ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ВА КОММУНИКАЦИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВАЗИРЛИГИ
Тошкент ахборот технологиялари университети
|
«ТАСДИҚЛАЙМАН» ТФ декани __________К.А.ИСМАНОВ «_____»____________2016 |
«ЭЛЕКТРОНИКА»
ФАНИДАН
ЎҚУВ-УСЛУБИЙ МАЖМУА
5350100-Телекоммуникация технологиялари
(Телекоммуникациялар, Телерадиоэшиттириш, Мобиль тизимлари)
Тошкент-2016
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ
ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
|
Рўйхатга олинди:
№ БД-5350100-4.10 2014 йил 10.11________ |
Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2014 йил “13” ноябрдаги “430” – сонли буйруғи билан тасдиқланган |
ЭЛЕКТРОНИКА
ФАНИНИНГ
ЎҚУВ ДАСТУРИ
|
Билим соҳаси: |
300 000 - |
Ишлаб чиқариш-техник соҳа |
|
|
Таълим соҳаси: |
350 000 - |
Алоқа ва ахборотлаштириш, телекоммуникация технологиялари |
|
|
Таълим йўналиши: |
5350100- |
Телекоммуникация технологиялари (Телекоммуникация технологиялари, телерадиоэшиттириш, Мобил тизимлар) |
|
ТОШКЕНТ – 2014
Фаннинг ўқув дастури Олий ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълими йўналишлари бўйича ўқув-услубий бирлашмалар фаолиятини мувофиқлаштирувчи Кенгашнинг 2014 йил “___”________ даги “___” – сонли мажлис баёни билан маъқулланган.
Фаннинг ўқув дастури Тошкент ахборот технологиялари университетида ишлаб чиқилди.
Тузувчилар:
|
Абдуллаев А.М. |
- |
“Электроника ва радиотехника” кафедраси профессори, ф.-м.ф.н. |
|
Тошматов Ш.Т |
- |
“Электроника ва радиотехника” кафедраси катта ўқитувчиси. |
Тақризчилар:
|
Холиқов А.А. |
- |
Тошкент темир йўл муҳандислари институти “Электр алоқа ва радио” кафедраси профессори, т.ф.д. |
|
Юнусов Н.Ю. |
- |
Тошкент ахборот технологиялари университети “Телекоммуникация инжиниринг” кафедраси доценти, ф.-м.ф.н. |
Фаннинг ўқув дастури Тошкент ахборот технологиялари университети Илмий-услубий Кенгашида кўриб чиқилган ва тавсия қилинган (2014 йил “__”________даги “____” – сонли баённома).
КИРИШ
Замонавий ахборот ва коммуникация технологиялари электроникани кенг қўлланишини талаб қилади. Шунинг учун Олий таълим Давлат стандартида “Мухандислик ва мухандислик иши” таълим соҳаларида “Электроника” фанига кенг ўрин ажратилган. Электроника фани дастури ахборот ва коммуникация технологияларига зарур бўлган электрон қурилмаларни ишлаб чиқариш, лойиҳалаш, тадқиқот ишларида керак бўладиган асосий негиз тушунчаларни истиқболли йўналишлари бўйича бошланғич тушунчалар ва уларнинг амалий татбиқларини ўз ичига олган бўлимларидан ташкил топган.
Фаннинг мақсад ва вазифалари
Замонавий ахборот ва коммуникация технологиялари мураккаб тизим синфига мансуб бўлиб, улар турли мураккабликдаги электр схемалардан ташкил топган. Шунинг учун ушбу тизимларни шакллантирувчи электрон асбобларни ўрганиш долзарб масалалардан бири ҳисобланади. Ушбу фан ахборот ва коммуникация технологияларида ишлатиладиган электрон қурилмалар турларини, характеристикаларини, уларнинг тузилиши, ишлаш механизимлари ва улар ёрдамида яратиладиган мураккаб қурилмаларнинг технологик ва схемотехник хусусиятларини ўрганиш масалаларини ўз ичига олади.
Мазкур фан талабаларга махсус фанларни ўзлаштиришда, кейинчалик эса ишлаб чиқариш, лойиҳалаш ва тадқиқот ишларида керак бўладиган асосий негиз тушунчаларни ўргатади.
Фан бўйича талабаларнинг билим, кўникма ва малакаларига
қўйиладиган талаблар
“Электроника” фанини ўзлаштириш жараёнида бакалавр:
- электрон асбоблар ва уларнинг ишлаш механизими, характеристикалари, моделлари ва уларни анализ ва синтез қилишга керак бўладиган эквивалент схемаларини билиши;
- ўзлаштирган билимларини электрон асбобларни тўғри танлашда, характеристикасидан параметрларини тўғри ҳисоблашда, иш режимлари ва ташқи таъсирларга турғунлигини аниқлашда қўллай билиши;
- электрон ва микроэлектрон асбоблар параметрларини ўлчашда, характеристикаларини тадқиқ этишда ишлатиладиган асбоб ва аппаратураларда ишлашни билиши;
- ахборот ва коммуникация технологиялари қурилмаларини жажжи йўналишлари ва вазифаларини, схеманинг дискрет пассив компоненталари ва интеграл схема элементларини, интеграл микросхема элементлари тузилиши унинг характеристикасига таъсирини билиши;
- электрон асбоблар параметрларини аниқлай ва олинган натижаларни тўғри анализ қилишни билиши лозим.
Фаннинг ўқув режадаги бошқа фанлар билан ўзаро боғлиқлиги
ва услубий жиҳатдан узвийлиги
“Электроника” фани умумкасбий фанлар мажмуасига тааллуқли бўлиб, талабалар уни III семестрларда ўрганишади.
“Электроника” фанини ўзлаштириш қуйидаги фанлардан олинган билимларга асосланади:
“Олий математика”- (биринчи ва иккинчи даражали дифференциал тенгламаларни ечиш);
“Информатика” - ҳисоблашнинг итерацион усуллари;
“Физика” - (электростатика, электродинамика, квант механикаси асоси, қаттиқ жисмларда фотоэффект ҳодисаси ва бошқалар);
“Электр занжирлар назарияси” (тўртқутблик назарияси, кучланиш ва ток генераторилик оддий электр занжирлар ҳисоблаш асослари).
Электроника ахборот ва коммуникация технологиялари йўналишлари бўйича мутахассислар тайёрлашдаги негиз фанлардан бири бўлганлиги учун, бу фанни ўзлаштиришда олинган билим ва тажриба келажакда махсус фанларни ўзлаштиришда асос бўлиб ҳизмат қилади.
Фаннинг ишлаб чиқаришдаги ўрни
Электроника фан ва техника соҳаси бўлиб, ахборот узатиш, қабул қилиш, қайта ишлаш ва сақлаш учун ишлатиладиган электрон қурилмалар яратиш усулларини ўрганиш, ишлаб чиқиш билан шуғулланади.
Фанни ўқитишда замонавий ахборот ва педагогик технологиялар
Талабаларнинг Электроника фанини ўзлаштиришлари учун ўқитишнинг замонавий усулларидан фойдаланиш, янги ахборот-технологиялари (мультимедиа, LabVIEW дастури асосида тузилган интерактив ўлчаш асбоблари, MultiSim дастурий таъминотида виртуал схемаларни тузиш ва макетлаш ҳамда тадқиқ этиш, NI ELVIS ишчи станцияси, ИНТЕРНЕТ) ва педагогик технологияларни татбиқ қилиш муҳим аҳамиятга эгадир. Фанни ўзлаштиришда дарслик, ўқув ва услубий қўлланмалар, маъруза матнлари, технологиялар мажмуаси, электрон материаллар, виртуал стендлар ва макетларидан фойдаланилади. Маъруза, амалий дарсларида мос равишдаги педагогик ва ахборот технологияларидан фойдаланилади.
Асосий қисм
Яримўтказгичларни электрофизик хусусиятлари
Яримўтказгичларнинг солиштирма ўтказувчанлиги. Қаттиқ жисм зоналар назарияси элементлари. Яримўтказгичлар электр ўтказувчанлиги. Эркин заряд ташувчиларнинг мувозанат ҳолатдаги концентрацияси. Номувозанат заряд ташувчилар. Яримўтказгичдаги токлар.
Яримўтказгичларда контакт ҳодисалари
Мувозанат ҳолатда р-n ўтиш. Генерация ва рекобинация жараёни. Идеал диодни эквивалент характеристикаси. Номувозанат ҳолатда р-n ўтиш. р-n ўтишнинг вольт-ампер характеристикаси. р-n ўтишнинг тешилиш турлари. р-n ўтишнинг электр параметрлари. Металл-яримўтказгич ўтишлар. Гетероўтишлар.
Яримўтказгич диодлар
Тўғриловчи диод. Вольт-ампер характеристика ва параметрларининг температурага боғлиқлиги. Диод модели. Идеал диоднинг Математик модели. Схемада белгилангиши.
Стабилитронлар
Умумий маълумотлар. Стабилитрон вольт-ампер характеристикаси. Асосий параметрлари. Схемада белгиланиши. Қўлланилиш соҳалари.
Диодларни турлари
Умумий маълумотлар. Махсус мақсадларга мўлжалланган диодлар: Шоттки барьерли диодлар, варикаплар. Туннель ва ўгирилган диодлар, Ган диоди. Схемада белгиланиши ва тузилиши. Асосий параметрлари.
Фотодиод. Нурланувчи диод
Фотодиодлар. Нурланувчи диодлар. Физик конструкцияси. Схемада белгиланиши. Асосий параметрлари. ЎЮЧда ишловчи диодлар. Физикаси ва тузилиши. Қўлланилиш соҳалари.
Қуёш элементи. Оптронлар
Қуёш элементи. Оптронлар. Схемада белгиланиши. Асосий параметрлари. Қўлланилиш соҳалари.
Диодларнинг қўлланилиш соҳалари.
Диодларнинг қўлланилиши: калит, сигналларни кесиш, диодли кўприк схемаси. Қўлланилиш соҳалари.
Биполяр транзисторлар (БТлар)
Умумиц маълумотлар. БТ тузилмаларининг энергетик диаграммалари. БТларда электрод токлари. n-p-n ва p-n-p БТларнинг ишлаш механизими ва тузилиши. Схемада белгиланиши.
Биполяр транзисторлар
БТнинг вольт-ампер характеристикаси. Иш режимлари. . БТ иш режимларини электр токларига таъсири. БТ характеристикаси. Асосий параметрлари.
Биполяр транзисторлар
БТ параметрлари: α ва β. БТ чизиқли тўртқутблик сифатида. БТнинг чизиқли ва ночизиқли модели. БТнинг Эберс-Молл модели. h-параметрлари.
Биполяр транзисторлар
БТларнинг уланиш схемалари. БТ характеристика ва параметрларининг температурага боғлиқлиги. БТнинг частота хусусиятлари. ЎЮЧ БТлар. Транзистор тешилиши ва унинг барқарор ишлаш соҳасини кенгайтириш усуллари.
Шоттки транзистори. Фототранзистор ва кўпэмиттерли транзисторлар.
Шоттки транзистор. Фототранзистор ва кўпэмиттерли транзистор. Схемада белгиланиши. Ишлаш механизими. Қўлланилиш соҳалари.
Кўп қатламли яримўтказгич асбоблар
Умумий маълумотлар. Шокли диод. Динистор тузилмаси ва ишлаш механизми. Тиристор тузилмаси ва ишлаш механизми. Тиристор - транзисторли эквивалент схемаси. Симистор тузилмаси ва ишлаш механизми. Бошқарилувчи тўғрилагичлар. Қўлланилиш соҳалари.
Майдоний транзисторлар
Умумий маълумотлар. р-n ўтиш билан бошқарилувчи МТлар. МТлар характеристикаси ва параметрларининг температурага боғлиқлиги. Схемада белгиланиши.
Майдоний транзисторлар
МТ сигнал. Иш режимлари. МТ иш режимлари. МТ характеристикаси. Асосий параметрлари. Қўлланилиш соҳалари.
Канали индукцияланган МДЯ-транзисторлар
Канали индукцияланган МДЯ-транзисторлар вольт-ампер характеристикаси. Асосий параметрлари. Схемада белгиланиши. Қўлланилиш соҳалари.
Канали индукцияланган МДЯ-транзисторлар.
МДЯ-транзисторлар кичик сигнал режимида. МТ параметрлари. Иш режимлари. Сток токининг температура боғлиқлиги. МТнинг частота хусусиятлари. ЎЮЧ МТлар.
Лаборатория ишларини ташкил этиш бўйича кўрсатмалар
1. Универсал лаборатория стенди билан танишиш. (УЛС)
2. Яримўтказгичли диод параметрлари ва характеристикаларини тадқиқ этиш. (УЛС)
3. Стабилитрон характеристикаси ва параметрларини тадқиқ этиш. (УЛС)
4. Стабилитрон характеристикаси ва параметрларини тадқиқ этиш. (Multisim)
5. Нурланувчи диод параметрлари ва характеристикаларини тадқиқ этиш. (УЛС)
6. Нурланувчи диод параметрлари ва характеристикаларини тадқиқ этиш. (Multisim)
7. Оптронни тадқиқ этиш. (УЛС)
8. Оптронни тадқиқ этиш. (Multisim)
9. Multisim дастурий таминоти. (Multisim)
10. УЭ уланиш схемасидаги БТни статик ВАХларини тадқиқ этиш. h-параметрларини ҳисоблаш. (УЛС)
11. УЭ уланиш схемасидаги БТни статик ВАХларини тадқиқ этиш. h-параметрларини ҳисоблаш. (Multisim)
12. УБ уланиш схемасидаги БТни статик ВАХларини тадқиқ этиш. h-параметрларини ҳисоблаш. (УЛС)
13. УБ уланиш схемасидаги БТни статик ВАХларини тадқиқ этиш. h-параметрларини ҳисоблаш. (Multisim)
14. УК уланиш схемасидаги БТни статик ВАХларини тадқиқ этиш. h-параметрларини ҳисоблаш. (Multisim)
15. Кремнийли бошқарулувси тиристр ВАХларини тадқиқ этиш. (Multisim)
16. МТ статик характеристикаларини тадқиқ этиш. Параметрларини ҳисоблаш. (УЛС)
17. МТ статик характеристикаларини тадқиқ этиш. Параметрларини ҳисоблаш. (Multisim)
18. Канали индукцияланган МДЯ-транзистор характеристикаларини тадқиқ этиш. Параметрларини ҳисоблаш. (Multisim)
Амалий машғулотларни ташкил этиш бўйича кўрсатмалар
Фан бўйича амалий машғулотлар намунавий ўқув режасида режалаштирилмаган.
Курс ишини ташкил этиш бўйича услубий кўрсатмалар
Фан бўйича курс иши намунавий ўқув режасида режалаштирилмаган.
Мустақил таълимни ташкил этишнинг шакли ва мазмуни
Талаба мустақил ишининг асосий мақсади – ўқитувчининг раҳбарлиги ва назоратида муайян ўқув ишларини мустақил равишда бажаришга билим ва кўникмаларни шакллантириш ва ривожлантириш.
Талаба мустақил ишни тайёрлашда муайян фаннинг хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда қуйидаги шакллардан фойдаланиш тавсия этилади:
o дарслик ва ўқув қўлланмалар бўйича фан боблари ва мавзуларини ўрганиш;
o тарқатма материаллар бўйича маърузалар қисмини ўзлаштириш;
o махсус адабиётлар бўйича фанлар билимлари ёки мавзулари устида ишлаш;
o янги техникаларни, аппаратураларни, жараёнлар ва технологияларни ўрганиш;
o талабанинг ўқув-илмий-тадқиқот ишларини бажариш билан боғлиқ бўлган фанлар бўлимлари ва мавзуларни чуқур ўрганиш;
o фаол ва муаммоли ўқитиш услубидан фойдаланиладиган ўқув машғулотлари;
o масофавий (дистанцион) таълим;
o рефератлар ёзишни, курс лойихасига ижодий ёндашиб, стандарт талабларига мос равишда ва ҳисоблаш техникасидан фойдаланиб мустақил бажаришни ўз ичига олади.
o илмий мақола , анжуманга маъруза тайёрлаш ва ҳ.к..
Тавсия этилаётган мустақил ишларнинг мавзулари
1. Яримўтказгич диод турлари: тўғриловчи, стабилитрон, варикап, Шоттки баръерили, туннель ва ўгирилган, генерацияловчи.
2. Диодларнинг частота ва импульс хусусиятлари.
3. Яримўтказгич диодларнинг эквивалент схемалари, қўлланиш соҳалари.
4. БТни турли уланиш схемаларида кириш ва чиқиш қаршиликларини солиштириш.
5. БТнинг электр моделлари: ночизиқли ва чизиқли.
6. БТ параметрларининг иш режими ва температурага боғлиқлиги.
7. БТ импульс режимининг хусусиятлари.
8. БТнинг частота хусусиятлари.
9. Майдоний транзисторни турли уланиш схемаларида кириш ва чиқиш қаршиликларини солиштириш.
10. МТнинг электр моделлари: ночизиқли ва чизиқли.
11. МТ параметрларининг иш режими ва температурага боғлиқлиги.
12. МТ импульс режимининг хусусиятлари.
13. МТнинг частота хусусиятлари.
14. ИМСларни тайёрлаш технологиялари.
Дастурнинг информацион – методик таъминоти
Мазкур фанни ўқитиш жараёнида таълимнинг замонавий илғор интерфаол усулларидан, педагогик ва ахборот – коммуникация технологияларининг презентация (тақдимот), мултимедиа ва электрон-дидактик технологиялардан фойдаланилади. Амалий машғулотларда ақлий ҳужум, кластер, блиц-сўров, гуруҳ билан ишлаш, инсерт, тақдимот, кейс стади каби усул ва техникалардан кенг фойдаланилади.
“Рақамли мантиқий қурилмаларни лойиҳалаштириш” фани назарий билимларни амалий тарзда мустаҳкамлашга имконият беради. Турли рақамли қурилмаларни таҳлил қилиш, синтезлаш имконини беради. Уларни замонавий элемент база асосида яратиш устидаги билимларни амалда тадбиқ этишга шароит ва кўникма яратади.
Фойдаланиладиган асосий дарсликлар ва ўқув қўлланмалар
Рўйхати
Асосий адабиётлар
1. Х.К. Арипов, А.М. Абдуллаев, Н.Б. Алимова, Х.Х. Бустанов, Е.В. ОБъедков, Ш.Т. Тошматов. Электроника. Дарслик. Т.:Ўзбекистон файласуфлари миллий жамияти нашриёти, 2012й, 432 б.
2. Х.К. Арипов, А.М. Абдуллаев, Н.Б. Алимова, Х.Х. Бустанов, Е.В. ОБъедков, Ш.Т. Тошматов. Электроника. Дарслик. Т.: Фан ва технология, 2011й, 400 б
3. Х.К. Арипов, А.М. Абдуллаев, Н.Б. Алимова. Электроника. Ўқув қўлланма. Т. ТАТУ: «Aloqachi», 2009й, 136 б.
4. В.М. Пролейко. Базовые лекции по электронике(в 2-х томах). ТЕХНОСФЕРА. Москва. 2009 г.
Қўшимча адабиётлар
1. Elektronika fanidan laboratoriya ishlarini bajarish uchun tarqatma materiallar. T. TATU: «Aloqachi», 2009y, 28 b.
2. LabVIEW: Электроника фанидан лаборатория практикуми. Лаборатория ишлари учун услубий кўрсатмалар. Т. ТАТУ: «Aloqachi», 2010й, 82 б.
3. LabVIEW: Elektronika fanidan laboratoriya praktikumi. Laboratoriya ishlari uchun uslubiy ko’rsatmalar. T. TATU: «Aloqachi», 2010y, 78 b.
4. Ю.Ф. Опадчий, О.П. Глудкин, А.И. Гуров. Аналоговая и цифровая электроника. – М.: Горячая линия – Телеком, 2003.
5. Степаненко И.П. Основы микроэлектроники: Учебное пособие для вузов. – 2-е изд., перераб. и доп.- М.: Лаборатория Базовых Знаний, 2001.
6. Ю.Л. Бобровский, С.А. Корнилов, И.А. Кратиров и др.; Под ред. проф. Н.Ф. Федорова. Электронные, квантовые приборы и микроэлектроника: Учебное пособие для вузов.- М.: Радио и связь, 2002.
Ахборот – ресурс манбалари
1. А. Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонаси. 100047, Тошкент шаҳри, Хоразм кўчаси, 51.
2. Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси фундаментал кутубхонаси. 100170, Тошкент шаҳри, И. Мўминов кўчаси, 13.
3. Ўзбекистон Миллий университеининг илмий кутубхонаси. 100174, Тошкент шаҳри, Талабалар шаҳарчаси, ЎзМУ.
4. ТАТУ илмий кутубхонаси. 100084, Тошкент шаҳри, А. Темур кўчаси, 108.
5. http://etuit.uz/dl/course/category.php?id=41
6. www.tuit.uz.
7. www.ziyoNET.uz.
8. www.edu.uz.
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ
ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
|
Рўйхатга олинди:
№________________
2014 йил ________ |
Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2014 йил “__”________даги “___” – сонли буйруғи билан тасдиқланган |
ЭЛЕКТРОНИКА
ФАНИНИНГ
ЎҚУВ ДАСТУРИ
|
Билим соҳаси: |
300 000 - |
Ишлаб чиқариш-техник соҳа |
|
|
Таълим соҳаси: |
350 000 - |
Алоқа ва ахборотлаштириш, телекоммуникация технологиялари |
|
|
Таълим йўналиши: |
5350100- |
Телекоммуникация технологиялари (Телекоммуникация технологиялари, телерадиоэшиттириш, Мобил тизимлар) |
|
ТОШКЕНТ – 2014
Фаннинг ўқув дастури Олий ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълими йўналишлари бўйича ўқув-услубий бирлашмалар фаолиятини мувофиқлаштирувчи Кенгашнинг 2014 йил “___”________ даги “___” – сонли мажлис баёни билан маъқулланган.
Фаннинг ўқув дастури Тошкент ахборот технологиялари университетида ишлаб чиқилди.
Тузувчилар:
|
Абдуллаев А.М. |
- |
“Электроника ва радиотехника” кафедраси профессори, ф.-м.ф.н. |
|
Тошматов Ш.Т |
- |
“Электроника ва радиотехника” кафедраси катта ўқитувчиси. |
Тақризчилар:
|
Холиқов А.А. |
- |
Тошкент темир йўл муҳандислари институти “Электр алоқа ва радио” кафедраси профессори, т.ф.д. |
|
Юнусов Н.Ю. |
- |
Тошкент ахборот технологиялари университети “Телекоммуникация инжиниринг” кафедраси доценти, ф.-м.ф.н. |
Фаннинг ўқув дастури Тошкент ахборот технологиялари университети Илмий-услубий Кенгашида кўриб чиқилган ва тавсия қилинган (2014 йил “__”________даги “____” – сонли баённома).
КИРИШ
Замонавий ахборот ва коммуникация технологиялари электроникани кенг қўлланишини талаб қилади. Шунинг учун Олий таълим Давлат стандартида “Мухандислик ва мухандислик иши” таълим соҳаларида “Электроника” фанига кенг ўрин ажратилган. Электроника фани дастури ахборот ва коммуникация технологияларига зарур бўлган электрон қурилмаларни ишлаб чиқариш, лойиҳалаш, тадқиқот ишларида керак бўладиган асосий негиз тушунчаларни истиқболли йўналишлари бўйича бошланғич тушунчалар ва уларнинг амалий татбиқларини ўз ичига олган бўлимларидан ташкил топган.
Фаннинг мақсад ва вазифалари
Замонавий ахборот ва коммуникация технологиялари мураккаб тизим синфига мансуб бўлиб, улар турли мураккабликдаги электр схемалардан ташкил топган. Шунинг учун ушбу тизимларни шакллантирувчи электрон асбобларни ўрганиш долзарб масалалардан бири ҳисобланади. Ушбу фан ахборот ва коммуникация технологияларида ишлатиладиган электрон қурилмалар турларини, характеристикаларини, уларнинг тузилиши, ишлаш механизимлари ва улар ёрдамида яратиладиган мураккаб қурилмаларнинг технологик ва схемотехник хусусиятларини ўрганиш масалаларини ўз ичига олади.
Мазкур фан талабаларга махсус фанларни ўзлаштиришда, кейинчалик эса ишлаб чиқариш, лойиҳалаш ва тадқиқот ишларида керак бўладиган асосий негиз тушунчаларни ўргатади.
Фан бўйича талабаларнинг билим, кўникма ва малакаларига
қўйиладиган талаблар
“Электроника” фанини ўзлаштириш жараёнида бакалавр:
- электрон асбоблар ва уларнинг ишлаш механизими, характеристикалари, моделлари ва уларни анализ ва синтез қилишга керак бўладиган эквивалент схемаларини билиши;
- ўзлаштирган билимларини электрон асбобларни тўғри танлашда, характеристикасидан параметрларини тўғри ҳисоблашда, иш режимлари ва ташқи таъсирларга турғунлигини аниқлашда қўллай билиши;
- электрон ва микроэлектрон асбоблар параметрларини ўлчашда, характеристикаларини тадқиқ этишда ишлатиладиган асбоб ва аппаратураларда ишлашни билиши;
- ахборот ва коммуникация технологиялари қурилмаларини жажжи йўналишлари ва вазифаларини, схеманинг дискрет пассив компоненталари ва интеграл схема элементларини, интеграл микросхема элементлари тузилиши унинг характеристикасига таъсирини билиши;
- электрон асбоблар параметрларини аниқлай ва олинган натижаларни тўғри анализ қилишни билиши лозим.
Фаннинг ўқув режадаги бошқа фанлар билан ўзаро боғлиқлиги
ва услубий жиҳатдан узвийлиги
“Электроника” фани умумкасбий фанлар мажмуасига тааллуқли бўлиб, талабалар уни III семестрларда ўрганишади.
“Электроника” фанини ўзлаштириш қуйидаги фанлардан олинган билимларга асосланади:
“Олий математика”- (биринчи ва иккинчи даражали дифференциал тенгламаларни ечиш);
“Информатика” - ҳисоблашнинг итерацион усуллари;
“Физика” - (электростатика, электродинамика, квант механикаси асоси, қаттиқ жисмларда фотоэффект ҳодисаси ва бошқалар);
“Электр занжирлар назарияси” (тўртқутблик назарияси, кучланиш ва ток генераторилик оддий электр занжирлар ҳисоблаш асослари).
Электроника ахборот ва коммуникация технологиялари йўналишлари бўйича мутахассислар тайёрлашдаги негиз фанлардан бири бўлганлиги учун, бу фанни ўзлаштиришда олинган билим ва тажриба келажакда махсус фанларни ўзлаштиришда асос бўлиб ҳизмат қилади.
Фаннинг ишлаб чиқаришдаги ўрни
Электроника фан ва техника соҳаси бўлиб, ахборот узатиш, қабул қилиш, қайта ишлаш ва сақлаш учун ишлатиладиган электрон қурилмалар яратиш усулларини ўрганиш, ишлаб чиқиш билан шуғулланади.
Фанни ўқитишда замонавий ахборот ва педагогик технологиялар
Талабаларнинг Электроника фанини ўзлаштиришлари учун ўқитишнинг замонавий усулларидан фойдаланиш, янги ахборот-технологиялари (мультимедиа, LabVIEW дастури асосида тузилган интерактив ўлчаш асбоблари, MultiSim дастурий таъминотида виртуал схемаларни тузиш ва макетлаш ҳамда тадқиқ этиш, NI ELVIS ишчи станцияси, ИНТЕРНЕТ) ва педагогик технологияларни татбиқ қилиш муҳим аҳамиятга эгадир. Фанни ўзлаштиришда дарслик, ўқув ва услубий қўлланмалар, маъруза матнлари, технологиялар мажмуаси, электрон материаллар, виртуал стендлар ва макетларидан фойдаланилади. Маъруза, амалий дарсларида мос равишдаги педагогик ва ахборот технологияларидан фойдаланилади.
Асосий қисм
Яримўтказгичларни электрофизик хусусиятлари
Яримўтказгичларнинг солиштирма ўтказувчанлиги. Қаттиқ жисм зоналар назарияси элементлари. Яримўтказгичлар электр ўтказувчанлиги. Эркин заряд ташувчиларнинг мувозанат ҳолатдаги концентрацияси. Номувозанат заряд ташувчилар. Яримўтказгичдаги токлар.
Яримўтказгичларда контакт ҳодисалари
Мувозанат ҳолатда р-n ўтиш. Генерация ва рекобинация жараёни. Идеал диодни эквивалент характеристикаси. Номувозанат ҳолатда р-n ўтиш. р-n ўтишнинг вольт-ампер характеристикаси. р-n ўтишнинг тешилиш турлари. р-n ўтишнинг электр параметрлари. Металл-яримўтказгич ўтишлар. Гетероўтишлар.
Яримўтказгич диодлар
Тўғриловчи диод. Вольт-ампер характеристика ва параметрларининг температурага боғлиқлиги. Диод модели. Идеал диоднинг Математик модели. Схемада белгилангиши.
Стабилитронлар
Умумий маълумотлар. Стабилитрон вольт-ампер характеристикаси. Асосий параметрлари. Схемада белгиланиши. Қўлланилиш соҳалари.
Диодларни турлари
Умумий маълумотлар. Махсус мақсадларга мўлжалланган диодлар: Шоттки барьерли диодлар, варикаплар. Туннель ва ўгирилган диодлар, Ган диоди. Схемада белгиланиши ва тузилиши. Асосий параметрлари.
Фотодиод. Нурланувчи диод
Фотодиодлар. Нурланувчи диодлар. Физик конструкцияси. Схемада белгиланиши. Асосий параметрлари. ЎЮЧда ишловчи диодлар. Физикаси ва тузилиши. Қўлланилиш соҳалари.
Қуёш элементи. Оптронлар
Қуёш элементи. Оптронлар. Схемада белгиланиши. Асосий параметрлари. Қўлланилиш соҳалари.
Диодларнинг қўлланилиш соҳалари.
Диодларнинг қўлланилиши: калит, сигналларни кесиш, диодли кўприк схемаси. Қўлланилиш соҳалари.
Биполяр транзисторлар (БТлар)
Умумиц маълумотлар. БТ тузилмаларининг энергетик диаграммалари. БТларда электрод токлари. n-p-n ва p-n-p БТларнинг ишлаш механизими ва тузилиши. Схемада белгиланиши.
Биполяр транзисторлар
БТнинг вольт-ампер характеристикаси. Иш режимлари. . БТ иш режимларини электр токларига таъсири. БТ характеристикаси. Асосий параметрлари.
Биполяр транзисторлар
БТ параметрлари: α ва β. БТ чизиқли тўртқутблик сифатида. БТнинг чизиқли ва ночизиқли модели. БТнинг Эберс-Молл модели. h-параметрлари.
Биполяр транзисторлар
БТларнинг уланиш схемалари. БТ характеристика ва параметрларининг температурага боғлиқлиги. БТнинг частота хусусиятлари. ЎЮЧ БТлар. Транзистор тешилиши ва унинг барқарор ишлаш соҳасини кенгайтириш усуллари.
Шоттки транзистори. Фототранзистор ва кўпэмиттерли транзисторлар.
Шоттки транзистор. Фототранзистор ва кўпэмиттерли транзистор. Схемада белгиланиши. Ишлаш механизими. Қўлланилиш соҳалари.
Кўп қатламли яримўтказгич асбоблар
Умумий маълумотлар. Шокли диод. Динистор тузилмаси ва ишлаш механизми. Тиристор тузилмаси ва ишлаш механизми. Тиристор - транзисторли эквивалент схемаси. Симистор тузилмаси ва ишлаш механизми. Бошқарилувчи тўғрилагичлар. Қўлланилиш соҳалари.
Майдоний транзисторлар
Умумий маълумотлар. р-n ўтиш билан бошқарилувчи МТлар. МТлар характеристикаси ва параметрларининг температурага боғлиқлиги. Схемада белгиланиши.
Майдоний транзисторлар
МТ сигнал. Иш режимлари. МТ иш режимлари. МТ характеристикаси. Асосий параметрлари. Қўлланилиш соҳалари.
Канали индукцияланган МДЯ-транзисторлар
Канали индукцияланган МДЯ-транзисторлар вольт-ампер характеристикаси. Асосий параметрлари. Схемада белгиланиши. Қўлланилиш соҳалари.
Канали индукцияланган МДЯ-транзисторлар.
МДЯ-транзисторлар кичик сигнал режимида. МТ параметрлари. Иш режимлари. Сток токининг температура боғлиқлиги. МТнинг частота хусусиятлари. ЎЮЧ МТлар.
Лаборатория ишларини ташкил этиш бўйича кўрсатмалар
19. Универсал лаборатория стенди билан танишиш. (УЛС)
20. Яримўтказгичли диод параметрлари ва характеристикаларини тадқиқ этиш. (УЛС)
21. Стабилитрон характеристикаси ва параметрларини тадқиқ этиш. (УЛС)
22. Стабилитрон характеристикаси ва параметрларини тадқиқ этиш. (Multisim)
23. Нурланувчи диод параметрлари ва характеристикаларини тадқиқ этиш. (УЛС)
24. Нурланувчи диод параметрлари ва характеристикаларини тадқиқ этиш. (Multisim)
25. Оптронни тадқиқ этиш. (УЛС)
26. Оптронни тадқиқ этиш. (Multisim)
27. Multisim дастурий таминоти. (Multisim)
28. УЭ уланиш схемасидаги БТни статик ВАХларини тадқиқ этиш. h-параметрларини ҳисоблаш. (УЛС)
29. УЭ уланиш схемасидаги БТни статик ВАХларини тадқиқ этиш. h-параметрларини ҳисоблаш. (Multisim)
30. УБ уланиш схемасидаги БТни статик ВАХларини тадқиқ этиш. h-параметрларини ҳисоблаш. (УЛС)
31. УБ уланиш схемасидаги БТни статик ВАХларини тадқиқ этиш. h-параметрларини ҳисоблаш. (Multisim)
32. УК уланиш схемасидаги БТни статик ВАХларини тадқиқ этиш. h-параметрларини ҳисоблаш. (Multisim)
33. Кремнийли бошқарулувси тиристр ВАХларини тадқиқ этиш. (Multisim)
34. МТ статик характеристикаларини тадқиқ этиш. Параметрларини ҳисоблаш. (УЛС)
35. МТ статик характеристикаларини тадқиқ этиш. Параметрларини ҳисоблаш. (Multisim)
36. Канали индукцияланган МДЯ-транзистор характеристикаларини тадқиқ этиш. Параметрларини ҳисоблаш. (Multisim)
Амалий машғулотларни ташкил этиш бўйича кўрсатмалар
Фан бўйича амалий машғулотлар намунавий ўқув режасида режалаштирилмаган.
Курс ишини ташкил этиш бўйича услубий кўрсатмалар
Фан бўйича курс иши намунавий ўқув режасида режалаштирилмаган.
Мустақил таълимни ташкил этишнинг шакли ва мазмуни
Талаба мустақил ишининг асосий мақсади – ўқитувчининг раҳбарлиги ва назоратида муайян ўқув ишларини мустақил равишда бажаришга билим ва кўникмаларни шакллантириш ва ривожлантириш.
Талаба мустақил ишни тайёрлашда муайян фаннинг хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда қуйидаги шакллардан фойдаланиш тавсия этилади:
o дарслик ва ўқув қўлланмалар бўйича фан боблари ва мавзуларини ўрганиш;
o тарқатма материаллар бўйича маърузалар қисмини ўзлаштириш;
o махсус адабиётлар бўйича фанлар билимлари ёки мавзулари устида ишлаш;
o янги техникаларни, аппаратураларни, жараёнлар ва технологияларни ўрганиш;
o талабанинг ўқув-илмий-тадқиқот ишларини бажариш билан боғлиқ бўлган фанлар бўлимлари ва мавзуларни чуқур ўрганиш;
o фаол ва муаммоли ўқитиш услубидан фойдаланиладиган ўқув машғулотлари;
o масофавий (дистанцион) таълим;
o рефератлар ёзишни, курс лойихасига ижодий ёндашиб, стандарт талабларига мос равишда ва ҳисоблаш техникасидан фойдаланиб мустақил бажаришни ўз ичига олади.
o илмий мақола , анжуманга маъруза тайёрлаш ва ҳ.к..
Тавсия этилаётган мустақил ишларнинг мавзулари
15. Яримўтказгич диод турлари: тўғриловчи, стабилитрон, варикап, Шоттки баръерили, туннель ва ўгирилган, генерацияловчи.
16. Диодларнинг частота ва импульс хусусиятлари.
17. Яримўтказгич диодларнинг эквивалент схемалари, қўлланиш соҳалари.
18. БТни турли уланиш схемаларида кириш ва чиқиш қаршиликларини солиштириш.
19. БТнинг электр моделлари: ночизиқли ва чизиқли.
20. БТ параметрларининг иш режими ва температурага боғлиқлиги.
21. БТ импульс режимининг хусусиятлари.
22. БТнинг частота хусусиятлари.
23. Майдоний транзисторни турли уланиш схемаларида кириш ва чиқиш қаршиликларини солиштириш.
24. МТнинг электр моделлари: ночизиқли ва чизиқли.
25. МТ параметрларининг иш режими ва температурага боғлиқлиги.
26. МТ импульс режимининг хусусиятлари.
27. МТнинг частота хусусиятлари.
28. ИМСларни тайёрлаш технологиялари.
Дастурнинг информацион – методик таъминоти
Мазкур фанни ўқитиш жараёнида таълимнинг замонавий илғор интерфаол усулларидан, педагогик ва ахборот – коммуникация технологияларининг презентация (тақдимот), мултимедиа ва электрон-дидактик технологиялардан фойдаланилади. Амалий машғулотларда ақлий ҳужум, кластер, блиц-сўров, гуруҳ билан ишлаш, инсерт, тақдимот, кейс стади каби усул ва техникалардан кенг фойдаланилади.
“Рақамли мантиқий қурилмаларни лойиҳалаштириш” фани назарий билимларни амалий тарзда мустаҳкамлашга имконият беради. Турли рақамли қурилмаларни таҳлил қилиш, синтезлаш имконини беради. Уларни замонавий элемент база асосида яратиш устидаги билимларни амалда тадбиқ этишга шароит ва кўникма яратади.
Фойдаланиладиган асосий дарсликлар ва ўқув қўлланмалар
Рўйхати
Асосий адабиётлар
5. Х.К. Арипов, А.М. Абдуллаев, Н.Б. Алимова, Х.Х. Бустанов, Е.В. ОБъедков, Ш.Т. Тошматов. Электроника. Дарслик. Т.:Ўзбекистон файласуфлари миллий жамияти нашриёти, 2012й, 432 б.
6. Х.К. Арипов, А.М. Абдуллаев, Н.Б. Алимова, Х.Х. Бустанов, Е.В. ОБъедков, Ш.Т. Тошматов. Электроника. Дарслик. Т.: Фан ва технология, 2011й, 400 б
7. Х.К. Арипов, А.М. Абдуллаев, Н.Б. Алимова. Электроника. Ўқув қўлланма. Т. ТАТУ: «Aloqachi», 2009й, 136 б.
8. В.М. Пролейко. Базовые лекции по электронике(в 2-х томах). ТЕХНОСФЕРА. Москва. 2009 г.
Қўшимча адабиётлар
7. Elektronika fanidan laboratoriya ishlarini bajarish uchun tarqatma materiallar. T. TATU: «Aloqachi», 2009y, 28 b.
8. LabVIEW: Электроника фанидан лаборатория практикуми. Лаборатория ишлари учун услубий кўрсатмалар. Т. ТАТУ: «Aloqachi», 2010й, 82 б.
9. LabVIEW: Elektronika fanidan laboratoriya praktikumi. Laboratoriya ishlari uchun uslubiy ko’rsatmalar. T. TATU: «Aloqachi», 2010y, 78 b.
10. Ю.Ф. Опадчий, О.П. Глудкин, А.И. Гуров. Аналоговая и цифровая электроника. – М.: Горячая линия – Телеком, 2003.
11. Степаненко И.П. Основы микроэлектроники: Учебное пособие для вузов. – 2-е изд., перераб. и доп.- М.: Лаборатория Базовых Знаний, 2001.
12. Ю.Л. Бобровский, С.А. Корнилов, И.А. Кратиров и др.; Под ред. проф. Н.Ф. Федорова. Электронные, квантовые приборы и микроэлектроника: Учебное пособие для вузов.- М.: Радио и связь, 2002.
Ахборот – ресурс манбалари
9. А. Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонаси. 100047, Тошкент шаҳри, Хоразм кўчаси, 51.
10. Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси фундаментал кутубхонаси. 100170, Тошкент шаҳри, И. Мўминов кўчаси, 13.
11. Ўзбекистон Миллий университеининг илмий кутубхонаси. 100174, Тошкент шаҳри, Талабалар шаҳарчаси, ЎзМУ.
12. ТАТУ илмий кутубхонаси. 100084, Тошкент шаҳри, А. Темур кўчаси, 108.
13. http://etuit.uz/dl/course/category.php?id=41
14. www.tuit.uz.
15. www.ziyoNET.uz.
16. www.edu.uz.