O’ZBEKISTON ALOQA VA AXBOROTLASHTIRISH AGENTLIGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
«Muhandislik va kompyuter grafika» kafedrasi
«Muxandislik va kompyuter grafika»si fanidan
Auto CAD-2004 Ru tizimidan foydalanishiga
AMALIY MAShG’ULOTLAR
Toshkent-2006
Kirish
Bu qo’llanma O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligini muhandislik va kompter grafikasi fanining o’quv dasturiga qo’yilgan talablar asosida yozilgan. Amaliy mashg’ulotlar kursi hamma texnika Oliy o’quv yurtlari, maktab,litsey va kollejlarining chizmachilik asoslari to’g’risidagi tushunchasi hamda kompyuterda ishlash bilimi bor talabalar uchun mo’ljallangan. Xozirgi vaqtda Auto CADning dastur ta'minoti shaxsiy kompyuterlarning eng keng tarqalgan avtomatik loyihalash tizimi paketidir.
Kompyuterli modellashtirish konsturtorlik loyihalash ishlarini sifatli bajarishda qo’l keladi, foydalanuvchiga texnikaviy chizmalarni tez va malakali, yuqori aniqlikda ishlab chiqishda, xamda bir vaqtda qog’ozga chiqarish imkoniyatini beradi.
Bu uslubning asosiy afzalliklaridan biri bu Auto CAD-2004Ru dasturini siqiq xolda O’rganish metodikasi taklif etilgan.
Mualliflar:
Sh.T.Kangliyev.,
M.A.Samidova.,
M.A.Tillayeva.,
N.S.Yunusov.,
Tagrizchilar: Toshkent axborot texnalogiyalari universiteti
Texnika fanlari doktori,
Professor B.Sh.Radjabov
Toshkent Davlat texnika universiteti
“Chizma geometriya va muxandislik grafika”
kafedrasi mudiri
dosent T.J.Azimov
So’z boshi
Bu kurs hamma texnika oliy o’quv yurtlari, maktab, litsey va kollejlarning chizmachilik asoslari to’g’risidagi ma'lumoti bo’lgan, hamda kompyuterda ishlashni dastlabki bilimiga ega bo’lgan talabalar uchun mo’ljallangan. Kurs 18 ta amaliy mashg’ulotlardan iborat. Har bir darsda talabalarga bir nechta bir-biridan ma'nosi bilan farq qiladigan topshiriqlar bajarish taklif etiladi.
Qo’llanmada keltirilgan topshiriqlarni grafik rasmiylashtirish-talabalarning fazoviy tasavvurini o’stirishga hamda proektsiyalash ob'ektlari to’g’risida geometrik tushunchalar olishiga qaratilgan. Shu sababli ayrim topshiriqlarda o’qish maqsadida chizmalarni rasmiylashtirish qoidalari hisobga olinmagan.
Asosiy ishlarni o’qituvchi nazorati ostida auditoriyada o’tkazish talab qilinadi. Bu o’rganilayotgan materialni tez qabul qilinishi va bajarilayotgan ishlarni sifatini oshirishga olib keladi. Darsga ajratilgan vaqtdan unumli foydalanish uchun har bir talaba uchun semestr boshida aloxidadan variant raqami beriladi va shu oqali har bir darsda alohida topshiriq berish uchun vaqt zarur bo’lmaydi. Talabalarni chuqur va keng bilim egallashlari uchun ularni nazariy materiallar bilan ta'minlash maqsadga muvofiq bo’ladi.
Ushbu qo’llanmada bir qator misollar, amaliy topshiriqlar, oraliq nazorat topshiriqlari (1-PRILOJENIE),hamda individual kurs ishlarini bajarish namunalari va variantlari (2-PRILOJENIE) keltirilgan. Misollar talabalar uchun ularni kompyuterda namoyish qilish mo’ljallangan.
Misollarni namoyish qilish ko’p vaqtni olmasligi kerak, ular dastur to’g’risida talabalarga umumiy ma'lumotlar etkazilishi uchun kerak. Ushbu misollar dasturni o’rganish va uni amaliyotda qo’llash uchun mo’ljallangan. Topshiriqni bajarish uchun ajratilgan vaqt 5-10 minutdan oshmasligi kerak.
Oraliq nazorat topshiriqlari talabalarni biror muddat ichida olingan bilim va o’rganish darajasini aniqlash uchun zarurdir. Oraliq nazorat topshirig’ini bajarish uchun belgilangan vaqtni variantidan kelib chiqqan holda, 30 minutgacha deb belgiladik.
Individiual kurs ishlari chizmachilik albomlari va mashinasozlik chizmachiligi kitoblaridan (3,4,5,6,7)olingan bo’lib, ular dastur funksiyalarini chuqur o’rganish va « Chizmachilik» kursini mukammal o’zlashtirish uchun mo’ljallangan.
Bizning bu kursni o’qitish tajribamiz shuni ko’rsatayapdiki, kursni yaxshi o’zlashtirish talabalar tomonidan eng kamida quyidagi 3 ta mavzulardagi kurs ishi: 1-titul varag’ini rasmiylashtirish; 2-tutashmalarni bajarish (Auto CAD-2004 muxitida tutashmalarni bajarish ko’nikmasini o’rganish); 3-berilgan ikkita proeksiya orqali uchinchi proeksiyani qurish, kesim va qirqimlarni bajarish. Talabalarning o’zlashtirish darajasi xar hil bo’lgani uchun, topshiriqlarni o’z vaqtida bajarishga ulgurmagan talabalar uchun biz qo’shimcha vaqt tavsiya etamizda.
Bu talabalar o’qituvchi ishtirokida o’z topshiriqlarini oxirigacha bajarish imkoniyati bo’ladi.
O’qituvchilar bir qator adabiyotlardan tushuntirishlar berganidan va kompyuterda ko’rsatib bo’lganidan keyingina, talabalar topshiriqlarni o’zlari mustaqil bajarishga kirishadilar. Shu bilan birga ko’proq dasturning funksiyalari bilan ishlashni misollar bilan hamma talabalarga ko’rsatishga ko’proq axamiyat berish tavsiya etiladi.
Bu qo’llanmada 60 tadan ko’proq individual grafik topshiriqlar va ularni bajarish misollari keltirilgan.
1-MAShG’ULOT.
1. AutoCAD-2004RU ga kirish;
2. AutoCAD-2004RU sistemasini (tartibini) ishga solish;
3. AutoCAD-2004RU ish stoli ;
4. AutoCAD-2004RUdagi ishlatiladigan koordinata sistemalari;
5. Dekart koordinatalari to’g’risida tushunchalar«Kesim» funksiyasi;
1. AutoCAD-2004RU GA KIRISh
Xozirgi vaqtda uch o’lchamli kompyuterli modellashtirish vositalari foydalanuvchilarning katta e'tiboriga ega bo’layapti va bu tasodifiy emas albatta. Ulardan foydalanish konstruktorlik-loyihalash ishlarini sifatli bajarilishi hamda foydalanuvchiga chizmalarni tez, sifatli, yuqori aniqlikda bajarish va qog’ozga chiqarish imkonini beradi.
Ushbu qo’llanmada kompyuterli modellashtirishni loyihalashtirishning universal grafik sistemasi muxitidan iborat bo’lgan AutoCAD-2004 dan foydalanish uslubi taklif etilgan. Bu AutoCAD-2004 tizimi Autodesk kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan bo’lib loyihalash jarayonidan ko’p sonli foydalanuvchilar uchun qulay xolda ishlatishlari ko’zda tutilgan. Hozirgi davrda AutoCAD ning dasturiy ta'minoti kompaniyani eng yaxshi maxsuloti bo’lib, shaxsiy kompyuterlarning eng keng tarqalgan avtomatik loyihalash tizimi paketi hisoblanadi.
Hozirgi davrda har qanday dastur ta'minotining eng muhim xarakteristkasi buning boshqa dasturlar bilan birgalikda ishlata bilish xususiyatidir. Shu sababli AutoCAD tizimi katta imkoniyatlarga ega bo’lib, o’z mahsulotini 3D Studio tizimiga eksport qilgan holda uch o’lchovli modellarni animatsiya qilish imkoniyatini beradi. AutoCAD tizimida ishlab chiqilgan fayllar Microsoft Office dasturining har qanday mahsulotlari bilan mos keladi .
Ushbu qo’llanmada AutoCAD –2000RU ning siqiq holdagi ruscha versiyasi o’zbek tiliga o’girilgan varianti berilgan.
AutoCAD –2004 dasturi avtonom rejimida yoki lokal tarmog’da ham ishlashi mumkin. AutoCAD –2004RU dasturini yaxshi ishlashi uchun qo’yidagi manbalar zarur bo’ladi:
• Pentium 133 prosessori;
• 32 Mbaytli operativ xotira;
• Qattiq diskda 400-750 Mbaytli xotira;
• 640 ga 480 VGA – displeyi
2. AutoCAD-2004RU DASTURINI ISHGA TUSHIRISH.
AutoCAD-2004RU dasturi ishga tushirilgandan keyin «Zagruzka» dialog oynasi chiqariladi (1-rasm).
 |
|
|
- «Chizmani tanlash» –avval yaratilgan chizmani ochish imkonini beradi; |
|
|
- «Boshidan boshlash» - chizma uchun yangi varaqni ochish imkonini beradi; |
|
|
- «Shablondan foydalanish» –chizmachilikning kerakli uskunalarini o’z ichiga olgan shablonni tanlash imkonini beradi; |
|
|
- «Sexrgarni ishlatish» –AutoCAD muxitida kerakli sozlashlarni amalga oshirish. Sozlashni ikki hil varianti: «Advanced Setup» («Keng sozlash») va «Quick Setup» («Tez sozlash») (2-rasmga qarang). |
Units (Birliklar) –uzunlikning kiritish va chiqarish o’lchov birliklarini tanlash navbatdagi o’lchov birliklarini taklif etadi: Decimal (detsimetrlik); Engineering (muhandislik); Architectural (arxitekturali); Fractional (fraktsionli); Scientific (ilmiy). Decimal (detsimetrlik) o’lchov birligini tanlash tavsiya etiladi.
• Angle (Burchaklar) -Burchakni kiritish va chiqarish o’lchov birliklarini tanlash-navbatdagi o’lchov birliklarini taklif etadi: Decimal Degrees (detsimetrli gradusli); Deg/Min/Sec (graduslar/minutlar/sekundlar); Grads (gradlarda); Radians (radianlarda); Surveyor (yorug’lik tomonlariga nisbatan). Decimal Degrees (burchakli ditsemetrli) o’lchov birligini tanlash tavsiya etiladi.
• Angle Measure (Burchakni o’lchash ) –burchakni o’lchashni boshlash topshirig’i burchakni noldan o’lchashni navbatdagi yo’nalishlarini taklif etadi: East (sharqiy); North (shimoliy); West (g’arbiy); South (janubiy); Other (ixtiyoriy). East (sharqiy) yo’nalishni tanlash tavsiya etiladi.
• Angle Direction (Burchakni o’lchash yo’nalishi) –burchak yo’nalishining musbat yo’nalishi tanlanganda, navbatdagi burchaklar yo’nalishlarirni taklif etadi: Counter Clockwise (soat miliga teskari); Clockwise (soat mili bilan). Counter Clockwise (soat miliga teskari) yo’nalishini tanlash tavsiya etiladi.
• Area (chegara) –chizmani chegaralarini aniqlashga imkon beradi.
«Quick Setup» («Tez sozlash») varianti tanlanganda dastur faqat o’lchov birliklari (Units) va chegara (Area)ni tanlashni tavsiya etiladi. .
«Zagruzka» dialog oynasidan chiqishda (1-rasmga qarang.) Yana o’lchov birliklari : (metrik [mm], yoki inglizcha[futlar, dyumlar]) ni tanlash tavsiya etiladi.
 |
3. AutoCAD-2004RU NING ISh STOLI
3-rasmda AutoCAD-2004RUning ish stoli tasvirlangan.
Ish stoliga qo’yidagilar kiritilgan:
• TUSHUVCHI MENYU QATORI –menyuning eng yuqori qatori;
• ASBOBLAR PANELI –yuqorida, ish stolining o’ng va chap tomonida.
Keyingi ishlarda foydalaniladigan asosiy asboblar paneli:
1) «Standart asboblar» paneli;
2) «Ob'ekt xossasi» paneli;
3) «Chizish» paneli;
4) «O’zgartirish» paneli;
5) «O’lchamlar» paneli;
6) «Ob'ektni bog’lash» paneli.
ASBOBLAR PANELINI SOZLASh ALGORITMI.
1) sichqon klavishi o’ng tomonini asboblar panelining ixtiyoriy birortasini ko’rsatib, bosamiz.
2) ochilgan ro’yxatdan kerakli asboblar panelini belgilaymiz.
• GRAFIK MAYDON (Model maydoni) –ish stolini o’rta maydonini egallagan bo’lib, modellar chizmasini yaratish uchun mo’ljallangan. Model maydoni parametrlarini qo’llovchi o’ziga mos qulay ravishda o’zgartirishi mumkin.
MODEL MAYDONINI SOZLASH ALGORITMI.
1) Sichqon klavishini o’ng tomnini grafik maydonning ixtiyoriy joyiga bosamiz, Optsii punktini belgilaymiz.
2) Ochilgan «Parametrlar» dialog oynasida quyidagi sozlashlarni amalga oshirish mumkin.
A) Oyna elementlari ish stoli ko’rinishini sozlash, ya'ni;
1) Rang tugmachasi yordamida model maydoni rangini tanlash mumkin;
2) Dialog oynasiga chaqiriladigan shrift turini Shrift tugmachasi orqali sozlash mumkin.
B) Format elementlari maydoniga Varaq maydoni M2 umumiy ko’rinishini sozlash mumkin.
V) “Aks ettirishni kengaytirish qobiliyati” maydonida ob'ektlarni tasvirini sifatini sozlash mumkin, ya'ni yoylar va aylanalar egri chiziqlarda segmentlar soni va .k.
G) Aks ettirish maydoniga uch o’lchovli rang berilgan (3D) ob'ektlarini aks ettirish sifatini sozlash mumkin.
• DIALOGOVLI OYNA yordamida dastur bilan muloqot amalga oshiriladi. Bu oyna bir necha qatordan iborat bo’lib, ularda foydalanuvchi chiqaradigan ta'sir algoritmi aks etgan bo’ladi. Ko’pincha, dastlabki asboblar to’g’risida kerakli axborotni o’z ichiga oladi.
Muloqot oynasida kamida uchta qator qoldirilishi tavsiya etiladi. Sozlashni qo’lda, ya'ni sichqonning kursorini muloqot oynasining yuqori qismiga olib borib, uni siqib (cho’zib) yoki past (baland) ga surib amalga oshiradi.
• QATOR HOLATI (boshqarish tugmasi) –chizmachilik rejimlari, ya'ni qo’shish/o’chirishni o’z ichiga oladi va ish stolining eng pastki qismida joylashgan.
O’z ichiga quyidagi elementlar (tugmalar)ni olgan:
A) ShAG (QADAM) (Snap) –sichqonning ma'lum qadam bilan harakatini ta'minlaydi.
Sozlash bajariladi: Asboblar/Chizmachilik parametrlari qo’shimcha “Bog’lash va setka”.
Qadam rejimining qo’shish (o’chirish) F9 funktsional klavishi orqali yoki ShAG (Qadam) knopkasini sichqon bilan bosish orqali amalga oshiriladi.
B) SETKA (Grid) - rasmni aniq chiqarish, va ishni engillashtirgan xolda, ortogonal setkasini bog’larini ekranda olish imkoniyatini beradi.
Sozlash bajariladi: Asboblar Chizmachilik parametrlari qo’shimcha “Bog’lash va setka”.
Setka rejimini qo’shish (o’chirish) F7 funksional klavishi yoki sichqon bilan SETKA tugmasini bosish bilan amalga oshiriladi.
V) ORTO (Ortho) – chiziq chizish ortogonal rejimini qo’shadi (o’chiradi).
G) POLYaR (Polar) –chizishning polyar rejimini qo’shadi (o’chiradi), ya'ni dastur avtomatik ravishda trassirovkali turlar holida ob'ektlar chizmasi yo’nalishni va burchagini kqrsatib beradi.
Sozlash bajariladi: Asboblar/Chizmachilik parametrlari qo’shimcha “Bog’lash va setka”.
Polyarnaya trassirovka rejimini qo’shish (o’chirish) F10 funksional klavishi yoki sichqonni POLYAR tugmasiga bosish orqali bajariladi.
D) VO'RV (Osnap) – ob'ektli bog’lash (ob'ektlarni tekislash), ayrim nuqtalarni ko’rsatish imkonini (ya'ni masalan, kesma va yoy o’rtasi, aylana markazi va aylana va yoy kesishish nuqtasi) beradi.
Sozlash bajariladi: Asboblar/Chizmachilik parametrlari qo’shimcha “Bog’lash va setka”.
Privyazka ob'ekta (Ob'ektni bog’lash) rejimini qo’shish (o’chirish) F3 funksional klavishi orqali yoki sichqonni VO'RV tugmasini bosish orqali bajariladi.
E) SLED (Object Snap Tracking) –Osnap dagi nuqtani boshqarish imkonini beradi, kursor harakatlanganda vektor trassirovkasi hosil bo’ladi.
Sozlash bajariladi: Asboblar/Chizmachilik parametrlari qo’shimcha “Bog’lash va setka”.
Sled rejimini qo’shish (o’chirish) F11 funksional klavishasi yoki SLED tugmani sichqon bilan bosish orqali bajariladi. .
J) VESLIN –ob'ektlar chiziqlari qalinligini aks ettirishni qo’shadi (o’chiradi).
Z) MODEL –model maydonidan varaq maydoniga o’tish imkonini beradi.
IZOH. Aniq asboblarning vazifasi keng holda quyida keltiriladi.
 |
4. AutoCAD-2004 da IShLATILADIGAN
KOORDINATALAR SISTEMASI
Ikki yoki uch fazali maydonda ishlaganda, foydalanuvchiga har xil koordinatalar sistemasidan foydalana bilish talab qilinadi. AutoCAD –quyidagi koordinatalar sistemasidan foydalaniladi: dekartlar koordinatasi, koordinatalr kiritishni polyar usuli, silindrik koordinatalar, Sharli koordinatalar (oxirgi ikkitasi ko’rib chiqilmaydi).
4.1. DEKART KOORDINATALARI TO’G’RISIDAGI TUShUNChALAR. KESMA FUNKSIYaSI.
Klaviaturadan Dekart koordinatalarini kiritish uchta son (yoki x ,y, z) vergul orqali amalga oshiriladi. Absolyut (koordinata boshidan hisoblanuvchi) va nisbiy (oxirgi nuqtadan hisoblanadigan) koordinatalar turlari mavjud.
Absolyut dekart koordinatalar sistemasi nuqtalar koordinatasi ma'lum bo’lgan holda ishlatiladi. Umumiy holda koordinatalarni kiritish quyidagicha bo’ladi: x,y.
4.1-rasm. Dekart koordinatalar sistemasi.
a) Absolyut koordinatalar kiritish misoli.
b) Nisbiy koordinatalar kiritish misoli.
AutoCAD
– 2004RU muxitida dekart sistemasida (absolyut)
ishni «Otrezok»(Kesma) misolida keltirish mumkin. .
- «Otrezok» (Kesma) tugmasi.
Quyidagi funktsiya ostilarni taklif etadi:
Close (Zamknut)(Tutashtirish) – birinchi va kiritilgan koordinatalarning oxirgisi bilan tutashtirish;
Undo (Otmenit)(Bekor qilish)- oxirgi koordinatani kiritishni bekor qilish.
Chizish paneli «Otrezok»(kesma) tugmasi.
Misol.
Tomonlari 100 bo’lgan kvadratni absolyut koordinatalar usuli bilan chizish:
1. Command:
_line Specify first point: 
20,20
Enter
2. Specify next point or [CloseG'Undo]: 120,20 Enter
3. Specify next point or [CloseG'Undo]: 120,120 Enter
4. Specify next point or [CloseG'Undo]: 20,120 Enter
5. Specify next point or [CloseG'Undo]: S Enter
O’zbek tiliga o’girgandagi muloqoti
1. Komanda: _chiziq birinchi nuqtani ko’rsating:20,20 Enter
2. Keyingi nuqtani ko’rsating, yoki [Tutashtir/bekor qil] 120,20 Enter
3. Keyingi nuqtani ko’rsating, yoki [Tutashtir/bekor qil]:120,120Enter
4. Keyingi nuqtani ko’rsating, yoki [Tutashtir/bekor qil]: 20,20 Enter
5. Keyingi nuqtani ko’rsating, yoki [Tutashtir/bekor qil]: S Enter
IZOH
AutoCADda ishlash jarayonida ko’pincha keraksiz ob'ektlarni olib tashlashga to’g’ri keladi. AutoCADda ob'ektlarni olib tashlash usulidan biri quyidagicha amalga oshiriladi. ob'ekt (ob'ektlar) chegaralanadi va Delet klavishasi bosiladi.
Ko’pincha AutoCADda ob'ektlar sichqon yordamida ajratiladi. Sichqon bilan ajratishning bir nechta usullari bor:
1. Ob'ektni (ob'ektlarni) sichqonni o’zi bilan ajratish.
2. Ob'ekt (ob'ektlarni) maydon bilan ajratish. Maydon bilan ajratishning ikki varianti bor:
a) Ob'ektni (ob'ektlarni) maydonning o’ngidan chap tomoniga qarab ajratish va bu holda maydondagi hamma ob'ektlar ajratiladi;
b) Ob'ektni (ob'ektlarni) maydonning chap tomonidan o’ng tomoniga qarab ajratish va bu hrolda maydon ichiga tushgan ob'ektlar ajratiladi.
Ajratish ESC klavishini ikki marta bosish bilan olib tashlanadi.
1-Topshiriq:
Dekart
sistemasida absolyut koordinatalarda tomonlari 100X70 ga teng bo’lgan va
boshlanish nuqta koordinatalari 25,50 to’rtburchak chizilsin.
Nisbiy dekart koordinatalar sistemasi nuqtalar koordinatasi noma'lum bo’lgan holda qo’llaniladi. Bu holda koordinatalar kiritish, oxirgi koordinatalarni 0,0 ga tashlash yo’li orqali amalga oshiriladi. Koordinatalarni 0,0 ga tashlash kiritilayotgan nuqta koordinatalridan oldin «@» simvolini kiritish yordamida bajariladi. Bu holda kiritilayotgan nuqta 0 ga teng deb olinadi va oxirgi kiritilgan nuqtaga nisbatan hisoblanadi. Umuman, koordinatalarni kiritish qo’yidagicha bo’ladi: @x,y.
Koordinatalarni dekart sistemasida (nisbiy) ishlashni qo’yidagi misolda ko’rib chiqish mumkin:
Misol.
Tomonlari 100 ga teng bo’lgan kvadratni nisbiy koordinatlar usuli bilan chizish:
1. Command: _line Specify first point: sichqon bilan ko’rsatamiz
2. Specify next point or [CloseG'Undo]: @100,0 Enter
3. Specify next point or [CloseG'Undo]: @0,100 Enter
4. Specify next point or [CloseG'Undo]: @-100,0 Enter
5. Specify next point or [CloseG'Undo]: S Enter
Muloqot o’zbek tiliga o’girilganda
1. Komanda:-chiziq birinchi nuqtani ko’rsating:sichqon bilan ko’rsatamiz
2. Keyingi nuqtani ko’rsating, yoki [Tutashtir/Bekor qil]: @100,0 Enter
3. Keyingi nuqtani ko’rsating, yoki [Tutashtir/Bekor qil]: @0,100 Enter
4. Keyingi nuqtani ko’rsating, yoki [Tutashtir/Bekor qil]: @-100,0 Enter
5. Keyingi nuqtani ko’rsating, yoki [Tutashtir/Bekor qil]: S Enter
 |
2-Topshiriq:
Dekart sistemasida nisbiy koordinatalarda tomonlari 80X120 bo’lgan to’rtburchak chizish. Birinchi koordinata sichqon bilan ko’rsatiladi.
 |
|||
 |
|||
2-MAShG’ULOT.
1. O’tgan materiallarni qaytarish;
2. Polyar usuli bilan koordinatalar kiritish;
3. Koordinatalar va kesmalar uzunligini kiritishning boshqa usullari;
4. Masshtablash tugmasi;
5. Masshtabni avtomatik sozlash;
6. AutoCAD-2004RUda ob'ektlarni formatlash (ob'ektlarning turi, qalinligi va rangini berish);
7. «Okrujnost»(Aylana) funktsiyasi.
4.2. KOORDINATALAR KIRITISHNING POLYAR USULI
Koordinatalar kiritishning polyar usuli kesmaning uzunligi va XY tekisligida uning burchagini kiritishdan iborat. Burchakni kiritishda nolik yo’nalish sharqda (East), musbat yo’nalish esa, soat miliga teskari bo’ladi. Umumiy ko’rinishda koordinatalar kiritish qo’yidagicha: @l<α.Bu yozuv quyidagini bildiradi:
@ simvoli- oxirgi kiritilgan koordinatani 0 ga tashlashni bildiradi;
l –kesma uzunligi:
α –kesmani XY tekisligidagi burchagi.
 |
Polyar sistemasidagi koordinatalarni AutoCAD – 2004RU muxitida ishni quyidagi misolda ko’rib chiqish mumkin.
Misol.
Tomonlari 100 bo’lgan kvadratni polyar koordinatalri usuli bilan chizish:
1. Command: _line Specify first point: sichqon bilan ko’rsatamiz
2. Specify next point or [Close/Undo]: @100<0 Enter
3. Specify next point or [Close/Undo]: @100<90 Enter
4. Specify next point or [Close/Undo]: @100<180 Enter
5. Specify next point or [Close/Undo]: S Enter
Muloqot o’zbek tiliga o’girilganda
1. Komanda:-chiziq Birinchi nuqtani ko’rsating:sichqon bilan ko’rsatamiz
2. Keyingi nuqtani ko’rsating, yoki [Tutashtir/Bekor qil]: @100<0 Enter
3. Keyingi nuqtani ko’rsating, yoki [Tutashtir/Bekor qil]: @100<90 Enter
4. Keyingi nuqtani ko’rsating, yoki [Tutashtir/Bekor qil]: @100<180 Enter
5. Keyingi nuqtani ko’rsating, yoki [Tutashtir/Bekor qil]: S Enter
 |
1-Topshiriq:
Tomonlari 80X120 bo’lgan to’rtburchak polyar sistemasida chizilsin. Pervaya koordinata ukazo'vaetsya mo'shkoy.
 |
4.3. KOORDINATALAR VA CHIZIQLAR UZUNLIGINI KIRITISHNING BOShQA USULLARI
Yuqoridagilar birga masofani to’g’ri yozish usuli ishlatiladi. Bu usul chiziq uzunligini tez kiritishda ayniqsa samaralidir. Bu holda nuqta so’ralganda sichqon kursorini kerakli yo’nalishda surish va sonli miqdorni komanda qatoriga kiritish etarli bo’ladi.
Misol.
Tomonlari 100 bo’lgan kvadratni chiziq uzunligini tez kiritish usuli bilan chizish:
ORTO yoki POLYaR rejimi yoqiladi va sichqon bilan yo’nalish ko’rsatiladi va uzunlik kiritiladi:
1. Command: _line Specify first point: sichqon bilan ko’rsatamiz
2. Specify next point or [Close/Undo]: 110 Enter
3. Specify next point or [Close/Undo]: 100 Enter
4. Specify next point or [Close/Undo]: 110 Enter
5. Specify next point or [Close/Undo]: S Enter
Muloqot o’zbek tiliga o’girilganda
1. Komanda: _chiziq Birinchi nuqtani ko’rsating: sichqon bilan ko’rsatiladi
2. Keyingi nuqtani ko’rsating, yoki [Tutashtir/Bekor qilish]:110 (yo’nalish sichqon bilan ko’rsatiladi) Enter
3. Keyingi nuqtani ko’rsating, yoki [Tutashtir/Bekor qilish]:110 (yo’nalish sichqon bilan ko’rsatiladi) Enter
4. Keyingi nuqtani ko’rsating, yoki [Tutashtir/Bekor qilish]:110 (yo’nalish sichqon bilan ko’rsatiladi) Enter
5. Keyingi nuqtani ko’rsating, yoki [Tutashtir/Bekor qilish]: S Enter
 |
2-Topshiriq:
Tomonlari 100X100 bo’lgan kvadratni uzunligini tez kiritish usuli bilan chizish. Birinchi nuqta sichqon bilan ko’rsatiladi.
 |
5. MASShTABLASh TUGMASI.
AutoCADda boshqa har qanday grafikaviy tizimdagi kabi chizmaning u yoki bu qismini kattalashtirish yoki kichraytirishga to’g’ri keladi. Bu tizimda oson ishlashga va chizmani bajarishda kam vaqt sarf qilishga olib keladi. Shu sababli bu tizimni ishlab chiqqanlar foydalanuvchining ishini engillashtirish maqsadida bir qator tugmalarni o’ylab topganlar.
.
 |
- 3D Orbita – 3D ob'ektlarning burilishi;
- Panorama realnogo vremeni (haqiqiy vaqtdagi panorama)– modelni fazoda qulay xolatga kelguncha surish;
- Masshtab realnogo vremeni (haqiqiy vaqtdagi masshtabi)– haqiqiy vaqt rejimida tasvirni kattalashtirishG'kichiraytirish.
- Okno izmereniya masshtaba (otkro'vaet spisok komand) – nabor instrumentov dlya zadaniya razlichno'x sposobov uvelicheniyaG'umensheniya;
- Predo'duhiy masshtab (Avvalgi masshtab) – tasvirning avvalgi masshtabiga qaytarish.
6. MASShTABNI AVTOMATIK SOZLASH.
Masshtabni avtomatik sozlash quyidagicha amalga oshiradi:
a. Menyu punkti VidG'3Dvid/Verx;
b. Ochilgan dialog oyna «Vid (ko’rinish)»da Verx(balandga)
punktini tanlaymiz;
c. «Tekushiy» (joriy) tugmasini bosamiz
3-Topshiriq:
1000000 uzunlikga ega bo’lgan kesma chizilsin. Ko’rinishni Avtomatik sozlansin.
4-Topshiriq:
0,000001 uzunlikga ega bo’lgan kesma chizilsin. Ko’rinish avtomatik sozlansin.
7. AutoCAD – 2004RUda OB'EKTNI FORMATLASH.
Har qanday ob'ektlarni ishlab chiqishda ularga rang, xil va chiziq qalinligini «Tipo' linii», (Chiziqlar turi), «Sveta», (Ranglar) «Ves linii» (Chiziq qalinligi) tugmalari yordamida aniqlash mumkin bo’ladi (5-rasmga qarang).
 |
7.1.RANG TANLASH
AutoCADda rang tanlashda 255 rangdan iborat rang palitrasidan foydalaniladi. Rang turlarini tanlashda «Sveta» (Ranlar) tugmasi ochiladi va Drugoe (Boshqa) punkti ko’rsatiladi. Bundan tashqari BYLAYER (QATLAM BO’YIChA) – rangni avtomatik ravishda o’rnatadigan, BYBLOCK (BLOK BO’YIChA) – blok tuzganda avtomatik ravishda rangni o’rnatadigan Continuous –uzluksiz o’rnatadigan muhim so’zlar beriladi.
RANG BERISH ALGORITMI
1) ob'ekt (ob'ektlar)ni belgilaymiz;
2) «Sveta» (Ranglar), tugmasi ochgan ro’yxatdan kerakli rangni tanlaymiz («drugoe» (boshqa) punkti ko’rsatilganda AutoCAD rang palitrasidan qo’shimcha ranglarni tanlaymiz);
3) Ajratitlgan ob'ektni Esc klavishini ikki marta bosib, olib tashlaymiz.
7.2.ChIZIQ TURINI TANLASH
Chiziq turini tanlash uchun «Tipo' linii» (Chiziq turlari) tugmasi ishlatiladi. Agar kerakli chiziq turi «Tipo' linii» (Chiziq turlari) ro’yxatida yo’q bo’lsa, «Drugoe» (Boshqa) punktiga sichqon bilan ko’rsatiladi (6-rasmga qarang.), va unda:
• «Zagruzit» (Yuklash) tugmasi orqali «Zagruzit ili Vo'gruzit Tip linii» (Yuklash yoki bo’shatish)dialog oynasi yuklanadi va unda kerakli chiziq turi tanlanadi;
• Udalit (Olib tashlash) tugmasi orqali ajratilgan chiziq turi yo’qotiladi;
• Tekuhiy (Joriy ) tugmasi orqali belgilangan chiziq turi joriy bo’lib qoladi;
• Pokazat(skro't)/detali (Ko’rsatish (bekitish)/detallar)–tugmasi orqali ushbu chiziq turi formatlanadi.
Bundan tashqari BYLAYER (QATLAM BO’YICHA) chiziq avtomatik ravishda o’rnatadigan, BYBLOCK (BLOK BO’YICHA) blok tuzganda avtomatik ravishda rangni o’rnatadigan, Continuous –uzluksiz o’rnatadigan muhim so’zlar beriladi.
 |
CHIZIQ TURINI TANLASh ALGORITMI:
1) ob'ektni (ob'ektlarni) belgilaymiz;
2) «Tipo' linii» (Chiziq turlari), «drugoe» (boshqa) punkti;
3) Ochilgan dialogli oyna «Menedjer tipov liniy» (Chiziqlar turi menedjeri)da «Zagruzit» (Yuklash) tugmasini bosamiz,
4) Ochilgan ro’yxatdan kerakli chiziq turini (masalan, Dashdot) tanlaymiz;
Izoh. Chiziq turini qo’shimcha sozlash «Faktor masshtabirovaniya» (Masshtablash faktori) yacheykasidagi qiymatni o’zgartirish orqali amalga oshiriladi
5) Ok/Ok;
6) Ajratilganni Esc klavishini ikki marta bosib yo’qotiladi.
7.3.CHIZIQ QALINLIGINI TANLASH
Chiziq qalinligini tanlash uchun «Ves linii», tugmasi ishlatiladi. Ochilgan ro’yxatda chiziqning kerakli qalinlik o’lchamini tanlash mumkin. Bundan tashqari BYLAYER (QATLAM BO’YIChA) – rangni avtomatik ravishda o’rnatadigan, BYBLOCK (BLOK BO’YIChA) – blok tuzganda avtomatik ravishda rangni o’rnatadigan, Continuous –uzluksiz o’rnatadigan muhim so’zlar beriladi.
ChIZIQ QALINLIGINI TANLASH ALGORITMI:
1) ob'ekt (ob'ektlar) belgilanadi;
2) «Ves linii» tugmasi;
3) Ochilgan ro’yxatdan kerakli qalinlikni tanlaymiz;
4) Esc klavishini ikki marta bosib, belgilangan qalinlikni yo’qotamiz;
5) «VESLIN» tugmasiga bosamiz.
5-Topshiriq:
Tomonlari 100X70 bo’lgan to’rtburchakni kesimlar holida shtrix punktir chiziqlar yordamida chizilsin. Tomonlariga har xil rang va chiziq qalinligini 0,3 tanlansin. Koordinata kiritish usulini tanlash ixtiyoriy.
8. AYLANA FUNKSIYASI
-«Okrujnost» (Aylana) tugmasi.
«Risovanie» (Rasm solish) paneli, «Krug» (doira) yoki menyu punkti Cherchenie/Krug (Chizmachilik/doira).
YORDAMCHI FUNKSIYALAR:
Markaz nuqtasi va radius kattaligi bo’yicha (po umolchaniyu);
D – Markaz nuqtasi va diametr kattaligi bo’yicha;
2P –Ikki nuqta bo’yicha;
3P –Uchta nuqta bo’yicha;
TTr - Radius o’lchami va ikkita urinma bo’yicha;
Uchta urinma bo’yicha.
Aylanani chizish bir necha usul bilan amalga oshiriladi.
1) markaz nuqtasi, radius kattaligi
2) markaz nuqtasi, diametr kattaligi
3) ikki nuqta orqali.
4) uchta nuqta orqali.
5) ikkita urinma, radius
6) uchta urinma
Izoh. Oxirgi ikki usul ko’pincha tutashmalarni kurishda ishlatiladi.
“Aylana” funktsiyasini ishini keyingi misolda ko’rish mumkin:
Misol.
15 radiusli aylana chizish
1. Command: _circle Specify center point for circle or [3PG'2PG'Ttr (tan tan radius)]:( sichqon bilan ko’rsatiladi) 2. Specify radius of circle or [Diameter]: 15 Enter
Muloqot o’zbek tilida.
1. Buyruq: _aylana markazi nuqtasini ko’rsating, yoki [3 Nuqtalar/2 Nuqtalar/KKr(urin.urin radius)]: uni sichqon bilan ko’rsatamiz.
2. Aylana radiusi yoki [Diametrini]: ko’rsating 15 Enter
 |
Misol.
Diametri 45,785 va markazi 100,100 nuqtasida bo’lgan aylana chizish.
1. Command: _circle Specify center point for circle or [3P/2P/Ttr (tan tan radius)]: 100,100 Enter
2. Specify radius of circle or [Diameter]: D Enter
3. Specify diameter of circle <0.00>: 45,785 Enter
Muloqot o’zbek tilida.
1.Buyruq: _aylana Aylana markazi nuqtasini ko’rsating yoki
3. nuqtalar/2 No’qtalar /KKr(o’rin.o’rin radiusi)]: sichqon bilan ko’rsatamiz: 100,100 Enter
2. Aylana radiusi yoki [diametrini]: ko’rsating: D Enter
3. Aylana diametrini ko’rsating: 45,785 Enter
 |
6-Topshiriq:
Radiusi 50 bo’lgan aylana chizilsin.
 |
7-Topshiriq:
Diametri 78,78 bo’lgan aylana chizilsin..
 |
3-Topshiriq:
1.O’tgan materiallarni qaytarish;
2.«Aylana» funksiyasi;
3.Bog’lovchilar to’g’risida tushuncha. Bog’lovchilar «Privyazat k Konechnoy Tochke» (Oxirgi nuqtaga bog’lash), «Privyazat k Sredney Tochke» (O’rtadagi nuqtaga bog’lash), «Privyazat k Sentro’ okro’jnosti» (Aylananing o’rtasiga bog’lash), «Privyazat k Kvadranto’» (Kvadrantga bog’lash);
4.«Peremestit» (Ko’chirish) funksiyasi;
5. «QIRQISH (Trim)» (Qirqim) funksiyasi.
6.Yordamchi “Urinma., Urinma., Radiusi” funksiyasi yordamida tutashmalar qurish;
8. “AYLANA” FUNKSIYASI (DAVOMI).
Misol.
Bir-biridan 100 masofada va 300 burchak ostida joylashgan ikkita nuqta orqali aylana chizilsin. Birinchi nuqtaning koordinatalari 100,100.
Menyu Cherchenie/Kro’g/2Tochki (Chizmachilik/Doira/2ta nuqta) punkti.
1.Command: _circle Specify center point for circle or [3P/2P/Ttr (tan tan radius)]: _2P Specify first end point of circle's diameter: 100,100 Enter
2.Specify second end point of circle's diameter: @100<30 Enter
Muloqot o’zbek tilida.
1.Buyruq: _aylana Aylana markazi nuqtasini ko’rsating yoki [3 Nuqtalar/2 Nuqtalar/KKr(urin.urin radius)]: _2 nuqta Birinchi oxirgi nuqtani ko’rsating aylanani diametri: 100,100 Enter
2.Ikkinchi oxirgi nuqtani ko’rsating aylananing diametri: @100<30 Enter
 |
Misol.
To’g’ri burchakli uchburchakning uchlari bo’lgan uchta nuqta orqali aylana chizish.
Menyu punktiCherchenie/Kro’g/3Tochki (Chizmachilik/Doira/3ta nuqta).
1.Command: _circle Specify center point for circle or [3P/2P/Ttr (tan tan radius)]: _3p Specify first point on circle: mo'shkoy o’kazo'vaem pervo’yu vershino’ ravnostoronnego treo’golnika
2.Specify second point on circle: mo'shkoy o’kazo'vaem vtoro’yu vershino’ ravnostoronnego treo’golnika
3.Specify third point on circle: mo'shkoy o’kazo'vaem tretyu vershino’ ravnostoronnego treo’golnika
Muloqot o’zbek tilida .
1.Buyruq: _aylana Aylana markazi nuqtasini ko’rsating yoki [3 Nuqtalar/2 Nuqtalar/KKr(urin.urin radiusi)]: _3 nuqta Aylananing birinchi nuqtasini ko’rsating aylananngi diametri: sichqon bilan teng tomonli uchburchakning birinchi uchini ko’rsatamiz
2.Aylananing ikkinchi nuqtasini ko’rsating: sichqon bilan teng tomonli uchburchakning ikkinchi uchini ko’rsatamiz
3.Aylananing uchinchi nuqtasini ko’rsating: sichqon bilan teng tomonli uchburchakning uchinchi uchini ko’rsatamiz
 |
Misol.
Ikkita aylanaga urinma bo’lgan, radiusi 20 ga teng aylana chizish.
Menyu punkti Cherchenie/Krug/Kasat., Kasat., Radius (Chizmachilik/Doira/Urin., Urin., Radius)
1.Command: _circle Specify center point for circle or [3P/2P/Ttr (tan tan radius)]: _ttr
2.Specify point on object for first tangent of circle: sichqon bilan birinchi aylananing I choragida ixtiyoriy nuqtani ko’rsatamiz
3.Specify point on object for second tangent of circle: sichqon bilan birinchi aylananing II choragida ixtiyoriy nuqtani ko’rsatamiz
4.Specify radius of circle <0.00>: 20 Enter
Muloqot o’zbek tilida.
1.Aylana markazi nuqtasini ko’rsating yoki [3 Nuqtalar/2 Nuqtalar /KKr(urin.urin radiusi)]::O’r o’r r
2.Aylana birinchi urinma nuqtasini ko’rsating: sichqon bilan birinchi aylananing I choragida ixtiyoriy nuqtani ko’rsatamiz
3.Aylana ikkinchi urinma nuqtasini ko’rsating: sichqon bilan birinchi aylananing II choragida ixtiyoriy nuqtani ko’rsatamiz
4.Aylana radiusini ko’rsating <0.00>: 20 Enter
Misol.
Aylanalarga uchta urinmali aylanani chizish
punkt Menyu Cherchenie/Krug/Kasat., Kasat., Kasat (Chizmachilik/Doira/Urin., Urin., Urin).
1.Command: _circle Specify center point for circle or [3P/2P/Ttr (tan tan radius)]: _3p Specify first point on circle: _tan to – sichqon bilan birinchi aylananing I choragida ixtiyoriy nuqtani ko’rsatamiz
2.Specify second point on circle: _tan to - sichqon bilan ikkinchi aylananing II choragida ixtiyoriy nuqtani ko’rsatamiz
3.Specify third point on circle: _tan to - sichqon bilan o’chinchi aylananing IV choragida ixtiyoriy nuqtani ko’rsatamiz
Muloqot o’zbek tilida.
1.Aylana markazi nuqtasini ko’rsating yoki [3 Nuqtalar/2 Nuqtalar /KKr(Urin.urin radiusi)]: _3 nuqta Aylananing birinchi nuqtasini ko’rsating:urinma- sichqon bilan birinchi aylananing I choragida ixtiyoriy nuqtani ko’rsatamiz
2Aylanadagi ikkinchi nuqtasini ko’rsating:urinma – sichqon bilan birinchi aylananing II choragida ixtiyoriy nuqtani ko’rsatamiz
3. Aylanadagi uchinchi nuqtasini ko’rsating:urinma – sichqon bilan birinchi aylananing IV choragida ixtiyoriy nuqtani ko’rsatamiz
 |
9.BOG’LOVCHILAR TO’G’RISIDA TUSHUNCHA.
- Privyazat k Konechnoy Tochke (endpoint) (Oxirgi nuqtaga bog’lash) – ob'ektning yaqin oxirgi nuqtasiga bog’lash;
- Privyazat k Sredney tochke (Midpoint) (O’rtadagi nuqtaga bog’lash)– ob'ektning yaqin o’rta nuqtasiga bog’lash;
- Privyazat k sentru (center) (Markazga bog’lash)– aylana yoki yoylarning o’rtasiga bog’lash;
- Privyazka k kvadrantu (quadrant) (Kvadrantga bog’lash)– aylana yoki ellips yoyining yaqin kvadratiga bog’lash ;
- Privyazka k peresecheniyu (Intersection) (Kesishuvchiga bog’lash)– ikki ob'ektning kesishuviga bog’lash;
- Privyazka k kasatelnoy (tangent) (Urinmaga bog’lash) – Urinma bilan aylana, yoy yoki boshqalar, hosil qilgan oxirgi nuqtaga bog’lash;
- Privyazka k perpendikulyaru (perpendicular) (Perpendikulyarga bog’lash) –Perpendikulyar Bilan aylana, ellips, spayn, yoy yoki boshalar hosil qilgan oxirgi nuqtasiga bog’lash;
- Privyazka k blijayshemu (nearest) (Eng yaqin nuqtaga bog’lash) –ob'ektda yotgan har qanday nuqtaga bog’lash.
Izoh. Bu qismda bog’lovchilarni xarakatini aniq misolda ko’rsatish kerak .
9.2. HAMMA BOG’LOVCHILARNI O’CHIRISH BOG’LOVCHILARNI SOZLASH.
•Ob'ektlarni bog’lash rejimini yoqish (o’chirish) funksional klavishi F3 yoki sichqon bilan VURV knopkasini bosish orqali bajariladi.
•Sozlash bajariladi: Instrumentu/Parametru chercheniya (Asboblar/chizmachilik parametrlari) qo’shimcha Privyazka ob'ekta (ob'ektni bog’lash).
10. “KO’CHIRISH”FUNKSIYASI.
-«Peremestit» (Ko’chirish) tugmachasi.
«Izmenit» (o’zgartirish) Panelidagi «Peremestit» (ko’chirish) tugmachasi yoki Izmenit/Perenesti (o’zgartirish/ko’chirish) menyu punkti.
Misol.
Masalan 60 va 100 radiusli 2ta aylana chizilgan bo’lsin («Privyazat k Sentru okrujnosti» (Aylana markaziga bog’lash) bog’lanishidan foydalanilgan). Radiusi 60 bo’lgan aylana markazini 250 birlikga unga va 80 birlik balandlikga ko’chirish kerak bo’lsin.
1.Command: _move
2.Select objects: 1 found Sichqon bilan 60 radiusli aylanani ko’rsatamiz
3.Select objects: Enter
4.Specify base point or displacement: Sichqon bilan 60 radiusli aylananing markazini ko’rsatamiz
5.Specify second point of displacement or <use first point as displacement>: @250,80 Enter
Muloqot o’zbek tilida
1.Buyruq: _ko’chirish
2.Ob'ektlarni ko’rsating: 1 topilgan Sichqon bilan 60 radiusli aylanani ko’rsatamiz
3.Ob'ektlarni ko’rsating: Enter
4.Bosh nuqta yoki masofani ko’rsating: Sichqon bilan 60 radiusli aylananing markazini ko’rsatamiz
5.Siljishning keyngi nuqtasini ko’rsating yoki<birinchi nuqtani masofa sifatida ishlatish >: @250,80 Enter
 |
1-Topshiriq:
Radiuslari 120 va 180 bo’lgan va markazlar o’rtasidagi masofa 350,-100 bo’lgan 2 ta aylana chizish. «Dashdot» chiziq to’rini yuklash va o’q chiziqlarini chizish. Aylanalarning sirtqi chiziqlari qalinligi – 0,3 deb tanlansin.
11. “QIRQISH”FUNKSIYASI.
 |
-«Obrezat» (qirqish) tugmachasi.
«Izmenit»(o’zgartirish) paneli «Obrezat» (qirqish) tugmachasi yoki Izmenit/Obrezat (o’zgartirish/qirqish) menyu punkti.
keraksiz chiziqlarni yo’qotish uchun mo’ljallangan.
Quyidagi tarzda ishlaydi: Avval kesiladigan ob'ektlar ko’rsatiladi, Enter klavishi bosiladi va keyin ob'ektning olib tashlanadigan qismlari ko’rsatiladi.
Ishlash prinsipini kulgili qoida ko’rinishda eslab qolish mumkin: Bu bilan - Enter, qirqaman buni– Enter.
Misol.
Masalan ixtiyoriy aylana va uni kesib o’tuvchi ixtiyoriy chiziq chizilgan bo’lsin. Chiziqning aylanadan chiqib turgan qismlarini kesib tashlashimiz kerak bo’lsin (pastdagi rasmga qarang).
«QIRQISH» (Qirqish) tugmachasi.
1.Command: _trim
2.Select objects: 1 found kesiladigan ob'ekt to’g’risida so’roq ketayapdi shuning uchou, aylanaga ko’rsatamiz Enter
3.Select objects: Enter
4.Select object to trim or [Project/Edge/Undo]: Sichqon bilan kesmani aylanadan chiqib turgan yuqoridagi qismini, keyin pastki qismini ko’rsatamiz.
5. Select object to trim or [Project/Edge/Undo]: Enter
Muloqot o’zbek tilida.
1.Buyruq: _qirqish
2.Ob'ektlarni ko’rsating: 2 topilgan kesiladigan ob'ekt to’g’risida so’roq ketayapdi shuning uchun, aylanaga ko’rsatamiz Enter
3.Ob'ektlarni ko’rsating: Enter
4.Kesish uchun ob'ektni tanlang yoki [Proekt/Tomon /O’zgartirish] Sichqon bilan kesmani aylanadan chiqib turgan yuqoridagi qismini, keyin pastki qismini ko’rsatamiz
5.Qirqish uchun ob'ektni tanlang yoki [Proekt/Tomon/O’zgartirish]: Enter
 |
2-Topshiriq:
Radiuslari 120 va180 bo’lgan va markazlari orasidagi masofa 350,0 dan iborat 2ta aylana chizilsin. «Dashdot» chiziq to’ri yuklansin va o’q chiziqlar chizilsin. Aylanalarning sirtqi qalin chiziqlari qalinligini–0,3 deb olinsin va ikkala aylanani o’q chizig’i bo’yicha qirqilsin.
 |
12. TUTASHMALARNI QURISH Urinma., Urinma., Radiusi.
Misol.
Berilgan ikkita aylananing radiusi 120 va 180, aylanalarning markazini orasi 350,-100. Ichki aylananing radiusi 60.
Buning uchun menyu punkti tanlaymiz Chizma/Aylana/Urinma., Urinma.,Radiusi.
1.Command: _circle Specify center point for circle or [3P/2P/Ttr (tan tan radius)]: _ttr
2.Specify point on object for first tangent of circle: sichqoncha bilan biror nuqtani birinchi aylanani I chorak bilan belgilab olamiz
3.Specify point on object for second tangent of circle: sichqoncha bilan biror nuqtani birinchi aylanani I chorak bilan belgilab olamiz
4.Specify radius of circle <0.00>: 60 Enter
Muloqat o’zbek tiliga
1.Aylananing markazini nuqta bilan ko’rsating yoki[3Nuqtalar/2Nuqtalar/KKr (urinma urinma radiusi)]:ko’rsating kkr
2.Aylananing birinchi nuqtaning urinmasini ko’rsating: sichqoncha bilan biror nuqtani birinchi aylanani I chorak bilan belgilab olamiz
3.Aylananing ikkinchi nuqtani urinmasini ko’rsating: sichqoncha bilan biror nuqtani birinchi aylanani I chorak bilan belgilab olamiz
4.Aylananing radiusini ko’rsating<0.00>: 60 Enter
Keyin funksiya «Qirqish» orqali kerak emas chiziqlarni qirqib tashlaymiz.
3-Topshiriq.
Chizmada ko’rsatilgan tutashma qurilsin. O’q chiziqlari «Dashdot» orqali chizilsin. Asosiy chiziqni qalinligi– 0,3.
 |
4-Topshiriq.
1.O’tgan materiallarni qaytarish;
2.Chizmani qatlamlarga bo’lish;
3.Ishlarni saqlash;
3. «Skruglenie (NACHALO)» Funksiya
13.CHIZMANI QATLAMLARGA BO’LISH.
«qatlam» - tugmachasi
Qatlamlarni qo’llaymiz chhnki chizmani qatlab bo’yicha yaratamiz, unda o’zaro bog’lovchi elementlar birlashgan, masalan chizma yaratamiz bunda birinchi qatlamda detalni grafik tasviri bo’ladi, ikkinchi qatlamda uning o’lchamlari, uchunchi shtrixlash. Agar hamma qatlamlar bir-biriga qo’yilsa, unda detalning chizmasi o’lchamlari va shtrixovkasi bilan bo’ladi. Agar ikkinchi qatlam o’chirilsa, chizma o’lchamsiz shtrixovkali bo’ladi. Agar ikki va uchunchi qatlam o’chirilsa, unda chizma o’lchami va shtrixovkasi bo’lmaydi. v a hokozo.
Ob'ektlarni yaratilish qatlamlarda bajariladi. Qatlamlarni yaratilishi tugmacha « qatlam » orqali bajariladi. Tugmachani bosib dialogli oyna chaqiriladi. «Menedjer (7-rasm) qatlam xususiyati» unda
•«yangi» tugmacha orqali –yangi qatlam yaratiladi, ya'ni birdaniga yangi qatlamning nomini, qalinligi, chizma chiziqlari, rang va xokozo;
•«Udalit» tugmacha orqali belgilangan qatlam yo’qatiladi;
•«Tekushiy» tugmacha orqali belgilangan qatlam joriy bo’ladi;
•«Pokazat detali» tugmacha orqali –yacheykalar ochilib, qatlam formati sozlanadi.
Izoh. 0 qatlam yoqotilmaydi
 |
«Layer Control» tugmachasi orqali qatlamlarni boshqarish bajariladi, unda piktogrammalar tasvirlangan :
«Ko’rinmoq» – qatlam ko’rinarli va ko’rinmas bo’lishi mumkin ;
«Yaxlangan/yaxdan tushirilgan» – muzlatish degani, ya'ni ko’rinarli qatlamni o’chirish va primitivlar generatsiyani yoqotish. Shunda komandani bajarganda tezlik oshadi, ya'ni «Panorama realnogo vremeni», «Masshtab realnogo vremeni», «3D Orbita»;
«Bloklangan/bloklansizlangan» –
primitivlar blokli qatlamda ko’rinarli bo’lib qoladi, lekin ularni redakborlash
mumkin emas;
«Yozish/yozish kerak emas» – ruxsat beradi yoki ruxsat bermaydi qatlamni pechatga chiqarishga;
«Qatlam rangi» –Rang qatlamni belgilaydi.
Misol.
"O’lchamlar" qatlamini yaratish.
1) "Qatlam" tugmachani bosamiz;
2) Dialogli oynada “Qatlam xususiyati menedjeri" ochiladi va tugmachani "Novuy" ga bosamiz;
3)"Imya" ustunida "O’lchamlar" nomini beramiz;
4) Boshqa ustunlarni o’zgartirmasdan qoldirsa bo’ladi yoki o’z xohishingiz bo’yicha o’zgartirishingiz mumkin;
5) "Tekushiy" tugmachani bosamiz va OK tugmachani bosamiz
Undan keyin nima chizilsa “O’lchamlar” qatlamga avtomatik ravishda tegishli bo’ladi.
1-Topshiriq.
Chizma qatlamlab chizilsin.yaratish:
1. Qatlam «Aylana», unda chiziqning qalinligi 1 mm ga teng, rangi–ko’k;
2. Qatlam «Aylana», unda chiziqning qalinligi 0,25 mm ga teng, rangi–qizil;
14. ISHLARNI SAQLASH
Ishlarni saqlanishi to’gmacha yoki menyu Fayl/Soxranit kak (Soxranit) orqali bajariladi. Ishlarni saqlashda dialogli oyna ochiladi «Save Drawing As» ( 8-rasm.) unda ,
• «Papka» yacheykada papka (katalog) ko’rsatiladi, unda chizmani saqlash kerak.
• «Imya fayla» yacheykada faylning nomi belgilanadi
• «Tip fayla» yacheykada faylning saqlash tipi ko’rsatiladi. AutoCAD –2004 da fayllarni saqlash tiplari bir qancha bo’lishi mumkin:
1. AutoCAD 2004 Drawing (*.dwg); AutoCAD R14/LT98/LT 97 Drawing (*.dwg); AutoCAD R13/LT95 Drawing (*.dwg) –AutoCAD, standart chizma saqlash, 2000-y, 14, va 13 versiya AutoCAD;
2. AutoCAD Drawing Template File (*.dwt) –chizmani formatda (burchak shtampi) saqlash;
3. AutoCAD 2004 DXF (*.dxf); AutoCAD R14/LT98/LT 97 DXF (*.dxf); AutoCAD R13/LT95) DXF (*.dxf); AutoCAD R12/LT2) DXF (*.dxf); – chizmani fayllarda saqlash, paket dasturiga joylashtirish MS Office, Corel, Photoshop, sotvetstvenno v 2000-y, 14-13 va 12 versiya AutoCAD i MS Office 2004, 97, 95, Corel, Photoshop.
 |
Misol.
«Moi dokumenti» papkasida «Abdullaev» papkasini yaratish va Lab#1 AutoCAD 2004 faylini saqlash.
«Abdullaev» papkasini yaratish.
1) Menyu punktida Fayl/Soxranit kak;
2) Dialog oynasida «Save Drawing As» ochiladi, tugmacha orqali papka yacheykaga Moi dokumenti papkasiga ko’rsatamiz;
3) Sozdanie
novoy papki tugmachani bosib, chiqqan papkada «Abdullaev»
nomini beramiz;
«Lab#1» nomi bilan faylni saqlash.
4) Sichqonchani ikki marta bosib «Abdullaev» papkasida shu papkani ochamiz («Papka» yacheykada «Abdullaev» o’rnatilishi kerak);
5) «Imya fayla» - fayl nomi yacheykasida «Drawing1» nomini ochib «Lab#1» yozamiz;
6) «Soxranit» - saqlash tugmachasini bosamiz.
2-Topshiriq.
Quyida keltirilgan chizmani chizing va uni o’zingizning nomingiz bilan «Moi dokumenti» direktoriyasida saqlab qo’ying.
15. «YUMOLOQLASH» FUNKSIYASI (Boshlanishi).
- «Skruglenie» - Yumoloqlash tugmacha
Panel «Izmenit» tugmacha «Skruglenie» yoki menyu punkti Izmenit/Sopryajenie.
Ob'ektlarni orasidagi tutashmalarni qurishga mo’ljallangan.
Yordamchi funksiya:
Polyline – yopiq ob'ekt bo’rchaklarini dumoloq qilib beradi;
Radius – to’tashma radiusini kiritadi;
Trim – Faska operatsiyasini chizib bo’lgandan keyi, qirqish yoki qirqmaslik vazifasini bajaradi;
Misol.
Radiu. funksiyani qo’llash.
«Chiziq» i «Yoy» ob'ektlari orasida 20 radiusli tutashma chizmasi .
1. Command: _fillet
Current settings: Mode q NOTRIM, Radius q 10.00
2. Select first object or [Polyline/Radius/Trim]: R Enter
3. Specify fillet radius <10.00>: 20 Enter
Yana bir marta «Faska» tugmachani bosamiz yoki ENTERni bosamiz.
1. Command: FILLET
Current settings: Mode q NOTRIM, Radius q 20.00
2. Select first object or [Polyline/Radius/Trim]: ob'ekt chiziqini sichqoncha bilan ko’rsatamiz
3. Select second object: ob'ekt «Yoy»ni sichqoncha bilan ko’rsatamiz.
Muloqot o’zbek tilida.
1. Komanda: _faska
2. Sozlash ketma-ketligi: (QIRQILMASIN), Radius q 10
3. Birinchi ob'ektni belgilang yoki [Ko’pchiziq/Radius/QIRQISH]: R Enter
4. Tutashma radiusni belgilang <10.00>: 20 Enter
Yana bir marta «Faska» tugmachasini bosamiz yoki ENTER ni bosamiz.
1. Komanda: _faska
Sozlash ketma-ketligi: (QIRQILMASIN), Radius q 20
2. Birinchi ob'ektni belgilang yoki [Ko’pchiziq/Radius/QIRQISH]: ob'ekt «chiziq» ni sichqoncha bilan ko’rsatamiz
3. Ikkinchi ob'ektni belgilang yoki: ob'ekt «Yoy» ni sichqoncha bilan
ko’rsatamiz.
5-MASHG’ULOT.
1. O’tgan materiallarni qaytarish;
2. «Skro’glenie» (davomi) funktsiyasi;
3. «Ko’chirish» funktsiyasi;
4. «Massiv» funktsiyasi.
15. FUNKSIYA «SKRUGLENIE» (tutashmani chizish uchun) (DAVOMI)
1-Topshiriq.
Chizmada tasvirlangan misolni bajaring.
 |
Izoh. Yordamchi funksiya «Skruglenie» yumoloqlash tushintirishda funksiya «Pryamougolnik» to’g’ri burchak funksiyasi ishlatiladi.Uni kengroq keyinchalik tushintiriladi.
Misol.
Polyline yordamchi fo’nktsiya.
To’g’ribo’rchakni hamma bo’rchaklarida radio’si 20 bilan to’tashmalar qo’rilsin.
Radius 20ni kiritamiz
1. Command:
FILLET
Current settings: Mode q TRIM, Radius q 10.00
2. Select first object or [Polyline/Radius/Trim]: R Enter
3. Specify fillet radius <10.00>: 20 Enter
Yana bir marta sichqoncha bilan «Faska» tugmachasini bosamiz yoki ENTER ni bosamiz.
«Ko’pchiziq» yordamchi funksiyasini kiritish
1. Command:
FILLET
Current settings: Mode q TRIM, Radius q 20.00
2. Select first object or [Polyline/Radius/Trim]: P Enter
3. Select 2D polyline: «Pryamougolnik» ob'ekt «chiziq» ni sichqoncha bilan ko’rsatamiz
4. 4 lines were filleted
Muloqot o’zbek tilida.
Radius 20 ni kiritish
1. Komanda: _faska
Sozlash ketma-ketligi: (QIRQISH), Radius q 10
2. Birinchi ob'ektni ko’rsating yoki [Ko’pchiziq/Radius/QIRQISH]: R Enter
3. Tutashma radiusini ko’rsating <10.00>: 20 Enter
Yana bir marta sichqoncha bilan «Faska» tugmachasini bosamiz yoki ENTER ni bosamiz.
«Ko’pchiziq» yordamchi funksiyasi
1. Komanda:
FASKA
Sozlash ketma-ketligi: (QIRQISH), Radius q 20
2. Birinchi ob'ektni ko’rsating yoki [Ko’pchiziq/Radius/QIRQISH]: R Enter
3.2D ko’pchiziqni ko’rsating: ob'ekt «Pryamougolnik»ga sichqoncha bilan ko’rsatamiz
4. 4 chiziq ishlatilgan edi.
 |
Misol.
Trim. Qirqish funksiyasi
Qirqmasdan to’g’riburchakning hamma burchaklarni tutashma 10 radius bilan chizma chizish.
Radius 10 kiritish
1. Command: _fillet
Current settings: Mode q TRIM, Radius q 20.00
2. Select first object or [Polyline/Radius/Trim]: R Enter
3. Specify fillet radius <20.00>: 10 Enter
Yana bir marta sichqoncha bilan «Faska» tugmachasini bosamiz yoki ENTER ni bosamiz.
“QIRQISH” yordamchi funksiyasini kiritish
1 .Command:
FILLET
Current settings: Mode q TRIM, Radius q 10.00
2. Select first object or [Polyline/Radius/Trim]: T Enter
3. Enter Trim mode option [Trim/No trim] <No trim>: N Enter
«Ko’pchiziq» funksiyasini kiritish
1. Select first object or [Polyline/Radius/Trim]: P Enter
2. Select 2D polyline: ob'ekt «Pryamougolnik»ga sichqoncha bilan ko’rsatamiz
3.4 lines were filleted
Muloqot o’zbek tilida .
Radius 10ni kiritish
1. Komanda: _faska
Sozlash ketma-ketligi: (QIRQISH), Radius q 20
2. Birinchi ob'ektni ko’rsating yoki [Ko’pchiziq/Radius/QIRQISH]: R Enter
3. Tutashma radiusini ko’rsating <20.00>: 10 Enter
Yana bir marta sichqoncha bilan «Faska» tugmachasini bosamiz yoki ENTER ni bosamiz.
«QIRQISH» yordamchi funksiyasini kiritish
1. Komanda: _faska
Sozlash ketma-ketligi: (QIRQISH), Radius q 20
2. Birinchi ob'ektni ko’rsating yoki [Ko’pchiziq/Radius/QIRQISH]: R Enter
3. Jarayonni kiriting [Obrezat/Neobrezat]: N Enter
«Ko’pchiziq» yordamchi fonksiyasini kiritish
1.2D ko’pchiziqni ko’rsating: ob'ekt «Pryamougolnik»ga sichqoncha bilan ko’rsatamiz
2. 4 chiziq ishlatilgan edi.
 |
2-Topshiriq.
Rasmda tasvirlangan “Tutashma” funksiyada «Trim» yordamchi funksiyasini ishlatib, misolni bajaring.
 |
16. «NUSXALASH» FUNKSIYASI.
- «Ko’chirish» tugmachasi.
Panel «Izmenit» «Kopirovat ob'ekt» tugma yoki Izmenit/Kopirovat menyu punkti.
Bir marta va ko’p martalik ko’chirish bo’ladi.
Misol.
To’g’riburchakni bir uchidan boshqa uchiga aylanani markazi bilan ko’chirish (bir marta).
1. Command: _copy
2. Select objects: 1 found sichqoncha bilan ko’rsatamiz
3. Select objects: Enter
4. Specify base point or displacement, or [Multiple]: sichqoncha bilan aylananing markazini belgilab,
5. Specify second point of displacement or <use first point as displacement>: To’g’ri burchakni boshqa uchini ikkinchi nuqtalar bilan ko’rsatamiz.
Muloqot o’zbek tilida
1. Komanda: _ko’chirish
2. Ob'ektlarni ko’rsating:1 topilgan sichqoncha bilan ko’rsatamiz
3. Ob'ektni ko’rsating: Enter
4. Nuqtani bazasi yoki siljish, yoki [Ko’plik]ko’rsating: sichqoncha bilan aylananing markazini ko’rsatamiz.
5. Ikiinchi nuqtaning siljishini ko’rsating, <birinchi nuqtaning siljishini ishlating>: To’g’riburchakni boshqa uchini ikkinchi nuqta bilan ko’rsatamiz.
 |
Misol.
Aylananing to’g’riburchakni bir uchidan boshqa uchlariga (ko’p marta) ko’chirish .
1. Command: _copy
2. Select objects: 1 found sichqoncha bilan ko’rsatamiz
3. Select objects: Enter
4. Specify base point or displacement, or [Multiple]: M Enter
5. Specify base point: sichqoncha bilan aylananing markazini ko’rsatamiz
6. Specify second point of displacement or <use first point as displacement>: sichqoncha bilan to’g’ri burchakni ikkinchi uchini ikkinchi nuqta sifatida ko’rsatamiz.
7. Specify second point of displacement or <use first point as displacement>: sichqoncha bilan to’g’ri burchakni uchinchi uchini ko’rsatamiz
8. Specify second point of displacement or <use first point as displacement>: sichqoncha bilan to’g’ri burchakni to’rtinchi uchini elgilaymiz
9. Specify second point of displacement or <use first point as displacement>: Enter
Muloqot o’zbek tilida
1. Komanda: _ko’chirish
2. Ob'ektlarni ko’rsating:1 topilgan sichqoncha bilan ko’rsatamiz
3. Ob'ektlarni ko’rsating:: Enter
4. Nuqtani bazasini yoki siljish, yoki [Ko’plik]ko’rsating: M Enter
5. Nuqtani bazasini ko’rsating: sichqoncha bilan aylananing markazini ko’rsatamiz.
6. Ikiinchi nuqtaning siljishini ko’rsating, <birinchi nuqtaning siljishini ishlating>: sichqoncha bilan to’g’riburchakni ikkinchi uchini ikkinchi nuqta bilan ko’rsatamiz.
7. Ikiinchi nuqtaning siljishini ko’rsating, yoki <birinchi nuqtaning siljishini ko’rsating>: sichqoncha bilan to’g’riburchakni uchinchi uchini ko’rsatamiz.
8. Ikiinchi nuqtaning siljishini ko’rsating, yoki <birinchi nuqtaning siljishini ko’rsating>: sichqoncha bilan to’g’riburchakni to’rtinchi uchini ko’rsatamiz.
9. Ikiinchi nuqtaning siljishini ko’rsating, yoki <birinchi nuqtaning siljishini ko’rsating>: Enter
 |
3-Topshiriq.
«Kopirovat», «Obrezat» hamda «Privyazat k kvadrantu» funksiyalarini ishlatib rasmdagi misolni bajaring .
 |
17. «MASSIV» FUNKSIYASI.
- «Massiv»
tugmachasi.
Panel «Izmenit» Massiv tugmacha yoki menyu punkt Izmenit/Massiv menyu punkti.
Massiv funksiya ob'ektlarni ko’paytirishga mo’ljallangan. Massiv ikki ko’rinishda bo’ladi: To’g’riburchakli (R – massiv) va Polyarli (R – massiv).
Rectangular (To’g’riburchakli -- massiv) –ob'ektni gorizontal va vertikal bo’yicha ko’paytirish.
Polar (Polyarli massiv) –ob'ektni aylana bo’yicha ko’paytirish berilgan radius ma'lum va burchak bo’yicha ko’paytirish.
Misol.
Kvadratni gorizontal bo’yicha 5, vertikal bo’yicha 5 ko’paytirish (massiv 5x5) gorizontal va vertikal masofaning orasi 10.
1. Command: _array
2. Select objects: 1 found sichqoncha bilan ob'ekt – kvadratni ko’rsatamiz
3. Select objects: Enter
4. Enter the type of array [Rectangular/Polar] <R>: R Enter
5. Enter the number of rows (---) <1>: 5 Enter
6. Enter the number of columns (|||) <1> 5 Enter
7. Enter the distance between rows or specify unit cell (---): 60 Enter
8. Specify the distance between columns (|||): 60 Enter
Muloqot o’zbek tilida .
1 .Komanda: _massiv
2. Ob'ektlarni ko’rsating:1 topilgan sichqoncha bilan ob'ekt-kvadratni ko’rsatamiz Enter
3. Ob'ektlarni ko’rsating: Enter
4. Tip massivni kiriting [To’g’riburchak/Polyar]: R Enter
5. Qatorlar sonini kiriting (---) <1>: 5 Enter
6. Ustunlar sonini kiriting (||| ) <1>: 5 Enter
7. Qatorlar orasidagi distantsiyani kiriting yoki yacheykani o’lchamini ko’rsating (---): 60 Enter
8. Kalonkalar orasidagi distantsiyani kiriting (|||): 60 Enter
Misol.
Kvadratni aylana bo’yicha radiusi 50 burchagi 2700 bir vaqtda burab ko’paytirish (kvadrat, massiv markazi sentri oldindan berilgan).
1. Command: _array
2. Select objects (Vi'berite ob'ekt): 1 found sichqoncha bilan ob'ekt kvadratni ko’rsatamiz Enter
3. Select objects: Enter
4. Enter the type of array [Rectangular/Polar] <R>: P Enter
5. Specify center point of array: sichqoncha bilan massiv markazini ko’rsatamiz
6. Enter the number of items in the array: 10 Enter
7. Specify the angle to fill (Qqccw, -qcw) <360>: 270 Enter
8. Rotate arrayed objects? [YesG'No] <Y>: Y Enter
Muloqot o’zbek tilida .
1. Komanda: _massiv
2 .Ob'ektlarni ko’rsating:1 topilgan sichqoncha bilan ob'ekt kvadratni ko’rsatamiz Enter
3. Ob'ektlarni ko’rsating: Enter
4. Tip massivni kiriting [To’g’riburchak/Polyar]: R Enter
5. Massiv markazini ko’rsating: sichqoncha bilan massiv markazini ko’rsatamiz
6. Elementlar sonini massivga kiriting: 10 Enter
7. Burchak to’lganini ko’rsating: 270 Enter
8. Ko’paytirilgan ob'ektlar buralsinmi? [Xa/Yo’q] <Y>: Enter
4-topshiriq.
Tasvirlangan figuradan 3X4 massiv yaratilsin.
 |
5-topshiriq.
Massiv funktsiya orqali chizmada ko’rsatilgan topshiriq bajarilsin.
 |
6-MASHG’ULOT.
1. O’tgan materialni qaytarish ;
2. ko’pincha oraliq nazorat bahoga o’tkaziladi;
3. «Oynali» funksiya;
4. «Povernut» funksiya .
Chizmada ko’rsatilgan topshiriq bajarilsin. Yaratilsin:
1) «Kontur» qatlam: qatlamni qalinligi- 1 mm, konturning rangi – ko’k;
2) «Osevo'e»: qatlam qalinligi – 0,25 mm, konturni rangi – qizil; chiziqlar tipi – «Dashdot».
3) Chizmani saqlang «Ish stol»
Topshiriqni bajarish vaqti 40 daqiqa.
 |
Izoh. Zaruriyat yuzasidan o’quvchini xohishiga qarab xohlagan variant .
18.
“OYNA”FUNKSIYA.
- «Oyna» tugmachasi.
Panel «Izmenit» tugmachasi «Zerkalo» yoki Izmenit/Zerkalno. punkt menyusi
Ob'ektlarni kuchiradi hamda ko’p vaqtda oyna berishga mo’ljallangan.
MISOL.
Ob'ektning oynaviy akslanishi .
1. Command: _mirror
2. Select objects: sichqoncha orqali maydonni ajratib olamiz
3. Select objects: Enter
4. Specify first point of mirror line: sichqoncha bilan ko’pinchi nuqtani ko’rsatamiz
5. Specify second point of mirror line: sichqoncha bilan ikkinchi nuqtani ko’rsatamiz
6. Delete source objects? [YesG'No] <N>: Enter
Muloqot o’zbek tilida
1. Komanda: _oyna
2. Ob'ektni ko’rsating: sichqoncha orqali maydonni ajratib olamiz
3. Ob'ektni ko’rsating: Enter
4. Ko’pinchi nuqtaning chiziqli oynaviy akslanishini ko’rsating: sichqoncha bilan ko’pinchi nuqtani ko’rsatamiz
5. Ikkinchi nuqtaning chiziqli oynaviy akslanishini ko’rsating: sichqoncha bilan ikkinchi nuqtani ko’rsatamiz
6. Ob'ektda oynaviy akslanishi olinsinmi? [ha/Yo’q] <Yo’q>: Enter
 |
1-topshiriq.
«Zerkalo»,
«Okrujnost», «Obrezat» funktsiyalarni ishlatib tasvirlangan chizma
bajarilsin.
19. «BURISh» FUNKSIYASI.
Panel «O’zgartirish» «Burash» tugmachasi yoki punkt menyu O’zgartirish/Burash.
Ob'ektlarni XY tekislikda kiritilgan burchakni burash uchun mo’ljallangan.
MISOL.
To’g’ri burchakga tegishli dioganallarni kesish nuqtasini 300 burash.
1. Command: _rotate
2. Select objects: 3 found ob'ektlarni maydon bilan sichqoncha orqali ajratamiz (to’g’riburchak va uning ikkita diagonallari) Enter
3. Select objects: Enter
4. Specify base point: sichqoncha bilan diagonallarni kesishishi nuqtasini ko’rsatamiz
5. Specify rotation angle or [Reference]: 30 Enter
Muloqot o’zbek tilida.
1. Komanda: _burash
2. Ob'ektlarni ko’rsating: 3 topilgan ob'ektlarni maydon bilan sichqoncha orqali ajratib olamiz (to’g’riburchak va uning ikkita diagonali) Enter
3. Ob'ektlarni ko’rsating: Enter
4. Nuqtaning bazasini ko’rsating: sichqoncha bilan diagonallarni kesishish nuqtasini ko’rsating
5. Burash burchagini ko’rsating yoki [Reference]: 30 Enter
Misol.
To’g’ri burchakni tegishli tomonda yotgan nuqtani 300 burash.
1. Command: _rotate
2. Select objects: sichqoncha bilan to’g’riburchakni ajratamiz Enter
3. Select objects: Enter
4. Specify base point: sichqoncha bilan tomonda alohida yotgan nuqtani belgilaymiz
5. Specify rotation angle or [Reference]: 30 Enter
Muloqot o’zbek tilida.
1. Komanda: _burash
2. Ob'ektlarni ko’rsating: ob'ektlarni maydon bilan sichqoncha orqali ajratib olamiz (to’g’riburchak va uning ikkita diagonali) Enter
3. Ob'ektlarni ko’rsating: Enter
4. Nuqtaning bazasini ko’rsating: sichqoncha bilan diagonallarni kesishish nuqtasini ko’rsating
5. Burash burchagini ko’rsating, yoki [Reference]: 30 Enter
 |
2-topshiriq.
«Kesma», «Burish» va «Ko’chirish» funktsiyalarini ilatib tasvirlangan rasmdagi misolni bajaring.
 |
7-MAShG’ULOT.
1. O’tgan materiallarni takrorlash;
2. «Siljish» funktsiyasi;
3. «To’g’riburchak» funktsiya;
4. «Ko’pburchak» funktsiya.
20.«SILJISh» FUNKSIYa (parallel ko’chirish).
 |
- «Siljish» tugmachasi.
Panel «O’zgartirish» «Siljish» tugmachasi yoki punkt menyu O’zgartirish/Podobie.
Nusxalash va ko’pvaqtda ob'ektlarni ma'lum masofaga parallel ko’chirish (dlya nezamknuto'x) va ob'ektlarni berilgan qiymatga ko’paytirish (kamaytirishga) mo’ljallangan(dlya zamknuto'x).
Misol.
Kesmani 20 masofaga parallel ko’chirish.
1. Command: _offset
2. Specify offset distance or [Through] <0.0>: 20 Enter
3. Select object to offset or <exit>: sichqoncha bilan ob'ektni belgilaymiz
4. Specify point on side to offset): sichqoncha bilan siljish yo’nalishini belgilaymiz 3 va 4 ko’p necha bor takrorlaymiz.
Muloqot o’zbek tilida.
1. Komanda: _siljish
2. Siljish distantsiyasini ko’rsating yoki [ (nuqta) orqali] <0.0>: 20 Enter
3. Ob'ektni siljish uchun ko’rsating yoki <chiqish>: sichqoncha Bilan ob'ektni ko’rsatamiz
4. Nuqtani siljishi tomonida ko’rsating:
sichqoncha Bilan siljinish yo’nalishini belgilaymiz 3 va 4 ko’p necha bor takrorlaymiz.
 |
Misol.
Uvelichenie pryamougolnika na velichinu 20.
1. Command: _offset
2. Specify offset distance or [Through] <20.00>: 20 Enter
3. Select object to offset or <exit>: sichqoncha bilan ob'ektni ko’rsatamiz
4. Specify point on side to offset: sichqoncha bilan siljish yo’nalishini belgilaymiz 3 va 4 ko’p necha bor takrorlaymiz. Enter
Muloqot o’zbek tilida.
1. Komanda: _siljish
2. Siljish distantsiyasini ko’rsating, yoki [ (nuqta) orqali]<0.0>: 20 Enter
3. Ob'ektni siljish uchun ko’rsating yoki <chiqish>: sichqoncha bilan ob'ektni ko’rsatamiz
4. Nuqtani siljishi tomonida ko’rsating: sichqoncha bilan siljinish yo’nalishini belgilaymiz 3 va 4 ko’p necha bor takrorlaymiz. Enter
 |
3-topshiriq.
«Siljitish», «Aylana», «Kesma» funktsiyalarni ishlatib tasvirlangan rasmdagi misolni bajaring.
 |
21. «TO’G’RIBURChAK» FUNKSIYA
- «To’g’riburchak»
tugmachasi.
To’g’riburchaklarni chizish ikki burchakni koordinatalar orqali bo’ladi: to’g’riburchakni gan pastki burchak (yoki teskarisi).
Panel Chizma, To’g’riburchak tugmachasi.
Podfunktsiyaning ketma-ketligi berildi:
Chamfer (faska) –To’g’riburchaklarning faskasi berilgan qiymati bilan chizilishi;
Elevation (ko’tarilish) – To’g’riburchaklarning berilgan qiymati ko’tarilishini tekislik XY ga nisbatan chizilishi;
Fillet (egishe) – to’g’riburchaklarning berilgan qiymati bilan burchaklar egishining chizilishi ;
Thickness - to’g’riburchaklarning berilgan qiymati bilan enining Z o’qi bo’yicha chizilishi;
Width - to’g’riburchaklarning berilgan qiymati bilan qalinligining chizilishi
Izoh. Uch o’lchamli chizma berilgan kursga kirmaganligi tufayli, ko’p xil podfunktsiyalarni namoyishi yoqilgan.
Misol.
To’g’riburchakning tomonlari 100 ga 50 chizilishi
Command: _rectang
1. Specify first corner point or [Chamfer/Elevation/Fillet/Thickness/Width]: sichqoncha bilan ko’rsatamiz
2. Specify other corner point: @100,50 Enter
Muloqot o’zbek tilida
1. Komanda: to’g’riburchak
2. Ko’pinchi burchai koordinatasini ko’rsating yoki [Faska/Ko’tarilishi/Egilish/Eni /Qalinlik]: sichqoncha bilan ko’rsatamiz
3. Boshqa burchak koordinatasini ko’rsating: @100,50 Enter
 |
Misol.
To’g’riburchak 10X20 faskasining chizilishi.
Izoh. Burchaklarni qirqilishi soat yo’nalishiga qarama-qarshi bo’ladi.
1. Command: _rectang
2. Specify first corner point or [Chamfer/Elevation/Fillet /Thickness/Width]: C Enter
3. Specify first chamfer distance for rectangle <45.0000: 10 Enter
4. Specify second chamfer distance for rectangle: 20 Enter
5. Specify first corner point or [Chamfer/Elevation/Fillet/Thickness/Width]: sichqoncha bilan ko’rsatamiz
6. Specify other corner point: sichqoncha bilan ko’rsatamiz.
Muloqot o’zbek tilida
1. Komanda: to’g’riburchak
2. Ko’pinchi burchak koordinatasini ko’rsating yoki [Faska/Ko’tarilishi/Egilish/Eni/Qalinlik]: S Enter
3. Ko’pinchi qirqilishi distantsiyasini ko’rsating<45.0000>: 10 Enter
4. Ikkinchi qirqilishi distantsiyasini ko’rsating: 20 Enter
5. Ko’pinchi burchakni koordinatasini ko’rsating yoki [Faska/Ko’tarilishi/Egilish/Eni /Qalinlik]: sichqoncha bilan ko’rsatamiz
6. Boshqa burchakni koordinatasini ko’rsating: sichqoncha bilan ko’rsatamiz
 |
Misol.
To’g’riburchakni radius qirqimi burchaklari 15 chizmasi (podfunktsiya Filletni ishlatib(Egilish)).
1. Command:
RECTANG
2. Specify first corner point or [Chamfer/Elevation/Fillet/Thickness /Width]: F Enter
3. Specify fillet radius for rectangle<0.00>: 15 Enter
4. Specify first corner point or [Chamfer/Elevation/Fillet/Thickness/Width]: sichqoncha bilan ko’rsatamiz Enter
5. Specify other corner point: sichqoncha bilan ko’rsatamiz Enter
Muloqot o’zbek tilida.
1. Komanda: to’g’riburchak
2. Ko’pinchi burchak koordinatasini ko’rsating yoki [Faska/Ko’tarilishi/Egilish/Eni/Qalinlik]: F Enter
3. To’g’riburchakni radiusini ko’rsating: 15 Enter
4. Ko’pinchi burchak koordinatasini ko’rsating: sichqoncha bilan ko’rsatamiz Enter
5. Boshqa burchak koordinatasini ko’rsating: sichqoncha bilan ko’rsatamiz Enter
 |
1-Topshiriq.
Podfunktsiya
«Fillet» “To’g’riburchak” funktsiyani qo’llab chizmada tasvirlangan
misol bajarilsin.
22. «KO’PBURChAK» FUNKSIYA.
Funktsiya osti:
Edge –ko’pburchakning tomonlari uzunligi bo’yicha qurilishi ;
Inscribed in circle –ko’pburchak aylana bilan o’ralgan;
Circumscribed about circle - mnogougolnik opisanno'y otnositelno okrujnosti;
Razlichayut:
1. Mnogougolnik, vpisanno'y v okrujnost;
2. Mnogougolnik, opisanno'y vokrug okrujnosti;
3. Mnogougolnik, postroenno'y po storonam.
Panel Chizma, Ko’pburchak tugmachasi.
Misol.
Oltiburchak aylananing radiusi 15 orqali chizmasi
1. Command:
POLYGON Enter number of sides <4>: 6 Enter
2. Specify center of polygon or [Edge]: 100,100 Enter
3. Enter an option [Inscribed in circle/Circumscribed about circle] <I>: I Enter
4. Specify radius of circle: 15 Enter
Muloqot o’zbek tilida
1. Komanda
KO’PBURCHAK tomonlarini sonini ko’rsating<4>: 6 Enter
2. Ko’pburchak markazini ko’rsating yoki [tomon]: sichqoncha bilan ko’rsating
3. Optsiyani kiriting [Aylana orqali/Aylana bo’ylab]: I Enter
4. Aylananing radiusini ko’rsating: 15 Enter
 |
Misol.
Oltiburchakni aylanani radiusi 15 orqali chizmasi.
1. Command:
POLYGON Enter number of sides <4>: 6 Enter
2. Specify center of polygon or [Edge]: sichqoncha bilan ko’rsating
3. Enter an option [Inscribed in circle/Circumscribed about circle] <I>: S Enter
4. Specify radius of circle: 15 Enter
Muloqot o’zbek tilida
1. Komanda
KO’PBURCHAK tomonlarini sonini ko’rsating <4>: 6 Enter
2. Ko’pburchak markazini ko’rsating yoki [tomon]: sichqoncha bilan ko’rsating
3. Optsiyani kiriting [Aylana orqali/Aylana bo’ylab]: S Enter
4. Aylananing radiusini ko’rsating: 15 Enter
 |
MISOL.
Ko’pburchakni tomonlari uzunligi 10 chizmasi
1. Command:
POLYGON Enter number of sides <4>: 6 Enter
2. Specify center of polygon or [Edge]: E Enter
3. Specify first endpoint of edge: 100,100 Enter
4. Specify second endpoint of edge: 110,100 Enter
Muloqot o’zbek tilida.
1. Komanda
KO’PBURCHAK tomonlarini sonini ko’rsating <4>: 6 Enter
2. Ko’pburchak markazini ko’rsating yoki [tomon]: YE Enter
3. Tomonining ko’pincha nuqtasini ko’rsating: 100,100 Enter
4. Tomonini ikkinchi nuqtasini ko’rsating: 110,100 Enter
2-topshiriq.
«Ko’pburchak» funktsiyani ishlatib, rasmda ko’rsatilgan misolni bajarilsin.
 |
8-MASHG’ULOT.
1. O’tgan materiallarni qaytarish;
2. «Blok yaratish» va «Blok qo’yish» funktsiyalari;
3. «Masshtab» funktsiya;
4. Teksti kiritish (“Ko’ptomonlama Tekst”, “Ko’ptomonlama Tekst”, “Kiritilgan Tekstning o’zgartirilishi”);
5. O’lchamlarni qo’yish (Umumiy ma'lumot).
23. «BLOK YARATILISHI» VA «BLOKLAR QO’YILIShI» FUNKSIYaLARI.
23.1. «BLOK YARATISH» FUNKSIYASI.
- «Blok
yaratilishi» tugmachasi.
Panel «Rasm» tugmachasi, «Blok yaratilishi» yoki menyu punkti Chizma/Blok/Yaratish.
Bloklarning yaratilishi shunday holatda bo’ladi:
«Blokni yaratilishi» tugmachasini bosish bilan muloqotli oyna ochiladi «Block Definition» (9-rasm. ). Keyin ochilgan oynada:
1) Name katakchaga albatta blokni nomi kiritiladi;
2) «Select Object» tugmachasi yordami bilan ob'ektlarni tanlash bo’ladi;
3) «Pick Point» tugmachasi yordami orqali blokni kiritish nuqtasi ko’rsatiladi.
Misol.
«Uchburchak» bloki yaratilishi.
1) Ixtiyoriy uchburchak chizamiz.
2) «Blok yaratish» tugmachasini bosamiz, yoki menyu punkti Chchizma/Blok/Yaratish.
3) «Block definition» muloqotli oyna ochilishida:
a)«Name» katakchaga blok nomini kiritamiz – «uchburchak».
b)«Select objects» tugmachasini bosamiz.
v) Model fazosida ob'ektlarni sichqoncha bilan uchburchakni hosil qilishligini tanlaymiz, va bosamiz Enter.
g) Keyin «Pick point» tugmachasini bosamiz va model fazosida sichqoncha bilan blok kiritish nuqtasini belgilaymiz «Insertion base point».
e) OK tugmachasini bosamiz.
 |
23.2. «BLOK QO’YISh» FUNKSIYASI.
- «Blok
qo’yish» tugmachasi
Panel «Chizma» tugmachasi «Blok qo’yish», yoki menyu punkti Kiritish/Blok.
Bloklar kiritish bo’lishi mumkin:
1) «Blok kiritish» tugmachasini bosishi Bilan muloqotli oyna ochiladi «Insert» (10- rasm.);
2) «Name» katakchada ruyxat ochamiz va kerakli blokni tanlaymiz. «Browse» tugmachasi boshqa faylda joylashib kiritish blok uchun mo’ljallangan.
o Insertion point maydon kiritish blokni nuqtani ko’rsatish uchun mo’ljallangan;
o Scale maydon qo’yilgan blokni o’lchamlarni o’zgartirish uchun mo’ljallangan;
o Rotation maydon tekislik XY kiritish blokni burasht burchakni kiritish uchun mo’ljallangan;
o Explode katakchadagi belgi kiritilgan blok uziladi deganni ko’rsatadi.
 |
Misol.
Boshqa faylda joylashgan «Uchburchak» bloki uzilishini kiritish.
1) Yangi fayl ochamiz.
2) «Blokni kiritish» tugmachasini bosamiz, yoki menyu punkti Chizma/Blok/Kiritish.
3) Muloqotli oynada ochilgan «Insert»:
a) «Browse» tugmachasini bosamiz va muloqotli oynada ochilgan «Select drawing file» -«Uchburchak» blok saxlanganligini fayilda qidiramiz. «Ochish» tugmachasini bosamiz.
b)«Explode» katakchaga belgi qo’yamiz.
v) OK tugmachasini bosamiz va schqoncha bilan blok kiritamiz
1-topshiriq
1) Tasvirdagi «Quloqcha» ob'ekti qatlamlab chizilsin. Yaratilsin:
a) «Kontur» qatlam, unda chiziqning qalinligi 1 mm.ga teng, rang–ko’k;
b)«O’q» qatlam, unda chiziqning qalinligi 0,25 mm.ga teng, rang–qizil; chiziq tipi «Dashdot».
2) Ko’p necha marta shu faylga kiritilsin
24. «MASSHTAB» FUNKSIYASI.
-
«Masshtab» tugmachasi.
Panel «O’zgartirish» masshtab, yoki menyu punkti O’zgartirish/Masshtab.
Ajratilgan ob'ektlarni ko’paytirishga (kichraytirishga) mo’ljallangan.
Misol.
Ob'ekt – kvadratni 1,33 marta ko’paytirish.
1. Command: _scale
2. Select objects: 1 found ob'ekt – kvadratni sichqoncha bilan ko’rsatamiz
3. Select objects: Enter
4. Specify base point: sichqoncha bilan tomonni pastki o’rtasini ko’rsatamiz
5. Specify scale factor or [Reference]: 1.33 Enter
Muloqot o’zbek tilida.
1. Komanda: _masshtab
2. Ob'ektlarni ko’rsating: 1 topilgan ob'ekt – kvadratni sichqoncha bilan ko’rsatamiz Enter
3. Ob'ektlarni ko’rsating: Enter
4. Nuqta bazasini ko’rsating: sichqoncha bilan tomonning pastki o’rtasini ko’rsatamiz
5. Masshtab faktorini ko’rsatinng, yoki [Reference]: 1.33 Enter
 |
Misol.
Obyektni ikki marta kichraytirish.
1. Command: _scale
2. Select objects: 1 found mo'shkoy ukazo'vaem ob'ekt - kvadrat
3. Select objects: Enter
4. Specify base point: mo'shkoy ukazo'vaem seredinu nijney storono'
5. Specify scale factor or [Reference]: 0.5 Enter
Muloqot o’zbek tilida.
1. Komanda: _masshtab
2. Ob'ektlarni ko’rsating: 1 topilgan ob'ekt – kvadratni sichqoncha bilan ko’rsatamiz Enter
3. Ob'ektlarni ko’rsating: Enter
4. Nuqta bazasini ko’rsating: sichqoncha bilan tomonning pastki o’rtasini ko’rsatamiz
5. Masshtab faktorini ko’rsatinng, yoki [Reference]: 0.5 Enter
1-topshiriq.
1) Chizilgan «Quloqcha» ob'ektning nusxasini ko’chiring va 2.5 marta nusxani kattalashtiring.
a)«Kontur» qatlam, unda chiziqni qalinligi 1 mm.ga teng, rang–ko’k;
b)«O’q» qatlam, unda chiziqni qalinligi 0,25 mm.ga teng, rang–qizil; chiziq tipi «Dashdot».
2) Originalni Yana ko’p marta nusxalash va 2 marta nusxani kichiraytiring.
25. TEKSTNI JOYLASHTIRISH.
Ko’pqatorli va ko’p qatorli Tekstlar ajratiladi.
“Ko’pqatorli Tekst” funktsiyasi “Ko’p qatorli Tekst” funktsiyasidan farqi shundaki, “Ko’pqatorli Tekst” funktsiyasi yordamida klaviaturada yo’q bo’lgan simvollarni kiritish mumkin.
25.1. KO’PQATORLI TEKSTLARNI FORMATLASh.
Tekstli yangiliklarni kiritishdan oldin tekst formatini oldindan sozlashni tavsiya etamiz. Buning uchun quyidagilarni bajaramiz:
1) Menyu punkti format/Tekst uslubi.
2) Ochilgan muloqot oynasi «Tekst uslubi» (11-rasm)dan qo’yamiz:
a) «Faktor eni (kenglik)» katakachasiga 0.6;
b) «Burchak qiyaligi» katakchasi 15;
3) “Qo’llash” tugmachasisini, keyin “Yopish” tugmasini bosamiz.
Izoh. “Balandlik” katakchasini nolga teng qilish tavsiya qilinadi, chunki ushbu katakchadagi o’zgarishlar keyinchalik o’lchamlar va Tekstlarni qo’yish jarayonini murakkablashtiradi.
 |
25.2. KO’PQATORLI TEKSTNI JOYLAShTIRISh.
Menyu punkti. Chizmachilik/Tekst/Ko’pqator.
Izoh. Keyinchalik bizga kiritilayotgan teksti formatlashga mo’ljallangan yordamchi Justify (Mukammal) funktsiyasi hamda yozuv uslubini tanlab olish mo’ljallangan yordamchi Style (uslub), funktsiyalari uchraydi. Bu tomondan ular uncha ahamiyati bo’lmaganligi sababli ko’rib chiqilmaydi.
Misol.
«AutoCAD 2000» yozuvini kiritish.
1. Command: _dtext
Current text style: "Standard" Text height: 2.5000
2. Specify start point of text or [Justify/Style]: sichqoncha bilan ko’rsatamiz
3. Specify height <2.5000>: 10 Enter
4. Specify rotation angle of text <0>: Enter
5. Enter text: vvodim s klaviaturo' - AutoCAD 2000 Enter
Muloqot o’zbek tilida.
1. Komanda: _o Tekst
Tekstni joriy sozlash: “Standart” Tekstning balandligi 2.5000:
2. Tekstning boshlang’ich nuqtasini belgilang yoki [Mukammal/uslub]:sichqoncha bilan belgilaymiz
3. Tekstni balandligini belgilang <2.5000>: 10 Enter
4. Yozuv burchagini kiritishini belgilang <0>: Enter
5. Tekstni kiriting : klaviatura orqali kiritamiz - AutoCAD 2000 Enter
25.3. KO’PQATORLI TEKSTNI JOYLAShTIRISh.
 |
- «Ko’pqatorli Tekst» tugmachasi.
«Rasm chizish» paneli, “Ko’p qatorli tekt” tugmachasi, yoki ChIZMAChILIK/TEKST/KO’PQATORLI, menyu punkti
Bu punktni tanlashda «Ko’pqatorli Tekst redaktori» muloqot oynasi chiqariladi. (12-rasm).
12- rasm. «Ko’pqatorli matn muallifi» dialog oynasi.
Berilgan muloqot oynasida:
1) «BELGI» bo’linmasida shrift turini, uning balandligini, qalinlik, kursiv, tagini chizish, hamda yozuv rangi effektlarini o’rnatish mumkin. Belgi tugmachasi orqali diametr, gradus, ± belgilarini kiritish mumkin.
Tekst import tugmachasi orqali tekst faylni import qilish mumkin.
2) «Svoystva» (xossa) bo’linmasida tekstni tekislash, yozuvni kiritishi va tekstni XU tekisligida burishni o’rnatish mumkin.
3) «Qatorlar orasi» bo’linmasida qator orasi intervali miqdorini kiritish mumkin.
4) «Qidirish/Almashtirish» bo’linmasi kiritilgan tekstdagi so’zlarni qidirish va almashtirishga mo’ljallangan. .
Misol.
«6-
tesh. » yozuvini kiritish.
1) Ko’pqatorli tekst tugmachasini bosamiz (Rasm chizish paneli) yoki Chizmachilik/Tekst/ Ko’pqatorli menyu punkti.
2) Komanda: _mtext joriy tekst turi. "Standard" Tekst balandligi: 2.5
3) Ko’pinchi burchak:sichqoncha bilan ko’pinchi burchakni ko’rsatamiz.
4) Qarama-qarshi burchak yoki [Balandlik/Tekislik/Burilish/Stil/Kenglik]: sichqoncha bilan ikkinchi burchakni ko’rsatamiz.
5) Ochilgan «Ko’p qatorli tekst redaktori» muloqot oynasida klaviatura orqali 6- tesh . kiritamiz.
6) Keyin «Simvol (Belgi)» tugmachasiga bosamiz va «diametr» (%%s) belgisini tanlaymiz .
7) «Diametr» kiritilgandan keyin 50ni teramiz.
8) Hosil bo’lgan «6 tesh. %%s50» yozuvni sichqoncha bilan ajratamiz va «Shrift turi» yacheykasini ko’rsatamiz (12- rasmga qarang) shrift «txt.shx».
9) OK tugmachasini bosamiz .
5.4. TEKSTNI O’ZGARTIRISh.
O’zgartirish /Tekst menyu punkti.
Kiritilgan tekstning shrift turini, grammatik xatolarini tekst balandligini, tekislashni va h.k. larni o’zgartirish uchun mo’ljallangan.
Ko’p qatorli bilan ko’pqatorli tekstda o’zgartirishlarni amalga oshiradi.
Misol.
«Toshkent 2001» ko’p qatorli tekstini «Toshkent 2002» ga o’zgartirish.
1. O’zgartirish/Tekst menyu punktini topamiz.
2. Sichqoncha bilan O’zgartiriladigan tekstni ko’rsatamiz;
3. «Tekstni to’g’rilash» (13-rasm qarang.) nomli ochilgan, muloqot oynachasida «Toshkent 2001» tekstini «Toshkent 2002»ga o’zgartiramiz.
4. Tekstni to’g’rilagandan so’ng OK tugmachasini bosamiz.
MISOL.
 |
 |
Ko’p qatorli Tekst ni tekstiga o’zgartirish
1. O’zgartirish/Tekst
menyu punktni tanlaymiz.
2. sichqoncha bilan tekstni ob'ektni belgilaymiz.
3. Shundan so’ng ekranda «Ko’pqatorli Tekst» muloqot oynasi paydo bo’ladi (14. rasm.). bu yerda:
• «Simvol» tugmachasi yordamida diametr belgisini to’g’rilayotgan tekst maydoniga kiritamiz.
• keyin klaviatura orqali «150»ni kiritamiz
• OK tugmachasini bosamiz.
Shu bilan ko’pga , «Ko’pqatorli Tekstni», muloqot oynasi yordamida, «Qo’yish (qoplash)» oynachasi orqali Shrif turini O’lchamini, rangini almashtirish, hamda klaviaturada yo’q belgilarni quyish mumkin.
2 topshiriq.
1) «Ko’pqatorli Tekst» funktsiyasi yordamida quyidagi: «Bolt M30 x 100.58 GOST 7798 - 70» yozuvni yozish.
26. O’LChAMLAR QO’YISh.
O’lchamlar asboblar paneli yordamida yoki ulchamlar menyu punkti yordamida ulchamlar qo’yish amalga oshiriladi (15. rasm.)
15. Rasm. “O’lcham”lar paneli.
O’LChAMLAR
QO’YIShDA QO’LLANILADIGAN ASOSIY TUGMAChASILAR.
–Chiziqli o’lcham–vertikal va gorizontal chiziqli o’lchamlar qo’yish;
– Parallel o’lcham –parallel ulchamlarni qo’yish;
– Radius –radiuslarni
qo’yish;
– Diametr –diametrlarni qo’yish;
 |
– Burchak o’lcham – burchakli o’lchamlarni qo’yish;
 |
–O’lchamli zanjir;
Ulchamlarni qo’yishda quyidagi yordamchi funktsiyalar bo’lishi mumkin :
Text –Ko’p vaqtda chiziqli o’lchamni ko’pliklarini o’zgartirishga mo’ljallangan.
Mtext – Klaviaturada bo’lmagan belgilarni, burchak graduslarini, diametrlarni, ko’p vaqtda o’zgartirish mo’ljallangan.
Angle – Tekst yozuvini joylashish burchagini kiritish;
Horizontal – gorizontal o’lchamni kiritish;
Vertical – vertikal o’lchamni kiritish;;
Rotated – kiritilgan burchak yordamchi o’lchamni chiqarish;
Keyin bu tugmachalar ishini aniq misollarda ko’rsatish. Ushbu tugmachalarni ishlatilishini albatta ko’rsatish lozim (funksiya yordamchi funksiyalarning ishlatilishi MAShG’ULOTda ko’rsatiladi).
9-MAShG’ULOT.
1. O’tilgan materiallarni qaytarish;
2. O’lcham qo’yish (O’lchamlar formatini sozlash);
3. Text va Mtext funksiya yordamchi funktsiyani qo’llash ;
4. «Ko’pchiziqlar» funksiyasi (Width yordamchi funksiyasini qo’llash »);
5. Chizmani bosmaga chiqarish.
26.O’LChAM QO’YISh (DAVOMI).
26.1. O’LChAM STILLARINING FORMATINI SOZLASh.
Format/O’lchamlar stillari menyu punkti orqali o’lchamlar formati sozlanadi.
Format/O’lcham stili menyu punktini tanlashda «Menedjer O’lcham Stili» muloqot oynasi chaqiriladi (16- rasm.), u yerda:
- «O’rnatish» tugmachasi yordamida «Stillar» oynachasining ro’yxatidan tanlab olingan o’lcham stilini o’rnatish mumkin;
- «Yaratish» tugmachasi yordamida shaxsiy o’lcham stilini yaratish mumkin;
- «O’zgartirish » tugmachasi yordamida o’rnatilgan o’lcham stilini o’zgartirish mumkin;
- «Yo’qotish» tugmachasi yordamida «Stillar» oynachasining stillar ro’yxatidan ishlatilmaydigan tanlab olingan o’lcham stilini yo’qotish mumkin.
O’lcham stilini o’zgartirish uchun «O’zgartirish» tugmachasisini bosamiz (16-rasm.). Shundan so’ng «O’zgartirish O’lcham Stili» muloqot oynasi chiqariladi (17-rasm.). Muloqot oynasi ko’p necha pog’analardan iborat:
1) «Chiziqlar va strelkalar» ponasi chiziq va strelkani ko’rinishini sozlash uchun mo’ljallangan, ya'ni ranglar, qalinliklar, strelkalarning o’lchovi va uchlari, hamda o’lcham chizig’i va chegarasi va oralig’i sozlanadi.
2) “Tekst” ponasi Tekstni tasvirini sozlash uchun mo’ljallangan, ya'ni tekst stilini sozlash, rangi, balandligi, o’lcham chizig’iga nisbatan tekstni joylashishi, o’lchash chizig’idan siljish va tekstni tekislash.
3) “Moslashtirish” ponasi o’lchov chizig’lariga nisbatan tekstni joylashishini moslashtirish uchun mo’ljallangan.
4) “Asosiy ko’pliklar” ponasi o’lchov ko’pliklarini tanlash va ularning aniqligi uchun mo’ljallangan.
5) «Alternativ ko’plig» ponasi alternativ ko’plig o’lchamiga o’tish uchun mo’ljallangan, ya'ni alternativ ko’pligga o’tish uchun ko’paytiruvchi xajmini tanlash.
6) «Ruxsat etilgan» (joizlik) ponasi ruxsat etishni sozlash uchun mo’ljallangan ya'ni kirgizma uslubini tanlash, aniqligi, nisbatli pozitsiya va balandligini tanlash.
O’LCHAM STILINI SOZLASHDA TAVSIYALAR MOHIYATI
(A4 FORMAT UCHUN):
I. Tekst stilini sozlash.
1. Format/Tekst stili menyu punkti .
2. «Tekst stili »da ochilgan muloqot oynasida (18- rasm):
a) «Shrift ismi» katakchasida shrift «Times New Roman Cyr»ni ko’rsatamiz.
b) «Eni faktori» qo’shimchasida 0.6 miqdorini chiqaramiz;
v) «Burchak qiyaligi» qo’shimchasidagi 15 miqdorini qo’yamiz.
II.O’lchamlar stilini sozlash.
1. Format/O’lchovlar stili menyu punkti;
2. Ochilgan «O’lchov Stilining Menedjeri» muloqot oynasida
(16- rasm.) «O’zgartirish» tugmachasisini bosamiz;
3. Ochilgan “O’lcham stilini o’zgartirish” muloqot oynasida (17- rasm.):
3.1. “Chiziqlar va strelkalar” katakchasida:
a) “Boshidan siljish” katakchasiga 0 ni chiqaramiz;
b) ”Strelka o’lchamlar” katakchasiga S ma'noni chiqaramiz (ruxsat etilgan me'yori (6 … 10).S, S-chiziq qalinligi);
3.2. «Tekst» katakchasida:
a) ”Tekst balandligi” katakchasida 5 qiymatini chiqaramiz (ruhsat etilgan me'yori 2.5; 3.5; 7; 10; 14; 20; 28; 40);
b) “ O’lchov chizig’idan siljish” katakchasida 2 qiymatini chiaramiz (ruxsat etilgan qiymati 2dan … 3 mm);
g) “Tekst tekislash” maydonchasiga «Standart ISO» punktini chiqaramiz .
3.3. «Moslashtirish» qo’shimchasida:
a) «Moslashtirish optsiyalari» maydonchasiga “Tekst” punktni chiqaramiz;
b)”Qo’lda sozlash” maydonchasida “Tekstni qo’lda joylashtirish” punktini chiqaramiz.
g) “Tekstni tekislash” maydonchasida “Standart ISO” punktini chiqaramiz.
4. Agar chizma ma'lum masshtabda bajarilayotgan bo’lsa u holda quyidagi zaruriy qo’shimchalar bajarilishi kerak! «Asosiy ko’pliklar» qo’shimchasida “Masshtab koefitsienti” katakchasida masshtab meyoriga teskari me'yorni chiqarish ya'ni agar chizma 1:2 masshtabda bajarilgan bo’lsa (kichiklashtirish) u holda albatta 2 qiymatini chiqarish zarur bo’ladi.
5. Sozlashning tugaganidan so’ng OK va Yopish tugmachalarini bosamiz.
26.2. YORDAMCHI TEXT VA MTEXT FUNKSIYALARNI QULLASH.
Text – chiziqli o’lchamni qo’yish qiymatini ko’p vaqtda o’zgartirish uchun mo’ljallangan.
Mtext – ko’p vaqtda o’zgartirish qo’yiladigan diametr, burchak gradusi, belgi yoki klaviaturada bo’lmagan boshqa belgilarni ko’p vaqtda o’zgartirish uchun mo’ljallangan.
Izoh. Bu yerda albatta ikkala yordamchi funktsiyalarning ishini namoyish qilish kerak.
1- topshiriq.
«Text» yordamchi funksiyasini qo’llab, pastda berilgan chizmani bajarish.
 |
2- topshiriq.
«Mtext» yordamchi funktsiyasini qo’llab, pastda berilagn topshiriqni bajarish.
 |
27. KO’P CHIZIQLAR CHIZMACHILIGI.
- «Ko’p
chiziqli» tugmachasi
Rasm paneli. Ko’pchiziq tugmachasi yoki chizmachilikG' Ko’pchiziq menyu punkti.
«Ko’pchiziqli» funksiyasi AutoCAD funksiyalar ichida hammasidan ham murakkab va qiziqarlidir. U ko’p turlicha mohiyatli yordamchi funktsiya o’z ichiga olgan:
Arc (yoy) –ko’pchiziqli yoylarni chizish;
Close (Ko’piktirish)– ko’pchiqning va oxirgi nuqtalarini ko’piktirish;
Halfwidth (Yarim qallinlik) – ko’pchiziqga ikki marta ko’p qallinlik berish;
Length (Uzunnlik) – ko’pchiziqlarni oldingi kesimning yo’nalishi va uzunligi bo’yicha chizish;
Undo (Bekor qilish) – oxirgi harakatni bekor qilish;
Width (Qalinlik) – ko’p chiziqli qalinligini berish.
Afsuski, vaqt yetmaganligi uchun biz hamma yordamchi funksiyalarning, ishlashini sinab namoyish qila olmaymiz. Faqatgina «Width» yordamchi funksiyasini o’rganishni tavsiya etamiz.
Misol
Uzunligi 50, bosh qalinligi 0.0 va oxiri 2.0 kesmani chizing
1. Command: _pline
2. Specify start point: sichqoncha bilan ko’rsatamiz
3. Specify next point or [Arc/Close/Halfwidth/Length/Undo/Width]: W Enter
4. Specify starting width <0.00>: 0 Enter
5. Specify ending width <0.00>: 2 Enter
6. Specify next point or [Arc/Close/Halfwidth/Length/Undo/Width]: @50,0 Enter
Muloqot o’zbek tilida.
1. Komanda: _ko’p chiziqlar
2. Bosh nuqtani ko’rsating:
3. Keyingi nuqtani ko’rsating yoki [Yoy/Yopish/Yarim qalinlik/Uzunlik/O’chirish/Qalinlik]: W Enter
4. Boshidagi qalinlikni ko’rsating: <0.00>: 0 Enter
5. Oxirgi qalinlikni ko’rsating: <0.00>: 2 Enter
6. Keyingi nuqtani ko’rsating yoki [Yoy/Yopish/Yarim qalinlik/Uzunlik/O’chirish/Qalinlik]: @50,0 Enter
3- topshiriq.
«Width» yordamchi funksiyani qo’llab, bosh nuqtasi qalinligi 0.0 va oxirgi nuqta 10 100ga teng bo’lgan kesma uzunligini chizish.
 |
28. ChIZMANI BOSMAGA ChIQARISh.
AutoCAD-2000 funksiyalar qiziqarligigidan biri bu bosma funksiyasidir .
Biz faqatgina chizmani qog’ozda chiqarishning bita algoritmini ko’rib chiqishni tavsiya etamiz, chunki ushbu kursni talaba o’rganish moboynida qolgan variantlar ehtimol ishlatilmasligi mumkin.
Demak, chizmani qog’oz (bosma)ga chiqarish jarayoni “Bosma” tugmachasi orqali boshlanadi yoki Fayl/Bosma menyu punkt.
Shunda “Chizma chiqarish” muloqot oynasi chiqadi (19- rasm.) u yerda :
1) “Chiqarishning tuzilishi” qo’shimchasida:
a) “Chizma qurish konfiguratsiya” maydonchasining “Nomi” katakchasida shu paytda ulangan printer turi o’rnatiladi;
2) “Chizma parametrlari” qo’shimchasida:
a) «Qog’oz formati» katakchasiga qog’ozning o’lchamlari (misol uchun A4) ko’rsatilvadi.
b) «Chizma orientiri (yo’nalishi, mo’ljali)» maydonchasiga mo’ljallangan (kitobli yoki albomli) o’rnatiladi;
v) «Oyna» tugmachasi yordamida sichqoncha orqali chizmani bosmadan chiqarish joyi ko’rsatiladi.
g)«To’liq ko’rish» tugmachasi yordamida oldindan chizmani qog’ozda joylashishi va qanaqaligini ko’rish mumkin.
d) “Siljish” maydonchasiga mazmunni bergach, chizmani qog’ozga nisbatan shakllantirish mumkin;
e) «Chizma masshtabi» maydonchasida qog’ozga chizma chiqarish masshtabini o’rnatish mumkin.
 |
19-rasm. «Chizmani chiqarish» muloqot oynasi.
A4 FORMATLI CHIZMANI QOG’OZGA CHIQARISH ALGORITMI.
1. «Bosma» tugmachasiga bosamiz yoki Fayl/Bosma menyu punkti.
2. «Chiqarish tuzilishi» qo’shimchasida, «Nomi» katakchasiga ayni paytda kompyuterga ulangan printerning turi quyiladi;
3. «Chizma parametrlari» ponasiga o’tamiz va «Qog’oz formati» katakchasiga format A4ni o’rnatamiz;
4. «Chizmani orientirlash» maydonchasiga (Kitobli) yo’nalishni ko’rsatamiz.
5. «Oyna» tugmachasini bosib, sichqoncha bilan bosmadan chiqadigan chizmaning joyini ko’rsatamiz.
6. Keyinchalik, «To’liq ko’rish» tugmachasiga bosib natijani ko’ramiz va agar natija qoniqarli bo’lsa, OK tugmachasini bosamiz;
7. Agar chizma chegaralari ko’p necha siljigan bo’lsa, «Boshidan siljitish» katakchasi yordamida qo’shimcha korrektirlash kerak va har gal «To’liq ko’rish» tugmachasi orqali natijani ko’rish lozim.
8. Sozlashdan keyin OK tugmachasini bosamiz.
Keyinchalik albatta qog’ozga chizmani chiqarilishi jarayonini namoyish qilish kerak.
10-MAShG’ULOT.
1. Ikkinchi oraliq nazoratni baholashni o’tkazish.
2-ORALIQ NAZORAT.
Pastda ko’rsatilgan chizmani chizish. Berilgan ikki proektsiya orqali proektsiyaning uchinchini proektsiyasini qurish masalasini yechish, «Ish stoli» direktoriyasida chizmani saqlash.
Chizmani qatlamlarda bajarish, masalan:
4) «Kontur» qatlami: qatlam qalinligi-1 mm, rangi–ko’k; chiziq turi– Continuous (uzluksiz);
5) «O’qlar» qatlami: qatlam qalinligi – 0,25 mm, rangi – qizil; chiziq turi– «DASHDOT».
6) «Shtrixli» qatlami: qatlam qalinligi–0,25 mm, rangi– qizil; chiziq turi– «DASHED2».
7) «O’lchamlar» qatlami: qatlam qalinligi – 0,3 mm, rangi– yashil; chiziq turi– Continuous (ingichka uzluksiz).
Mashg’ulotni 70 daqiqada bajarish kerak.
 |
1-Izoh. Zaruriyat tug’ilsa, 1- ilovadan xohlagan variantni o’qituvchi orqali olishingiz mumkin.
2-Izoh.
11 … 18-MAShG’ULOTlar berilgan kurs bo’yicha shaxsiy ishlarni bajarish uchun atalgan. Uqituvchi nazorati ostida talabalar MAShG’ULOTlarda ishlarni mustaqil bajarishadi.
Keyinchalik 4 ta laboratoriya ishlari namunalari keltirilgan (2-ilova).
1- ILOVA
¹1 NAZORAT IShLARI VARIANTLARI
|
1 Variant |
2 Variant |
|
|
|
|
3 Variant |
4 Variant |
|
|
|
|
5 variant |
6 variant |
|
|
|
|
7 variant |
8 variant |
|
|
|
¹2 NAZORAT IShLARI VARIANTLARI
|
1 variant |
2 variant |
|
|
|
|
3 variant |
4 variant |
|
|
|
|
5 variant |
6 variant |
|
|
|
|
7 variant |
8 variant |
|
|
|
2-ILOVA
CHIZMALARNI RASMIYLASHTIRISHDAGI UMUMIY SAVOLLAR
Chizmalar to’g’ri bajarilgan va yaxshi texnikaviy rasmiylashtirilgan bo’lishi kerak.
Chizmalarni to’g’ri bajarish deganda, maqsadga yo’naltirilgan va standart hollari to’g’ri qo’llangan, ularga muayyan konstruktiv va texnologik talablar yetkazilgan, hamda chizmalarda bular albatta aks ettirilgan bo’lishi kerak.
Grafikaviy tartib, aniqlik va hamma chiziqlar standartlarga mosligi, shartli belgilashlar va chizma yozuvlari rasmiylashtirish texnikasi, deb tushuniladi.
Chizmaning to’g’riligi va uning yaxshi texnikaviy rasmiylashtirilganligi katta axamiyatga ega, chunki tegishli xatolar, noaniq chiziqlar va shartli belgilari, shuningdek noaniq yozuvlar chizmaning mazmunini tushunmaslik va buzilishlarni keltirib chiqaradi va oqibatda sifatsiz narsalar hamda og’ir avariyalar kelib chiqishiga olib keladi.
ASOSIY YOZUV.
Chizmalar va boshqa ishlab chiqarish xujjatlarida GOST 2.104-68 asosiy yozuv qabul qilingan bo’lib (1-rasm), u chizma maydonining pastki o’ng burchagiga joylashtiriladi .
Asosiy yozuvni to’ldirish namunasi 2-rasmda keltirilgan.
1-rasm. Asosiy yozuv.
2-rasm. Asosiy yozuvni to’ldirish namunasi.
Shifr KG.3.18.00 –quyidagilarni bildiradi:
KG – Kompyuter grafika;
3 – grafikaviy laboratoriya ishining raqami;
18 – variant raqami;
00 –buyumning raqami(ushbu kurs sharoitida hamma vaqt 00).
ASOSIY YOZUVNI RASMIYLASHTIRISHIDAGI TALABLAR.
1) Asosiy yozuv alohida faylda blok ko’rinishida bajariladi;
2) Asosiy chiziqlarni qalinlashtirish 1 mm;
3) Times New Roman Cyr asosiy yozuvni to’ldirish shrifti.
1-KURS ISHI.
Titul varag’ini chizish
1.1. ISHNING MAQSADI.
AutoCAD 2000 grafikaviy tizimida tekst va bog’lanish ishlarini o’zlashtirishdir.
Kurs ishiga titul varag’ini chizish va A4 formatga uni qog’ozga tushirish.
1.2. 1- KURS ISHIGA TALABLAR .
1-kurs ishidagi qo’yiladigan talablar:
1) A4 formatli varaq;
2) Times New Roman Cyr shriftida tekst bajariladi;
2) Qalinlashtirish qalinligi 1 mm;
3) A4 formatli qog’ozga chizma tushiriladi.
1.3. TITUL VARAG’INI BAJARILISh NAMUNASI
 |
2- KURS IShI .
Tutashmalarni qurish
2.1. ISH MAQSADI.
AutoCAD 2004 GRAFIKAVIY TIZIMIDA tutashmalar qurishni o’rganish.
2.2. TUTASHMALAR TO’G’RISIDA UMUMIY MA'LUMOTLAR.
Chizmalarda ko’p detallar yuzasining biridan ikkinchisiga silliq o’tadigan chiziqlar bilan ko’rsatiladi. Silliq o’tishlar detallarning konstruktiv xususiyatlari bilan aniqlanadi, ya'ni ularning texnologik bajarilishi, funksional belgilanishi, estetik talablari va boshqalar.
Tutashma deb ko’p chiziqdan ikkinchi chiziqqa silliq o’tishiga aytiladi.
Tutashmalarni qurishda tutashma nuqtalarini topish uchun yoy markazi va tutashma radiusini aniqlash kerak. Ushbu elementlarda bittasi yoki ikkitasi berilishi mumkin.
2.3. 2- KURS ISHIGA TALABLAR.
2 kurs ishi talablariga quyidagilar kiradi:
I. Chizma to’rtta qatlamda quriladi, asosan:
1) "Detal" qatlami:
a) Qatlam nomi – «Detal»
b) Qatlam rangi -ko’k;
v) Chiziqlar qalinligi - 1,0;
g) Chiziqlar turi - continuous.
2) "O’qlar" qatlami
a) Qatlam nomi-O’qlar;
b) Qatlam rangi -sariq;
v) Chiziqlar qalinligi - 0,25;
g) Chiziqlar turi- Dashdot.
3) "O’lchamlar" qatlami
a) Qatlam nomi- “ O’lchamlar”;
b) Qatlam rangi -yashil;
v) Chiziqlar qalinligi- 0,25;
g) Chiziqlar turi - continuous.
4) "Shtrixovka" qatlami
a) Qatlam nomi- Shtrixovka;
b) Qatlam rangi-oq;
v) Chiziqlar qalinligi- 0,25;
g) Chiziqlar turi -continuous.
II. Blok ko’rinishida burchak shtampi faylga importlanadi (yuboriladi).
III. Chizma A4 formati qog’ozga chiqariladi.
2.4.BAJARILGAN TOPSHIRIQ NAMUNASI.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:
1.Ðîìàíû÷åâ Å.Ò., Òðîøèíà Ò.Þ. Òð¸õìåðíîå ìîäåëèðîâàíèå â AutoCad-14 Ì.: èçä. ÄÌÊ, Ìîñêâà, 1999
2. Êóðñ ëåêöèé ïî AutoCAD 2000Ru. A.Aõìåäáåêîâ, A. Âàðîíè÷, M.Ìèðçàåâ.
3.Êàíãëèåâ Ø.Ò., Aõìåäáåêîâ À., Ñóëòàíîâ Õ.Á., Ìèðçàåâ Í.Ý
Ïðàêòè÷åñêèå çàíÿòèÿ ïî êóðñó «Èíæåíåðíàÿ ãðàôèêà» ñ èñïîëüçîâàíèåì ñèñòåìû AutoCAD -2000Ru.Òàøêåíò. ÒÓÈÒ, 2004
« Kompyuter grafika»si fanidan
Auto CAD-2004Ru tizimidan
foydalanilgan xoldagi amaliy
mashg’ulotlar
«Muxandislik va kompyuter
grafika» kafedrasi majlisida
ko’rib chiqilagan (2006-yil
7-mart 10-majlis bayoni)
va nashrga tavsiya etilgan.
Tuzuvchilar: dos. Sh.T.Kangliyev.,
k.o’. M.A.Samidova.,
k’o’. M.A.Tillayeva.,
ass. ss N.S.Yunusov.,
Mas’ul muharrir: N.M. Mambetov
Muharrir: Q. Parpiyeva
2.5. 2-KURS ISHINI TOPSHIRIQLAR VARIANTLARI
|
2-jadval |
|
|
1- variant |
2- variant |
|
|
|
|
3- variant |
4- variant |
|
|
|
|
5-variant |
6-variant |
|
|
|
|
7-variant |
8-variant |
|
|
|
|
9-variant |
10-variant |
|
|
|
|
11-variant |
12-variant |
|
|
|
|
13-variant |
14-variant |
|
|
|
|
15-variant |
16-variant |
|
|
|
|
17-variant |
18-variant |
|
|
|
|
|
20-variant |
|
|
|
|
21-variant |
22-variant |
|
|
|
|
|
24-variant |
|
|
|
|
|
26-variant |
|
|
|
|
|
28-variant |
|
|
|
|
|
30-variant |
|
|
|
3-KURS ISHI .
BERILGAN IKKI PROYEKSIYASI ASOSIDA QURILGAN UCH PROYEKSIYALI KOMPLEKS CHIZMA
3.1. ISh MAQSADI
AutoCAD 2004 grafikaviy tizim berilgan ikki proektsiya bo’yicha uchta proektsiyadan hosil bo’lgan kompleks chizmani ko’rish, ulcham qo’yish va A3 format qog’oziga uni tushurish.
3.2. PROEKSION CHIZMACHILIGIDAN UMUMIY MA'LUMOT.
Buyumni ko’z oldiga keltirish uning formasini o’rganishdan boshlanadi. Buyumni yuzalar bilan chegaralangan formasi aniqlanadi, chizmada yuza formani berish-bu degani nuqtalar va chiziqlarni yig’indisidan muxandislik amaliyotida geometrig figurani tekislikda ko’rsatish uchun ortogonal proektsiya usuli qo’llanadi.
KO’RINISh– bu jism ko’zatuvchiga qaratilgan ko’ringan yuzasini ko’rsatishdir.
Agar chizma tushunarli bo’lishi uchun ko’rinishida shtrix chiziqlar jismni ko’rinmas kontur bilan chizish ruxsat beriladi u holda ko’rinishlar soni kamayadi. Har bir ob'ektni kamroq ko’rinishlar bilan taklif qilish kerak ( 3.1-rasm).
 |
3.1-rasm Uchta proektsiyadan hosil bo’lgan kompleks chizma .
KESIM –bu jismni xayolan bitta yoki bir nechta tekisliklari bilan kesganda hosil bo’lgan figurani aks ettirish. Kesimda faqatgina kesuvchi tekislikka bevosita tegishli holati ko’rsatiladi. Chizmada detallniing ayrim elementlarini konstruktiv xususiyatlarini oydinlashtirish uchun kesim qo’llaniladi.
3.2-a rasmda shtrix chiziqlari qo’llanilishiga qaramay, detalning formasini aniqlash mumkin emas. Avvalo bu uylgan I i II ga tegishlidir. Detalning formasi to’g’risida bir hil baho imkonini ko’rsatilgan qirqimlarda kesim orqali berish kerak, kesim tipi A – A, B – B va boshqa yozuvlar bilan ko’zatiladi. Ushbu chizmada (3.2-b rasm). qabul qilingan harflar belgisining shrift o’lchamlarini o’lchash qo’yilgan sonlaridan ikki marta katta bo’lishi kerak .
QIRQIMDA kesimdan farqli faqatgina kesuvchi
tekislikda hosil bo’lgan holati emas, balki uning orqa xolatlarini ko’rsatishdir.
Shunday qilib, (3.3-a rasm). qirqimni hosil qilish uchun ko’zatuvchi va
kesuvchi tekislik orasidagi detalning yarmi xayolan olib tashlanadi, demak,
kesim bu yarim qirqimdir. Chizmada qirqim bajarishdan avval shtrix chiziqlari
bilan ko’rsatilgan ichki kontur chiziqlari qirqimda ko’rinadigan bo’lib, asosiy
uzluksiz chiziq bilan chiziladi. Qirqimlarni boshqa ko’rinishlari bilan
birgalikda proektsion bog’lanishni saqlab ko’rsatish mumkin
(3.3-b rasm).
 |
3.3. 3-KURS ISHIGA TALABLAR.
3-kurs ishiga talablarga quyidagilar kiradi:
I. Chizma to’rtta qatlamda quriladi, ya’ni:
1) "Detal" qatlami:
a) Qatlam nomi- «Detal»;
b) Qatlam rangi- ko’k;
v) Chiziq qalinligi-1,0;
g) Chiziq turi - continuous.
2) "Osevo'e"(o’qlar) qatlami
a) Qatlam nomi - Osevo'e(o’qlar);
b) Qatlam rangi - sariq;
v) Chiziq qalinligi - 0,25;
g) Chiziq turi - Dashdot.
3) "Nevidimo'e"(ko’rinmas) qatlami
a) Qatlam nomi - Nevidimo'e;
b) Qatlam rangi - sariq;
v) Chiziq qalinligi - 0,25;
g) Chiziq turi - Dashed.
4) “ O’lchamlar” qatlami
a) Qatlam nomi - Razmero';
b) Qatlam rangi - yashil;
v) Chiziq qalinligi - 0,25;
g) Chiziq turi - continuous.
5) "Shtrixovka" qatlami
a) Qatlam nomi - Shtrixovka;
b) Qatlam rangi - oq;
v) Chiziq qalinligi - 0,25;
g) Chiziq turi - continuous.
II. Asosiy yozuv faylga blok xolatida import qilinadi.
III. Chizma A4 qog’oz formatiga chiqariladi.
3.4. TOPSHIRIQ
BAJARISH NAMUNASI.
|
1-variant |
2-variant |
|
|
|
|
3-variant |
4-variant |
|
|
|
|
5-variant |
6-variant |
|
|
|
|
7-variant |
8-variant |
|
|
|
|
9-variant |
10-variant |
|
|
|
|
11-variant |
12-variant |
|
|
|
|
13-variant |
14-variant |
|
|
|
|
15-variant |
16-variant |
|
|
|
