ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ВА КОММУНИКАЦИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВАЗИРЛИГИ МУХАММАД АЛ̶ ХОРАЗМИЙ НОМИДАГИ ТОШКЕНТ АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАР УНИВЕРСИТЕТИ
“МИЛЛИЙ ҒОЯ: АСОСИЙ ТАМОЙИЛ ВА ТУШУНЧАЛАР” ФАНИДАН УСЛУБИЙ ҚЎЛЛАНМА
ТАРҚАТМА МАТЕРИАЛЛАР ВА СХЕМАЛАР АСОСИДА
ТОШКЕНТ - 2017
Муаллиф: А.Р.Хамдамова. “Миллий ғоя: асосий тамойил ва тушунчалар фанидан услубий қўлланма тарқатма материаллар ва схемалар асосида”. –Тошкент: ТАТУ. 2017. - 68 б.
Ушбу қўлланма барча йўналишлардаги бакалавриат ва махсус факультет талабаларига мўлжалланган бўлиб, ундан маърузани ўзлаштириш ҳамда амалий машғулотларда ижодий фойдаланиш мумкин. Шунингдек, мазкур қўлланма фанга доир мавзуларни тўлиқ қамраб олган бўлиб 18 соатлик семинар машғулотларида талаба ёшлар ўзлари ижодий ёндошиб, ҳар бир мавзу бўйича
дунёқарашини шакллантириш, мустақил фикрлаш эвазига мамлакатимизда содир бўлаётган ғоявий ва мафкуравий соҳадаги ўзгаришларни таҳлил қилиш имкониятига эга бўлади. Зеро, ҳозирги давр огоҳликни ва ҳушёрликни тақозо этади. Бугунги кунда дунёнинг мафкуравий манзараси тоборо шиддатлашиб бораётганлиги учун ҳар бир инсондан мафкуравий иммунитетни шакллантиришни талаб этади. Мазкур қўлланмадан барча қизиқувчилар фойдаланиши мумкин.
Мухаммад ал - Хоразмий номидаги
Тошкент ахборот технологиялар университети. 2017 й.
КИРИШ
Бугунги кун талабларидан келиб чиққан ҳолда таълим тизимини такомиллаштириш ва интерфаол усулларни амалиётга татбиқ этиш орқали талабалар билимини, уларнинг сифат кўрсатгичларини босқичма-босқич ошириб бориш долзарб аҳамият касб этади. Ушбу масалани кенгроқ ёритиш мақсадида фанда белгиланган мавзуларни схемалар асосида талабага етказиш зарурияти муҳим ҳисобланади.
Бу услубий қўлланма талабаларда “Миллий ғоя: асосий тушунча ва тамойиллар” фанини ўзлаштириш жараёнига яқиндан ёрдам беради. Бу схемалардан амалий машғулотлар жараёнида интерфаол усуллар орқали фойдаланиш, фанни ўзлаштириш, шунингдек, талабаларнинг ўзлари мустақил ишлашлари ҳамда мавзуларни тўлақонли тушуниб олиш имкониятини беради.
Услубий қўлланма машғулотларни иннавацион ёндашув ёрдамида кичик гуруҳларга бўлинган ҳолда олиб боришга мўлжалланган. Услубий қўлланмада амалий машҳулотларни олиб боришнинг методологик жиҳатларига эътибор қаратилган. Бу эса талабалар билимини мустаҳкамлаш, фанни ўзлаштириш ҳамда мустақил фикрлаш малакасини шакллантиради.
1.1-чизма
Ўқув фанининг предмети
|
Миллий истиқлол ғоясининг тарихий |
|
Ўрганиладиган тушунча ва мавзулар |
|
Ўрганиладиган асосий ғоялар |
|
|
|
|
|
|
|
илдизларини ўрганиш |
|
«Fоя» тушунчаси, унинг шакллари |
|
Юрт тинчлиги |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Миллий истиқлол ғоясининг яхлит |
|
«Мафкура» тушунчаси, унинг шакллари |
|
Ватан равнақи |
|
таълимот сифатидаги |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
хусусиятларини билиб олиш |
|
Инсоният тарихи - ғоялар тарихидир |
|
Халқ фаровонлиги |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Озод ва обод Ватан, |
|
Ҳозирги замонда инсон онги ва қалби учун |
|
Комил инсон |
|
эркин ва фаровон |
|
кураш |
|
|
|
стратегик мақсад- |
|
|
|
|
|
ларини ва ўзига хос тамойилларини |
|
Ўзбекистон тараққиёти ва мафкуравий |
|
Ижтимоий ҳамкорлик |
|
ўрганиш |
|
муаммолар |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Миллий истиқлол |
|
Миллатлараро |
|
Миллий истиқлол ғоясини халқимиз |
|
ғоясининг моҳияти ва мазмуни |
|
тотувлик |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
воситалари, усул ва йўлларини ўрганиш |
|
Миллий истиқлол ғоя- сининг асосий тамо-йиллари мақсад ва |
|
Диний бағрикенглик |
|
|
|
вазифалари |
|
|
1.2-чизма 
Миллий истиқлол мафкурасининг вазифалари
|
Мустақил дунёқараш ва эркин тафаккурни шакллантириш |
|
Эркин фикрли, сиёсий фаол инсонни тарбиялаш |
|
Умуммиллий бирлик муҳитини яратиш |
|
|
|
|
|
|
|
Миллий ўзликни англаш |
|
Тарихий хотирага садоқат |
|
Миллий қадриятларни ривожлантириш |
|
|
|
|
|
|
|
Кўп миллатли халқимиз онгида «Ўзбекистон - ягона Ватан» туйғусини шакллантириш |
|
Миллий табиатимизга хос бунёдкор фазилатларни ривожлантириш |
|
Миллий ифтихор ва ғурурни тарбиялаш |
1.3-чизма
Фаннинг мақсад ва вазифалари
 |
Ўқув фанининг мақсади - миллий истиқлол
ғоясининг асосий тушунча ва тамойилларини
ёш авлод қалби ва онгига сингдириш
 |
Ўқув фанининг асосий вазифалари
|
Ёш авлодни Ватан равнақи, юрт тинчлиги, халқ фаровонлиги каби олижаноб ғоялар руҳида тарбиялаш |
|
Миллий истиқлол ғоясининг Ўзбекистон тараққиёти ва мустақилликни мустаҳкам-лашнинг мафкуравий тамо-йиллари тўғрисидаги яхлит назария эканини тушунтириш |
|
|
|
|
|
|
|
Ўсиб-униб келаётган ёш авлод қалби ва онгида мафкуравий иммунитет асосларини шакллантириш |
|
|
|
|
|
Ёшларни ижтимоий ҳамкорлик, миллатлараро тотувлик, диний бағрикенглик ғоялари руҳида камол топтириш |
|
Ёшларни жамиятимизга ёт ва бегона, бузғунчи ва зарарли ояларга қарши курашишга ўргатиш, уларда огоҳлик ва ҳушёрлик кўникмаларини ҳосил қилиш |
1.4-чизма
|
Билиш |
|
Тарбийвий |
|
Регулятив |
|
Коммуникатив |
 |
Миллий Fоянинг функцияси
|
Норматив қадриятли |
|
Сафарбар этиш, йўналтириш |
|
Ҳимоя |
|
Fоявий Бандлик |
1.5-чизма
 |
Фанни ўқитишда алоҳида аҳамият бериш
лозим бўлган
жиҳатлар
|
Машғулотларни олиб боришда талабаларнинг ёши, тафаккури, дунёқараши ва қизиқишларини ҳисобга олиш |
|
Таълим-тарбиянинг илғор, таъсирчан воситаларидан, замонавий ўқитиш технологияси имкониятларидан кенг фойдаланиш |
|
|
|
|
|
|
|
Айрим тушунчаларни ҳаддан зиёд соддалаштиришга, таълимнинг эскича услубларини қўллаш натижасида фаннинг қадр-сизланишига йўл қўймаслик |
|
|
|
|
|
|
|
Ўқитувчи ва тингловчилар ўртасида ўзаро ҳамфикрлик муҳитини шакллантириш |
|
|
|
|
|
|
|
Мавзунинг тушунча ва тамойилларини шарҳлашда ҳётий мисоллар, бугунги дунёда рўй бераётган воқеалар таҳлилидан, матбуот материалларидан кенг фойдаланиш |
2.1-чизма
М а ф к у р а
Муайян ижтимоий гуруҳ, ижтимоий қатлам, миллат, давлат,
халқ ва жамиятнинг эҳтиёжлари, мақсад-муддаолари, манфаатлари, орзу-интилишлари ҳамда уларни амалга ошириш тамойилларини ўзида мужассамлаган ғоялар тизимидир
|
Фалсафий илдизлар |
|
Дунёвий илдизлар |
|
Диний илдизлар |
|
|
|
|
|
|
|
ғарб фалсафаси, шарқ фалсафаси, ҳозирги замон фалсафасининг йўналишлари |
|
илмий-маърифий, сиёсий, иқтисодий, ижтимоий, маданий муносабатлар |
|
Авесто, Таврот, Инжил, Қуръон |
|
Дунёвий жамият мафкураси «дунёвийлик - даҳрийлик эмас» тушунчаси асосида ривожланади |
|
Дунёвий ва диний ғоялар бир-бирини бойитиб борган шароитда тараққиёт юксак босқичга кўтарилади |
|
|
|
|
|
Амалиёт фалсафаси деб тан олин-ган прагматизм, ҳаёт фалсафаси бўлган экзистенциализм дунёвий ва диний ғоялардан озиқланган таълимотдир |
|
Илм-фан ва маданият борасидаги ютуқлардан оқилона фойдаланиш учун ҳам жамиятга соғлом ғоя, соғлом мафкура керак |
2.2-чизма
 |
Fоянинг фалсафий
талқини
 |
Fоя воқелик ва ҳаёт таъсирида вужудга келадиган, уни акс
эттириш асосида шаклланадиган дунёни билишнинг ўзига
хос шаклларидан биридир. У шахс, жамият, ижтимоий
гуруҳ, партия ва бошқаларнинг муайян мақсадларини
ифодалайди, уларни бу йўлда бирлаштиради, уюштиради,
фаолиятга ундайди, сафарбар қилади.
 |
Fоя - ижтимоий фикр сифатида шаклланади.
Fоя - муайян тарзда намоён бўлади.
Fоя - бирон-бир мақсадни ифодалайди.
Fоя - амалий ҳаракатга ундайди.
Fоя - муайян мафкуранинг асоси бўлади.
2.3-чизма
 |
|
|
|
Дунёни билишнинг муайян босқичи ва ўзига хос шакли |
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
Муайян мақсад сари сафарбар этиши |
|
Ҳаётий ва илмий далилларга асосланиш |
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
боғлиқлиги |
|
Fоянинг намоён бўлиш хусусият- лари |
|
Ижтимоий воқеликнинг инъикоси |
||||||||||
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
Муайян мафкура учун асос бўлиши |
|
Бирон-бир фаразни ифодалаш |
|
||||||||||
2.4-чизма.
 |
Fоя ва мафкура тушунчаларининг
фалсафий шакллари ва
кўринишлари
|
Монизм - оламнинг асоси ягона, битта дея таълим берувчи йўналиш |
|
Плюрализм - оламнинг асосида кўп нарсалар ётиши ҳақидаги ғояларни илгари сурувчи таълимот |
|
|
|
|
|
Дуализм - оламнинг ибтидоси ҳам руҳий илоҳий, ҳам моддий асосга эгалиги ҳақидаги таълимот |
|
Идеализм - олам ва одамнинг яралиши, яшаши, ривожланиш хусусиятлари, борлиқ ҳамда йўқлик масалаларида руҳий тамойилларни мутлоқлаштириш |
|
|
|
|
|
Материализм - олам ва одам, борлиқнинг яшаши, ривожланиши масалаларида модда (материя), унинг хоссаларини мутлақлаштириш |
|
Теизм - илоҳийликни мутлақлаштириш
Атеизм - даҳрийликни мутлақлаштири |
 |
Миллий ғоя - инсон ва жамият ҳаётига маъно-мазмун бахш
этадиган, уни эзгу мақсад сари етаклайдиган, янгича дунёқараш ва
эътиқод асосларини шакллантирадиган фикрлар мажмуидир.
2.5-чизма
Ҳар қандай мафкура муайян ғояга ишонтириш, уюштириш, сафарбар этиш, маънавий-руҳий рағбатлантириш, ғоявий тарбиялаш, ғоявий иммунитетни
ҳосил қилиш, ҳаракат дастури бўлиш каби асосий вазифаларни бажара
олсагина, амалий самара бериши мумкин.
|
Дунёқарашни шакллантириш |
|
Уюштириш |
|
Сафарбар этиш |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Маънавий рағбатлантириш |
|
|
|
Мафкуранинг асосий вазифалари |
|
|
|
|
|
|
|
Фаолият мезони бўлиш |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Эътиқодни шакллантириш |
|
Fоявий тарбиялаш |
2.6-чизма
 |
Аслида, менинг назаримда, одамнинг қалбида иккита куч -
бунёдкорлик ва вайронкорлик ҳамиша ўзаро курашади.
Ислом Каримов.
 |
 |
|
|
Бунёдкор мафкуралар |
Вайронкор мафкуралар |
|
||||||
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
Регрессив |
||||||
|
|
Мафкуранинг |
|
|||||||
|
(эркин) |
инсон ва жамиятга |
Мустабид (тоталитар) |
|||||||
|
хусусиятларига |
|||||||||
|
(эволюцион) |
кўра намоён бўлиш шакллари |
Инқилобий (революцион) |
|||||||
|
|
|
|
|
||||||
|
(амалий) |
|
|
Утопик (ҳаёлий) |
||||||
|
|
|
|
|
||||||
|
|
Ижобий натижа берадиган мафкуралар |
Салбий натижа берадиган мафкуралар |
|
||||||
2.7-чизма.
Яккаҳокимликка интилган, мутлақ ҳақиқатни даъво қиладиган мафкуранинг истиқболи йўқ. Чунки у яккаҳокимлик ўрнатиш баробарида ўзини бойитиб борадиган манба - фикрлар ранг-баранглиги ва қарашлар хилма-хиллигидан узулиб қолади. Муайян гуруҳ ёки партия ғоялари ҳукмрон мафкурага айланса, ҳурфикрлик, виждон эркинлиги ва қарашлар хилма-хиллиги чекланади, мутлақ ҳақиқатга эгалик даъвоси, мустабидлик тамойиллари кучаяди.
 |
Анархизм
(грек. Бебошлик,
ҳокимиятсизлик)
 |
|||||
 |
 |
||||
|
(итал. Реакцион ирқчилик сиёсий оқим) |
|
Тоталитаризм (марказлашган, шахс эркинлигини бостириш) |
|
|||||||
|
|
|
|
|
||||||||
|
(объектив тараққиёт қонунларини рад этувчи) |
Fоя ва мафкуралар мутлақлашуви- |
Терроризм (куч ишлатиш, қўрқитиш) |
|
||||||||
|
|
нинг оқи- |
Большевизм |
|
||||||||
|
(кескин фикр, чора) |
батлари
|
(кўпчилик, инқилобийлик) Меньшевизм (озчилик, реформизм) |
|||||||||
|
|
|
|
|
||||||||
|
(ирқий айирмачилик) |
|
Догматизм (эскирган, қотиб қолган назария) |
|
||||||||
|
|
|
|
|
||||||||
|
(«соф» исломни тиклаш) |
|
Субъективизм (шахсий фикр, бир томонлама) |
|
|||||||
Фатализм
(тақдирга тан бериш,
диний қараш)
2.8-чизма.
Бунёдкор ғоялар
|
|
|
Мустақиллик |
|
|
|
|
|
Тинчлик |
|
Адолат |
|
|
|
|
|
Тенглик |
|
Ҳамкорлик |
|
|
|
|
|
|
|
Бирдамлик |
|
|
|
|
|
Ҳурфикрлик |
|
Маърифатпарварлик |
|
|
|
|
|
Бағрикенглик |
|
Халқпарварлик |
|
|
|
|
|
Ватанпарварлик |
|
Инсонпарварлик |
 |
Бунёдкор ғоялар тараққиётга хизмат қилади,
жамият ва инсонни эзгуликка ундайди.
2.9-чизма
Инсоният тарихи Fоялар тарихидир
 |
Fоя - инсон тафаккури
маҳсули
 |
 |
|
|
|
Вайронкор ғоялар |
|
|
|
|
|
халқпарварлик, тинчлик, озодлик, ҳурфикрлилик, дўстлик, биродарлик, тенглик, бағрикенглик, тараққиёт ва ҳ.к. |
|
ақидапарастлик, диний фанатизм, терроризм, босқинчилик, фашизм, шовинизм, жаҳолатпарастлик, большевизм ва ҳ.к. |
2.10-чизма 
Мафкуранинг мақсадлари
 |
|
|
муайян ғояга ишонтириш |
|
маънавий-руҳий рағбатлантириш |
|
|
|
|
|
уюштириш |
|
ғоявий тарбиялаш |
|
|
|
|
|
этиш |
|
ғоявий иммунитетни шакллантириш |
|
|
|
|
|
|
|
ҳаракат дастури бўлиш |
2.11-чизма.
Вайронкор
ғоялар
|
|
|
Босқинчилик |
|
|
|
|
|
Террорчилик |
|
Ақидапарастлик |
|
|
|
|
|
Жаҳолатпарастлик |
|
Ирқчилик |
|
|
|
|
|
Миллатчилик |
|
Маҳаллийчилик |
|
|
|
|
|
Ватансизлик |
|
Ёвузлик |
|
|
|
|
Вайронкор ғоялар жамият, халқ ва давлат-
ларнинг таназзулига сабаб бўлади, ғайри-
инсоний мақсадларга хизмат қилади.
3.1-чизма.
 |
Ҳозирги замонда инсон қалби ва онги учун
курашнинг намоён бўлиш хусусиятлари
|
Бугунги дунёнинг мафкуравий манзараси ўзгариб бормоқда |
|
Мафкуравий жараёнларнинг глобаллашуви рўй бермоқда |
|
|
|
|
|
Жаҳон майдонларини мафкуравий жиҳатдан бўлиб олишга уринишлар кучаймоқда |
|
Кўп қутбли дунёнинг мафкуравий тизими тўла барқарорлашмагани аниқ бўлиб бормоқда |
|
|
|
|
|
Геополитик мақсадлар ва мафкуравий сиёсат уйғунлашмоқда |
|
Ўрта Осиё минтақасидаги мафкуравий жараёнлар мураккаблашмоқда |
|
|
|
|
|
Мустақилликни қўлга киритган давлатларда янги мафкуравий тамойиллар аҳамияти тобора ортмоқда |
|
Мустақил Ўзбекистон ўзига хос миллий истиқлол мафкурави тамойиллари асосида яшамоқда |
 |
«Халқимиз оммавий ахборот воситаларидан мамлакатимиз ва хорижда содир бўлаётган воқеалар тўғрисида холис ва тезкор ахборотлар
олишни... кутади».
И.А.Каримов, 2005 йил 28 январда Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлисидаги маърузаси, 52-бет.
3.2-жадвал
|
|||||||
 |
|||||||
 |
|||||||
 |
|||||||
«Бугунги замонда мафкура полигонлари ядро
полигонларига нисбатан ҳам кўпроқ кучга эга»
И.КАРИМОВ (Асарлар. Т.7. 86-бет).
3.3-чизма
Ҳозирги замонда инсон қалби ва
онги учун кураш
 |
|||||
 |
 |
||||
 |
|||||
|
|
|
Мафкуравий жараёнларнинг глобаллашуви |
|
|
|
|
|
Геополитик мақсадлар ва мафкуравий сиёсат |
|
Ўрта Осиё минтақасидаги мафкуравий жараёнлар |
 |
Жаҳон майдонларини мафкуравий жиҳатдан
бўлиб олишга уринишлар
 |
Буюк давлатчилик геомонизми асосида
Диний мансублик асосида
Этник бирлик асосида
Собиқ ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий бирлик асосида
3.4-чизма.
 |
Бугунги дунёдаги ғоявий - мафкуравий жараёнларнинг
йўналишлари
 |
|
Прогрессив |
|
Реакцион |
|
|
|
|
|
Тинчлик, барқарорлик ва тараққиёт |
|
Уруш, қуролланиш, терроризм ва экстремизм |
|
|
|
|
|
Миллатлараро тотувлик ва диний бағрикенглик |
|
Ирқчилик, миллатчилик, диний ақидапарастлик |
|
|
|
|
|
Инсон эркинлиги ва шахс камолоти |
|
Тоталитаризм, мустабидлик ғояси асосидаги фаолиятлар |
|
|
|
|
|
Умуминсоний қадриятлар устуворлиги |
|
Эгоизм, маҳаллийчилик, тор манфаатлар устуворлиги |
 |
Ҳозирги давр-дунёда ғоявий қарама-қаршиликлар мураккаб тус
олган, мафкура полигонлари ядро полигонларидан ҳам
кучлироқ бўлиб бораётган даврдир.
3.5-чизма.
 |
Миллий ғоя: зарурлиги, маъно-моҲияти
|
Миллий ғоя - инсон ва жамият ҳаётига маъно мазмун бахш этадиган, уни эзгу мақсад сари етаклайдиган фикрлар мажмуидир. |
|
Мафкура - муайян ижтимоий гуруҳ, ижти-моий қатлам, миллат, давлат, халқ ва жа-миятнинг эҳтиёжлари, мақсад ва муддао-лари, манфаатлари, орзу-интилишлари ҳам-да уларни амалга ошириш тамойилларини ўзида мужассам этадиган ғоялар тизимидир. |
Ўзбекистоннинг тараққиёт йўли
 |
Мамлакат олдида турган мақсадлар
|
Ривожланиш
стратегияси
3.6-чизма.
 |
Ҳозирги даврда мафкуравий
жараёнларнинг хусусиятлари
|
Интеграциялашиш |
|
Глобаллашиш |
|
Дифференциялашиш |
|
|
|
|
|
|
|
Демократиялашиш |
|
Инсонпарварлашиш |
|
Сиёсийлашиш |
|
|
|
|
|
|
|
Миллий чегаралар доирасида қолиб кетмаслик |
|
Жамият ҳаётининг ҳамма соҳаларига таъсир кўрсатиш |
|
Инсон умрининг бар-ча босқичларига уму-мий таъсир кўрсатиш |
ХХI асрнинг бошларига келиб мафкуравий жараёнларнинг универсаллашуви шу даражага етадики, ундан бирор киши четда қолаётгани йўқ. У бутун Ер юзини, барча минтақа ва мамлакатларни қамраб олди, дунёдаги барча
одамлар унинг таъсири остида ҳаёт кечирмоқда
3.7-чизма.
 |
Иқтисодий
муносабат ва
алоқаларнинг кучайиши
|
Ижтимоий-сиёсий муносабатларнинг кенгайиши |
|
Мафкуравий жараёнларни |
|
Маънавий муносабат-лар ва маданий алоқалар кўламининг ортиши |
|
|
|
глобаллаштирувчи ва универсаллаш- |
|
|
|
Ахборот ва алоқа коммуникациялари-нинг тараққиёти |
|
тирувчи омиллар |
|
Фундаментал илмий кашфиётлар ва фан ютуқларининг кўпайиши |
Техник ва
технологик
имкониятларнинг ўсиши
Бугунги дунёда мислсиз илмий кашфиётлар, улкан техникавий имкониятлар, универсал технологиялар, ахборот тарқатишнинг глобаллашуви, яъни уларнинг бутун кураш заминини қамраб олиш жараёни шиддат билан бормоқда. Бу жараёнлар жаҳон тараққиётининг муҳим хусусияти эканини эътироф этган ҳолда, уларнинг кучли мафкуравий таъсир воситаси
эканини ҳам унутмаслик даркор.
3.8-чизма.
Ҳозирги даврда Марказий Осиё сиёсий харитасида рўй берган туб ўзгаришлар туфайли бу минтақага нисбатан геополитик ёндашувларнинг ифодаси бўлган мафкуравий жараёнлар мураккаблашиб бормоқда. Мустақил тараққиёт, эркин ва фаровон ҳаётга бўлган ишонч–эътиқодни мустаҳкамлаш йўлида хавф–хатарларнинг олдини олиш учун муттасил огоҳ бўлиб яшаш, биргаликда кураш олиб бориш минтақа халқлари учун ҳаётий заруриятга айланиб қолди.
 |
Марказий Осиё минтақасида мафкуравий жараёнлар
 |
|||||
 |
 |
||||
|
ларининг кучайиб бориши |
|
|
|
«Туркистон - умумий уйимиз» ғоясининг амалга ошиши |
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
Ижобий таъсир кўрсатувчи омиллар |
|
Террорчиликка қарши кураш марказини ташкил этиш |
|||||||
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
Диний ақидапарастликка қарши курашда умумий фаолият олиб бориш |
|
|
|
«6+2» гуруҳи фаолиятини кучайтириш |
|
|||||
3.9-чизма. 
Марказлашган Осиё минтақасидаги
мафкуравий жараёнлар
 |
 |
|
|
Салбий таъсир кўр- |
Ёш мустақил давлатларни собиқ иттифоққа бирлаштириш ғояси |
|
|
сатувчи мафку- равий таҳ- |
|
|
|
дидлар |
Ахлоқсизлик ғояларини ёйиб, халқни маънавий жиҳатдан бузишга интилишлар |
Турли мафкуравий воситалар
орқали
минтақавий ва давлатлараро можароларни
келтириб чиқаришга қаратилган ҳаракатлар
4.1-чизма.
 |
Ватандошларнинг ҳақига хиёнат қилиш
Ички
таҳдидлар-
нинг кўриниш-
«Маънавий эмиграция» (бахтини ўз
ватанидан эмас, ўзга жойлардан қидириш)
лари
 |
|||
 |
|||
4.2-чизма.
Тарихий қонуният: бир ижтимоий тузумдан иккинчисига ўтиш даврида ижтимоий, иқтисодий сиёсий соҳалар билан бирга ғоявий–мафкуравий
соҳада ҳам муайян муаммоларни ҳал этиш, тараққиётнинг бу борадаги тамойилларини амалга ошириш зарурияти юзага келади.
|
жамиятнинг ғояси, ақида ёки мафкураси ўтмишга айланади
Ижтимоий онг ва тафаккурнинг ўзгариши, янгича дунёқараш |
Мамлакат тараққиётининг ҳозирги даври |
Айни шу шароитда халқ ва давлатнинг эзгу мақсадларига ёт ва зарарли бўлган, жамият ҳаётига ўз таъсирини ўтказишга ҳаракат қилаётган бегона ғоя-лардан ҳимоя қилиш зарур |
|
шаклланиши учун зарур |
|
|
|
зарур бўлади
Янги жамиятнинг янги бир ғояси, илғор бир фикрнинг шаклланишига эҳтиёж туғилади. |
Янги ғоя ва мафкура жамият тараққиётининг зарурий шарти, ижтимоий жараённинг ҳосиласи сифатида вужудга келади |
Бундай шароитда мафкуравий бўшлиқни жамият ва халқни пировард мақсадларига мос бунёдкор ғоя ва мафкура билан тўлдириш заруриятга айланади. |
|
|
|
|
|
|
|
|
МАФКУРАВИЙ МУАММОЛАР: FОЯВИЙ БЎШЛИҚ ВА ЗАРАРЛИ FОЯЛАРНИНГ ЖАМИЯТГА ТАЪСИРИ
Тарихий қонуният: бир ижтимоий тузумдан иккинчисига ўтиш дав-рида ғоявий-мафкуравий соҳада ҳам муайян муаммоларни ҳал этиш зарурияти юзага келади.
Буни чизма шаклида қуйидагича изоҳлаш мумкин.
4.3-чизма.
|
Умрини ўтаб бўлган жамиятнинг ғояси, ақида ёки мафкураси |
|
Янги жамиятнинг янги бир ғояси, илғор бир фикрнинг шаклланишига эҳтиёж |
||
|
|
|
|||
|
М а м л а к а т
|
|
|||
|
|
|
|||
|
Ижтимоий онг ва тафаккурнинг ўзгариши, янгича дунёқараш шаклланиши учун зарур бўлган ўтиш даври |
|
Айнан шу шароитда халқ ва давлатнинг эзгу мақсадларига ёт ва зарарли бўлган, жамият ҳаётига ўз таъсирини ўтказишга ҳаракат қилиши муқаррар бўлган бегона ғоялар |
||
Улар
асосида ҳозирда жамиятимиз ҳаётига жиддий
хавф туғдирадиган мафкуравий таҳдидлар:
·
ислом халифалигини тиклаб, унинг байроғи остида мусулмон
халқларни янги империяга бирлаштиришга қаратилган интилишлар;
· ёш мустақил давлатларни собиқ иттифоққа бирлаштириш ғояси;
· тарихимизни, миллий қадриятларимиз ва диннинг моҳиятини сохталаштиришга уринишлар;
· ахлоқсизлик ғояларини ёйиб, халқни маънавий жиҳатдан бузишга интилишлар;
· турли мафкуравий воситалар орқали минтақавий ва давлатлараро можароларни келтириб чиқаришга қаратилган ҳаракатлар.
4.4-чизма.
 |
 |
|
можаролар |
|
|
|
Этник ва миллат- лараро зиддиятлар |
||||
|
|
|
|
|
|
||||
|
Диний экстремизм ва фундаментализм |
|
Ўзбекистоннинг хавфсизлигига таҳдидлар |
|
Коррупция ва жиноятчилик |
||||
|
|
|
|
|
|
||||
|
Экология муаммолар |
|
|
|
Маҳаллийчилик ва уруғ-аймоқчилик |
||||
4.5-чизма.
 |
«Биз мавжуд реал хавф-хатарларга жиддий қараймиз. Айни вақтда имкониятларимизни, жозибали жиҳатларимиз ва афзал томонларимизни ҳам биламиз. Бизнинг минерал хомашё, инсоний ва ишлаб чиқариш заҳираларимиз ички барқарорлигимизнинг ва халқаро нуфузимизнинг мустаҳкам кафолати бўлиб хизмат қилади. Мамлакатимиз ХХ1 асрда жаҳон иқтисодиёти, маданияти ва сиёсатида муносиб ўрин олиш учун тарихий имкониятларга эга».
Ислом Каримов.
 |
 |
 |
|
Маънавий қадриятлар ва миллий ўзликни англашнинг шакллари |
|
Давлатчиликни шакллантириш ва мудофаа қобилия-тини мустаҳкамлаш |
|
Бозор муносабатлари-ни қарор топтириш ва мулкдорлар синфини шакллантириш |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Барқарорлик шартлари ҳамда тараққиёт кафолати |
|
Кучли ижтимоий сиёсат ва аҳоли ижтимоий фаоллигини ошириш |
|
|
|
|
|
|
|
Инсон салоҳияти, ижтимоий ва ишлаб чиқариш инфраструктураси |
|
Кенг кўламли ўзгаришлар ва ҳамкорлик кафолатлари |
|
Жаҳон ҳамжамияти билан ҳамкорлик |
5.1-чизма.
 |
Тараққиётнинг ўзбек модели жамиятни инқилобий тарзда эмас,
балки эволюцион-тадрижий равишда ислоҳ этишдир
 |
Жамиятни
ислоҳ этишнинг беш тамойили:
1. Иқтисодиётнинг сиёсатдан устунлиги.
2. Давлат - бош ислоҳотчи.
3. Қонуннинг устуворлиги.
4. Кучли иқтисодий сиёсат.
5. Бозор иқтисодиётига босқичма-босқич ўтиш.
5.2-чизма.
Ўзбекистоннинг ўзига хос тараққиёт йўли - ўзбек модели
|
|
|
Мазмуни |
|
Тамойиллар |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Миллати, тили ва динидан қатъи назар, давлатимизда яшовчи барча кишилар учун муносиб ҳаёт шароитини яратиб бериш |
|
Иқтисодиётнинг сиёсатдан устунлиги |
|
|
|
|
|
Давлат - бош |
|
Иқтисодий, ижти-моий, сиёсий, маъна-вий ва бошқа соҳа-ларда туб ўзгаришлар ва ислоҳотларни |
|
Ҳар бир инсон учун ижтимоий кафолатланган турмуш даража-сини ва эркинликларини таъминлаш |
|
ислоҳотчи
Қонуннинг устуворлиги |
|
|
|
|
|
|
|
Халқнинг турмуш фаровонлигини оши- |
|
Халқимизнинг қадриятлари ва менталитетига, миллий давлатчи-лик анъаналарига таяниш |
|
Кучли ижтимоий сиёсат юритиш |
|
|
|
|
|
Бозор иқтисодиётига |
|
шакллантириш |
|
Дунё тажрибасининг илғор ютуқ-ларига асосланиш, умуминсоний қадриятлар устуворлигини таъминлаш |
|
тадрижий йўл билан босқичма-босқич ўтиш |
5.3-чизма.
 |
Иқтисодий соҳадаги вазифалари
 |
Иқтисодиётни эркинлаштириш, ислоҳотларни чуқурлаштириш:
 |
|
 |
|
|
|
|
|
|
1. Иқтисодиё ҳаётни эркинлаштириш
 |
|
|
|
|
|
|
2. Хусусийлаштириш жараёнини чуқурлаштириш
3. Иқтисодиётга хориж сармоясини жалб этиш
4. Мамлакат иқтисодиётининг жаҳон тизимига интеграциялашуви
5. Иқтисодиётдаги таркибий ўзгаришларни изчил давом эттириш
5.4-чизма.
|
Ижтимоий соҳадаги вазифалари
|
Бозор муносабатлари шароитида кучли ижтимоий сиёсат юритиш:
 |
1. Ислоҳотларни босқичма-босқич амалга ошириш, аҳолининг ёрдамга
муҳтож қатламларини муҳофазалаш
 |
2. Маънавият бешиги -
оиланинг жамиятдаги мавқеини ошириш
3. Фуқароларнинг
ҳуқуқий тенглиги, қонун устуворлигини таъминлаш
 |
4. Комил инсонни тарбиялаш
5.5-чизма.
Сиёсий соҳадаги вазифалар
 |
Жамият ҳаётини
демократлаштириш жараёнини
янада чуқурлаштириш
 |
1. Сиёсий ҳаётнинг барча соҳаларини эркинлаштириш, аҳолининг сиёсий фаоллигини ошириш
 |
|||
 |
|||
|
|||
2. Турли қатлам, миллат, дин вакиллари ўртасидаги уйғунликни таъмин-лаш, сиёсий ҳаётда кўппартиявийлик тамойилини янада мустаҳкамлаш
 |
3. Демократик институтларнинг фаолият кўрсатиши учун кенг шароит яратиш, ҳокимият тизимлари бўлинишининг конституциявий тамо-йилига қатъий амал қилиш.
 |
4. Маҳаллий ҳокимият, фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари фаолият доирасини кенгайтириш, «кучли давлатдан - кучли жамият сари» концепциясини ҳаётга жорий қилиш.
 |
5. Ватанга, она заминимизга садоқатли, чуқур билимли ва юксак мала-кали кадрларни тарбиялаш.
5.6-чизма.
 |
Маънавий соҳадаги вазифалар
 |
Маънавий қадриятларни илм-фан ва тараққиёт ютуқлари
билан бойитиш. Дин ва тарихни соҳталаштиришга, улардан
сиёсий мақсадда фойдаланишга йўл қўймасли
|
1. Юртдошларимизни маънавий янгиланиш ва ислоҳотлар жараёнининг фаол иштирокчисига айлантириш.
|
|||
|
|||
|
|||
2. Куч ва салоҳиятни ижтимоий ҳамкорлик ва миллатлараро тотувлик, диний бағрикенгликка хизмат қилдириш.
|
3. Ижтимоий қатлам, сиёсий куч ва ҳаракатларнинг интилишларини уйғунлаштирувчи ғоялар - Ватан равнақи, юрт тинчлиги, халқ фаровонлигини юртдошларимиз мақсадига айланишига эришиш.
 |
4. Кадрлар тайёрлаш миллий дастурини амалга ошириш, таълим-тарбия тизимини такомиллаштириш.
|
5. Миллий қадриятлар, тил, маданият, диний эътиқод, урф-одат ва анъаналарни ҳурмат қилиш.
5.7-чизма.
 |
Миллий ғоянинг асосий вазифалари
|
Одамларни муайян ғояга ишонтириш |
|
Мўлжаллаш функцияси |
|
|
|
|
|
Фуқароларни уюштириш ва бирлаштириш |
|
Инсонларни ғоявий тарбиялаш |
|
|
|
|
|
Бунёдкорликка сафарбар этиш |
|
Фуқароларда зарарли ёт ғояларга қарши зарур иммунитетни шакллантириш |
|
|
|
|
|
Жамиятни ислоҳ қилишнинг ҳаракат дастурига айланиши |
|
Жамият аъзоларини янги ютуқ-ларга эришишда маънавий рағбатлантириш |
|
|
|
|
|
|
|
Муайян ижтимоий гуруҳ манфаат-ларини ифода этиш ва ҳимоялаш |
 |
Турли халқлар ва миллатларни эркин демократик
жамият қуриш ишларига сафарбар этиш, озод
ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт
қуришга эришишга тайёрлаш
5.8-чизма.
 |
Миллий истиқлол ғоясининг
тарихий илдизлари
|
Ҳаққоний ёзилган тарих |
|
Халқнинг тарихий хотираси |
|
|
|
|
|
Халқ оғзаки ижоди |
|
Санъат ва адабиёт дурдоналари |
|
|
|
|
|
Ёзма манбалар |
|
Миллий қаҳрамонлар ҳаёти, фаолияти ва мероси |
|
|
|
|
|
Šадимий обидалар, асори атиқалар |
|
Миллий давлатчилик анъаналари |
 |
Буюк мутафаккирлар мероси
5.9-чизма.
 |
Амир Темур фаолиятида миллий
ғоянинг акс этиши
 |
|
қадрлаш |
|
Чет эл босқичларга нафрат |
|
|
|
|
|
Миллий давлатчилик ғоясига садоқат |
|
Миллий ғурур |
|
|
|
|
|
|
|
Миллий қадриятларни эъзозлаш |
|
|
|
|
|
Иймон-эътиқодлилик |
|
Миллатнинг шон-шавкати учун қайғуриш |
 |
Адолат
5.10-чизма.
Миллий истиқлол ғоясининг
фалсафий асослари
|
Дунёвий билимлар ва жаҳон фалсафа дурдоналари |
|
Комил инсон ҳақидаги фалса-фий мушоҳадалар (А.Навоий-нинг комил инсон ҳақидаги фалсафий мушоҳадалари) |
|
|
|
|
|
Дунёвий кашфиётлар (Хоразмий-нинг дунёвий кашфиётлари) |
|
Адолатли жамият ҳақидаги таъ-лимотлар (Форобийнинг адолат-ли жамият ҳақидаги таълимоти) |
|
|
|
|
|
|
|
Диний-илоҳий қадриятлар (Ибн Синонинг дуализм таълимоти) |
|
|
|
ХХ аср бошидаги маърифатпар-вар зиёлилар фаолияти |
Маърифатпарварлик ғоялари
|
Истиқлол фалсафаси |
|
Миллий фалсафий мерос |
5.11-чизма.
|
Миллий истиқлол ғояси
умумбашарий тамойиллари
|
Қонун устуворлиги |
|
Диний бағрикенглик |
|
|
|
|
|
Инсон ҳақ-ҳуқуқлари ва ҳурфикрлилик |
|
Дунёвий билимларга интилиш, маърифатпарварлик |
|
|
|
|
|
ҳурмат ва улар билан баҳамжиҳат яшаш |
|
Ўзга халқларнинг илғор тажрибалари ва маданиятини ўрганиш |
5.12-чизма.
 |
Истиқлол мафкурасининг
миллий хусусиятлари
|
Халқимиз ҳаётида жамоа бўлиб яшаш руҳининг устуворлиги |
|
Оила, маҳалла, эл-юрт муқаддаслиги |
|
|
|
|
|
Ота-она, маҳалла жамоаларига, раҳбарларга юксак ҳурмат-эътибор |
|
Миллатнинг ўлмас руҳи-она тилига муҳаббат |
|
|
|
|
|
|
|
Аёл зотига эҳтиром |
|
|
|
|
|
Сабр-қаноат, меҳнатсеварлик |
|
Ҳалоллик ва меҳр-оқибат |
5.13-чизма.
 |
Миллий истиқлол мафкураси қуйидаги
тамойилларга эга:
|
Мустақил дунёқараш ва эркин тафаккурни шакллантириш |
|
Ҳур фикрли, журъатсизликдан ҳоли инсонни тарбиялаш |
|
|
|
|
|
Одамлар, айниқса, ёшларнинг иродасини бақувват қилиш, иймон-эътиқодини мустаҳкам-лашга хизмат қиладиган маъ-навий муҳит яратиш |
|
Ватандошларимиз тафаккурида ўзликни англаш, тарихий хотирага садоқат, муқаддас қад-риятларни асраш, ватанпарвар-лик каби туйғуларни камол топтириш |
|
|
|
|
|
|
|
Мамлакатнинг кўп миллатли халқи онги ва қалбида «Ўзбекистон - ягона Ватан» деган тушунчани шакллантириш |
 |
Миллий мафкурада қўйиладиган талаблар
|
Инсон қалби ва онгига ижобий таъсир этадиган тушунча ва туйғулар, гўзал ва ҳаётий ғоялар тизимини ўзида мужассам этади |
|
Миллат, халқ ва жамиятни бир-лаштирувчи куч, юксак ишонч эътиқод, эътироф манбаи бўлиши |
|
|
|
|
|
Ҳар қандай илғор ғояни ўзига сингдириши ва ҳар қандай ёт ва ёвуз ғояга қарши тура олиши |
|
Давр ўзгаришларига мос тарзда миллий, умуминсоний қадриятларга таяниши, ўз манфаат ва мақсадларини амалга оширишнинг янги воситаларини тавсия эта олиши |
 |
Жамиятда қонуннинг устуворлиги, адолат, демократия,
эркинлик, ўз-ўзини бошқариш тамойилларининг
амал қилишини таъминлайди
5.15-чизма.
 |
Миллий истиқлол мафкурасининг асосий ғоялари
 |
 |
 |
|||||||
 |
 |
||||||||
|
Ватан равнақи |
Юрт тинчлиги |
Халқ фаровонлиги |
Комил инсон |
|
Ижтимоий ҳамкорлик |
Миллатлараро тотувлик |
Диний бағрикенглик (тотерантлик) |
Асосий
мақсад - озод ва обод Ватан, эркин ва
фаровон ҳаёт барпо этиш
5.16-чизма.
 |
Ватан равнақи ғояси - миллий истиқлол мафкурасининг
Ислом Каримов томонидан асослаб берилган
ғояларидан бири
 |
Ватан - инсоннинг киндик қони тўкилган тупроқ, уни камол
топтирадиган, ҳаётига маъно-мазмун бахш этадиган табаррук маскандир.
У аждодлардан авлодларга қоладиган буюк мерос, энг азиз хотира.
Ватан - ота-боболаримизнинг хоки поклари жо бўлган, вақти соати
етиб ҳар биримиз бош қўядиган муқаддас заминдир
|
Ижтимоий омиллар |
|
Сиёсий-ҳуқуқий омиллари |
|
Иқтисодий омиллари |
|
Маънавий омиллари |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Қонун устуворлиги
Мулк хилма- хиллигининг |
|
Мулк хилма-хиллиги
Эркин тадбиркорлик |
|
Янги технологиялар
Илм-фан |
|
|
|
кафолатланиши
|
|
фаолияти |
|
Маданият |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Демократия
|
|
Хусусий мулкнинг |
|
Маърифат |
|
|
|
|
|
дахлсизлиги |
|
|
|
|
|
|
|
Табиий бойликлардан |
|
|
|
Ижтимоий адолат |
|
|
|
оқилона фойдаланиш |
|
|
5.17-чизма
 |
Юрт тинчлиги
|
Ҳудудий бўлинмаслик ва сарҳадлар дахлсизлиги |
|
Фуқаролик бурчи ва Ватанга садоқат туйғуси |
|
|
|
|
|
Тинчлик посбонлари ва қуроллик кучлар |
|
Жаҳолатга қарши маърифат |
|
|
|
|
|
Ватанпарварлик ва фидокорлик |
|
Истиқлол йўлида бирлашиш |
5.18-чизма.
 |
Халқ фаровонлиги ғояси
 |
Халқ фаровонлиги - мамлакатимизда амалга оширилаётган
ислоҳотларнинг олий мақсади - халқимизга муносиб турмуш
шароити яратишдан иборат. Яъни, ислоҳот-ислоҳот учун эмас,
инсон учун, унинг фаровон ҳаёти учун хизмат қилиши керак.
Жамиятимиздаги ҳар қандай янгиланиш, ҳар қандай ўзгариш
моҳиятида ана шу эзгу мақсад мужассамдир.
|
|
|
Кучли ижтимоий ҳимоя сиёсати |
|
|
|
|
|
|
|
Инсон омилининг юксак мавқега қўйилганлиги |
 |
Ижтимоий ҳамкорлик
 |
|
Жамиятдаги сиёсий кучлар ва ижтимоий қатламларнинг ҳамжиҳатлиги |
|
Турли миллат, ирқ ва дин вакилларининг ўзаро ҳамкорлиги |
|
|
|
|
|
Тараққиётнинг етакчи тамойил-ларини акс эттирувчи илғор ғоя-ларнинг ўзаро уйғунлиги |
|
Ҳар бир шахс ёки ижтимоий гуруҳнинг мустақилликни мустаҳкамлаш учун ўзини масъул деб билиши |
Жамиятдаги тинчлик
- тотувлик
ва барқарорлик
5.19-чизма.
 |
Миллий истиқлол мафкураси халқимизнинг
қуйидаги умумий манфаатларини ифодалайди
|
Мамлакатнинг мустақиллиги, ҳудудий яхлитлиги, сарҳадлар даҳлсизлиги |
|
Юртнинг тинчлиги, давлатнинг ҳарбий, иқтисодий, ғоявий, экологик, информацион таҳдид-лардан муҳофаза этилиши |
|
|
|
|
|
|
|
Ҳар бир оила ва бутун халқнинг фаровонлиги |
 |
Жамиятда қонуннинг устуворлиги, адолат, демократия,
эркинлик, ўз-ўзини бошқариш тамойилларининг
амал қилиши
5.20-чизма.
 |
 |
||
 |
|
Иқтисодий ва интеллектуал салоҳияти |
|
Дунё цивилизацияси ривожига қўшган ҳиссаси |
 |
Мамлакатнинг
жаҳондаги нуфузи
 |
 |
||
|
Халқаро меъёрларга амал қилиш |
|
Тинчликсевар ташқи |
6.1-чизма.
Миллий Fоянинг ташкилий
асослари
 |
Ўз миллий ғоясига таянмаган жамият
инқирозга дучор бўлади, ўз йўлини
йўқотади
 |
 |
||
|
|
|
Демократик, |
|
|
|
адолатли жамият қуриш мақсадига миллий истиқлол |
|
мафкура |
|
ғоясисиз эришиб бўлмайди |
|
|
Сиёсат |
|
|
ривожланиш стратегияси |
|
Жамият ҳаётида ҳеч қандай ғоявий бўш- лиққа йўл қўйиб бўлмайди |
Миллий ғоя
миллатнинг
ўзлигини англатиб
туради
