanadi. Bunda amplituda taqsimoti minimumi koordinatasi z_min qisqa tutashuvdagi maksimumga qaraganda generatorga yaqinroq bo’lgan yo’nalish musbat yo’nalish deb olinadi.

 

 

1.13-rasm

Volpert diagrammasidagi nisbiy to’lqin uzunligi yo’nalishlari

 

Generatorga (yuklamaga) tomon me’yorlangan siljish Dz/l miqdori topilganidan keyin bu miqdorni doiraviy diagrammaning tashqi aylanasida qayd etish va ushbu nuqtani xayoliy to’g’ri chiziq (shaffof chizg’ich) yordamida diagramma markazi bilan tutashtirish kerak (R_YU/Z_T=1). Shundan so’ng to’lqin o’tkazgichdagi YUTK miqdoriga teng radiusli aylana chizish lozim. Bu aylana markazi ham doiraviy diagramma markazida joylashadi. Tortilgan to’g’ri chiziq va YUTK aylanasining kesishish nuqtasi me’yorlangan kompleks qarshilikning qiymatini ko’rsatadi. Bu qarshilikning aktiv qismi miqdori ushbu nuqtani aktiv qarshilik aylanasi chiziqlari (yoki unga parallel chiziqlar) bo’ylab doiraviy diagrammaning R_YU/Z_T miqdorlari qayd etilgan simmetriya o’qiga ko’chirish yo’li bilan, reaktiv qarshilik miqdori esa – kesishish nuqtasini reaktiv qarshilik aylanasi chiziqlari (yoki unga parallel chiziqlar) bo’ylab doiraviy diagrammaning ichki aylanasiga ko’chirish yo’li bilan aniqlanadi (1.13, 1.14-rasmlarga qarang).

 

1-misol: Dz/l (generator tomonga)=0,112; YUTK=0,33; Z_YU/Z_T=0,5+i0,7. 

2-misol: Dzg’l (yuklama tomonga)=0,188; YUTK=0,33; Z_YU/Z_T=1,4–il,4.

 

Yuklamaning to’liq kompleks qarshiligi me’yorlangan kompleks qarshilikni yo’naltiruvchi tizimning to’lqin qarshiligi Z_T ga ko’paytirish orqali aniqlanadi.

Z_T miqdori koaksial to’lqin o’tkazgich uchun 50 Om ga teng, to’g’ri burchakli to’lqin o’tkazgich uchun Z_T ni (2) formulasi bo’yicha hisoblab chiqarish mumkin.

 

 

1.14-rasm. To’liq qarshiliklarning doiraviy diagrammasi

 

1.3. TOPSHIRIQ

 

1.3.1. To’lqin o’tkazgich o’lchash tarmog’ining tuzilishi, ishlash prinsipini o’rganing.

1.3.2. To’lqin o’tkazgichda bir to’lqinli rejimni hisoblang va o’rnating.

1.3.3. Har xil yuklamalarda to’lqin o’tkazgichdagi maydonning amplituda taqsimotni oling. Liniyadagi to’lqin uzunligi miqdorini va yuguruvchi to’lqin koeffisienti (YUTK) ni aniqlang.

1.3.4. Eksperimental ma’lumotlarga ko’ra yuklama qarshiligining xususiyati va qiymatini aniqlang. Yuklama qarshiligining hisoblangan va Volpert diagrammasi yordamida aniqlangan miqdorlarini solishtiring.

1.3.5. To’g’ri burchakli to’lqin o’tkazgich dielektriklarning har xil turlari bilan navbatma-navbat to’ldirilgan holatlardagi to’lqin uzunliklarini hisoblang.

 

1.4. LABORATORIYA QURILMASINING TUZILISH SXEMASI

 

Qurilma to’lqin o’tkazgich bo’ylab maydonning amplitudaviy taqsimoti turini, to’lqin o’tkazgichdagi to’lqinning uzunligini va yuklamaning kompleks qarshiligini aniqlash imkonini beradi. qurilmaning tuzilish sxemasi 16-rasmda keltirilgan.

 

 

1.15-rasm. Laboratoriya qurilmasining tuzilish sxemasi (1-generator, 2-ulovchi koaksial (to’g’ri burchakli) to’lqin o’tkazgich bo’lagi, 3-o’lchash liniyasi, 4-yuklamalar (qisqa tutashuvchi, reaktiv va moslashgan), 5-indikator asbobi)

 

1.5. ISHNI BAJARISH TARTIBI

 

1.5.1. Birinchi topshiriqning hisoblash qismi

 

1.5.1.1. To’lqin o’tkazgich ko’ndalang kesimining o’lchamlariga qarab bir to’lqinli rejimning yuqori l_yu va quyi l_q chegaralarini hamda ularga mos keluvchi f_yu va f_q chastotalarini hisoblang.

1.5.1.2. To’lqinning o’rtacha uzunligini l=(l_yu+l_q)/2 va bir to’lqinli rejim chastotasi f=(f_yu+f_q)/2 ni aniqlang.

1.5.1.3. To’lqin o’tkazgichda bir to’lqinli rejim hosil qilish uchun generator chastotasining ikki miqdori f₁, f₂ ni tanlang (lekin diapazon chekkalarida emas).

1.5.1.4. To’lqin o’tkazgichda havo bilan to’ldirilgan holat uchun L₁, L₂ to’lqinlari uzunliklarining f₁, f₂ chastotalariga mos keluvchi miqdorlarini hisoblang.

 

1.5.2. Birinchi mashg’ulotda eksperiment o’tkazish tartibi

 

Qisqa tutashuvchi va moslashgan yuklamalarda amplitudaviy taqsimotlarni qurish. To’lqin o’tkazgichdagi to’lqin uzunligini o’lchash

 

1.5.2.1. Generatorni yoqing va uni 10…15 minut qizdiring.

1.5.2.2. To’lqin o’tkazgichda turg’un to’lqin rejimini o’rnating, buning uchun o’lchash liniyasining chiqishiga qisqa tutashuvchi yuklamani ulang.

1.5.2.3. O’lchash liniyasining kallagidagi xajmli rezonatorni generator chastotasiga sozlang, bunda indikatorning maksimal ko’rsatkichiga erishing. Indikator hech narsa ko’rsatmasa, o’lchash liniyasi kallagining joyini o’zgartiring va sozlash amalini takrorlang.

1.5.2.4. Kallakni o’lchash liniyasi bo’ylab siljitib (z koordinatasini o’zgartirib), to’lqin o’tkazgichdagi maydonning amplitudaviy taqsimoti a=j(z) ni, ya’ni indikator ko’rsatkichlari a ning z masofasiga bog’liqligini oling.

1.5.2.5. Generator chastotasini f₁ dan f₂ ga o’zgartirib, 1.5.2.3 va 1.5.2.4 amallarni takrorlang. O’lchash natijalarini 1-jadvalga kiriting.

 

1.1-jadval

Qisqa tutashgashgan yuklamada amplitudaviy taqsimot turini tajribada aniqlash natijalari

 

 

1.5.2.6. O’lchash natijalariga ko’ra to’lqin o’tkazgichdagi maydonning amplitudaviy taqsimoti a=j(z) grafiklarini chizing.

1.5.2.7. To’lqin o’tkazgichdagi L₁, L₂ to’lqinlarining uzunligini tajribada aniqlang va ularni hisoblab chiqarilgan miqdorlar bilan solishtiring.

1.5.2.8. O’lchash liniyasining chiqishiga qisqa tutashuvchi yuklama o’rniga moslashgan yuklamani o’rnating va 1.5.2.4-bandda ko’rsatilgan tartibda amplitudaviy taqsimotni o’lchang. O’lchash natijalarini 1-jadvalga kiriting va amplitudaviy taqsimot grafigini chizing.

1.5.2.9. Bajarilgan ishlarni taxlil qiling va hulosalar chiqaring.

 

1.5.3. Ikkinchi mashg’ulotdagi hisoblash qismi

 

1.5.3.1. Havo bilan to’ldirilgan to’lqin o’tkazgichning to’lqin qarshiligi miqdorini hisoblang.

1.5.3.2. O’qituvchi tomonidan berilgan chastota uchun har xil dielektrik bilan to’ldirilgan to’g’ri burchakli to’lqin o’tkazgichdagi to’lqinlarning uzunliklarini hisoblang. Qo’llaniluvchi dielektriklarning nisbiy dielektrik singdiruvchanliklari 1.2-jadvalda keltirilgan.

 

1.2-jadval

Dielektriklarning nisbiy dielektrik singiruvchanligi miqdorlari

 

 

 

1.5.4. Ikkinchi mashg’ulotda eksperiment o’tkazish tartibi

 

Yuklamaning to’liq qarshiligini aniqlash uchun zarur bo’lgan me’yorlangan siljish qiymati va yugurma to’lqin koeffisienti miqdorlarini o’lchash va hisoblash

 

1.5.4.1. f₂ chastotasi uchun turg’un to’lqin rejimidagi amplitudaviy taqsimotning barcha bo’g’inlari (minimumlari) koordinatalarini aniqlang. Ushbu band amali 1.5.2.1...1.5.2.4-bandlarining amallari bajarilganidan keyin generator o’chirilgan bo’lsa bajariladi.

1.5.4.2. To’lqin o’tkazgichdagi to’lqin uzunligi L ni aniqlang.

1.5.4.3. Qisqa tutashuvchi yoki moslashgan yuklamaning o’rniga o’lchash liniyasining chiqishiga reaktiv yuklamani ulang.

1.5.4.4. Qisqa tutashuvchi porshenning uch holati L uchun to’lqin o’tkazgichdagi amplitudaviy taqsimotning z_minr.yu. bo’g’inlari (minimumlari) koordinatalarini aniqlang.

1.5.4.5. Qisqa tutashuvchi va reaktiv yuklamalarda to’lqin o’tkazgichdagi YUTK miqdorlarini aniqlang.

1.5.4.6. Dz siljishining kattaligi va yo’nalishini – qisqa tutashuvchi va reaktiv yuklamalarda (qisqa tutashuvchi porshenning uch holati L uchun) amplitudaviy taqsimotlarning eng yaqin bo’g’inlari o’rtasidagi masofani aniqlang. Siljish yo’nalishi qisqa tutashgan yuklamadagi bo’g’in koordinatasiga nisbatan aniqlanadi.

1.5.4.7. Dz miqdorini to’lqin o’tkazgichdagi to’lqin uzunligi L ga nisbatan me’yorlang.

1.5.4.8. O’lchash va hisoblash natijalarini 1.3-jadvalga kiriting.

 

1.3-jadval

 

 

1.5.5. Yuklamaning to’liq qarshiligini aniqlash

 

1.5.5.1. Ma’lum Dz/L va YUTK miqdorlariga ko’ra to’liq qarshiliklar diagrammasi (Volpert diagrammasi) yordamida yuklamaning kompleks qarshiligi tashkil etuvchilarinining me’yorlangan miqdorlarini aniqlang. Aniqlash usuli ushbu laboratoriya ishining 2-bo’limida keltirilgan.

1.5.5.2. To’lqin o’tkazgich yuklamasi kompleks qarshiligi miqdorini aniqlang.

1.5.5.3. Xulosalar chiqaring.

 

1.6. HISOBOT TARKIBI

 

Hisobotda quyidagilar keltirilishi lozim:

1.6.1. Laboratoriya qurilmasining tuzilish sxemasi.

1.6.2. Bir to’lqinli rejim chastotalari diapazonining hisobi.

1.6.3. To’lqin o’tkazgichdagi to’lqinlarning uzunligini hisoblash natijalari.

1.6.4. To’lqin o’tkazgichdagi maydon amplitudaviy taqsimotlarining jadval va grafik shakllari.

1.6.5. Yuklamaning kompleks qarshiligini aniqlash natijalari.

 

1.7. NAZORAT SAVOLLARI

 

1.7.1. Koaksial liniya, to’g’ri burchakli va aylanali to’lqin o’tkazgichlarni chizing ([1] §13.1, [2] §3.1, §4.1, §5.1, [3] §19.1, §19.11, §19.19).

1.7.2. Yo’naltiriladigan elektromagnit to’lqinlar qaysi belgiga qarab turkumlanadi (sinflanadi)? qanday yo’naltiriladigan elektromagnit to’lqinlar ko’ndalang to’lqinlar (T), qanday to’lqinlar elektr to’lqinlar (E) va qanday to’lqinlar magnit to’lqinlar (H) deb ataladi? ([1] §13.2, [2] §2.7, [3] §17.3).

1.7.3. Yo’naltiriladigan elektromagnit to’lqinlarning qanday turkumlari koaksial liniyada va qanday turkumlari to’lqin o’tkazgichlarda mavjud bo’ladi? ([1] §13.5, [3] §17.3).

1.7.4. To’lqin uzunligi deb nimaga aytiladi? ([1] §13.4, [3] §18.2).

1.7.5. Yo’naltiruvchi tizimning kritik chastotasi (yoki to’lqinning kritik uzunligi) deb nimaga aytiladi? Ishchi chastota (to’lqinning ishchi uzunligi) bilan kritik chastota (to’lqinning kritik uzunligi)ning  qanday nisbatida ma’lum turga mansub to’lqin to’lqin o’tkazgich bo’ylab tarqaladi? ([1] §13.4, [2] §2.4, §3.7, [3] §18.2).

1.7.6. To’lqin o’tkazgichdagi to’lqin uzunligi ifodalarini yozing ([1] §13.4, [3] §18.2).

1.7.7. qanday to’lqin yo’naltiruvchi tizimning asosiy (quyi) to’lqini deb ataladi? ([1] §14.1, §14.2, §14.4, [2] §2.7, [3] §18.8)

1.7.8. Yuklamalarning quyidagi turlarida to’g’ri burchakli (koaksial) to’lqin o’tkazgich bo’ylab elektr maydon kuchlanganligining taqsimlanishi grafigini chizing: qisqa tutashuv; moslashgan yuklama; kompleks yuklama ([1] §16.1, §16.2, [2] §7.1, [3] §21.2).

1.7.9. O’lchash tarmog’ining ishlash prinsipini tushuntirib bering ([2] §8.7).

1.7.10. YUTK, TTK koeffisientlarining ma’nosini tushuntirib bering. Akslanish koeffisienti moduli, YUTK, TTK bir-biri bilan qanday bog’langan? ([2] §7.1, [3] §21.2).

1.7.11. To’lqin o’tkazgichda «to’lqinining kritik uzunligi» tushunchasini tushuntirib bering ([1] §13.4, [3] §18.2).

1.7.12. To’g’ri burchakli (koaksial) to’lqin o’tkazgichda bir to’lqinli rejimning sharti qanday? ([1] §14.4, §15.7, [2] §4.4).

1.7.13. Bir to’lqinli rejimning afzalliklari nimada? ([1] §14.4, §15.7, [2] §4.4).

1.7.14. To’lqin o’tkazgichning «asosiy to’lqini» tushunchasini tushuntirib bering ([1] §14.1)

1.7.15. To’g’ri burchakli to’lqin o’tkazgichdagi asosiy to’lqin maydoni strukturasini chizib bering.

1.7.16. Koaksial to’lqin o’tkazgichdagi asosiy to’lqin maydoni strukturasini chizib bering ([1] §14.4, §15.7, [2] §4.4).

1.7.17. Nima uchun to’g’ri burchakli to’lqin o’tkazgichdagi to’lqin uzunligi erkin fazodagi to’lqin uzunligidan katta? ([1] §14.4, §15.7, [2] §4.4).

1.7.18. To’lqin o’tkazgich ichidagi dielektriklar o’zgarganida undagi to’lqin uzunligi qanday o’zgaradi? ([1] §14.4, §15.7, [2] §4.4).

1.7.19. To’g’ri burchakli to’lqin o’tkazgichdagi asosiy to’lqin uchun faza va guruhiy tezliklarning to’lqin uzunligiga bog’liqligini chizing va tushuntirib bering ([1] §14.4, §15.7, [2] §4.4).

1.7.20. To’liq qarshiliklar doiraviy diagrammasida akslanish koeffisienti moduli shkalalari, YUTK va TTK qaerda joylashadi? ([1] §16.4, [2] §7.3).

1.7.21. To’liq qarshiliklar doiraviy diagrammasi (Volpert diagrammasi) bo’yicha yuklamaning to’liq qarshiligini aniqlash uslubini tushuntiring ([1] §16.4, [2] §7.3).

1.7.22. Agar yuklamaning me’yorlangan kompleks qarshiligi miqdori ma’lum bo’lsa, to’liq qarshiliklar doiraviy diagrammasi bo’yicha YUTK miqdorini qanday aniqlash mumkin? ([1] §16.4, [2] §7.3).

 

ADABIYOTLAR

 

1. Вольман В.И., Пименов Ю.B. Техническая электродинамика. М.: Связь, 1971.

2. Лебедев И.В.   Техника и приборы СВЧ, том 1. M.: Высшая школа, 1970.

3. Фальковский О.И. Техническая электродинамика. М.: Связь, 1978.

 

3-laboratoriya ishi

 

TO’LQIN O’TKAZGICHLI YO’NALTIRILGAN TARMOQLAGICHNI TADQIQ ETISH

 

3.1. ISHNING MAQSADI

 

To’lqin o’tkazgichli yo’naltirilgan tarmoqlagichning xususiyatlarini o’rganish va uning parametrlarini aniqlash. Yuklanishda yutilayotgan O’YUCH maydonning quvvatini o’lchashda yo’naltirilgan tarmoqlagichni qo’llash.

 

3.2. QISQACHA NAZARIY MA’LUMOTLAR

 

Yo’naltirilgan tarmoqlagich (YT) deb to’lqin o’tkazgichli uzatish liniyasida tarqalayotgan to’lqin energiyasini o’lchash, nazorat qilish va uning ma’lum qismini ajratib olish uchun qo’llaniladigan sakkizqutbli qurilmaga aytiladi.

Tor polosali yo’naltirilgan tarmoqlagich (YT) eng oddiy YT deb hisoblanadi. U quyidagicha bajariladi: ikkita, asosiy va tarmoqlovchi to’lqin o’tkazgichlar ikkita aloqa tuynuklari orqali bog’langan umumiy devorga ega (3.1-rasm).

 

 

3.1-rasm. Ikki teshikli tor polosali yo’naltirilgan tarmoqlagichning chizmasi

 

Aloqa tuynuklari to’lqin o’tkazgichdagi to’lqin uzunligi L qiymatidan kichik va L/4 masofada joylashgan. Yo’naltirilgan tarmoqlagichning ishlashini 2-rasm sxemasi asosida tahlil qilamiz.

Markazlari «c» va «b» nuqtalarda joylashgan ikki tuynukli yo’naltirilgan tarmoqlagichning asosiy yelkasida chapdan o’ngga qarab H turdagi to’lqin P₁ quvvat bilan tarqalmoqda. Tarmoqlanuvchi yelkaning chap tomonida Z_H2=Z₀ qarshilikli moslashgan yuklama o’rnatilgan. Bu yerda: Z₀ — to’lqin o’tkazgichning to’lqin qarshiligi.

P₁ to’g’ri to’lqin aloqa tuynuklari orqali tarmoqlovchi to’lqin o’tkazgichda to’lqin uyg’otadi. O’ng tomonda «acd» va «abd» yo’llari bo’ylab tarqalgan to’lqinlar natijasida shakllangan to’lqin yo’naladi. Bu to’lqinlar bosib o’tadigan yo’llari bir xil bo’lganligi sababli, ular bir xil fazada qo’shiladi.

Chapda «ace» va «abe» yo’llari bo’ylab tarqalgan to’lqinlar shakllanadi. Bu to’lqin fazalari yarim to’lqin uzunligi L/2=(L/4+L/4) farqiga ega bo’lganligi uchun qarama-qarshi fazada joylashadi va bu yo’nalishida energiya tarmoqlanmaydi.

Asosiy to’lqin o’tkazgichda ixtiyoriy Z_H1 yuklanish o’rnatilganda R₁^- quvvatli teskari to’lqin hosil bo’ladi. Asosiy to’lqin o’tkazgichdan «fbe» va «fce» yo’llar bo’ylab kelgan qaytgan to’lqinlar bir xil fazalarda qo’shiladi va tarmoqlovchi to’lqin o’tkazgichning Z_H2 moslashgan yuklanishida yutiladi.

Shunday qilib, P₂⁺ quvvatli to’g’ri to’lqin va P₂^- quvvatli teskari to’lqinlar tarmoqlovchi to’lqin o’tkazgichda bo’lingan.

Z_H2=Z₀ bo’lganda P₂⁺ quvvat P₁⁺ quvvatga proportsionaldir.

 

a) to’g’ri ulanish

 

b) teskari ulanish

 

3.2-rasm. Yo’naltirilgan tarmoqlagichning ishlash

tamoyilini tushuntirish

 

Agar tarmoqlovchi to’lqin o’tkazgichni 3.2.b-rasmda ko’rsatilgandek aylantirsak, u holda qaytgan R₂^- to’lqin quvvatini ajratishimiz mumkin.

Shunday qilib, qarama-qarshi yo’nalishdagi ikkita tarmoqlagichni qo’llab, P₂⁺ va P₂^- hamda qaytish koeffitsiyentining moduli |Г| ni aniqlash mumkin. Bunday qurilma reflektometr deb ataladi.

|Г|²= P₂^–/P₂⁺.                                                    (3.1)

 

Agar bitta yo’naltirilgan tarmoqlagich mavjud bo’lsa, P₂⁺ va P₂^- quvvatlarni, tarmoqlagichni avval to’g’ri keyin teskari yo’nalishda ulash orqali o’lchash mumkin.

Tarmoqlagichning chiqishidagi yuklamaga keluvchi quvvatni quyidagi ifoda orqali hisoblashimiz mumkin:

 

P_yu =P_tush – P_aks = P_tush(1 – P_aks/P_tush) = P_tush(1-|Г|²) = P₁⁺(1-|Г|²).          (3.2)

 

3.3-rasm. To’lqinlarning nomlanishi

 

Ikki tuynukli YT ning tor polosaliligi aloqa tuynuklari orasidagi chorak to’lqin uzunligiga teng bo’lgan o’zgarmas masofadan kelib chiqadi. To’lqin uzunligi o’zgarganda tarmoqlovchi to’lqin o’tkazgichning Z_H2 yuklanishiga keluvchi to’lqinlar to’liq kompensasiyalanmaydi (fazalar farqi 180⁰ dan o’zgacha). Bu holat YT ni noaniq tayyorlashda ham kuzatiladi.

Tuynuklar sonining ko’paytirilishi YT ning diapazonlilik tavsifini yaxshilaydi.

Yo’naltirilgan tarmoqlagichning ikkita asosiy parametri mavjud. Bular uning o’tish susayishi va yo’nalganligidir.

O’tish susayishi L_o’t detsibellarda o’lchanadi va qo’yidagicha aniqlanishi mumkin:

 

L_o’t=10lg(P₁⁺/P₂⁺),                                            (3.3)

 

bu yerda:    P₁⁺-asosiy to’lqin o’tkazgich bo’ylab to’g’ri yo’nalishda tarqalayotgan to’lqin quvvati.

           P₂⁺-to’g’ri yo’nalishda ikkinchi to’lqin o’tkazgichga tarmoqlanayotgan to’lqin quvvati.

 

Yo’nalganlik L_yo’n ham detsibellarda o’lchanadi va quyidagi ifoda yordamida hisoblanishi mumkin:

 

L_yo’n=10lg(P₂⁺/ P₂^–),                                          (3.4)

 

bu yerda:    P₂⁺ – to’g’ri yo’nalishda tarmoqlanayotgan quvvat

           P₂^—teskari yo’nalishda tarmoqlanayotgan quvvat.

 

Yaxshi tarmoqlagichlarda ham L_yo’n arametric 40 dB dan oshmaydi. Bunga asosiy sabab, aloqa tuynuklari orasidagi masofaning noaniq joylashganligi va ularning bir xilda emasligidir.

3.3. TOPSHIRIQ

 

3.1. Yo’naltirilgan tarmoqlagichni tadqiq eting: qurilma va uning qo’llanilish sohasi bilan tanishing; o’tish susayishi va yo’nalganlikni o’lchang.

3.2. Yo’naltirilgan tarmoqlagich yordamida yuklamada yutilayotgan O’YUCH maydon quvvatini o’lchang.

 

3.4. ISHNI BAJARISH USULI VA TARTIBI

 

3.4.1. Yo’naltirilgan tarmoqlagichning o’tish susayishi va yo’nalganligini o’lchash. Qurilmani 3.4-rasmda ko’rsatilganidek yig’ing. Buning uchun YT ni generator (masalan, to’lqin o’tkazgichli o’lchash liniyasi) chiqishiga ulang.

 

3.4-rasm. Yo’naltirilgan tarmoqlagichning to’g’ri ulanishi

 

Quvvat o’lchagichini avval asosiy, so’ngra tarmoqlovchi yelkalarga ulab P₁⁺ va P₂⁺ quvvatlarni o’lchab oling. P₁⁺ va P₂^- quvvatlarni o’lchash uchun esa tarmoqlagichni teskari yo’nalishda ulang (3.4-rasm). Bunda o’lchovlar aniq bo’lishi uchun, tarmoqlagichni to’g’ri va teskari ulangandagi asosiy yelkadagi P₁⁺ quvvatlar tengligini saqlang va uning erkin qolgan chiqishlariga moslashgan yuklamani ulang.

Tarmoqlagich teskari yo’nalishda ulanganda tarmoqlovchi yelkadagi quvvat juda kichik bulishi mumkin. Bu xolda quvvat o’lchagichidagi qiymatni P₂^­-=0,02 mVt deb qabul qiling.

Tarmoqlagichning L_o’t va L_yo’n parametrlarini (3.3) va (3.4) ifodalardan hisoblashingiz mumkin.

O’lchov va hisob natijalarini 1-jadvalga kiritishingiz mumkin.

 

3.5-rasm. Yo’naltirilgan tarmoqlagichning teskari ulanishi

3.1-jadval

Yo’naltirilgan tarmoqlagich tavsiflarining ...…………. MGs chastotadagi eksperimental o’lchash natijalari

 

 

3.4.2. Yo’naltirilgan tarmoqlagich yordamida yuklanishda yutilayotgan elektromagnit maydon quvvatini o’lchash.

To’lqin o’tkazgich shaxobchalarida tarqalayotgan O’YUCH EMM quvvatini bevosita o’lchash qiyin.

Quvvatning satxini o’lchash va nazorat qilish to’lqin o’tkazgich shaxobchalariga ulangan YT yordamida amalga oshiriladi.

Mazkur laboratoriya ishida to’lqin o’tkazgich yuklamasiga kelayotgan quvvatni o’lchash bitta YT yordamida amalga oshiriladi. Buning uchun quyidagi ishlarni amalga oshirishimiz lozim.

Tarmoqlagich chiqishiga ixtiyoriy (qarshiligi to’lqin o’tkazgich qarshiligiga teng bo’lmagan) yuklamani ulang (3.6-rasm) va P₂^– quvvatni o’lchang.

 

3.6-rasm. Teskari ulangan yo’naltirilgan tarmoqlagichdagi mavjud to’lqinlar

 

Tarmoqlagichni karama-qarshi yo’nalishda ulab (3.7-rasm) P₂⁺ quvvatni o’lchang.

Ixtiyoriy yuklamani quvvat o’lchagichi bilan almashtirib, asosiy yelkadagi P₁⁺ quvvatni o’lchang.

(3.2) ifoda yordamida ixtiyoriy yuklamada yutilayotgan P_yu quvvatni hisoblang.

O’lchov va hisob natijalarini 3.2-jadvalga kiriting.

 

3.7-rasm. To’g’ri ulangan yo’naltirilgan tarmoqlagichdagi mavjud to’lqinlar

3.2-jadval

Ixtiyoriy yuklamada ………. MGs chastotada yutilayotgan

quvvat o’lchovi natijalari

 

 

3.5. HISOBOT TARKIBI

 

Hisobot quyidagi ma’lumotlardan tarkib topgan bo’lishi lozim:

3.5.1. Yo’naltirilgan tarmoqlagichning o’tish susayishi va yo’nalganligini o’lchash tuzilmaviy sxemasi. Tarmoqlagichning P₁⁺, P₂⁺ va P₂^– quvvatlari, hamda, ular asosida hisoblangan L_o’t va L_yo’n parametrlari (3.1-jadval).

3.5.2. Quvvatni o’lchashning tuzilmaviy sxemasi.

3.5.3. Yuklamaga tushayotgan quvvatning hisob natijasi.

 

3.6. NAZORAT SAVOLLARI

 

3.6.1. qanday qurilma yo’naltirilgan tarmoqlagich deyiladi? ([1] §17.5, [2] §8.8, [3] §24.10).

3.6.2. To’lqin o’tkazgichli ikki tuynukli yo’naltirilgan tarmoqlagichni chizing va ishlash prinsipini tushuntiring. ([1] §17.5, [2] §8.8, [3] §24.10).

3.6.3 Yo’naltirilgan tarmoqlagich qanday parametrlar bilan tavsiflanadi? Mazkur parametrlarni ta’riflang. ([2] §8.8, [3] §24.10).

3.6.4. Yo’naltirilgan tarmoqlagichning o’tish susayishi va yo’nalganligining ta’riflarini keltiring. ([2] §8.8, [3] §24.10).

3.6.5. Yo’naltirilgan tarmoqlagich yordamida to’lqin o’tkazgich shaxobchasidagi quvvatni o’lchash va nazorat qilish sxemalarini chizing. ([2] §8.9).

3.6.6. Yo’naltirilgan tarmoqlagichning parametrlarini o’lchash uchun qurilma sxemasini chizing. ([2] §8.8).

3.6.7. Ikkita yo’naltirilgan tarmoqlagich yordamida qaytish koeffitsiyenting modulini o’lchash uchun qurilma  sxemasini chizing. ([2] §8.9).

3.6.8. Nima uchun ikki tuynukli yo’naltirilgan tarmoqlagich tor polosali bo’ladi? YT ning ishchi chastota polosasini qanday qilib ko’paytirish mumkin? ([1] §17.5, [2] §8.8, [3] §24.15).

3.6.9. Detektorli seksiya (kallak) nima maqsadda qo’llaniladi. Uning ishlash prinsipini tushuntiring. ([2] §8.6).

3.6.10. YUtuvchi (moslashgan) yuklama nimaga mo’ljallangan? To’g’ri burchakli to’lqin o’tkazgich uchun yutuvchi yuklamani tasvirlang va uning ishlash prinsipini tushuntiring. ([2] §8.3, [3] §24.2).

3.6.11. Ko’ptuynukli yo’naltirilgan tarmoqlagichning ishlash prinsipini tushuntiring. ([1] §17.5, [2] §8.8, [3] §24.15).

3.6.12. Aloqa tuynugining qo’zg’atuvchi element sifatidagi vazifasini tushuntiring. ([1] §17.4, [2] §8.8).

 

ADABIYOTLAR

 

1. Вольман В.И., Пименов Ю.B. Техническая электродинамика. М.: Связь, 1971.

2. Лебедев И.В.   Техника и приборы СВЧ, том 1. M.: Высшая школа, 1970.

3. Фальковский О.И. Техническая электродинамика. М.: Связь, 1978.

 

Elektromagnetizm fanidan laboratoriya ishlari uchun uslubiy ko’rsatmalar

 

TRET kafedrasi majlisida ko’rib chiqilgan va nashrga tavsiya etilgan. («___»__ 201__ y dagi

№ ___- bayonnoma).

 

TT fakulteti IUK majlisining «____» ____ 201__ y. dagi № ____- bayonnomasi asosida nashrga tavsiya etilgan.

 

Mualliflar:    katta o’qituvchi A.Sh. Shaxobiddinov

                      assistent A.R. Yusupova

Mas’ul muharrir: prof. T.G. Raximov

 

Tahririy-musahhihlik hay’ati:

Muharrir:      R.I. Isayev

Musahhih:    Z. Radjabova

 

 

 

 

 

Ofset qog’ozi.    Buyurtma №                Bosma

Tiraj                             Nusxa

TATU bosmaxonasida nashr etildi

Toshkent sh. A. Temur ko’chasi 108 uy