O’ZBEKISTON RESPUPLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIROVLANTIRISH VAZIRLIGI

TOShKENT AXBOROT TEXNOLOGIYaLARI UNIVERSITETI

“T A S D I Q L A Y M A N”

O’QUV ISHLARI BOYICHA BIRINCHI PROREKTOR

________ F. S. АGZAMOV

“______”_________2016 y.

“Telekommunikatsiyada boshqaruv tizimining apparat va dasturiy ta’minoti”kafedrasi

“MIKROPROSESSOR”

MODULI BO‘YICHA

O‘ Q U V –U S L U B I Y M A J M U A

Toshkent - 2016

Mazkur o‘quv-uslubiy majmua Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2016 yil 6 apreldagi 137-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan o‘quv reja va dastur asosida tayyorlandi.

“Telekommunikatsiyada boshqaruv tizimlarining apparat va

dasturiy ta’minoti” kafedrasi

kafedra mudiri Parsiev S.S

Tuzuvchi:

TATU “Telekommunikatsiyada boshqaruv tizimlarining apparat va dasturiy ta’minoti”

kafedrasi katta o‘qituvchisi X.Yu.Abasxanova

TATU “Telekommunikatsiyada boshqaruv tizimlarining apparat va dasturiy ta’minoti”

kafedrasi dotdenti R.P.Abdurahmanov

TATU “Telekommunikatsiyada boshqaruv tizimlarining apparat va dasturiy ta’minoti”

kafedrasi assistenti Mirzaeva M.B

Taqrizchi:

“MUT va T” kafedrasi mudiri,

dotsent Amirsaidov U. B.

“KE L I S H I L D I”

O’MB BOSHLIG’I

___________A.Q.Ergashev

“___” ___________2016 y

MUNDARIJA

I. ISHCHI DASTUR.. 4

II. NAZARIY MATERIALLAR.. 9

III. MODULNI O‘QITISHDA FOYDALANILADIGAN INTERFAOL TA’LIM METODLARI 22

IV. AMALIY MAShG‘ULOT MATERIALLARI 143

V. KEYSLAR BANKI 216

VI. MUSTAQIL TA’LIM MAVZULARI 221

VII. GLOSSARIY.. 222

VIII. ADABIYoTLAR RO‘YXATI 224

I. ISHCHI DASTUR

Kirish

Bugungi kunda O‘zbekiston respublikasini telekommunikatsiya tarmog‘i asosan mikroprotsessor tizimlardan tashkil topgan va uning turkumiga har xil turdagi raqamli qurilmalar kiradi, jumladan raqamli kommutatsiya, uzatish tizimlari va zamonaviy tarmoq qurilmalari. Shuning uchun ushbu tizimlarni shakllantiruvchi mikroprotsessorlar fanini o‘rganish dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Mikroprotsessor fani telekommunikatsiya tarmoqlarida ishlatiladigan raqamli qurilmalar turlarini, tavsifini, ularning tuzilishi, qurilishi, dasturiy ta’minoti, ishlash qoidalari va ular yordamida tizimlar qurish masalalarini o‘z ichiga oladi.

Modulning maqsadi va vazifalari

“Mikroprotsessor” modulining maqsadi - tinglovchilarga mikroprotsesorlar va mikrokontrollerlar tushunchalari, ularning qurilmalari va ishlash asoslari,mikroprotsessorlar tizimlarini tashkil qilish usullari, tizim dasturiy ta’minoti yaratish asoslari, turli xil funksional murrakablikdagi qurilmalarni qo‘llash va qurish tamoyillarini o‘rgatishdan iborat.

Fanning vazifasi – talabalarda mikroprotsessorlar, maxsus sxemalar, mikrokontrollerlar asosida qurilmalarni loyihalash, assembler va boshqa dasturlash tillari bo‘yicha bilim va ko‘nikmalar xosil qilish.

Modul bo‘yicha tinglovchilarning bilimi, ko‘nikmasi, malakasi va kompetensiyalariga qo‘yiladigan talablar

Tinglovchilar “Mikroprotsessor” fanini o‘rganishlari natijasida quyidagilarni bilishlari kerak:

Mikroprotsessorlar va ularning tuzilishi, sinflanishi, telekommunikatsiya tizimlarini loyihalash va qurishda ulardan foydalanish;

- Protsessorning buyruqlar tizimi, ma’lumotlar almashish usullarini bajara olish;

- Assembler va S dasturlash tilida dastur yozish, ma’lumotlarni kiritish va chiqarish tashkil eta olish;

- mikrokontrollerlar asosida tizim sifatini oshirish va imkoniyatlarini kengaytirish mahsus funksiyalarini tadqiq qila olish;

- mikrokontrollerlar asosida raqamli qurilmalarni loyihalash va ishlab chiqish;

- apparat va dasturiy vositalarni birgalikda sozlay olish;

- mikrokontrollerlar uchun dasturiy ta’minot yaratish, mikrokontrollerlar uchun dastur yaratishda asosiy vositalar va sozlash vositalaridan foydalana olish;

- mikroprotsessor va mikrokontrollerlar asosida qurilmalarni yig‘ish va dasturlash;

- xotira va vaqtni boshqarish jarayonlarini dasturlash, algoritmlarini ishlab chiqish;

- raqamli qurilmalar ish jarayoni uchun dasturiy ta’minot yaratish va ularni sozlash;

- texnologik jarayonlarni avtomatik boshqarish dasturiy ta’minotini yaratish vositalari va ularni sozlash;

Tinglovchilar fanni o‘rganish natijasida quyidagi ko‘nikma va malakalarga ega bo‘lishlari lozim:

- avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlarini dasturiy ta’minotini yaratish;

- Mikroprotsessor va mikrokontroller asosida qurilgan tizimlar, ularda axborot almashish prinsiplarini ta’minlay olish.

- Mikroprotsessor va mikrokontroller asosida aloqa tizimlarini qurish, ularda axborot almashish prinsiplarini amalga oshirish.

Modulni tashkil etish va o‘tkazish bo‘yicha tavsiyalar

“Mikroprotsessor” kursi ma’ruza va amaliy mashg‘ulotlar shaklida olib boriladi.

Kursni o‘qitish jarayonida ta’limning zamonaviy metodlari, pedagogik texnologiyalar va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari qo‘llanilishi nazarda tutilgan:

- ma’ruza darslarida zamonaviy kompyuter texnologiyalari yordamida prezentatsion va elektron-didaktik texnologiyalardan;

- o‘tkaziladigan amaliy mashg‘ulotlarda texnik vositalardan, ekspress-so‘rovlar, test so‘rovlari, aqliy hujum, guruhli fikrlash, kichik guruhlar bilan ishlash, kollokvium o‘tkazish va boshqa interaktiv ta’lim usullarini qo‘llash nazarda tutiladi.

Modulning o‘quv rejadagi boshqa modullar bilan bog‘liqligi va uzviyligi

“Mikroprotsessor” moduli mazmuni o‘quv rejadagi “Diskret matematika”, “Dasturiy loyihalar”, “Tizimlarni modellashtirish va loyihalash asoslari”, “Raqamli mantiqiy qurilmalarni loyixalashtirish” va “Signallar va tizimlar” o‘quv modullari bilan uzviy bog‘langan holda pedagoglarning dasturiy boshqaruv qurilmalarini yaratish bo‘yicha kasbiy pedagogik tayyorgarlik darajasini oshirishga xizmat qiladi.

Modulning oliy ta’limdagi o‘rni

Modulni o‘zlashtirish orqali tinglovchilar dasturiy boshqaruv qurilmalarini yaratishni o‘rganish, amalda qo‘llash va baholashga doir kasbiy kompetentlikka ega bo‘ladilar.

Modul bo‘yicha soatlar taqsimoti (5-semestr)

№	Mavzu	Auditoriya soatlari				Mus-taqil Ish	Jami
		Jami	Shu jumladan:
			Ma’ruza	Amaliy	Tajriba (laboratoriya)
1.	Mikroprotsessor va mikroprotsessorli tizim tushunchalari va atamalari.		2		2		4
2.	Mikroprotsessorli tizimlarni turlari, tuzilishi va ishlash asoslari.		2	2		4	8
3.	Mikroprotsessorli tizimlarning shinalari va axborot almashinuv sikllari.		2		2	4	8
4.	Mikroprotsessorli tizimlarlarni asosiy qurilmalarining tuzilishi va vazifalari		2	2			4
5.	Mikroprotsessor tizimlarining ishlash rejimlari		2		2	4	8
6.	Mikroprotsessor tizimlarining arxitekturasi		2	2			4
7.	Protsessorning strukturasi. Protsessor asosiy qismlarining vazifalari,		2		2		4
8.	Operand va registrlarni adreslash usullari.		2	2			4
9.	Protsessorning buyruqlar tizimi.		2		2	2	6
10.	Ma’lumotlar almashish usullari.		2	2			4
11.	Assembler dasturiy ta’minotida ishlash		2		2	6	10
12.	Ma’lumotlarni kiritish va chiqarish tashkil etish		2	2		8	12
13.	Qism dasturlarni tashkil qilish usullari		2		2	8	12
14.	Shaxsiy kompyuterlarda ishlatiladigan protsessorlar. Ko‘p yadroli protsessorlar.		2	2		8	12
15.	Tarmoq protsessorlarining turlari va arxitekturalari.		2		2	8	12
16.	Xotirani segmentlash.		2	2		8	12
17.	Xotirani tashkil etish va uni ximoyalash rejimlari.		2		2	8	12
18.	Saxifali xotirani tashkil qilish.		2	2		8	12
	Jami		36	18	18	76	148

Modul bo‘yicha soatlar taqsimoti (6-semestr)

№	Mavzu	Auditoriya soatlari				Mus-taqil Ish	Jami
		Jami	Shu jumladan:
			Ma’ruza	Amaliy (semi-nar)	Tajriba (laboratoriya)
1.	Mikrokontrollerlar. Mikrokontrollerlar strukturasi.	2	2
2.	Mikrokontroller xotirasi va protsessorli yadrosi.Markaziy protsessor strukturasi.	2	2
3.	Mikrokontroller buyruqlar tizimi.	2	2
4.	Mikrokontrollerlarda stek va tashqi xotiradan foydalanib ma’lumot va dasturiy xotira ishi va strukturasi.	6	2	2	2
5	Mikrokontrollerlar ma’lumot kiritish va chiqarish portlari tashkillashtirish va strukturasi.	2	2
6	Mikrokontrollerlar quvvat sarflanishini tejash rejimlari.	2	2
7.	Takt generatorlari, quvvat sarflanishini tejash rejimlari manba’ sxemalari.	10	2	4	4
8	Qo‘riqchi taymerlar va mikrokontrollerlar qo‘shimcha modullari.	2	2
9.	Mikrokontrollerlar apparat vositalari va ularning imkoniyatlari.	10	2	4	4
10.	Mikrokontrollerlar asosida tizim sifatini oshirish va imkoniyatlarini kengaytirish maxsus funksiyalari.	2	2
11.	Mikrokontrollerlar asosida raqamli qurilmalarni loyixalash afzalliklari.	6	6
12	Mikrokontrollerlar asosida raqamli qurilmalarni loyixalash va ishlab chiqish asosiy bosqichlari.Apparat va dasturiy vositalarni birgalikda sozlash.	6	2	2	2
13	Mikrokontrollerlar uchun dasturiy ta’minot yaratish.(MikroPascal)	4		2	2
14.	Mikrokontrollerlar uchun dasturiy ta’minot yaratish.(C)	2	2
15.	Mikrokontrollerlar uchun dasturiy ta’minot yaratish.(S)	2	2
16.	Mikrokontrollerlar uchun dastur yaratishda asosiy vositalarva sozlash vositalari. (Assembler)	4		2	2
17.	Raqamli qurilmalar ish jarayoni uchun dasturiy ta’minot yaratish va ularni sozlash.(S)	2	2
18.	Texnologik jarayonlarni avtomatik boshqarish dasturiy ta’minotini yaratish vositalari va ularni sozlash.(S)	6	2	2	2
	Jami	72	36	18	18	72

II. NAZARIY MAShG‘ULOTLAR MAZMUNI

(5-semestr)

1 - mavzu: Mikroprotsessor va mikroprotsessorli tizim tushunchalari va atamalari. “Mikroprotsessor” fani predmeti va vazifalari. Mikroprotsessorlar qo‘llanilishi soxalari. Mikroprotsessorlar xarakteristikalari strukturalari.

2 - mavzu: Mikroprotsessorli tizimlarni turlari, tuzilishi va ishlash asoslari.

Mikroprotsessorli tizimlarni turlari, ularning tuzilishi va ishlash asoslari.

3 - mavzu: Mikroprotsessorli tizimlarning shinalari va axborot almashinuv sikllari. Mikroprotsessorli tizimlar, shinalar,axborot almashinuv sikllari.

4 - mavzu: Mikroprotsessorli tizimlarlarni asosiy qurilmalarining tuzilishi va vazifalari. Mikroprotsessorlarli tizimlar ularning arxitekturalari.Qurilmalarining tuzilishi va ishlash prinsipi .

5 - mavzu: Mikroprotsessor tizimlarining ishlash rejimlari. Mikroprotsessorli tizimlar.Ularning ish rejimlari.

6 - mavzu: Mikroprotsessor tizimlarining arxitekturasi. Mikroprotsessor tizimlari,ularning strukturasi. Tashqi qurilmalar bilan ma’lumot almashishi prinsipi

7 - mavzu: Protsessorning strukturasi. Protsessor asosiy qismlarining vazifalari. Protsessor strukturasi.Protsessor asosiy qismlarining umumiy ko‘rinishi va ishlash asoslari.

8 - mavzu: Operand va registrlarni adreslash usullari. Adreslash usullarining tushunchasi, ularning turlari va ishlash asoslari.

9 - mavzu: Protsessorning buyruqlar tizimi. Zamonaviy dasturiy ta’minotlar yaratish usullari.Dasturlar yaratish.

10 - mavzu: Ma’lumotlar almashish usullari. Mikroprotsessor bilan ma’lumot almashish usullari va ishlash asoslari.

11 - mavzu: Assembler dasturiy ta’minotida ishlash. Assembler buyruqlari va dasturlash jarayonlari.Muxitlarda dastur yozish , misollar.

12 - mavzu: Ma’lumotlarni kiritish va chiqarish tashkil etish. Ma’lumotlarni kiritish va chiqarishni tashkil etish.Dasturlash jarayonlari

13 - mavzu: Qism dasturlarni tashkil qilish usullari.Qism dasturlar.Ularni tashkil qilish jarayonlari.

14 - mavzu: Shaxsiy kompyuterlarda ishlatiladigan protsessorlar. Shaxsiy kompyuterlarda ishlatiladigan protsessorlar.

15 - mavzu:Ko‘p yadroli protsessorlar.Yadro tushunchasi.Ko‘p yadroli protsessorlar.

16 - mavzu: Telekommunikatsiya soxasida ishlatiladigan protsessorlarning arxitekturalari. Telekommunikatsiya soxasida ishlatiladigan protsessorlarning turlari va ularning arxitekturalari.

17 - mavzu: Telekommunikatsiya soxasida ishlatiladigan protsessorlarning turlari. Telekommunikatsiya soxasida ishlatiladigan protsessorlarning turlari va ularning arxitekturalari.

18 - mavzu: Xotirani tashkil etish va uni ximoyalash rejimlari.

Xotira segmentlari.Xotirani segmentlash.Xotirani tashkil etish.Xotirani ximoyalash rejimlari tushunchalari. Saxifali xotira tushunchasi. Saxifali xotirani tashkil qilish

(6-semestr)

1 - mavzu: Mikrokontrollerlar. Mikrokontrollerlar strukturasi.

Mikrokontrollerlar va ularning strukturasi.

2 - mavzu: Mikrokontroller xotirasi va protsessorli yadrosi.Markaziy protsessor strukturasi.Mikrokontroller xotirasi va protsessorli yadrosi.Markaziy protsessor strukturasi

3 - mavzu: Mikrokontroller buyruqlar tizimi. Assembler va S v.b. dasturlash tillari

4 - mavzu: Mikrokontrollerlarda stek va tashqi xotiradan foydalanib ma’lumot va dasturiy xotira ishi va strukturasi.

5 - mavzu:Mikrokontrollerlar ma’lumot kiritish va chiqarish portlari tashkillashtirish va strukturasi. Mikrokontrollerlar ma’lumot kiritish va chiqarish portlari tashkillashtirish

6 - mavzu: Mikrokontrollerlar quvvat sarflanishini tejash rejimlari.

7 - mavzu: Takt generatorlari, quvvat sarflanishini tejash rejimlari manba’ sxemalari

8- mavzu: Qo‘riqchi taymerlar va mikrokontrollerlar qo‘shimcha modullari

9 - mavzu: Mikrokontrollerlar apparat vositalari va ularning imkoniyatlari.

10 - mavzu: Mikrokontrollerlar asosida tizim sifatini oshirish va imkoniyatlarini kengaytirish maxsus funksiyalari

11 - mavzu: Mikrokontrollerlar asosida raqamli qurilmalarni loyixalash afzalliklari.

12 - mavzu: Mikrokontrollerlar asosida raqamli qurilmalarni loyixalash va ishlab chiqish asosiy bosqichlari.Apparat va dasturiy vositalarni birgalikda sozlash

13 - mavzu: Mikrokontrollerlar uchun dasturiy ta’minot yaratish.(MikroPascal).

14 - mavzu: Mikrokontrollerlar uchun dasturiy ta’minot yaratish.(C)

15 - mavzu: Mikrokontrollerlar uchun dastur yaratishda asosiy vositalarva sozlash vositalari. (Assembler).

16 - mavzu: Raqamli qurilmalar ish jarayoni uchun dasturiy ta’minot yaratish va ularni sozlash.(C).

17 - mavzu: Texnologik jarayonlarni avtomatik boshqarish dasturiy ta’minotini yaratish vositalari va ularni sozlash.(C).

18 - mavzu: Texnologik jarayonlarni avtomatik boshqarish dasturiy ta’minotini yaratish vositalari va ularni sozlash.(C).

AMALIY MAShG‘ULOTLAR MAZMUNI

(5-semestr)

1-amaliy mashg‘ulot:

Arifmetik–mantiqiy qurilmalar ish prinsipi bilan tanishish.Arifmetik–mantiqiy qurilmalar ish prinsipi.

2-amaliy mashg‘ulot:

EMUL muxiti bilan tanishish.EMUL muxiti interfeysi bilan tanishish va o‘rganish.

3-amaliy mashg‘ulot:

EMUL muxitida assembler dasturlash tilining oddiy komandalar tizimi bilan tanishish.EMUL muxitida assembler dasturlash tilining oddiy komandalar tizimi

4-amaliy mashg‘ulot:

EMUL muxitida assembler dasturlash tilining tarmoqlanuvchi komandalar tizimi bilan tanishish .

EMUL muxitida assembler dasturlash tilining tarmoqlanuvchi komandalar tizimi.

5 – amaliy mashg‘ulot:

EMUL muxitida assembler dasturlash tilining niqoblash komandalari bilan tanishish.EMUL muxitida assembler dasturlash tilining niqoblash komandalari

6 – amaliy mashg‘ulot:

EMUL muxitida assembler dasturlash tilining shartli va shartsiz o‘tish komandalari bilan tanishish.EMUL muxitida assembler dasturlash tilining shartli va shartsiz o‘tish komandalari.

7 – amaliy mashg‘ulot:

EMUL muxitida qism dastur va stekni tashkil qilish.EMUL muxitida qism dastur va stekni tashkil qilish

8 – amaliy mashg‘ulot:

EMUL muxitida assembler dasturlash tilining arifmetik amallarni bajarish komandalri bilan tanishish.EMUL muxitida assembler dasturlash tilining arifmetik amallarni bajarish komandalri

9 – amaliy mashg‘ulot:

EMUL muxitida assembler dasturlash tilining ma’lumotlarni kiritish va chiqarish komandalari bilan tanishish.EMUL muxitida assembler dasturlash tilining ma’lumotlarni kiritish va chiqarish komandalari

LABORATORIYa MAShG‘ULOTLARI MAZMUNI

(5-semestr)

1-laboratoriya mashg‘uloti

EMUL muxitida oddiy dasturlash.EMUL muxitida buyruqlar tizimi bilan tanishish.

2-laboratoriya mashg‘uloti

EMUL muxitida oddiy dasturlash.EMUL muxitida oddiy dasturlash jarayonlari.

3-laboratoriya mashg‘uloti

EMUL muxitida shartli o‘tishlarni tashkil qilish.EMUL muxitida murakkab dasturlash jarayonlari

4-laboratoriya mashg‘uloti

EMUL muxitida massivlar bilan ishlash.Massiv tushunchasi.Massivlarni tashkil qilish dasturiy jarayonlari.

5-laboratoriya mashg‘uloti

Qism dastur va stek..Qism dasturlash jarayonlari. Muxitlar yordamida qo‘shimcha komponetlar ishlab chiqarish dasturiy ta’minotini yaratish.

6-laboratoriya mashg‘uloti

Qism dastur va stek.Stek qurilmalari bilan ishlash va ularning dasturlash jarayonlari

7-laboratoriya mashg‘uloti

Kiritish va chiqarishni tashkil qilish.Tashqi qurilmalar bilan ishlash jarayonlari.

8-laboratoriya mashg‘uloti

Kiritish va chiqarishni tashkil qilish.

Emulyatorlar bilan ishlash.Sozlash.Emulyator bilan bog‘lanish.

9-laboratoriya mashg‘uloti

Kiritish va chiqarishni tashkil qilish.Tashqi qurilmalarni boshqarish dasturiy ta’minotini yaratish..

AMALIY MAShG‘ULOTLAR MAZMUNI (6-semestr)

1-amaliy mashg‘ulot:

PROTEUS da virtual laboratoriyalar yaratish bilan tanishish. PROTEUS interfeysi ish prinsipi.

2-amaliy mashg‘ulot:

PROTEUSda oddiy virtual dastur yaratish. PROTEUS muxiti interfeysi bilan tanishish va o‘rganish.

3-amaliy mashg‘ulot:

Oddiy dastur uchun maket yaratish.Oddiy dasturlarni maketga yuklash.

4-amaliy mashg‘ulot:

Virtual sakkiz razryadli ikkilik yig‘uvchi xisoblagich qurish.Yig‘uvchi xisoblagich dasturlarni maketga yuklash.

5 – amaliy mashg‘ulot:

Sakkiz razryadli ikkilik yig‘uvchi xisoblagich uchun maket yaratish.Sakkiz razryadli xisoblagich dasturlarni maketga yuklash

6 – amaliy mashg‘ulot:

Virtual sakkiz razryadli ikkilik ayiruvchi xisoblagich qurish. Sakkiz razryadli xisoblagich dasturlarni maketga yuklash

7 – amaliy mashg‘ulot:

Virtual sakkiz razryadli ikkilik ayiruvchi xisoblagich uchun maket yaratish.

Sakkiz razryadli xisoblagich dasturlarni maketga yuklash

8 – amaliy mashg‘ulot:

Yetti segmentli indikator maketini yaratish.Yetti segmentli indikator dasturlarni maketga yuklash

9 – amaliy mashg‘ulot:

LCD displey maketini yaratish.LCD displey dasturlarni maketga yuklash

LABORATORIYa MAShG‘ULOTLARI MAZMUNI

(6-semestr)

1-laboratoriya mashg‘uloti

FLOWCODE dasturiy intefeysi bilan tanishish.

FLOWCODE Oddiy dasturlar yaratish.

2-laboratoriya mashg‘uloti

Tarmoqlanuvchi dasturlar yaratish.

Muxitda oddiy dasturlash jarayonlari.

3-laboratoriya mashg‘uloti

Qism dastur va siklik dasturlar yaratish

Muxitda murakkab dasturlash jarayonlari

4-laboratoriya mashg‘uloti

CALCULATION dasturiy komponentlaridan foydalanish.

Massiv tushunchasi.Massivlarni tashkil qilish dasturiy jarayonlari.

5-laboratoriya mashg‘uloti

LCD DISPLAY va LED komponentlari asosida oddiy dasturlar tuzish

Muxitlar yordamida qo‘shimcha komponetlar ishlab chiqarish dasturiy ta’minotini yaratish.

6-laboratoriya mashg‘uloti

Uzilishlarni tashkil qilish va murakkab dasturlash jarayonlari

Stek qurilmalari bilan ishlash va ularning dasturlash jarayonlari

7-laboratoriya mashg‘uloti

O‘rnatilgan modul USART dasturi.

Tashqi qurilmalar bilan ishlash jarayonlari.

8-laboratoriya mashg‘uloti

O‘rnatilgan modul PWM dasturi.

Emulyatorlar bilan ishlash.Sozlash.Emulyator bilan bog‘lanish.

9-laboratoriya mashg‘uloti:

KeyPad komponeti dasturi. Tashqi qurilmalarni boshqarish dasturiy ta’minotini yaratish..

O‘QITISH SHAKLLARI

Mazkur modul bo‘yicha quyidagi o‘qitish shakllaridan foydalaniladi:

- ma’ruzalar, amaliy mashg‘ulotlar (ma’lumotlar va texnologiyalarni anglab olish, aqliy qiziqishni rivojlantirish, nazariy bilimlarni mustahkamlash);

- davra suhbatlari (ko‘rilayotgan loyiha yechimlari bo‘yicha taklif berish qobiliyatini oshirish, eshitish, idrok qilish va mantiqiy xulosalar chiqarish);

- bahs va munozaralar (loyihalar yechimi bo‘yicha dalillar va asosli argumentlarni taqdim qilish, eshitish va muammolar yechimini topish qobiliyatini rivojlantirish).

BAHOLASH MEZONI

№	Baholash turlari	Maksimal ball	Ballar
1	Keys topshiriqlari	2.5	1.2 ball
2	Mustaqil ish topshiriqlari		0.5 ball
3	Amaliy topshiriqlar		0.8 ball

III. MODULNI O‘QITIShDA FOYDALANILADIGAN INTERFAOL TA’LIM METODLARI

“SWOT-tahlil” metodi.

Metodning maqsadi: mavjud nazariy bilimlar va amaliy tajribalarni tahlil qilish, taqqoslash orqali muammoni hal etish yo‘llarni topishga, bilimlarni mustahkamlash, takrorlash, baholashga, mustaqil, tanqidiy fikrlashni, nostandart tafakkurni shakllantirishga xizmat qiladi.

Namuna: O‘zbekiston Respublikasida IPTV tizimining rivojlanish istiqbollarini SWOT tahlilini ushbu jadvalga tushiring.

S	Yuqori sifat, yuqori tezlik, interaktiv xizmatlar	HD formatdagi kanallar, 2 Mbit/s tezlik, eletron telegid xizmatlarini joriy qilish imkoniyatdlari
W	Tashqi ta’sirlar, transport tarmoqlarining talab darajada emasligi	Tashqi mexanik ta’sirlarga zaif, infrastrukturasi yaxshi rivojlanmagan shaxarlarda qo‘llay olmaslik
O	Bitta optik toladan 3ta xizmatni tashkil etilishi	IPTV, internet, telefoniya
T	Tizim komponentlari tannarxining yuqoriligi	Abonentlar internetdan foydalanish darajasini oshirilishi

“Aqliy hujum” metodi

“Aqliy hujum” metodining mohiyati jamoa hamkorligi asosida muammoni yechish jarayonlarini vaqt bo‘yicha bir qancha bosqichlarga (g‘oyalarni generatsiyalash, ularni tanqidiy va konstruktiv holatda ishlab chiqish) ajratishdan iborat.

Dars jarayonida aqliy hujumdan maqsadli foydalanish ijodiy, nostandart tafakkurlashni rivojlantirish garovi hisoblanadi. “Aqliy hujum” ni uyushtirish bir muncha sodda bo‘lib, undan ta’lim mazmunini o‘zgartirish jarayonida foydalanish bilan birgalikda ishlab chiqarish muammolarining yechimini topishda ham juda qo‘l keladi. Dastlab guruh yig‘iladi va ular oldiga muammo qo‘yiladi. Bu muammo yechimi to‘g‘risida barcha ishtirokchilar o‘z fikrlarini bildiradilar. Bu bosqichda hech kimning o‘zga kishi g‘oyalariga hujum qilishi va baholashiga haqqi yo‘q. Demak, “aqliy hujum” yo‘li bilan qisqa minutlarda o‘nlab g‘oyalarni yuzaga chiqarish imkoniyatlari mavjud bo‘ladi. Aslini olganda g‘oyalar sonini qo‘lga kiritish asosiy maqsad emas, ular muammo yechimini oqilona ishlab chiqish uchungina asos bo‘ladilar. Bu metod shartlaridan biri hech qanday tashqi ta’sirsiz qatnashuvchilarning har biri faol ishtiroki bo‘lishi kerak. Bildirilgan g‘oyalarning besh yoki oltitasigina asosiy hisoblanib, muammo yechimini topishga salohiyatli imkoniyatlar yaratadi.

Shunday qilib, “aqliy hujum” qoidalarini quyidagicha belgilash mumkin:

*olg‘a surilgan g‘oyalar baholanmaydi va tanqid ostiga olinmaydi;

*ish sifatiga emas, soniga qaratiladi, g‘oyalar qancha ko‘p bo‘lsa, shuncha yaxshi;

*istalgan g‘oyalarni mumkin qadar kengaytirish va rivojlantirishga qaratiladi;

*muammo yechimidan uzoq g‘oyalar ham qo‘llab quvvatlanadi;

*barcha g‘oyalar yoki ularning mag‘zi (farazlari) qayd etish yo‘li bilan yozib olinadi;

*”hujum”ni o‘tkazish vaqti aniqlanadi va unga rioya qilinishi shart;

*beriladigan savollarga qisqacha (asoslanmagan) javoblar berish ko‘zda tutilishi kerak.

Vazifasi. “Aqliy hujum” qiyin vaziyatlardan qutulish choralarini topishga, muammoni ko‘rish chegarasini kengaytirishga, fikrlash bir xilliligini yo‘qotishga va teng doirada tafakkurlashga imkon beradi. Eng asosiysi, muammoni yechish jarayonida kurashish muhitidan ijodiy hamkorlik kayfiyatiga o‘tiladi va guruh (auditoriya) yanada jipslashadi.

Ob’ekti. Qo‘llash maqsadiga ko‘ra universal hisoblanib, tadqiqotchilikda (yangi muammoni yechishga imkon yaratadi), o‘qitish jarayonida (o‘quv materiallarini tezkor o‘zlashtirishga qaratiladi), rivojlantiriladi (o‘z-o‘zini bir muncha samarali boshqarish asosida faol fikrlashni shakllantiradi), asqotadi.

Qo‘llanish usuli. “Aqliy hujum” ishtirokchilari oldiga qo‘yilgan muammo bo‘yicha har qanday mulohaza va takliflarni bildirishlari mumkin. Aytilgan fikrlar yozib boriladi va ularning mualliflari o‘z fikrlarini qaytadan xotirasida tiklash imkoniyatiga ega bo‘ladi. Metod samarasi fikrlar xilma-xilligi bilan tavsiflanadi va hujum davomida ular tashkil qilinmaydi, qaytadan ifodalanmaydi. Aqliy hujum tugagach, muhimlik jihatiga ko‘ra eng yaxshi takliflar generatsiyalanadi va muammoni yechish uchun zarurlari tanlanadi.

“Ajurli arra” metodi

“Ajurli arra” metodi tuzilish jihatdan o‘zida quyidagi bosqichlarni qamrab oladi.

1. Topshiriqni bo‘lish. Topshiriq va matnli materiallar bir nechta asosiy qismlarga (yoki mavzularga) kiritiladi.

2. Ekspert guruhlar. Qo‘lida bir mavzuga oid o‘quv topshiriqlari mavjud bo‘lgan talablar mavzuni muhokama qilish, boshqalarga o‘rgatish rejasini egallash uchun ekspert guruhga birlashadilar.

3. Birlamchi guruhlar. Tinglovchilar o‘zlarining birlamchi guruhlariga qaytadilar va ekspert guruhlarda o‘rganganlarini o‘qitishadi.

“Ajurli arra” metodi mohiyatiga aniqlik kiritish uchun ba’zi bir tavsiyalarni yoritish lozim.

1.O‘qitish jarayoniga bu tarzda yondoshilganda tinglovchilarning hamkorlikda ishlashiga va qisqa vaqt ichida katta hajmdagi axborotlarni o‘zlashtirishlariga imkon yaratiladi.

2.U yoki bu faoliyatni darsda amalga oshirish uchun tinglovchilarga boshlang‘ich axborotlarni uzatish zaruriyati tug‘ilsa, ma’ruza o‘rnini bosa oladigan samarali instrumentariy hisoblanadi.

3.O‘qituvchi murakkab mazmunli mavzular bo‘yicha tinglovchilarni darsga tayyorlash uchun oldindan ularning har biriga mo‘ljallangan alohida axborotli paket tayyorlaydi. Unda darslikdan, qo‘shimcha tarzda gazeta, jurnal, maqolalardan materiallar bo‘lishi kerak.

4. Har bir tinglovchi 2 guruh tarkibida ishtirok etadi: dastlab ”o‘z uyi” (birlamchi) guruhiga, keyin esa “ekspert guruhiga birlashib, o‘quv elementlarini mustaqil o‘rganishadi. Ekspert guruhini tezda tashkil etish uchun tinglovchilar olgan axborotli paketlarda har bir mavzuga oid materiallar bir xil rangdagi qog‘ozlarga yozilgan yoki rangli qalam bilan qog‘ozning biron-bir burchagi bo‘yalgani ma’qul.

5. Har bir guruhda 3 tadan 5 tagacha o‘quvchi (o‘quvchilarning soniga qarab) bo‘lishi mumkin. Har bir tinglovchi “o‘z uyi”dagilarni qayta uchrashish joyini aniqlab olishi kerak.

6.O‘qituvchi tinglovchilarni “rangli” topshiriqlar asosida guruhga birlashtirishni taklif etadi va ular alohida mavzular bo‘yicha ekspertga aylanadi. Misol uchun, “qizil”larni auditoriya xonasi oxirida, “ko‘k”larni esa yo‘lakchada uchrashish belgilanadi. Har bir ekspert guruhda 3 tadan kam tinglovchi bo‘lmasligi kerak.

7. Guruhlarga axborotli paket tarqatiladi. Har qaysi guruh turli xil materiallar to‘plamini olishlari va ularni o‘qishi, muhokama qilishi, aynan shu axborotlar bo‘yicha ekspertga aylanishi lozim, o‘quv materiallari to‘plamini olishlari va ularni o‘qishi, muhokama qilishi, aynan shu axborotlar bo‘yicha “ekspert” bo‘lishi uchun o‘quvchilarda vaqt yetarli bo‘lishi kerak. Bu uchun agar materiallar murakkab va katta bo‘lsa, ehtimol, bir dars to‘liq talab qilinadi.

8. Tinglovchilarga quyidagi topshiriqlar beriladi:

-paketdagi materiallarni qunt bilan o‘rganing va muhokama qiling;

-bir-biringizdan so‘rang va o‘quv materiallarini har biringiz tushunib olganingizga ishonch hosil qiling;

-o‘z “uyingiz“ guruhini o‘qitish zarurligini hisobga olib, materiallarning muhim o‘quv elementlariga e’tiborni qarating:

9. Tinglovchilarning o‘z “uylariga” qaytishlarini iltimos qiling. Har kim o‘z “uyi”-guruhiga axborot beradi. Shaksiz, “uy” guruhida ekspert guruhlaridan bittadan tinglovchi bo‘lishi shart, tinglovchi o‘rganib kelgan materiallarni o‘z guruhi tinglovchilariga o‘rgatish javobgarligini bo‘yniga olib, yana bir soat davom etishi mumkin.

10. Tinglovchilar bir-birlaridan axborotlarni o‘rganib bo‘lishgach, o‘qituvchi oldindan rejalashtirilgan faoliyat turini o‘tkazishi mumkin.

“Muammo” texnologiyasi

Texnologiyaning maqsadi: tinglovchilarga o‘quv fanining mavzusidan kelib chiqqan turli muammoli masala vaziyatlarining yechimini to‘g‘ri topishlariga o‘rgatish, ularda muammo mohiyatini aniqlash bo‘yicha malakalarni shakllantirish, muammolar yechishning ba’zi usullari bilan tanishtirish va uslublarni to‘g‘ri tanlashga o‘rgatish, muammoni kelib chiqish sabablarini, muammoni yechishdagi hatti-harakatlarni to‘g‘ri aniqlashga o‘rgatadi.

Mashg‘ulotning o‘tkazish tartibi:

O‘qituvchi tinglovchilarni guruhlarga ajratib, ularni o‘rinlariga joylashtirilgandan so‘ng, mashg‘ulotni o‘tkazish tartib-qoidalari va talablarini tushuntiradi, ya’ni u mashg‘ulotni bosqichli bo‘lishini va har bir bosqich tinglovchilardan maksimum diqqat-e’tibor talab qilinishi, mashg‘ulot davomida ular yakka, guruh va jamoa bo‘lib ishlashlarini aytadi. Bunday kayfiyat tinglovchilarga berilgan topshiriqlarni bajarishga tayyor bo‘lishlariga yordam beradi va bajarishga qiziqish o‘yg‘otadi. Mashg‘ulotni o‘tkazish tartib-qoidalari va talablari tushuntirilgach, mashg‘ulot boshlanadi:

Tinglovchilar tomonidan mashg‘ulot uchun tayyorlangan kinolavhani diqqat bilan tomosha qilib, unda yoritilgan muammoni aniqlashga harakat qilish, xotirada saqlab qolish yoki daftarga belgilab qo‘yish (agar kinofilm ko‘rsatishning imkoniyati bo‘lmasa, u holda o‘qituvchi o‘quv predmetining mavzusi bo‘yicha plakat, rasm, afisha yoki bir muammo bayon qilingan matn, kitobdagi o‘quv materialidan foydalanish mumkin):

*har bir guruh a’zolari tomonidan ushbu lavhadan (rasmdan, matndan, hayotiy voqeadan) birgalikda aniqlangan muammolarni vatman yoki formatdagi qog‘ozga flomaster bilan yozib chiqiladi;

*berilgan aniq vaqt tugagach, tayyorlagan ishni guruh vakillari tomonidan o‘qib eshittiriladi;

*o‘qituvchi guruhlar tomonidan tanlangan va muammolar yozilgan qog‘ozlarni almashtirgan holda guruhlargai tarqatiladi;

*tarqatilgan qog‘ozlarda guruhlar tomonidan yozilgan muammolardan har bir guruh a’zosi o‘zini qiziqtirgan muammodan birini tanlab oladi;

*o‘qituvchi tomonidan tarqatilgan quyidagi chizmaga har bir guruh a’zosi o‘zini qiziqtirgan muammodan birini tanlab oladi;

*o‘qituvchi tomonidan tarqatilgan quyidagi chizmaga har bir guruh a’zosi tanlab olgan muammosini yozib, mustaqil ravishda tahlil etadi.

“BLIS O‘YIN” metodi - harakatlar ketma-ketligini to‘g‘ri tashkil etishga mantiqiy fikrlashga, o‘rganayotgan predmeti asosida ko‘p, xilma xil fikrlardan, ma’lumotlardan kerakligini tanlab olishni o‘rgatishga qaratilgan. Ushbu texnologiya tinglovchilarga tarqatilgan qog‘ozlarda ko‘rsatilgan harakatlar ketma ketligini avval yakka holda mustaqil ravishda belgilab, so‘ngra o‘z fikrini boshqalarga o‘tkaza olish yoki o‘z fikrida qolish, boshqalar bilan hamfikr bo‘la olishga yordam beradi.

“BUMERANG” texnikasi – tinglovchilarni dars jarayonida, darsdan tashqarida turli adabiyotlar, matnlar bilan ishlash, o‘rganilgan materiallarni yoddan saqlab qolish, so‘zlab bera olish, fikrni erkin holda bayon eta olish hamda bir dars davomida barcha tinglovchi talabalarni baholay olishga qaratilgan. “Bumerang” texnologiyasi tanqidiy fikrlash, mantiqli shakllantirishga, imkoniyat yaratadi; xotirani, g‘oyalarni, fikrlarni, dallillarni yozma va og‘zaki shakllarda bayon qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi .

“SINKVEYN” metodi – ta’lim oluvchilarni axborotlarni qisqa bayon etishga o‘rgatadi, hamda olingan ma’lumotlar ustida chuqur ilanishga chorlaydi.

“QORA QUTI” metodi – tinglovchilar bu metod asosida yechiladigan muammolar aniq vaziyatni tahlil qilish orqali amalga oshiriladi, muammolar sababi yo‘l-yo‘lakay aniqlanadi.

“LOYIHA” metodi – ta’lim oluvchilarning invidual yoki guruhlarda belgilangan vaqt davomida, belgilangan mavzu bo‘yicha axborot yig‘ish, tadqiqot o‘tkazish va amalga oshirish ishlarini olib borishidir. Bu metodda ta’lim oluvchilar rejalashtirish, qaror qabul qilish, amalga oshirish, tekshirish va xulosa chiqarish va natijalarni baholash jarayonlarida ishtirok etadilar.

III. NAZARIY MATERIALLAR

1-MAVZU. RAQAMLI TEXNIKA, MIKROPROTSESSOR VA MIKROPROTSESSORLI TIZIM TUSHUNCHALARI VA ATAMALARI.

Reja.

• Raqamli texnika rivojlanishining asosiy yo‘nalishlari.

• Raqamli qurilmalar, signallar ta’rifi va tushunchalari. Axborot kommunikatsion tizimlarda qo‘llanilishi.

AMK protsessorning asosiy elementlaridan biri xisoblanadi. AMK 2-kismdan iborat:

1.Summator

2.Logik amallarni bajaruvchi kurilma

Summator arifmetik amallarni bajaradi.Summatorning nechta kirishdan iborat bulishi bilan kuyidagi turlarga bulinadi:

A)Yarim summator(2-ta kirishi bor).

V)Bir razryadli summator(3-ta kirishi bor)

S) Kup razryadli summator( kirishlar soni kup)

Summatorlarni sanok sistemasida ishlatish buyicha 2-turga bulinadi.

1.2-lik Summator

2.Dekadli Summator

Utish razryadni uzatish uslubi buyicha summatorlar 2 ga bulinadi.

A)Ketma-ket uzatish

V)Paralel uzatish

Yarim summator va uning ishlash tablitsasi.

ai	vi	Si	Ri
0	0	0	0
0	1	1	0
1	0	1	0
1	1	0	1

Si= ai+ vi bu yerda

Ai –1-chi kushiluvchi , Vi-2 chi -kushiluvchi, Si-summasi, Ri-utish razryadi.

Si= ai vi + ai vi Ri= ai vi

ai vi

&

1

&

1

Bir razryadli summatorning ishlash tablitsasi.

Bir razryadli summatorda kushish amalidan oldini utish razryadi xisobga olinadi.

Kirish chikish

№	ai	vi	Ri-1	Si	Ri
0	0	0	0	0	0
1	0	0	1	1	0
2	0	1	0	1	0
3	0	1	1	0	1
4	1	0	0	1	0
5	1	0	1	0	1
6	1	1	0	0	1
7	1	1	1	1	1

Si= ai vi + Ri-1

Vi Karno Karta

Ri-1

0	1	0	1
1	0	1	0

Si= Ri-1 *ai * vi + Ri-1 *ai * vi+ Ri-1 *ai * vi+ Ri-1 *ai * vi

Karno kartasi.

Ri-1

0	0	1	0
0	1	1	1

2 1 3

Ri= Ri-1*vi + Ri-1 ai +ai*vi

ai vi Ri-1

&

&

1

1

1

1

1

1

ai vi Ri-1

Yarim summatorning sxemasi.

2-ta yarim summatorni kuyidagicha ulab summatorni tuzish mumkin.

S

Р

А

В

S

Р

HS

А

В

Ai

1

Ri

Ri-1

Cummatorni bir biri bilan boglab,kup razryadli summatorlarni tuzish mumkin.

Misol: 4-razryadli summator sxemasi kuyidagicha.

А

В

р

SM

2

S

Р

А

В

р

S

Р

SM

3

S

Р

SM

1

А

В

р

S

Р

А

В

Рi-

SM

0

A0 A1 A2 A3

R1 r2 r3

Ushbu sxema utkazish razryadlari (R) ketma-ket uzatiladi.Agar razryadlar soni katta bulsa,utish vakti oshib ketadi va summatorning ishlash tezligi kamayadi.Shuning uchun utish vaktini kamaytirish uchun turli usullar kullaniladi.Ushbu usullarda utish razryadlari paralel xolda uzatiladi.Shuning uchun utish vakti razryadlar soniga boglik emas.Ketma-ket utishning asosiy kamchiligi shuki juda kup kirishli kombinatsion sxemalarni tuzishga tugri keladi.Shuning uchun ushbu usulni razryadlar soni katta bulmagan summatorlar uchun ishlatish mumkin.

Dekadli summatorlar –lik sonining xar bir razryadi aloxida 2-lik kurinishida tasvirlanadi.Misol uchun: 345

0011 0100 0101

2-lik arifmetikasida xar bir 10-lik razryadning 2-likdagi kurinishi «TETRAD»deyiladi. Dekadli summatorda tetradning kiymati 9-dan oshsa unda tetradning kiymatini 10-taga kamaytirish kerak.

Dekadali summatorning sxemasi.

«0”

Logik kurilma.

Kuyidagi mantikiy amallarni bajaruvchi kurilmani tuzish.

1)ILI F=aVv

2)I F=a^v

3)ILI-NE F=a+v

4)I-NE F=a*v

S1	S0	№
0	0	0
0	1	1
1	0	2
1	1	3

Ushbu logik kurilmaning sxemasi.

&

1

&

1

0

1

2

3

S0

S1

MC

a

Tuzilgan arifmetik va logik kurilmalarni birlashtirib arifmetik logik kurilma xosil kilamiz.(ALK).Amallarni bir-biridan farklash uchun yana bitta boshkaruv signalini kiritamiz.

Arifmetik amal bajarish.

Logik amalni bajarish.

Ushbu amalni bajarish uchun 2-ta kirish mul’tpleksoridan foydalinamiz,ushbu xolda ALK sxemasi kuyidagicha buladi.

ЛК

АК

0

1

S

MC

A S

M

Bajariladigan amal soni oshishi bilan boshkaruv signallari elementlari soni oshib boradi.1-chikkan protsessorlarda fakat oddiy arifmetik amal bajarilgan.Kupaytirish va bulish amallari bulmagan.Ushbu amallarni dastur tuzish yuli bilan bajarilgan.Shuning uchun protsessor bir necha 10.000 tranzistorlardan tashkil topgan.Xozir protsessorlarda barcha arifmetik logik amallar apparat usulida bajariladi,tranzistorlarni soni bir necha 1.000.000 ni tashkil etadi.

2-lik modulida kushuvchi logik element.

1)U=X1 X2

X2	X1	U
0	0	0
0	1	1
1	0	1
1	1	0

U=X1* X2 + X1*X2= X1 X2

М2

X1

U U

X2

2)Ekvivalentli logik sxema tng bulmaganda “0”ga,teng bulganda “1”ga teng.

U=X1* X2 + X1*X2= X1 X2

X2	X1	U
0	0	1
0	1	0
1	0	0
1	1	1

Invertor.

A) U=X

NE

1

1

X

U

X	U=X
0	1
1	0

V) U=X1+X2=X1VX2

ILI

X1

U

X2

X1	X2	U
0	0	0
0	1	1
1	0	1
1	1	1

S) U=X1*X2=X1^X2

X1

X1	X2	U
0	0	0
0	1	0
1	0	0
1	1	1

G) U=X1+X2 = X1VX2 =X1 X2

ILI-NE

1

X1

U

X2

X1	X2	U
0	0	1
0	1	0
1	0	0
1	1	0

D) ) U=X1*X2 = X1^X2 =X1 / X2

I-NE

&

X1

U

X2

X1	X2	U
0	0	1
0	1	1
1	0	1
1	1	0

Ye) U=X1 X2

М2

X1

U

X2

X1	X2	U
0	0	0
0	1	1
1	0	1
1	1	0

D) U=X1 X2

=

X1

U

X2

X1	X2	U
0	0	1
0	1	0
1	0	0
1	1	1

2-MAVZU. MIKROPROTSESSORLI TIZIMLARNI TURLARI, TUZILISHI VA ISHLASH ASOSLARI.

Reja.

1. Mikroprotsessorli tizimlarni turlari

2. Mikroprotsessorli tizimlarning tuzilishi va ishlash asoslari

Magistral-modul strukturali MPT

OHQ – operativ xotira qurilmasi
DXQ – doimiy xotira qurilmasi
PQ – pereferiya qurilmasi

Fon-Neman arxitekturali MPT

Mikroprotsessor tizimining xotira bo‘shlig‘ini shakllantirish usuliga ko‘ra MP arxitekturalari ikkita asosiy turga bo‘linadi.

Dasturlar va ma’lumotlarni saqlash uchun bitta xotira bo‘shlig‘i qo‘llanilgan tuzilish fon Neyman arxitekturasi deb ataladi (dasturlarni ma’lumotlar formatiga muvofiq keladigan formatda kodlash taklifini kiritgan matematik nomi berilgan).

Garvard arxitekturali MPT

Ayrim mikroprotsessorlarda magistralning jismoniy enini toraytirish maqsadida manzil-ma’lumotlarning qo‘shma shinasi AD (ingl. Address/Data Bus) joriy etilib, ushbu shina orqali manzillar ham, ma’lumotlar ham uzatiladi. Manzilga oid axborot uzatish bosqichi ma’lumotlar uzatish bosqichidan vaqt bo‘yicha ajratilgan bo‘lib, SV tarkibiga kiritilgan maxsus ALE (ingl. Address Latch Enable) signali vositasida stroblanadi. Ushbu magistral, odatda, multipleks magistral yoki manzillar va ma’lumotlarning qo‘shma shinasi bilan birgalikdagi ikki shinali magistral deb ataladi.

Ma’lumotlarning magistral orqali tabiiy almashinishi kanalga so‘zlar yoki baytlar vositasida bir-biridan keyin amalga oshiriladigan murojaatlar ko‘rinishida kechadi. Magistralga murojaatlarning bitta sikli davomida MP, xotira qurilmasi va kiritish-chiqarish tizimi o‘rtasida bitta so‘z yoki bayt uzatiladi. Almashinishning bir nechta sikllari mavjud. Ular jumlasiga xotirani o‘qish va xotiraga yozish sikllari kiradi.

MPT ishlash rejimlari:

1. Axborotlarni dasturiy usul asosida uzatish va qabul qilish

2. Axborotlarni uzilish asosida uzatish va qabul qilish

3. Xotiraga to‘g‘ri ulanish asosida uzatish va qabul qilish

3-mavzu. Mikroprotsessorli tizimlarning shinalari va axborot almashinuv sikllari.

Reja

1. Mikroprotsessorli tizimlarning shinalari

2. Mikroprotsessorli tizimlarning axborot almashinuv sikllari

Ma’lumotlar almashuv yo‘nalishi bo‘yicha interfeyslar quyidagilarga ajratiladi.

Simplekslik-bir yo‘nalishli ma’lumot almashuvi.

Yarim duplekslik navbatma-navbat ikki yo‘nalish bo‘yicha ma’lumot almashuvchi.

Multiplekslik – ma’lumot almashish umumiy magistral (shinalar) orqali amalga oshiriladi, bunda har daqiqada axborot manba’si va qabul qiluvchisi muloqotda bo‘ladi.

Ma’lumot almashish

Axborot uzatuvchi kanallarga ulangan hamma qurilmalar (modullar) abonentlar deb ataladi. MPT dagi abonentlarning bir – biri bilan struktur ulanish jixatidan interfeyslar radial, halqa, kaskad va magistralari bilan farqlanadi. Markaziy protsessorga (MP) ikki yo‘nalishlik va o‘rnatilgan ustunlik asosidagi abonentlar (ishga stansiyalar, uzoqlikdagi tashqi qurilmalar, sanoat avtomatikaning sxemalari) ulanadi.

Abonentlararo ma’lumotlar almashuvi jarayoni markaziy protsessor orqali tashkil etilib, bunda MP konsentrator va abonetlar ishlarini mustaqil va parallel ravishda bajarilishini ta’minlaydi.

Radial interfeys-mantiqiy oddiy bo‘lgani bilan, katta apparat ta’minotini sarflashni talab etadi. Undan tashqari uning yashovganligi markaziy protsessorning ishonchligiga bog‘liqdir.

• Interfeyslar

Halqalik interfeyslarda har bir abonent qo‘shni ikki abonentlar bilan bog‘liqdir. Halqada bir vaqtda bir nechta ahborotlar manba’lardan qabul qiluvchilar tomon aylanib yurishi berilgan adreslash va boshqarish usullari asosida amalga oshiriladi. MPT kengaytirilganda halqa tizimiga qo‘shimcha modullar ulanadi. Halqalik interfeyslardagi abonentlarning o‘zaro muloqati murakkabligi uning eng katta kamchiligidir.

Kaskadlik interfeyslarda abonentlar halqa ko‘rinishda ulangan bo‘ladi va ular interfeys liniyalariga xizmat ko‘rsatish tartibi asosida ulanadilar. Kaskad interfeyslari kichik sonlik liniyalar va ish tezligining chegaralanganligi bilan xarakterlanadi.

Magistral interfeyslarda umumiy shina qo‘llanilgan bo‘lib, shunday deb ataladi. Magistraldan uzatilayotgan axborot hamma ulangan abonentlar uchundir. Ko‘pincha faqat bitta abonent turli vaqt davrida foydalanish mumkin bo‘lgan axborot manba’si bo‘lishi mumkin.

Abonent mavqei shina arbitri (ShA) yordamida aniqlanadi.

MPT larda tizim interfeyslari sifatida tez moslashuvchanligi, tejamliligi bilan ajraladigan magistral interfeyslar ishlatiladi.

Ma’lumotlarni vaqt davomida uzatilishi usuli bo‘yicha quyidagi interfeyslar farqlanadi:

Sinxronlik-ma’lumot almashuv o‘rnatilgan davomiyligi asosida;

Asinxronlik-ma’lumot almashuv o‘zgaruvchan davomiylik asosida;

Sinxron-asinxronlik-ikki usulning kombinatsiyalab ulanganlik asosida.

Uzatilayotgan ma’lumotlar razryadlarning qiymatini bo‘yicha interfeys parallel (so‘zlar), ketma-ket (bitlar)va parallel-ketma-ket ko‘rinishlari bilan farqlanadi. Interfeyslarning klassifikatsion alomatlariga yanada quyidagilar tegishlikdir:

Uzilishlarning tashkil etish (vektorlik yoki ketma-ket so‘rov asosida) va xotiraga to‘g‘ridan-to‘g‘ri murojat etish;

Modullarni shinaga siklik parallel, ketma-ket, murojaat etishning arbitraj usuli;

Ma’lumotlarni adreslash, boshqarish, sinxronizatsiyalash liniyalar soni;

Aloqa (o‘tkazgichlar, radiokanal, optik tolalik turlar) liniyalar uzunligi va turlari;

Shinaga bir vaqtda ulanish mumkin bo‘lgan abonentlarning maksimal soni;

Tashqi qurilmalarning adreslash resurslili-o‘ziga tegishlik bo‘lgan adres maydoni (Intel firmasi mahsulotlari xarakterli) yoki xotira adres maydonida aks ettirilish bilan (DES firmasi maxsulotlarida foydaniladi).

Tizim interfeyslari

MPT larda standart parallel tizim interfeyslari keng ishlatilib, ularda komanda formatlari, ma’lumotlar va ularning almashuvi, algoritmning ishlashi, aloqa liniya to‘plami va turlari, ma’lumot uzatish tezligi, konstruktiv talablar, modul tizimi ruxsat etilgan masofalari, avvalgi mavjud interfeyslar bilan kengaytirish va moslashtiruv imkoniyatlari unifikatsiyalashtirilgan. Yuqori tezlikda ma’lumotlarni almashuvni tashkil etishda sakkiz razladlik-Microbug;

• 16 razradlik-Unibus, Q-bus, Multibus 1;

• 32 razradlik-Vercabus

• Ma’lumotlarni parallel uzatuvchi asinxron multipleksorlik interfeyslar qo‘llaniladi.

Mavjud davrda MPT ning ko‘pgina standart tizim interfeyslari konkret turdagi mikroprotsessorlar uchun optimallashtirilgandir.

Interfeys mikrosxemalari MPT da turli funksiyalarni bajaruvchi interfeys mikrosxemalaridan keng foydanilmoqda, masalan: takt impulslarni generatsiyalash, adreslarni saqlab turish, qo‘shni tizimlar bilan ikki taraflama ma’lumot almashuvini tashkil etish, xotira yoki portlardagi ma’lumotlarni o‘qish-yozish boshqaruv signallarni ishlab chiqish, arbitraj, ko‘p mikroprotsessorlar tizim shinalariga mavqeylik murojat etish signallarini va boshqalar.

4-MAVZU. MIKROPROTSESSORLI TIZIMLARLARNI ASOSIY QURILMALARINING TUZILISHI VA VAZIFALARI.

Reja

1. Mikroprotsessorli tizimlarning asosiy qurilmalari.

2. Mikroprotsessorli tizimlarlarni asosiy qurilmalarining tuzilishi va vazifalari.

Protsessor funksiyalari

Protsessor mikrosxemasi 3ta chiqish shinasiga ega: adres shinasi, ma’lumot va boshqaruv shinalariga ega.Ba’zi protsessor mikrosxemasini chiqishlari sonini kamaytirish maqsadida signallar va shinalar multiplekslanadi (rasm1.1.).

Protsessorning asosiy xarakteristikasi-bu MSh laridagi razryadlar soni,ASh sidagi adreslar soni va BSh dagi boshqaruv signallar soni.MSh dagi razryadlar soni tizimning tezligini aniqlaydi.ASh dagi razryadlar tizining murakkabligini bildiradi.BSh razryadlar soni turli tizim qurilmalari bilan ma’lumot almashish effektivligini anglatadi.

Yuqorida keltirilgan shinalardan tashqari protsessor xar doim chiqishlarga ega(yoki 2ta chiqish)-tashqi takt signallarni ulash yoki kvars rezonator (CLK), protsessor xar doim taktlashtiruvchi qurilma xisoblanadi.Protsessor qanchalik ko‘p takt chastotasiga ega bo‘lsa shunchalik buyruqlarni tez bajaradi.Protsessorning afzalligi faqat uning takt chastotasi bilan emas balki uning struturasi bilan xam baxolanadi.Zamonaviy protsessorlar bir taktda ko‘p komandalarni bajaradi va bir qancha komandalarni parallel bajarish vositasiga ega.

Protsessor takt chastotasi magistral orqali ma’lumot almashish tezligi bilan uzviy bog‘liq emas,chunki ma’lumot almashishi signallarga bog‘liq.Protsessor takt chastotasi uning ichki tezligini aniqlaydi(tashqi emas).Ba’zi xolatlarda protsessor takt chastotasi past va yuqori chegaraga ega.Yuqori chastotaning oshirilishi protsessorni qizib ketishiga va ishdan to‘xtatishga olib keladi.

Xar bir protsessorda mavjud signallardan RESET(sbros)

Ushbu signal asosida protsessor bajarayotgan operatsiyalarni nazorat qila olmaydi va qayta yuklanishi, ish jarayonini boshidan boshlashga majbur bo‘ladi va qandaydir adresda to‘xtab qoladi.Ushbu kamchilikni bartaraf qilishda boshlang‘ich qayta yuklash signallari beriladi.Uzatilgan signal asosida protsessor manba’ belgilangan chegaradan past ekanligi to‘g‘risida ma’lumot oladi va ma’lumotlarni saqlab qolishga xarakat qiladi.

Protsessor mikrosxemasida aloxida bo‘ladigan xolatlar uchun radial uzilishlarni tashkil qiluvchi 1-2 kirishlari mavjud.

Zamonaviy protsessorlar manba’ shinasi bitta manba’ (+5V yoki +3,3V) va “yerga”ulanish.Ba’zi protsessorlarda past manba’ talab rejimlari moslashtirilgan.Umuman olganda zamonaviy protsessorlar mikrosxemalari yuqori takt chastotasi va yuqori quvvat talab etadi.Natijada issiqlik darajasini ta’minlash maqsadida radiatorlar,ventilyatorlar xatto mikroxolodilniklar o‘rnatiladi.

Protsessorni magistralga ulash uchun bufer mikrosxemalaridan foydalaniladi,ular o‘z navbatida signallarni demultiplekslash va magistraldagi signallarni buferlashtirishni ta’minlaydi.Ba’zida protsessor magistrallari orqali ma’lumot almashish protokollari mos kelmaydi.shu xolatlarni bartaraf etishda bufer mikrosxemalari protokollarni bir biri bilan kelishtiradi. Protsessorni manba’ga ulanishi bilan protsessor dasturning birinchi adresiga o‘tib dasturni bajaradi.Dastur DXQ(manba’ talab qilmaydigan xotira)ga yozilgan.Dasturning boshlang‘iya ishga tushirish qismidan keyin,protsessor asosiy dastur qisminiOXQ va DXQ da turgan qismini bajaradi.Dasturni bajarishdan to‘xtatish yoki boshqa ma’lumotlarni bajarish faqat tashqi uzilish buyruqlari yoki xotiraga to‘g‘ridan-to‘g‘ri murojaat etish signallari to‘xtatadi.

Protsessorning asosiy funksiyalari:

-Bajarilayotgan komandalarni tanlash(o‘qish);

-Tashqi qurilmalardan yoki xotiradan ma’lumotlarni kiritish;

-Tashqi qurilmalardan yoki xotiradan ma’lumotlarni chiqarish;

-operandalr ustida amallarni bajarish(qayta ishlash);

-xotirani adreslash yoki ma’lumot qayta ishlash uchun xotira adresini e’lon qilish;

-xotiraga to‘g‘ri murojaat etish rejimi va uzilishlarni qayta ishlash.

Komandalarni tanlashni boshqarish sxemasi-komandalarni xotiradan o‘qish deshifratsiya qiladi.Oldingi MP larda komandalarni bajarib keyingi komanda bajarilishini ta’minlash mavjud bo‘lmagan.16-razryadli protsessorlarda konveer usuli mavjud bo‘lib bajarilayotgan komandadan tashqari keyingi bajarilishi kerak bo‘lgan komandalarni xam tanlash mumkin.

2ta jarayon parallel ketishi protsessor ishini tezlashtiradi.

Konveer protsessorning ko‘p bo‘lmagan ichki xotirasi deyilib tashqi shinalarning ozgina bo‘shashi imkoniyati bo‘lishi bilan bir necha komandalarni yozib qo‘yadi.Ma’lumotlar qanday ketma-ketlikda yozilgan bo‘lsa shunday o‘qiladi (xotira turi FIFO, First In — First Out, 1-chi keldi — 1-chi ketdi).

Konveer usulining rivojlanishi kesh xotira qurilmasiga misol bo‘ladi ya’ni protsessor joriy komandalarni bajarish davrida kesh xotira komandalar bilan to‘ldiriladi.Kesh xotira sig‘imi qanchali katta bo‘lsa tarkibidagi komandalarni yuklash extimolligi yuqori bo‘ladi.Shundan kelib chiqadiki,protsessor tashqi qurilmalardan komandalarni o‘qishdan ko‘ra ichki xotira(kesh)da joylashgan komandalarga murojaat etishi uning tezligini oshiradi.Zamonaviy protsessorlarda bir vaqtning o‘zida komandalarni o‘qish ,deshifratsiya qilish ,kaysi komandaga o‘tish kerakligi signalini jo‘natadi.

ALQ ning tezkorligi protsessorning ishchanligini belgilaydi.Dasturchining asosiy vazifasi qisqa vaqt ichida komandalar tizimidan bajarish.Kisqa vaqt ichida qisqartirilgan komandalar tizimidan foydalanish(RISC-protsessorlari ) yoki parallel ma’lumot almashadigan ALQ dan foydalanish.

Ixtiyoriy MP ichki registrlari 2ta asosiy ishchi funksiyalarni bajaradi:

1. bajarilayotgan komandaning xotira adresini aniqlaydi. (funksiya schetchik);

2.Stekning joriy ko‘rsatkichini aniqlaydi.

Turli protsessorlarda ushbu funksiyalarni bajarish uchun 1 yoki 2 registri ajratiladi.Bu ikki ko‘rsatkich bir-biridan o‘z tarkibini o‘zgartirishi,tizim qiymatlarini o‘zgartirishi bilan farqlanadi.Shuning uchun xar qanday qo‘yilgan xotoliklar kompyuter ish jarayoniga salbiy ta’sir qiladi.

Xotira funksiyasi.

MPT xotirasi vaqtinchalik yoki doimiy ma’lumot va komandalarni saqlash funksiyasini bajaradi.

Xotira sig‘imi tizim algoritmlarining bajarilish murakkabligi aniqlaydi.Xotira moduli xotira mikrosxemalarida(operativ va doimiy)bajariladi.Ko‘pchilik MPT larida flesh-xotira (angl. — flash memory),tarkibiga bir necha marta qayta yozish mumkin bo‘lgan elektr manba’ga bog‘liq bo‘lgan xotiradan foydalaniladi.

Operativ xotira tizim bilan o‘qish va yozish siklida muloqot qiladi,doimiy xotira faqat o‘qish siklida.

Tizim tarkibida bir qancha xotira modullari bo‘lib,xar biri o‘z xotira maydonida ishlaydi.Boshqaruv sxemalari kerak davrda xotira (CS) ishlashi mumkin bo‘lgan signallar va xotiraga yozish mumkin bo‘lgan (WR )signallarni ishlab chiqaradi.Malumot buferlari ma’lumotlarni xotiradan magistralga yoki shuni aksini bajaradi.MPT xotira maydoni bo‘limlarga bo‘linib,ular maxsus funksiyalarni bajaradilar.

Boshlang‘ich ishga tushirishdagi dastur xotirasi xar doim DXQ yoki flesh-xotirada bajariladi.Aynan shu adresdan boshlab manba’ yoqilgan va RESET signali yordamida protsessor o‘z ish jarayonini boshlaydi.

Stek uchun xotira yoki stek (Stack) — operativ xotiraning qismi bo‘lib, LIFO (Last In — First Out)rejimida ma’lumotlarni vaqtinchalik saqlash uchun ishlatiladi. Stekning boshqa OXQ nisbatan afzalligi –belgilangan va o‘zgartirilmaydigan adreslash usullaridir.Ixtiyoriy sonni(kodni)stekka yozish uchun son adres bo‘yicha stek ko‘rsatkichi ko‘rsatmasi asosida yoziladi .Natijada oxirgi yozilgan son birinchi bo‘lib,birinchi oxiri o‘qiladi.Bu xotira LIFO deyiladi.(masalan avtomat magazinida patron, oxirgi o‘rnatilagn birinchi).

5-MAVZU. MIKROPROTSESSOR TIZIMLARINING ISHLASH REJIMLARI

Elektron sistema – ma’lumot ustidan ishlov amalga oshiradigan, ixtiyoriy elektronli tugun, blok, asbob-uskuna yoki kopleks.

Vazifa – Elektron sistemadan funksiyalar to’plamini bajarilishining talabi.

Tezkorlik – Elektron sistemaning funksiyalarini bajarilishining tezlig ko’rsatkichi.

Moslashuvchanlik –sistemaning turli hil vazifalarga moslanish imkoniyati

ortiqlik – ma’lum bir sistema vazifani yechimida shu sistema imkoniyatlarini ko’rsatkich darajasini mosligi

Interfeys – almashinuvda ishtirok etadigan, asboblarning elekrik, mantiqiy va konstruktiv mosligini bildiradigan, ma’lumotlarni almashinuvi haqida rozilik, ma’lumotlarni almashinuvi haqida qonunlar

Sanoqli sistemaning xususiyatlari

Ishlov algoritmlari va ma’lumotni o’z ichida saqlash, Sistema sxematexnikasi bilan uzviy bog’liq.

Algoritmni o’zgartirishi, faqat sistemaning tuzilishini o’zgartirishda, sistemaga kiruvchi elektron tugunlarni almashtirishda, va ularning o’zaro bog’liqligi orqali amalga oshadi.

Ishlatish(Ekspluatatsiya) jarayonida algoritmni o’zgartirish mumkin emas –buning uchun loyihalashning yangi ishlab chiqarish sikli, tayyorlash, sozlash sistemalari kerak bo’ladi

Ixtisoslashgan sistema, bitta vazifaga yoki (kamdan kam) bir qator o’xshash vazifalarga moslashgan

Bunday sistemalarni “qattiq mantiqdagi” sistemalar deb ataladi.

“Qattiq mantiq” dagi sistemalar. Ustunliklari apparatlik ortiqlikka ega emas.

Yuqori darajadagi maksimal ta’sir qilishi

Kamchiliklari. Har bir aniq bo’lgan vazifani sistemasini loyihalash va tayyorlash kerak bo’ladi. No universal emasligi (universial sistema- murakkab, kam ta‘sir qilinadi).

Umumiy qonun: Universiallik va bikrlik qancha yuqori bo’lsa, kam ta’sir qilinuvchisi shuncha kam bo’ladi.

Dasturlanayotgan sistemalar

Ustunliklari vazifaga tez moslashadi, bitta algoritmdan boshqa algoritmga o’zgarishiuniveersallik va moslashuvchanlik kamchiliklari.

-Keragidan ortiqligi

-Ishonch pasayishi

-Iste’mol qilinayotgan quvvatni oshishi

-Narxini oshirilishi

-Tezkorligi kamroq

Sistemalar qo’llaniladigan sohalar

6-MAVZU. MIKROPROTSESSOR TIZIMLARINING ARXITEKTURASI.

Asosiy ta’riflar

-Mikroprotsessor, protsessor (ing. processor, microprocessor)

-Mikroprotsessorli elektron sistemaning asosiy qismi (markazi), tugun, blok

-Mikroprotsessorli sistema ichidagi ma’lumotlarni ustidan ishlov berish uchun mo’ljallanga.

Ishlash xususiyatlari

-Operatsiyalarning bajarilishi(fuksiyalari) ketma-ket bajariladi

-Barcha ma’lumotlar oqimlari protsessor orqali o’tadi

Boshqaradigan ma’lumot – dastur

dastur – buyruqlar to’plami (qo’llanmalar)

Buyruqlar ketma-ketligi algoritmni vujudga keltiradi, har bir buyruq bu sonli kodni tasvirlaydi

Protsessor dastur bilan ishlashidagi xatti – harakatlari

Buyruq kodini yuklaydi. Buyruq kodini tahlil qiladi.Kodga muvofiq xatti – harakat amalga oshiradi. Buyruqlar turli hil sondagi turkumlarga ega ( birdan boshlab bir nechta baytga ega) bajarishning har xil vaqtiga ega.Dastur bajarilish vaqti faqat buyruqlar miqdoriga emas, balki qanday buyruqlar ishlatilishiga ham bog’liq.

Buyruqlar sistemasi – protsessor orqali bajariladigan barcha qo’llanmalar

Strukturasi va hajmi shularga ta’sir qiladi:

-tezkorlik

-moslashuvchanlik

-Ishlatish qulayligi

Buyruqlar miqdori – bir qancha o’ntalikdan bir qancha yuzlikgacha

Buyruqlar sistemasi

Ixtisoslashgan protsessorlarning buyruqlar sistemasi aniq bir tang vazifalarga moslashgan

Universial protsessorlarning buyruqlar sistemasi maksimal keng bo’lgan vazifalarga moslashgan

Mikroprotsessorning umumlashgan ko’rinishi

Aloqaning shina tuzilishi

Aloqaning klassik tuzilishi

Aloqaning shina tuzilishi

shina (ing. BUS) – signal va kodlar uzatiladigan aloqa tarmoqlari guruhlari

Signallar bir xil tarmoqlar orqali uzatiladi, lekin har xil vaqt oralig’ida

(Multiplekslangan uzatilish)

Signallar ikki yo’nalishda uzatilishi mumkin (ikki yo’nalishdagi uzatilish)

Shinadagi barcha qurilmalar signallari bir xil qonun bilan uzatiladi va qabul qilinadi (almashinuv protokollari), barcha qurilmalar umumiy bir ko’rinishga ega bo’lishi kerak

Multiplekslangan uzatish

Shinali tuzilish aloqaning kamchiliklari

Klassik aloqa strukturasiga qaraganda:

Tezkorligi kamroq – signallar vaqt ichida taqsimlanib uzatiladi

shina tarmoqlariga qurilmalarni parallel ulash- qurilmaning to’g’ri qo’yilmaganligi shinani ishlamasligiga olib keladi

Ixtisoslashgan moslama kerak bo’ladi- yuborish protokoliga daraja va vaqt boshqaruvi kerak bo’ladi

Mikroprotsessorli sistemaning tuzilishi

Shina adresi(Address Bus) aniq bir paytda protsessor ma’lumot bilan almashinishida, moslamaning adresini aniqlashga ishlatiladi. Mikroprotsessorli sistemadagi har bir moslamaga (protsessordan tashqari), har bir xotira qutisida noyob adreslar biriktiriladi bo’lishi mumkin.

-bir tomonlama yo’nalgan

-ikki tomonlama yo’nalgan

Shina ma’lumotlari(Data Bus)

-Asosiy shina

-Mikroprotsessorli sistema moslamalari orasida ma’lumotlarni yuborishda ishlatiladi

-Axborotni yuborishda quyidagi protsessorlar ishlaydi

-ma’lumot kodini qurilma yoki xotira qutisiga yuboradi

-ma’lumot kodini qandaydir qurilmadan yoki xotira qutisidan oladi

-Qurilmalar orasidagi axborot yuborilishi protsessor ishtirokisiz ham amalga oshishi mumkin

-Ma’lumotlar shinasi ikki yo’naltirilgan bo’ladi

7-MAVZU. PROTSESSORNING STRUKTURASI. PROTSESSOR ASOSIY QISMLARINING VAZIFALARI.

Tashqi qurilmadan axborotni kiritilishi

Ma’lumotni xotiradan o’qishi

Axborotni xotiraga yozish

Shinada tez ta’sir qilinuvchanligi va yuborilishi

-Shinada ketma-ketlik harakterini yuborilishi mikroprotsessor sistemasini tez ta’sir qilinuvchanligini kamaytiradi

-Tez ta’sir qilinuvchanligi chegaralangan

-protsessor tez ta’sir etmasligi

-Sistemali shinadan almashinish tezligidan emas (magistral)

-Sistemali shinadan(magistral) axborotni tez ta’sir qiluvchiligidan ketma-ket yuborilishi cherklangan

kirish/chiqish qurilmasi

-Kirish/chiqish qurilmasi “qattiq mantiqda” qilinadi, ular mikroprotsessor sistemasi funksiya qismini bajaradi

-Sistema funksiyasining apparat va dasturiy rivojlanishi ichida taqsimlanib olishi

-Apparat va dasturiy funksiyalar kombinatsiyalari qollaniladi

Apparatli amalga oshish

-Funksiya bajarilishini tezlashtiradi, lekin yetarlicha bikrlikka ega emas

-Sistema narxini va ishlatish energiyasini kattalashtiradi

Programnaya amalga oshishi

-Ko’rinadigan darajada sekin, lekin yuqori bikrlikni ta’minlaydi

-Sistema narxini va uni ishlatish energiyasini kattalashtirmaydi

-Ko’p holda kirish/chiqish qurilmasi protsessorni ham o’z ichiga oladi (katta bo’lmagan moslashgan mikroprotsessor sistema)

-Dasturiy funksiyasini oz qismi kirish/chiqish qurilmasidan bajariladi

-Sistemaning markaziy protsessori chiqariladi

8-MAVZU. OPERAND VA REGISTRLARNI ADRESLASH USULLARI.

Reja

1. Protsessor asosiy qismlarining vazifalari

2. Adreslash usullari

Adreslashning 5 ta asosiy usuli mavjud:

-registrli;

-bevosita;

-tug‘ri;

-bilvosita;

-stekli.

Adreslashning qolgan boshqa ko‘pgina usullari yuqorida sanab o‘tilgan usullarning kombinatsiyalari yoki ularning ko‘rinishi o‘zgarganligi bo‘lib hisoblanadi.

Birinchi qoida operandlar MPning registrlarida joylashgan masalan, MOV AX, CX, buyrug‘i orqali SX dagi ma’lumot AXga uzatiladi.

Bevosita adreslashda operand hotiradagi KOP da bevoita joylashgan, masalan. MOV AL, of5h ko‘rsatma 245 (15)ni AL registriga yozadi.

To‘g‘ri adreslash holatida KOP dan keyin operandaning o‘zi emas, balki xotira yacheykasi yoki tashqi qurilma adresi keladi, masalan, IN AL 40h adresli tashqi qurilmadan ma’lumotlar baytlarini kiritadi.

Buyruq buyicha al akkumlyatoriga VX registrida saqlanuvchi xotira yacheykasidagi adresli son yoziladi.

Stekli adreslash-stek deb nomlanuvchi xotira soxasida joylashgan operandlar bajariladi.

Operatorlar

1. () qavslar hisoblash tartibini aniqlaydi.

2. [] masalan, [BX] xotira yacheykasida joylashgan vx adresli registrni bildiradi. Bilvosita adreslashning alomati.

3. +, -, *, / - kushish. Ayirish. Kupaytirish va bulish operatorlari.

mov ax, (2 * 3 + 8 / 2) - 2; ax registrida 8 soni joylashadi.

4. MOD-modul bo‘yicha bo‘lish. Qoldiqni beradi.

5. SHL, SHR-operandni chapga, unga surish..

6. NOT - bit bo‘yicha inversiya.

7. AND, OR, XOR - "I", "ILI", "ISK", "ILI" operatsiyalari. mov de (10d OR 5d) XOR 7d; (de)-8 ga teng bo‘ladi.

8. : -segmentning qayta tayinlanishi.

mov de [es : bx]; es segmentidan ma’lumotlar baytini va uning boshidan (vx) baytga ortda qoluvchi (siljishni) de ga joylashtirish.

9.OFFSET-segment boshiga nisbatan adresni surish operatori (ya’ni segment boshidan adres identifikatorigacha bo‘lgan baytlar soni).

mov bx, OFFSET table.

To‘g‘ri adreslash

To‘g‘ri registrli adreslash

Mavxum adreslash

Mavxum registrli adreslash

Bevosita adreslash

Nisbiy adreslash

Inkrementli adreslash

Dekrementli adreslash

9-MAVZU. PROTSESSORNING BUYRUQLAR TIZIMI.

Assembler tili nima?

Mikroprotsessorning bevosita mashina buyruqlari yordamida ishlay oluvchi va ularni dasturchi tushunishi uchun mo‘ljallangan mnemonik ko‘rinishiga ham ega bo‘lgan dasturlash tili – Assembler tili deb nomlanadi.

MISOL

Y= X1+X2

X1- OA00(adres)

X2-0B00 (adres)

Y-0C00 (adres)

№	A	V	S	D	E	H	L
1	0A00
2	0A00		0A00
3	0B00		0A00
4	A+C

Assembler tilidagi dasturi

• LDA A,0A00

• MOV C,A

• LDA A,OB00

• ADD C

• STA OFOO

• HLT

Adres	Mnemokod	Mashina kodi	Izoh
0000	LDA A,(1234)	3A 34 12	A operandini akum-ga yuklash
0003	MOV C,A	4F	Uni S registriga saqlash
0004	LDA A,(2345)	3A 45 23	V operandini akum-ga yuklash
0007	ADD C	81	Akum. bilan S reg-ni qo‘shish
0008	RAL	1F	Akum. tarkibini 2 ga bo‘lish
0009	STA (3456),A	32 56 34	Natijani F adresiga yozish

Cegment registrdagi qiymat (CS, DS, SS, ES) "segment (segment) deyiladi,
umumiy ishlatiladigan registrlar blokidagi qiymat (BX, SI, DI, BP)

"offset(smeщenie)deyiladi.
Agar DS qiymati 1234h, SI qiymati 7890h bo‘lsa, uxolda yozish mumkin 1234:7890. Fizik adres :

1234h * 10h + 7890h = 19BD0h.

Operand turlarini qabul qiladi:

MOV registr, xotira
MOV xotira, registr
MOV registr, registr
MOV pamyat, bevosita qiymat
MOV registr, bevosita qiymat registr: AX, BX, CX, DX, AH, AL, BL, BH, CH, CL, DH, DL, DI, SI, BP, SP.

xotira: [BX], [BX+SI+7], o‘zgaruvchi, v.x

bevosita qiymatlar: 5, -24, 3Fh, 10001101b, i t.p...

Segment registrlarda ishlatiladigan MOV:

MOV segment registr, xotira
MOV xotira, segmentnыy registr
MOV registr, segment registr
MOV segment registr, registr
segment registr: DS, ES, SS, va faqat ikkinchi operand: CS.

registr: AX, BX, CX, DX, AH, AL, BL, BH, CH, CL, DH, DL, DI, SI, BP, SP.

xotira: [BX], [BX+SI+7], o‘zgaruvchi v.x.
Komanda MOV registrlar CS va IP. qiymatlarini o‘rnatish uchun foydalanilmaydi.

Komanda MOV dan foydalanish :

#MAKE_COM# ;

ORG 100h ;

MOV AX, 0B800h ; AX ga 16li kodni o‘rnatish B800h.

MOV DS, AX ; AX dan Dsga nusxa olish.

MOV CL, 'A' ; CLga ASCII-kod simvoli 'A', t.ye. 41h.

MOV CH, 01011111b ; CH ga ikkilik kodni o‘rnatish.

MOV BX, 15Eh ; BX ga 15Eh o‘rnatish.

MOV [BX], CX ; CX tarkibini B800:015E adresli xotiraga o‘rnatish

RET ; operatsion tizimga qaytish.

• O‘zgaruvchilar xotirada belgilangan adres bo‘yicha o‘rnatiladi.Dasturchilar uchun o‘zgaruvchilar nomi bilan ishlash qulay. Masalan, "var1«nomli o‘zgaruvchi dastur kodida aniqroq bo‘ladiadres 5A73:235Bga qaraganda

Kompilyator ikkita o‘zgaruvchini qabul qiladi

• BYTE va WORD.

• O‘zgaruvichlarni e’lon qilish sintaksisi:

nom DB qiymat

nom DW qiymat

DB - Define Byte - baytni aniqlaydi.
DW - Define Word – so‘zni aniqlaydi.

nom – raqam yoki xarflar kombinatsiyasidan bo‘lishi mumkin,lekin xarflardan boshlanishi kerak.
qiymat – ixtiyoriy o‘lchamli sanoq tizimlaridagi son.simol "?»initsializatsiyalanmagan o‘zgaruvchilar uchun.

•

Keltirilgan misolda o‘zgaruvchilar xotirada joylashishi keltirilgan.

Kompilyator mashina kodini xosil qilishi bilan ,xamma o‘zgaruvichlarni avtomatik ravishda smeщeniya bilan o‘zgartirib yuboradi.

Segment registr Dsga joylashtirilgan .

xotira (memory) 1-chi ustun - bu smeщenie,

2-chi ustun – bu 16-lik qiymat,

3-chi ustun – 10-lik qiymat,

Oxirgi ustun - bu simvol ASCII, berilgan simvolga mos.
O‘zgaruvchi smeщeniyasi VAR1 - bu 0108h, to‘liq adres - 0B56:0108.
O‘zgaruvchi smeщeniyasi var2 - bu 0109h, to‘liq adres - 0B56:0109.

Ushbu o‘zgaruvchi turi WORD, shuning uchun 2 BAYT joy egallaydi.

Qabul qilingan: kichik bayt kichik adres bo‘yicha, shuning uchun 34h kodi 12h dan

oldin yoziladi.

10-MAVZU. MA’LUMOTLAR ALMASHISH USULLARI.

Ma’lumotlar almashuv yo‘nalishi bo‘yicha interfeyslar quyidagilarga ajratiladi.

-Simplekslik-bir yo‘nalishli ma’lumot almashuvi.

-Yarim duplekslik navbatma-navbat ikki yo‘nalish bo‘yicha ma’lumot almashuvchi.

-Multiplekslik – ma’lumot almashish umumiy magistral (shinalar) orqali amalga oshiriladi, bunda har daqiqada axborot manba’si va qabul qiluvchisi muloqotda bo‘ladi

Axborot uzatuvchi kanallarga ulangan hamma qurilmalar (modullar) abonentlar deb ataladi. MPT dagi abonentlarning bir – biri bilan struktur ulanish jixatidan interfeyslar radial, halqa, kaskad va magistralari bilan farqlanadi(Rasm 7.2.). Markaziy protsessorga (MP) ikki yo‘nalishlik va o‘rnatilgan ustunlik asosidagi abonentlar (ishga stansiyalar, uzoqlikdagi tashqi qurilmalar, sanoat avtomatikaning sxemalari) ulanadi.

Abonentlararo ma’lumotlar almashuvi jarayoni markaziy protsessor orqali tashkil etilib, bunda MP konsentrator va abonetlar ishlarini mustaqil va parallel ravishda bajarilishini ta’minlaydi.

Radial interfeys-mantiqiy oddiy bo‘lgani bilan, katta apparat ta’minotini sarflashni talab etadi. Undan tashqari uning yashovganligi markaziy protsessorning ishonchligiga bog‘liqdir.

Abonent mavqei shina arbitri (ShA) yordamida aniqlanadi.

MPT larda tizim interfeyslari sifatida tez moslashuvchanligi, tejamliligi bilan ajraladigan magistral interfeyslar ishlatiladi.

-Ma’lumotlarni vaqt davomida uzatilishi usuli bo‘yicha quyidagi interfeyslar farqlanadi:

-Sinxronlik-ma’lumot almashuv o‘rnatilgan davomiyligi asosida;

-Asinxronlik-ma’lumot almashuv o‘zgaruvchan davomiylik asosida;

-Sinxron-asinxronlik-ikki usulning kombinatsiyalab ulanganlik asosida.

Uzilishlarning tashkil etish (vektorlik yoki ketma-ket so‘rov asosida) va xotiraga to‘g‘ridan-to‘g‘ri murojat etish;

-Modullarni shinaga siklik parallel, ketma-ket, murojaat etishning arbitraj usuli;

-Ma’lumotlarni adreslash, boshqarish, sinxronizatsiyalash liniyalar soni;

-Aloqa (o‘tkazgichlar, radiokanal, optik tolalik turlar) liniyalar uzunligi va turlari;

-Shinaga bir vaqtda ulanish mumkin bo‘lgan abonentlarning maksimal soni;

Tizim interfeyslari

-16 razradlik-Unibus, Q-bus, Multibus 1;

-32 razradlik-Vercabus

Ma’lumotlarni parallel uzatuvchi asinxron multipleksorlik interfeyslar qo‘llaniladi.

Mavjud davrda MPT ning ko‘pgina standart tizim interfeyslari konkret turdagi mikroprotsessorlar uchun optimallashtirilgandir.

11-MAVZU. ASSEMBLER DASTURIY TA’MINOTIDA ISHLASH.

Mikro EVM ish jarayonini namoyon etish uchun,quyidagi elementar operatsiyalar ketma-ketligini bajarish misolini ko‘rib chiqmiz:
1. Klaviaturadan«A» xarfi tugmachasini bosing.
2. "A«xarfini mikroEVM xotirasiga joylang .
3. Displey ekraniga"A« xarfini chop eting.

Ushbu oddiy kiritish-saqlash-chiqarish protsedurasi mikroEVM tarkibiga kiruvchi qurilmalar ish prinsipini o‘rganishga imkon yaratadi.

Rasm. 2.2 da kiritish-saqlash-chiqarish diagrammasi keltirilgan.Saqlangan dastur quyidagi buyruqlar zanjirini xosil qilgan:
1.1-kiritish portidan ma’lumotlarni kiriting.
2. 200- xotira yacheykasida ma’lumotlarni saqlash.
3. 10- chiqish portiga ma’lumotlarni uzatish.

Ushbu dasturda jami 3ta komandadan foydalanilgan,lekin rasmda dastur xotirasiga 6ta komanda yozilgan.Komandalar odatda qismlarga bo‘linadi:

Komanda 1 birinchi qismi ma’lumotlarni kiritish komandasi.Komanda 1 ning ikkinchi qismida qaerdan ma’lumot kiritish kerakligi ko‘rsatilgan.

Komandaning birinchi qismida, aniq belgilangan xarakat(operatsiya kodiKOP), ikkinchi qism-operand. Operatsiya kodi va operand aloxida xotira yacheykasida joylashadi. Rasm. 2.2 KOP xotira yacheykasi 100 da , operand kodi - xotira yacheykasi 101 (port 1); oxirgi qaerda ma’lumot olish kerakligini ko‘rsatadi.

MP rasm. 2.2da ikkita yangi blok – registrlari ajratilagan: akkumulyator va komanda registri.

Diagrammada nomerlangan aylanalar yordamida mikroEVM ichida ma’lumot va komandalarning o‘tishi ko‘rib chiqamiz.Mikroprotsessor – bu markaziy uzel bo‘lib, xamma ma’lumotlarni joylashishi va operatsiyalarni bajarilishini boshqaradi.

Protsedurani bajarishda mikro EVM da kuyidagi ketma-ketlikdagi xarakat bajariladi:

1. MP adres shinasiga 100 adresni uzatadi. Boshqaruv shinasidan dastur xotirasini xisoblash rejimiga o‘rnatish signali kelib tushadi.
2. Dastur xotira qurilmasi birinchi komandani («ma’lumotlarni kiritish") ma’lumot shinalaridan va MP kodlashtirlgan ma’lumotlarni oladi. Komanda registr komandaga joylashadi. MP qabul qilingan komandani dekodrlaydi (interpretiruet) va komandaga operand kerakligini aniqlaydi.
3. MP Sha siga adres 101 ni uzatadi; BSh dastur xotirasini xisob rejimiga o‘tkazadi.
4. Dastur xotirasidan MSh ga «1 chi portdan» operand jo‘natiladi. Ushbu operand dastur xotirasining 101 x.ya.sida joylashgan. Operand kodi (1adres portini saqlovchi) MSh orqali MP ga va komanda registriga yo‘naltiriladi. MP komandani to‘liq dekoderlaydi («Port 1 dan ma’lumotlarni kiritish").

5. MP, ASh va MSh foydalanib,qurilma bilan bog‘langan xolda port 1 ni oochadi. "A« ning raqamli kodi akkumulyatorga uzatiladi va saqlanadi.Shuni esda saqlash kerakki dastur qayta ishlash jarayonida MP tanlash-dekoderlash-bajarish mikroprotsedurasiga amal qiladi.MP 102 yacheykaga ASh dan murojaat qiladi.BSh dastur xotirasini xisob rejimiga o‘tkazadi.

7. Komanda kodi «ma’lumotlarni saqlash» MSh uzatiladi va MP uzatiladi.
8. MP komandani deshifratsiyalab unga operand kerakligini aniqlaydi.

MP x.ya.103 ga murojaat qiladi va dastur xotirasi ma’lumotlarni xisoblash aktiv rejimiga o‘tkazadi.
9. Dastur xotirasidan MSh siga ma’lumot kodi uzatiladi «x.ya. 200". MP operandni olib komanda registriga joylaydi.

10. Komanda bajarilish protsessi boshlanadi. MP adres 200 ni AO‘ siga uzatadi va krishga yozishni aktivlashtiradi.
11. MP akkumulyatordagi ma’lumotni ma’lumot xotirasiga uzatadi.

Xarf kodi "A" MSh orqali uzatiladi va 200 xotira yacheykasiga yoziladi.Ikkinchi komanda bajariladi.Saqlash protsessi akkumulyator tarkibini o‘zgartirmaydi.

12. MP xotira yacheykasi 104 ga navbatdagi komandani tanlash uchun murojaat etib dastur xotirasini xisob rejimiga o‘tkazadi.
13. Ma’lumotlarni chop etish komanda kodlari MSh orqali MP ga uzatiladi, u o‘z navbatida komanda registriga joylab deshifratsiyalab operand kerakligini aniqlaydi.
14. MP adres 105 ni ASh ga beradi va dastur xotirasini xisobrejimiga o‘rnatadi.
15. MSh orqali dastur xotirasidan MP ga operand kodi « port 10 ga» kelib tushadi.
16. MP to‘liq komandani deshifratsiyalaydi va «ma’lumotlarni chop eting port 10".

Chiqarish qurilmalari bilan bog‘lovchi ASh va BSh, MP port 10 ni ochadi , MSh asosida "A«kodini uzatadi.Xarf "A" port 10 orqali displeyga chop etiladi.

12-MAVZU. MA’LUMOTLARNI KIRITISH VA CHIQARISH TASHKIL ETISH.

Reja

1. Ma’lumotlarni kiritish va chiqarishni tashkil qilish

Mikroprotsessor arxitekturasi – foydalanuvchi nuqtai nazaridan qaraladigan mantiqiy tuzilish bo‘lib, MP tizimini tuzish uchun zarur bo‘ladigan funksiyalarning apparatlar va dasturlar vosita amalga oshirilishiga ko‘ra mikroprotsessorda joriy etiladigan imkoniyatlarni belgilab beradi. Mikroprotsessor arxitekturasi tushunchasi quyidagilarni aks ettiradi:

-mikroprotsessor tuzilishini, ya’ni mikroprotsessorni tashkil etadigan tarkibiy qismlar komponentlarining majmui va ular orasidagi aloqalarni (foydalanuvchi uchun mikroprotsessorning registrli modeli bilan cheklanish kifoyadir);

-ma’lumotlarning taqdim etilish usullari va ularning formatlarini;

-tuzilishning dasturiy jihatdan foydalanuvchi uchun tushunarli bo‘lgan barcha elementlariga murojaat qilish usullarini (registrlarga, doimiy va tezkor xotiralar uyalariga, tashqi qurilmalarga ma’lum manzil bo‘yicha murojaat qilish);

-mikroprotsessor tomonidan bajariladigan operatsiyalar to‘plamini;

-mikroprotsessor tomonidan shakllantiriladigan va uning ichiga tashqaridan kirib keladigan boshqaruvchi so‘zlar va signallar tavsifini;

-tashqi signallarga bildiriladigan munosabatlarni (uzilishlarga ishlov berish tizimi va shu kabilar).

Mikroprotsessor tizimining xotira bo‘shlig‘ini shakllantirish usuliga ko‘ra MP arxitekturalari ikkita asosiy turga bo‘linadi.

Dasturlar va ma’lumotlarni saqlash uchun bitta xotira bo‘shlig‘i qo‘llanilgan tuzilish fon Neyman arxitekturasi deb ataladi (dasturlarni ma’lumotlar formatiga muvofiq keladigan formatda kodlash taklifini kiritgan matematik nomi berilgan).

Bunda, dasturlar ham, ma’lumotlar ham yagona bo‘shliqda saqlanib, xotira uyasidagi axborot turiga ishora qiluvchi biror-bir alomat bo‘lmaydi. Bunday arxitekturaning afzalliklari jumlasiga mikroprotsessorning ichki tuzilishi nisbatan soddaligi va boshqaruvchi signallar sonining kamligi kiradi.

Dasturlar xotirasi CSEG (ingl. Code Segment) va ma’lumotlar xotirasi DSEG (ingl. Data Segment) o‘zaro ajratilgan hamda har biri o‘zining manzilli bo‘shlig‘i va kirish usullariga ega bo‘lgan tarzda yaratilgan tuzilish Garvard arxitekturasi deb ataladi (shunday arxitekturani yaratish taklifini kiritgan Garvard Universiteti laboratoriyasining nomi berilgan).

Ushbu arxitektura nisbatan murakkab bo‘lib, qo‘shimcha boshqaruv signallarini talabqiladi. Biroq, u axborot bilan ancha uddaburon harakatlar bajarish, ixcham kodlashtiriladigan mashina komandalari to‘plamini joriy etish va qator hollarda mikroprotsessor ishini jadallashtirish imkonini beradi. Intel firmasining MCS-51 oilasiga mansub mikrokontrollerlar mulohaza yuritilayotgan arxitekturalarning bir vakili sanaladi.

Bugungi kunda aralash arxitekturali mikroprotsessorlar ishlab chiqarilib, ularda CSEG va DSEG yagona manzilli bo‘shliqqa joylangan, ammo ular turli murojaat mexanizmlariga ega. Bunga aniq misol tariqasida Intel firmasining 80x86 oilasiga mansub mikroprotsessorlarni keltirish mumkin.

Jismonan mikroprotsessor xotira qurilmasi hamda kiritish- chiqarish tizimi bilan tizim shinalarining yagona to‘plami – tizim ichidagi magistral orqali hamkorlik qiladi. Ushbu magistral aksariyat hollarda quyidagilardan tashkil topadi:

1-10

Magistralda, ishlash tezligi MzPning ishlash tezligidan past bo‘lgan qurilmalar ishlab turgan ayrim holatlarda RD, WR va shu kabi boshqa stroblar davomiyligi chetdagi modul tomonidan almashinish operatsiyasi to‘g‘ri bajarilishi uchun yetarli bo‘lmay qolishi mumkin. Magistral operatsiya muvaffaqiyatli yakun topishini tashkillashtirish uchungina CB tarkibiga maxsus READY signali kiritiladi. Kanalga murojaatlarning har bir siklida RD yoki WR strobasi yakuniga yetishdan oldin MzP READY signalining holatini tekshiradi. Agar READY ushbu fursatda hali uloqtirib yuborilmagan bo‘lsa, MzP tegishli stroba muddatini unga WS (ingl. Wait State) deb nomlanadigan kutish taktlarini o‘rnatib, uzaytiradi. Mikroprotsessorning ma’lum modeli va ish rejimiga bog‘liq holda WS ning maksimal miqdori cheklangan yoki cheklanmagan bo‘lishi mumkin.

Magistralda amalga oshadigan ishning oddiy rejimida faqat bitta faol qurilma ishlaydi, u ham bo‘lsa, MzP bo‘lib, magistralda kechadigan ma’lumotlar almashinuvining barcha sikllarini qo‘zg‘atadi. Biroq, shunday holatlar ham joizki, bunda ayni bitta magistralda bir nechta faol qurilma bo‘lib, ular ayni bir xotira va kiritish- chiqarish bloklari bilan ishlashi darkor bo‘ladi. Boshqa faol qurilma ma’lumotlarni magistral bo‘ylab uzata olishi uchun MzPni vaqtincha dezaktivatsiya qilish zarur bo‘ladi. Bu maqsadda aksariyat zamonaviy mikroprotsessorlar “bevosita xotiraga kirish” (BXK) deb nom berilgan rejimda ishlay oladi. Ushbu rejim amalga oshishi uchun CB ga qo‘shimcha HOLD va HLDA signallari kiritiladi. CB boshqaruv shinasining kirish qismiga HOLD ning faol sathi yetib kelganida mikroprotsessor o‘z dasturi ishining ijrosini to‘xtatadi, shinalarining chiqish qismlarini yuqori impedan holatga o‘tkazib, chiqish qismidagi faol sathni HLDA ga havola etadi. Bu esa, o‘z navbatida, magistral bo‘ylab almashinish siklini boshlash mumkinligi haqida boshqa faol qurilma uchun signal xizmatini o‘taydi. Ushbu qurilma o‘z almashinish sikllarini nihoyasiga yetkazgach, HOLD signalini uloqtirib yuboradi. Shundan so‘ng MzP o‘zining odatiy holatiga o‘tib, dastur ishini davom ettiradi.

MzPdan dastur ishining me’yoriy kechishini o‘zgartirish talab etiladigan boshqa ish rejimi ham mavjud bo‘lib, unga “uzilish” deb nom berilgan. Zamonaviy mikroprotsessorlarning deyarli hammasi bitta yoki bir nechta INT0, INT1 va h. k. nomlanadigan tashqaridan uzib qo‘yadigan kirish qismlariga ega. Ushbu kirish qismlariga tizimda muayyan hodisalar ro‘y berayotganligi haqida dalolat beruvchi signallar yetib keladi. MzP esa, o‘z navbatida, kelgan signallarga muayyan tarzda munosabat bildirishi lozim. Bunday kirish qismlaridan biriga faol sathli signal yetib kelganida, mikroprotsessor, me’yoriy tarzda kechayotgan dastur ishi uzilib, ishni to‘xtatishga sabab bo‘lgan komanda manzilini xotiraga saqlaydi va muayyan manzil bo‘ylab CSEGga yozilib qolgan “uzilishga ishlov berish kichik dasturi”ni (TQIKD) bajarishga kirishadi. Bunday kichik dastur manzili “uzilish vektori” deb nomlanadigan maxsus xotira uyasiga yozilgan. Dastur ishini uzgan har bir alohida manba o‘z uzilish vektoriga ega. TQIKDni bajarib bo‘lgach, protsessor, xotirada saqlangan manzil bo‘yicha TQIKD ijrosi yakunlanadigan maxsus komandaga binoan ishi uzilgan dastur ijrosiga qaytadi. Dastur ishi uzilishiga sababchi bo‘lgan manbalar jumlasiga ichki manbalar ham (ya’ni, mikrosxemaning “uzilish so‘raladigan kirish qismlari” deb nomlanadigan kirish qismlaridan biriga kelishi), tashqi manbalar ham (ya’ni, muayyan sharoitlarga ko‘ra protsessor ichida generatsiyalanishi) kirishi mumkin. Bir vaqtning o‘zida bir nechta turlicha uzilish so‘rovlari kelishi mumkinligi bois, bunday so‘rovlarning har biriga alohida xizmat ko‘rsatish izchilligini belgilaydigan muayyan tartib mavjud. Uning ishini MzP ichida yoki maxsus kontoller vositasida joriy etilgan “uzilishlarning ustuvor arbitraj” tizimi ta’minlaydi. Mulohaza yuritilayotgan tizimga muvofiq dastur ishi uzilishiga sababchi bo‘lgan har bir manba, unga xizmat ko‘rsatilish navbatini belgilab beradigan o‘z ustunligiga (doimiy yoki o‘zgaruvchan ustunlikka) ega. Bir vaqtning o‘zida bir nechta uzilish so‘rovlari kelgan paytda dastavval ustunlik darajasi yuqori, shundan so‘ng past darajali uzilish so‘rovlariga xizmat ko‘rsatiladi. Ustunlik darajasi yuqori so‘rov asosiy dastur ishini qanday to‘xtatib qo‘ysa, ishi boshlangan past darajali uzilishga ishlov berish kichik dasturining ishini ham xuddi shu tariqa to‘xtatib qo‘yishi mumkin. Ayni paytda “kiritilgan uzilish” deb ataladigan uzilish vujudga keladi.

CSEG va DSEGdan tashqari deyarli barcha zamonaviy mikroprotsessorlar RSEG (ingl. Register Sgment) dasturiy-ochiq registrlar to‘plami deb ataladigan atayin ajratib qo‘yilgan kichik hajmli ma’lumotlar makoniga ega. CSEG va DSEGdan farqliroq RSEG registrlari MzP ichida, uning arifmetik-mantiqiy qurilmasining bevosita yaqinida joylashgan. Bu esa, o‘z navbatida, ushbu registrlar ichidagi axborotga jismonan tez kirib borilishini

ta’minlaydi. RSEG registrlari ichida, odatda, MzP tomonidan tez- tez ishlatib turiladigan hisoblarning oraliq natijalari saqlanadi. RSEG sohasi DSEGning ma’lumotlar makonidan to‘liq ajratilgan bo‘lishi yoki u bilan qisman kesishib o‘tishi yoxud uning tarkibiy qismi sifatida kiritilgan bo‘lishi mumkin. RSEGning ichki mantiqiy tuzilishi turlicha bo‘lib, mikroprotsessorlarning arxitekturasini tasniflashda muhim o‘rin egallaydi.

Mikroprotsessor registrlari funksional jihatdan bir xil bo‘lmaydi, xususan: ularning bir turi ma’lumotlarni yoki manzilga oid axborotni saqlash uchun xizmat qilsa, boshqa turi – MzP ishini boshqarish uchun xizmat qiladi. Shunga muvofiq barcha registrlarni ma’lumotlar registrlari, ko‘rsatkichlar va maxsus vazifalar bajaruvchi registrlarga farq qilish mumkin. Ma’lumotlar registrlari operandlar manbalari va natija qabul qilgichlar sifatida arifmetik va mantiqiy operatsiyalarda ishtirok etadi, manzil registrlari yoki ko‘rsatkichlar esa asosiy xotira qurilmasidagi ma’lumotlar va komandalarning manzillarini hisoblab chiqarishda qo‘llaniladi. Maxsus registrlar MzPning joriy holatiga indeks berish va tarkibiy qismlarining ishini boshqarish uchun xizmat qiladi. Shunday arxitektura ham bo‘lishi joizki, ayni bir registrlar ma’lumotlarni ham, manzillarga oid axborotni ham saqlash uchun qo‘llaniladi. Bunday registrlar umummaqsadli registrlar (UMR) deb ataladi. Registrlarning u yoki bu turidan foydalanish usullari MP arxitekturasining muayyan xususiyatlarini belgilab beradi.

Ma’lumotlar registrlari orasida A (ingl. Accumulator) akkumulyator deb ataladigan registr ajralib turadi. Ayni shu registr ma’lumotlarga arifmetik va mantiqiy ishlov berish jarayoniga qo‘shiladi. Bu esa, o‘z navbatida, akkumulyatorning ichidagi narsalar arifmetik va mantiqiy komandalar tomonidan operandlardan biri sifatida qo‘llanilishi va amalga oshirilgan operatsiya natijasi ushbu registr ichida saqlanishini anglatadi. Unga ishora operatsiya kodi yordamida amalga oshadi. Bunda, komanda kodi ichida operand manzillari va natija uchun maxsus soha ajratilishiga zarurat bo‘lmaydi. MP arxitekturasining bunday turi akkumulyatorli arxitektura deb ataladi. Ushbu arxitekturada kuzatiladigan kamchiliklar jumlasiga amalga oshadigan ishning nisbatan sust kechishini kiritish mumkin. Bunday sustlik akkumulyatorning “tor joy” deb e’tirof etilishi va har safar, operatsiyani bajarishdan oldin, akkumulyator ichiga operandlar kiritilishi zarurligi bilan izohlanadi. Ushbu arxitekturaga misol tariqasida Intel firmasi tomonidan tayyorlangan MCS-51 oilasiga mansub mikrokontollerlarni keltirish mumkin.

Ma’lumotlar registrlarining boshqacha tuzilishi R0, R1 va h. k. rusumli “ishchi registrlar” deb nomlanadigan registrlar sanaladi.

Registrlarning bunday tuzilishida operandlar hamda arifmetik va mantiqiy operatsiyalar natijalari bir emas bir nechta registrda saqlanishi mumkin. Bu esa, o‘z navbatida, ma’lumotlar bilan manipulyatsiya qilish imkonini yanada kengaytiradi. Yuqorida mulohaza yuritilgan akkumulyatordan farqliroq, ishchi registrlar komanda kodida manzil topadi. MP arxitekturasining bunday turi registrli arxitektura deb ataladi. Arxitekturaning bunday tuzilishiga misol tariqasida Intel firmasi tomonidan tayyorlangan 80x86 oilasiga mansub mikroprotsessorlarni keltirish mumkin. Real vaqt miqyosida ishlash uchun mo‘ljallangan bir qator MPlarda ishchi registrlarning bir emas bir nechta to‘plami bo‘lishi ko‘zda tutilgan. Vaqtning har bir alohida fursatida registrlar to‘plamlarining faqat bittasi ishlaydi. To‘plamlardan birining tanlanishi tegishli axborotning muayyan xizmat registriga yozilishi bilan amalga oshadi. Ushbu qurilmalarga misol tariqasida Intel firmasining MCS-48 oilasiga mansub mikrokontollerlarni keltirish mumkin.

13-MAVZU. QISM DASTURLARNI TASHKIL QILISH USULLARI

Reja

1. Qism dasturlar

2. Qism dasturlarni tashkil qilish usullari

Qo‘shish

ADD buyrug‘i (Addition (gl. to add - qo‘shish)) birinchi va ikkinchi operandlarni qo‘shish.1 chi operandning joriy natijasi qo‘shish natijasida o‘zgaradi.2chi operand o‘zgarmaydi.Amallarni bajarish natijasida segment registrlardan foydalanilmaydi.

Komandalar OF, SF, ZF, AF, PF va CF bayroqlarga ta’sir qiladi.

Ayirish.

SUB (Subtraction - ayirish) 1chi (priemnika) operanddan 2chi operandni(istochnik) ayirib natijani 1 chi operand o‘rniga joylashtiradi.1chi operand joriy qiymati o‘chiriladi.

Inkrementlash

mov al,15

inc al ; AL = 16 (ekvivalent add al,1)

mov dh,39h

inc dh; DH = 3Ah (ekvivalent add dh,1)

mov cl,4Fh

inc cl ; CL = 50h (ekvivalent add cl,1)

Adreslash rejimlari:

registrli;

bevosita;

to‘g‘ri;

Mavxum registrli;

aralash(smeщeniem)mavxum registrli (bazovыy ili indeksnыy);

bazaviy-indeksli;

Bazaviy-indeksli aralash.

Registrli rejim

Operand qiymati MP o‘rnatilgan registrlarining birida oldindan aniqlangan xolda saqlanadi. Bu usul protsessor xamma registrlarni adreslashda foydalaniladi:

inc CX ; CX registr tarkibini 1taga oshirish

push DS ; Segment adresi stekda saqlanadi

xchg BX,BP ; Registrlar BX va BP tarkiblari bilan o‘zaro almashadilar

mov ES,AX ; AX tarkibi Esga uzatiladi

Bevosita adreslash.

Operand (bayt yoki so‘z) komandada ko‘rsatiladi va translyatsiyadan keyin komanda kodiga o‘rnatiladi; u ixtiyoriy ko‘rinishda (chislo, adres, kod ASCII),yoki simvolik ko‘rinishda belgilanishi mumkin.

mov AN, 40h ; Chislo 40h AN ga yuklandi

mov AL,'*' ; Kod ASCII simvol "*‘ AL ga yuklandi

int 21h ; 21h argumentli uzilish komandasi

limit equ 528 ; Chislo 528 limit belgisini oladi

mov CX,limit ; Chislo, limit deb belgilangan, SX ga yuklanadi

To‘g‘ri rejim.

Xotira adreslanadi; xotira yacheyka adresi (so‘z yoki bayt) komandada ko‘rsatiladi:

; ma’lumot segmentlari

meml dw 0; 0

mem2 db 230; xotira bayti tarkibi 230

; komanda segmenti

inc meml; so‘z tarkibi meml birga oshiriladi

mov DX, meml; menu nomli so‘z tarkibi DX ga yuklanadi

mov AL,mem2; mem2 nomli bayt tarkibi AL ga yuklanadi

Protsessor prefiks nomli kodlar guruxini ajratadi. Bir necha gurux prefikslari mavjud: qaytarish, adres o‘lchami, operand o‘lchami, segmentni almashtirish.

Protsessor komandalari xotiraga murojaat qilish davrida birinchi baytlarida segment almashtirish segmentini saqlashi mumkin,uning natijasida qaysi segmentdan adres olish kerakligini aniqlaydi

Segment registri ES prefiks kodi 26h ni tashkil qiladi, SS - 361i, CS - 2Eh. Agar prefiks bo‘lmasa, segment adresi registr DS dan olinadi (ushbu registr uchun xam prefiks mavjud ).

Keltirilgan misolda xamma ma’lumotlar segment registr DS orqali adreslanadi, shuning uchun inc meml o‘rniga inc DS: mem. Yozsa bo‘ladi. Agar segment registrni almashtirsak albatta aniq ko‘rsatish kerak:

inc ES: mem1

inc CS: mem2

Xotira yacheykasiga absolyut adres bo‘yicha murojaat quyidagicha:

mov AL,DS: [17h] DS tarkibidan aniqlangan segmentdagi aralash(smeщeniem) 17h ni AL ga yuklash

Mavxum registrli.

Adreslanayotgan xotira (bayt yoki so‘z). Xotira yacheykasining nisbiy adresi registrda joylashadi, ular to‘rtburchak qavslarda keltirilgan. MP 86 da mavxum adreslash faqat registrlar VX, VR, SI va DI. registrlar VX yoki VR foydalanish natijasida bazaviy adreslash, registrlar SI yoki DI - indeksli.

Agar mavxum adreslash registrlardan VX, SI yoki DI larning birida amalga oshirilsa, u xolda DS segment asosida dareslangan deb tushuniladi, shuning uchun DS tushirib qoldiriladi:

mov es: [bx],'1' ――――→ mov [bx],'1'

Misollar:

mov SI, offset string ; string nisbiy adresi yuklanadi SI ga

mov AX, [SI] ; string tarkibi AX ga yuklanadi

inc [SI] ; string tarkibi+1

mov BX, [SI]; string yangi yacheyka tarkibi yuklanadi BX

mov DI, SI ; string nisbiy adresi nusxasi DI

Mavxum registrli (bazaviy va indeksli).

Operand nisbiy adresi aniqlanadi, registrlar BX, BP, SI yoki DI tarkibi summasi va komandadagi konstantalarda ko‘rsatiladi,ba’zida ularni aralash (smeщenie)deyiladi. Aralash(Smeщenie) chislo yoki adres bo‘lishi mumkin.

smeщenie = {SP, BP, DI, SI, BX} + komandadans meщenie

Masalan 4 [VX] o‘rniga yozish mumkin

[VX+4], 4+ [VX] yoki [VX] +4.

[] – bu belgi xam operator bo‘lib,qavs ichidagi va tashqarisidagilarning adreslar summasi sifatida qabul qiladi.

array db 0, 10, 20, 30, 40, 50, 60; Massiv berilgan:

Komandalar ketma ketligi:

mov BX,5

mov AL,array [5] ; AL ga indeks 5 massiv elementini yuklash , ya’ni 50.

Aynan shu natija komandalar ketma ketligida olinishi mumkin:

mov BX,offset array

mov AL,5 [BX]

yoki

mov AL, [BX] +5

mov AL, [BX+5]

14-MAVZU. SHAXSIY KOMPYUTERLARDA ISHLATILADIGAN PROTSESSORLAR. KO‘P YADROLI PROTSESSORLAR.

Reja

1. Shaxsiy kompyuterlarda ishlatiladigan protsessorlar.

2. Ko‘p yadroli protsessorlar.

1642 yilda Blez Paskal tomonidan xisob mashinasi ishlab chiqarilgan bo‘lib,mashina faqat qo‘shish va ayirish amallarini bajargan.U mexanik strukturaga ega bo‘lib qo‘l mexnatini talab qilgan. 30 yildan so‘ng matematik Gotfrid Vilgelm Leybnis qo‘shimcha ravishda ko‘paytirish va bo‘lish amallarni bajaruvchi mexanik mashina ishlab chiqdi.(kalkulyator). 1822 yilda Charlz Bebbidj analitik mashina yaratgan bo‘lib kiritish va chiarish amallarini qolip asosida ishlatgan.Mashina 4-ta komponentdan tashkil topgan.

• -saqlash qurilmasi(xotira)

• -xisoblash qurilmasi

• -kiritish qurilmasi(perfokarta)

• -chiqarish qurilmasi(perforator)

Ushbu yaratilgan mashinalarga dastur yaratish kerak bo‘lgan va bu dastu ADA dasturlash tili bo‘lib,keyinchalik zamonaviy kompyuterlar uchun asos bo‘lib xizmat qilgan.1930 yillarning oxirida Konrad Zus elektormagnit relelardan foydalanib avtomatik boshqariladigan mashina ishlab chiqdi.

Intel firmasining mikroprotsessorlari

1971 yilning noyabr oyida Intel korporatsiyasi o‘zining uch nafar muhandisi tomonidan ishlab chiqilgan va tijorat maqsadlarida tarqatish uchun mo‘ljallangan dunyoda eng birinchi 4004 rusumli mikroprotsessor yaratganini e’lon qildi. Bugungi standartlarga ko‘ra juda sodda sanaladigan ushbu mikroprotsessor tarkibida atigi 2300 ta tranzistor bo‘lib, soniyada bor-yo‘g‘i 60 000 ta hisoblash operatsiyalarini bajargan xolos.Bugungi mikroprotsessorlar ommaviy ishlab chiqarilayotgan juda murakkab mahsulot bo‘lib, o‘z ichiga 5,5 milliondan ortiq tranzistorni mujassam etadi, soniyada yuzlab million operatsiyalar bajaradi. Bu borada olib borilayotgan tadqiqotlar esa tobora jadalkechmoqda.

8080 rusumli mikroprotsessor

1974 yili chiqarilgan 8080 rusumli mikroprotsessor korporatsiyaga chinakam muvaffaqiyat keltirdi. Tashqi xotira “stek”ining (rus. “stek”) paydo bo‘lishi ayni shu mikroprotsessor bilan bog‘liq bo‘lib, kiritilgan har qanday dasturdan foydalanish imkonini yaratdi. Ushbu protsessor “Altair” rusumli birinchi shaxsiy kompyuterning “miya”si sifatida qo‘llandi.

8086-8088 rusumli mikroprotsessor

1978 yili Intel firmasi birinchi bo‘lib 16 bitli 8086 rusumli mikroprotsessorni ishlab chiqardi. Ushbu mikroprotsessor 80x86 deb nom olgan butun boshli mikroprotsessorlar oilasining ajdodi bo‘ldi. Sal o‘tgach, uning o‘rniga 8088 rusumli mikroprotsessor kelib, u 16 bitli ichki registrlarga ega va 8086 mikroprotsessorining arxitekturasini takrorlagan bo‘lsa ham, tashqi ma’lumotlar shinasi 8 bitni tashkil etgan. IBM korporatsiyasining endigina tashkil topgan bo‘linmasi shaxsiy kompyuter yaratish va ishlab chiqarishga ixtisoslashgan bo‘lib, ushbu bo‘linma tomonidan xarid qilingan mazkur qurilmalarning yirik partiyasi 8088 rusumli protsessorni IBM PC ning miyasiga aylantirdi.

Pentium III rusumli protsessor

1999 yil Intel korporatsiyasi Pentium III va Pentium III Xeon protsessorlarini havola etdi. Stol ustiga o‘rnatiladigan shaxsiy kompyuterlar uchun mo‘ljallangan Intel Pentium III protsessorida zikr etilgan yilga qadar ish unumdorligini misli ko‘rilmagan darajada oshishi, boshqarilish va Internet bilan ishlash qulayligini ta’minlash borasida erishilgan texnologik yutuqlar mujassam etilgan. Internet foydalanuvchilari va axborot berib boriladigan multimedia-ilovalar uchun asosiy innovatsiya (yangi paydo bo‘lgan narsa) – axborot oqimlariga oid SIMD-kengaytirishlar bo‘ldi. Ularga kirgan 70 ta yangi komandalar tasvirlar, 3D-grafikalar, tovushli va video axborot oqimlariga ishlov berish, shuningdek nutqni tanib olish imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytirdi.

Stol ustiga o‘rnatiladigan va olib yuriladigan shaxsiy kompyuterlar uchun chiqarilgan Pentium III, shuningdek, serverlar va ish stansiyalari uchun ishlab chiqarilgan Pentium III Xeon protsessorlari prinsipial jihatdan yangi sanalgan bir qator o‘ziga xos texnologik xususiyatlarga ega. Bunday xususiyatlar jumlasiga Advanced Transfer Cache rusumli 2 darajaga mansub kesh-xotira qurilmasi hamda tizimga oid takomillashtirilgan buferlashtirish jarayoni kiradi.

Advanced Transfer Cache texnologiyasining qo‘llanilishi protsessor yadrosi bilan protsessor ichiga o‘rnatilgan, 256 Kbayt hajmli 2- darajaga mansub to‘la tezlik bilan ishlovchi kesh-xotira qurilmasi o‘rtasidagi signal o‘tkazish yo‘lini ikki hissa ko‘paytirish imkonini yaratdi.O‘z navbatida, tizimga oid takomillashtirilgan buferlashtirish jarayoni “buferlar”ning soni ortishi tufayli ma’lumotlarning tizim shinasidan protsessorga jadal o‘tishini ta’minlaydi.0,18 mikronli yangi ishlab chiqarish jarayonida ftor bilan legirlangan kremniy dioksididan (SiOF) tayyorlangan kam hajmli izolyatorlarga ega alyuminiydan qilingan olti qatlamli o‘zaro birikmalar qo‘llaniladi. Bu esa, o‘z navbatida, iste’mol qilinadigan kuchlanishni 1,1-1,65 Voltga qadar pasaytirish imkonini yaratadi (bugungi protsessorlar ichida eng ko‘p energiya iste’mol qiladiganlari 1,35 Volt kuchlanish iste’mol qiladi). Pentium III protsessorlari kontaktlari bir tomonda joylashtirilgan kartridj ko‘rinishida ishlab chiqariladi (Single Edge Contact Cartridge 2, S.E.C.C.2). Bunday kartridj protsessorni o‘rnatish va himoya qilish qulayligini hamda kelgusida ishlab chiqariladigan yuqori unumdor tizimlarga moslashishini ta’minlaydi.

Ko‘p yaderli protsessorlar

Kompyuterlar apparat qismining asosini markaziy protsessor qurilmasi(MPQ) tashkil qiladi.Xozirgi davrda protsessorlarning bir necha turlari mavjud. Intel, AMD, IBM .

Arxitekturasi bo‘yicha Fon-Neyman va Garvard arxitekturalari bilan farqlanadi.Zamonaviy protsessorlar yana necha yaderli parametrlari bilan farqlanadi. Yadro – bu asosiy funksional blok bo‘lib, ma’lum komandalar tizimini bajaradi.Protsessor kristalida bitta operatsion tizim nusxasi ishlashi uchunbir qancha yader bo‘lishi mumkin,bu yerdan ko‘p yaderli tushuncha kelib chiqadi.

Yagona korpusdagi Symmetrical MultiProcessing virtual multiprotsessorli va bir qancha MPQ mujassamlashganligi taqdim etadi

01-03

Aloqada ko‘p yaderli protsessorlar um.kesh, kommutatorli tarmoqga asoslangan.Ko‘pchilik modifikatsiyalarda kesh 1-pog‘ona umumiy,2-xammasi uchun aloxida.

01-02

Xar bir yader ish jarayonini foydalanuvchi monitoring qilish imkoniyati mavjud.Ya’ni “Dispetcher zadach” bo‘limidan “Bыstrodeystvie” yuqori tugmasiga kiramiz.Bunda bizga markaziy protsessorda xar bir yader yuklanishi va xolatini kuzatishimiz mumkin.

1_0

2001 yilda paydo bo‘lgan birinchi ko‘p yaderli MP POWER4 xisoblanadi va u IBM arxitekturasiga asoslangan.2-ta 64-bitli yadroga ega. 2006 yili Intel korporatsiyasi tajriba sifatida 80 yaderli kelajakdagi protsessorlarni ko‘rsatgan.Xozirgi davrda 8 va 12 yaderli protsessorli qurilmalar mavjud.

Shaxsiy kompyuter arxitekturasi

15-MAVZU. TARMOQ PROTSESSORLARINING TURLARI VA ARXITEKTURALARI.

MPT larda ma’lumot almashish “ma’lumot almashish sikllari”da vujudga keladi.

Sikl-ma’lum interval oralig‘ida shinada elementar operatsiyalarning bajarilishiga aytiladi.

Masalan,protsessordan kodlarni jo‘natilishi yoki kiritish chiqarish qurilmasidan prootsessorga ma’lumotlarni jo‘natilishi tushuniladi.Bir sikl oralig‘ida bir necha kodlar, butun ma’lumot massivlari xam jo‘natilishi mumkin.

• Ma’lumot almashish sikli 2 ta asosiy turga bo‘linadi:

• Yozish sikli(chiqarish),protsessor(yozadi) ma’lumotlarni chiqaradi.

• O‘qish sikli(kiritish),protsessor ma’lumotlarni(o‘qish) kiritadi

Ba’zi MPT larida “o‘qish-modifikatsiya-yozish”yoki”kiritish-pauza-chiqarish”sikllari mavjud.

Bunday sikllarda protsessor avval xotiradan yoki kiritish-chiqarish qurilmalaridan ma’lumotlarni olib (o‘qib),qayta ishlab aynan shu adresga qayta yozadi.Ba’zi xollarda aynan shu adresdan olib natijasi 1 taga oshirib yana shu adresga yozadi.Bunday xolatlar ishlatilayotgan MPT tipiga bog‘liq.

Eng asosiy o‘rinni (MPT tiplariga nisbatan qaralganda)xotiraga to‘g‘ridan-to‘g‘ri murojaat qiluvchi rejimyoki uzilishlarni tashkil qiluvchi rejimlar egallaydi.

MA’lumotlar almashish jarayonida 3-ta shinalardan foydalaniladi.MSh,ASh,BSh

Eng asosiy boshqaruv signallari –(strob) protsessor asosida ishlab chiqarilgan shinalardagi ma’lumot almashish jarayonidagi aniqlangan vaqt signallari tushuniladi.

2-turli strob ishlatiladi:

Yozish strobi(chiqarish),shinalar orqali tashqi qurilmalarning ma’lumot olishi;

O‘qish strobi(kiritish), shinalar orqali tashqi qurilmalarning ma’lumot uzatishi;

• Asosiy natija MPT vaqt oralig‘ida olgan natijalaring sifati orqali aniqlanadi.

• Unda 2-ta ma’lumot almashish:

• Sinxron almashish,tashqi qurilmalarning talablarni inobatga olmagan xolda o‘z ish jarayonini to‘xtatish.

• Asinxron almashish,tashqi qurilmalarning talablarni inobatga olgan xolda o‘z ish jarayonini to‘xtatish.

2-2

Sinxron almashish afzalliklari oddiy ma’lumot almashish prtokollarining ishlatilishidir,kamchiligi esa bajaruvchi qurilma o‘ziga kerakli ma’lumotni to‘liq yoki to‘liqmas olganligi sifatitadir.

Asinxron almashish afzalliklari sifatli ma’lumot almashish,undan tashqari yuqori tezlikda ishlash oladidigan qurilmalar bilan ma’lumot almashishi,kamchiligi maxsus xar bir jarayon uchun boshqaruv signallarining (maxsus qurilmalar)kerakligidadir.

MPT larining dastur asosida magistral orqali ma’lumot almashish masalalarini ko‘rib chiqamiz:

1) MK va mikrokompyuterlarda qo‘llaniladigan DEC firmasi taqdim etgan Q-bus multipleks asinxron magistrali ma’lumot almashishi.

AD-ma’lumot adresi

SYNC- inkor sinxrosignal(otritsatelnыy)passiv

DIN-ma’lumotlarni o‘qish strobi

RPLY-ma’lumot almashish signallarini tasdiqlash

2-3

Keyinchalik matndagi «minus» signalning aktiv pog‘onasi passiv,agar «minus» bo‘lmasa signal aktiv.

2-4

Asinxron ISA magistrali bo‘yicha va asinxron Q-bus magistrali bo‘yicha ma’lumot almashish farqi:

Q-bus da signal tasdiqi zarur bo‘lsa,ushbu signalni xar bir bajaruvchi qurilmalar ishlab chiqishi kerak, ISA da esa tayyor emaslik signalini bajaruvchi qurilmalar ishlab chiqishi shart emas,faqat MPT ish tempiga ulgursa.

Uzilishlarni tashkil qilish sikllari

MPT tizimlarida ikki asosiy turlari:

-Vektor uzilish-magistralda asosida o‘qish sikllarini tashkillashtirish.

-Radial uzilish- magistralda asosida o‘qish sikllarini talab qilmaydi.

16-MAVZU. XOTIRANI SEGMENTLASH.

Fizik adres = (IP) + (CS)*16, bu yerda (IP)-siljitish, bajaruvchi adres (CS)-segmentli adres, (SS)*16-boshlang‘ich segmentli adres deb ataladi

Xotiraga murojaat etish uchun segment registrlar RON bilan birga ishlaydi . Masalan,agar biz xotiraga fizik adresga ega bo‘lgan 12345h (16 s.s.), o‘rnatishimiz kerak DS = 1230h va SI = 0045h. Bu to‘g‘r ,chunki shu usul bilan fizik adres xosil qilamiz.

Protsessor fizik adresni xisoblab, segment registr qiymatini 10h ga ko‘paytirib,xosil qilingan natijaga RON natijasini qo‘shildai. (1230h * 10h + 45h = 12345h):Ikki registrlar natijasidan xosil qilingan adres real adres deyiladi

Virtual xotira

Zamonaviy EXMlarda masalalarni xal qilishda dinamik xotirani taqsimlanadi.Dinamik xotirani taqsimlash-dastur mantiqiy adreslarda kompilyatsiya qilinadi,lekin ish jarayonida mantiqiy adreslar fizik adresga aylanadi.EXM da xotirani dinamik taqsimlash metodi,saxifali (stranichnaya)virtual xotirani tashkillashtirish deyiladi.

Ushbu usuldan foydalanishda EXM to‘liq xotirasi(OXQ va TXQ(tashqi xotira qurilmasi))birgalikda yagona virtua xotira deb qabul qilinsa bo‘ladi.

Xotira adresi virtual yoki mantiqiy deyiladi.Xamma virtua xotira bir xil o‘lchamli virtual saxifalarga bo‘linadi.

Saxifa o‘lchami odatda 0,5 — 4 Kbaytni tashkil qiladi.Virtual adres ikkita qism ko‘rinishda ko‘riladi

— saxifa nomeri va saxifadagi so‘z nomeri (smeщeniya).

Fizik xotira EXM (OXQ va TXQ) saxifalaga bo‘lingan,eng asosiy fizik saxifa virtual o‘lchamiga teng olnadi.

Bundan kelib chiqadiki,bitta fizik saxifa bitta virtual saxifani saqlaydi,Xar doim xam bunday qilinishi shart emas.Virtual va fizik saxifalar o‘rtasida muvofiqlik qo‘yilsa bo‘ldi.

Virtual va fizik saxifalararo muvofiqlik nomerlari operatsion tizim qo‘llaydigan maxsus saxifa jadvali(SJ) asosida qo‘yiladi

Fizik saxifa o‘lchami virtual o‘lcham bilan teng bo‘lgani uchun saxifalarda smeo‘eniyaga o‘zgartirilmaydi.

SJ o‘lchami katta bo‘lgani uchun to‘liqligicha OXQ saqlanadi va xotirani taqsimlashda o‘zgarishlar bo‘lsa OS orqali modifikatsiyalanadi.

Xotiraga murojaatni tezligini oshirishda SJ aktiv qismi maxsus tezkor xotirada saqlanadi.

SX alomatlar maydonida saxifa virtual adresi(ba’zida dastur nomeri bilan), informatsion qismida –fizik saxifaning mos nomerlari.

Agar virtual adresni fizik adresga o‘zgartirishda fizik adres tashqi xotira qurilmalarida joylashagan bo‘lsa,u xolda dastur bajarilmaydi va saxifa xatoligi deyiladi.Ushbu xolatda ichki uzilishlar tashkil qilinadi ya’ni tashqi qurilmalardagi ma’lumotlarni OXQ o‘qish qism dasturi ishga tushiriladi.U xolda keltirilgan saxifani qidirish uchun OXQ va tashqi qurilma orasida vaqt ketadi.Bu esa o‘z navbatida muammolarni keltirib chiqaradi.

Segmentli xotirani tashkil qilish.

Shu davrgacha dasturchi joylashtirgan virtual xotira yagona nomerlangan so‘z uzluksiz massivi ko‘rinishida tasvirlangan.

Dasturlash jarayonida bir biriga bog‘liq bo‘lmagan segmentlarni(kod,ma’lumotlar,qism dastur,stek v.b.) joylashtirsa bo‘ladi, segment o‘lchamlari oldindan aniqlanmagan bo‘ladi.

Ushbu xolatda virtual adres 3ta qismdan iborat deb namoyish etiladi: < cegment nomer> <saxifa nomeri > < so‘z nomeri>.va chap tomondan yana <topshiriq nomeri> qo‘yiladi.

Segmentli xotirani tashkil qilish.

Shu davrgacha dasturchi joylashtirgan virtual xotira yagona nomerlangan so‘z uzluksiz massivi ko‘rinishida tasvirlangan.

Dasturlash jarayonida bir biriga bog‘liq bo‘lmagan segmentlarni(kod,ma’lumotlar,qism dastur,stek v.b.) joylashtirsa bo‘ladi, segment o‘lchamlari oldindan aniqlanmagan bo‘ladi. Ushbu xolatda virtual adres 3ta qismdan iborat deb namoyish etiladi: < cegment nomer> <saxifa nomeri > < so‘z nomeri>.va chap tomondan yana <topshiriq nomeri> qo‘yiladi.

Deskriptor — bu 8-baytli blok bo‘lib,segmentni liniyali manzillar atribut maydonlarini tashkil etadi. Deskriptor- o‘zida segment xolati,uning o‘lchami,ma’lumot turi,va segment boshqa atributlarini saqlaydi. Deskriptor formati rasm 7.1.da keltirilgan.

Deskriptor maydoni tavsiyalari :

-bazoviy adres1 [31:0] –segment joyini aniqlaydi

(boshlang‘ich adres adres) ichki 4-gigabaytli adres maydoni;

-chegara [19:0] bit o‘lchamini xisobga olgan xolda segment o‘lchamini aniqlaydi.

Atribut maydoni quyidagi alomatlarni biriktiradi:

G — bit o‘lchami. Agar G = 0 segment o‘lchami baytlada beriladi,

G = 1 — 4 Kbaytli saxifalarda. Birinchi jarayonda segment o‘lchami maksimal 1 Mbaytgacha, 2-chi xolatda — 4 Mbayt;

D — bit o‘lchami. Agar D=O segmentdagi operandlar o‘lchami 16 bit xisoblanadi, aks xolda — 32 bit;

X — Intel da rezervlangan dasturchi tomonidan foydalanilmaydi;

U — foydalanuvchi biti ( angl. user) tizim dasturchisi uchun foydalaniladi.Protsessor ushbu bitni inkor etadi.

DRL deskriptor imtiyoz pog‘onasi;

S — tizimda deskriptor vazifasini aniqlaydi:

S = 0 — tizim deskriptori,LDTjadvallariga xizmat qiladi yoki boshqa vazifalarga chiqish shlyuzlariga murojaati . S = 1 deskriptor dastur segmenti yoki ma’lumotiga murojaati;

A —murojaat biti bo‘lib, segmentga murojaat jarayonida o‘rnatiladi.

GDT — global deskriptor jadvali;

IDT — deskriptor uzilishlar jadvali;

LDT — lokal deskriptorli jadval.

48-bitli registrlar GDTR va IDTR 32-bitli bazoviy adres maydoniga ega. LDT lokalizatsiyalash uchun 16-razryadli registrdan foydalaniladi.

LDTR, segment selektorini saqlaydi. Jadvallar LDT sement sifatida saqlanadi, ushbu segmentlar deskriptori GDT da saqlanadi. Rejim x86 da segment maydoniga murojaat qiladi.Segment registrlar (CS, SS, DS, ES, FS, GS).Lekin ximoyalangan rejimda segment registr tarkibi segment bazasi xisoblanmaydi,u segment selektori xisoblanib quyidagi rsmdagi formatga ega.(rasm 7.2.)

Saxifali xotira tashkil qilish.

x86 da segmentli xotira tashkil qilishdan tashqari saxifali xotira tashkil qilinsa bo‘ladi.Saxifali xotira tashkil qilish dastur orqali bayroq PG registr CRO.

ulanishi va ulanmasligi mumkin

Barcha adres maydoni qismlarga bo‘linadi,ular soni 1024baytgacha bo‘ladi.

Xar bir bo‘lim 1024 saxifagacha bo‘lishi mumkin va o‘lchami 4Kbayt(rasm 7.4.),

32-razryadli mantiqiy uchta maydondan tashkil topgan:

[31:22] — bo‘lim nomeri (TAVDE);

[21:12) — bo‘limdagi saxifa nomeri (PAGE);

[11:0] — saxifadagi so‘z nomeri (smeщenie).

Bo‘lim boshlang‘ich adresi saxifa jadvalida saqlanadi,o‘lchami

1024 saxifa. x 4 bayt = 4096 baytlar.

32-razryadli fizik adresni ishlab chiqish uchun 32-razryadli liniya adresi boshlang‘ich adres xisoblanadi saxifali jadval(SJ stranichnoy tablisы (ST). ) va bo‘lim katalogi yordamida.(rasm 7.5)

Liniya adresining katta 10 razryadi bo‘lim katalogining qator nomerini aniqlaydi, CR3 tizim registri tarkibi bilan lokalizatsiyalanadi.

Bo‘lim katalogi 1 Kbayt x 4bayt o‘lchamga ega bo‘lib, (CR3[11:0] =0) (rasm. 7.6). Saxifali jadvalning bazaviy adresi katalogdan olinib liniya adresi razryadlari [21:12] bilan qo‘shiladi,bu saxifa jadvalining qator adresini xosil qilish uchun.Baza adres saxifalari razryadlari [11:0] va liniya adresi kontakti natijasida fizik adres xosil qilinadi. Ushbu ikki pog‘onali saxifa jadvalini tashkil qilish saxifa jadvalini saqlovchi xotirani tejashga yordam beradi.

17-18- MAVZU. XOTIRANI TASHKIL ETISH VA UNI XIMOYALASH REJIMLARI . SAXIFALI XOTIRANI TASHKIL QILISH.

Virtual xotira

Zamonaviy EXMlarda masalalarni xal qilishda dinamik xotirani taqsimlanadi.

Dinamik xotirani taqsimlash-dastur mantiqiy adreslarda kompilyatsiya qilinadi,lekin ish jarayonida mantiqiy adreslar fizik adresga aylanadi.EXM da xotirani dinamik taqsimlash metodi,saxifali (stranichnaya)virtual xotirani tashkillashtirish deyiladi.

Ushbu usuldan foydalanishda EXM to‘liq xotirasi(OXQ va TXQ(tashqi xotira qurilmasi) birgalikda yagona virtual xotira deb qabul qilinsa bo‘ladi.

Xotira adresi virtual yoki mantiqiy deyiladi.Xamma virtual xotira bir xil o‘lchamli virtual saxifalarga bo‘linadi.

Saxifa o‘lchami odatda 0,5 — 4 Kbaytni tashkil qiladi.Virtual adres ikkita qism ko‘rinishda ko‘riladi saxifa nomeri va saxifadagi so‘z nomeri (smesheniya).

Fizik xotira EXM (OXQ va TXQ) saxifalarga bo‘lingan,eng asosiy fizik saxifa virtual o‘lchamiga teng olnadi.

Bundan kelib chiqadiki,bitta fizik saxifa bitta virtual saxifani saqlaydi,Xar doim xam bunday qilinishi shart emas.Virtual va fizik saxifalar o‘rtasida muvofiqlik qo‘yilsa bo‘ldi.

Virtual va fizik saxifalararo muvofiqlik nomerlari operatsion tizim qo‘llaydigan maxsus saxifa jadvali(SJ) asosida qo‘yiladi

Fizik saxifa o‘lchami virtual o‘lcham bilan teng bo‘lgani uchun saxifalarda smeщeniyaga o‘zgartirilmaydi.

SJ o‘lchami katta bo‘lgani uchun to‘liqligicha OXQ saqlanadi va xotirani taqsimlashda o‘zgarishlar bo‘lsa OS orqali modifikatsiyalanadi.

Xotiraga murojaatni tezligini oshirishda SJ aktiv qismi maxsus tezkor xotirada saqlanadi.

SX alomatlar maydonida saxifa virtual adresi(ba’zida dastur nomeri bilan), informatsion qismida –fizik saxifaning mos nomerlari.

Agar virtual adresni fizik adresga o‘zgartirishda fizik adres tashqi xotira qurilmalarida joylashgan bo‘lsa,u xolda dastur bajarilmaydi va saxifa xatoligi deyiladi.Ushbu xolatda ichki uzilishlar tashkil qilinadi ya’ni tashqi qurilmalardagi ma’lumotlarni OXQ o‘qish qism dasturi ishga tushiriladi.U xolda keltirilgan saxifani qidirish uchun OXQ va tashqi qurilma orasida vaqt ketadi.Bu esa o‘z navbatida muammolarni keltirib chiqaradi.

Segmentli xotirani tashkil qilish.

Shu davrgacha dasturchi joylashtirgan virtual xotira yagona nomerlangan so‘z uzluksiz massivi ko‘rinishida tasvirlangan.

Dasturlash jarayonida bir biriga bog‘liq bo‘lmagan segmentlarni (kod,ma’lumotlar,qism dastur,stek v.b.) joylashtirsa bo‘ladi, segment o‘lchamlari oldindan aniqlanmagan bo‘ladi.

Ushbu xolatda virtual adres 3ta qismdan iborat deb namoyish etiladi: < cegment nomer> <saxifa nomeri > < so‘z nomeri>.va chap tomondan yana <topshiriq nomeri> qo‘yiladi.

Deskriptor — bu 8-baytli blok bo‘lib,segmentni liniyali manzillar atribut maydonlarini tashkil etadi. Deskriptor- o‘zida segment xolati,uning o‘lchami,ma’lumot turi va segment boshqa atributlarini saqlaydi. Deskriptor formati rasm 7.1.da keltirilgan.

Deskriptor maydoni tavsiyalari :

-bazaviy adres1 [31:0] –segment joyini aniqlaydi

(boshlang‘ich adres adres) ichki 4-gigabaytli adres maydoni;

-chegara [19:0] bit o‘lchamini xisobga olgan xolda segment o‘lchamini aniqlaydi.

Atribut maydoni quyidagi alomatlarni biriktiradi:

G — bit o‘lchami. Agar G = 0 segment o‘lchami baytlada beriladi,

G = 1 — 4 Kbaytli saxifalarda. Birinchi jarayonda segment o‘lchami maksimal 1 Mbaytgacha, 2-chi xolatda — 4 Mbayt;

D — bit o‘lchami. Agar D=O segmentdagi operandlar o‘lchami 16 bit xisoblanadi, aks xolda — 32 bit;

X — Intel da rezervlangan dasturchi tomonidan foydalanilmaydi;

U — foydalanuvchi biti ( angl. user) tizim dasturchisi uchun foydalaniladi.Protsessor ushbu bitni inkor etadi.

DRL deskriptor imtiyoz pog‘onasi;

S — tizimda deskriptor vazifasini aniqlaydi:

S = 0 — tizim deskriptori,LDTjadvallariga xizmat qiladi yoki boshqa vazifalarga chiqish shlyuzlariga murojaati . S = 1 deskriptor dastur segmenti yoki ma’lumotiga murojaati;

A —murojaat biti bo‘lib, segmentga murojaat jarayonida o‘rnatiladi.

GDT — global deskriptor jadvali; )

IDT — deskriptor uzilishlar jadvali;

LDT — lokal deskriptorli jadval.

48-bitli registrlar GDTR va IDTR 32-bitli bazaviy adres maydoniga ega. LDT lokalizatsiyalash uchun 16-razryadli registrdan foydalaniladi.

LDTR, segment selektorini saqlaydi. Jadvallar LDT sement sifatida saqlanadi, ushbu segmentlar deskriptori GDT da saqlanadi.

Saxifali xotira tashkil qilish.

x86 da segmentli xotira tashkil qilishdan tashqari saxifali xotira tashkil qilinsa bo‘ladi.Saxifali xotira tashkil qilish dastur orqali bayroq PG registr CRO.

ulanishi va ulanmasligi mumkin

Barcha adres maydoni qismlarga bo‘linadi,ular soni 1024baytgacha bo‘ladi.

Xar bir bo‘lim 1024 saxifagacha bo‘lishi mumkin va o‘lchami 4Kbayt(rasm 7.4.).

32-razryadli mantiqiy uchta maydondan tashkil topgan:

[31:22] — bo‘lim nomeri (TAVDE);

[21:12) — bo‘limdagi saxifa nomeri (PAGE);

[11:0] — saxifadagi so‘z nomeri (smeщenie).

Bo‘lim boshlang‘ich adresi saxifa jadvalida saqlanadi,o‘lchami

1024 saxifa. x 4 bayt = 4096 baytlar.

32-razryadli fizik adresni ishlab chiqish uchun 32-razryadli liniya adresi boshlang‘ich adres xisoblanadi saxifali jadval(SJ stranichnoy tablisы (ST). ) va bo‘lim katalogi yordamida.(rasm 7.5)

Liniya adresining katta 10 razryadi bo‘lim katalogining qator nomerini aniqlaydi, CR3 tizim registri tarkibi bilan lokalizatsiyalanadi.

Bo‘lim katalogi 1 Kbayt x 4bayt o‘lchamga ega bo‘lib, (CR3[11:0] =0) (rasm- 7.6).

Saxifali jadvalning bazaviy adresi katalogdan olinib liniya adresi razryadlari [21:12] bilan qo‘shiladi,bu saxifa jadvalining qator adresini xosil qilish uchun.Baza adres saxifalari razryadlari [11:0] va liniya adresi kontakti natijasida fizik adres xosil qilinadi.

6- SEMESTR

1-MAVZU. MIKROKONTROLLERLAR.MIKROKONTROLLERLAR STRUKTURASI.

2-MAVZU. MIKROKONTROLLER XOTIRASI VA PROTSESSORLI YADROSI.MARKAZIY PROTSESSOR STRUKTURASI.

Mikrokontroller-bu yagona mikrosxemaga joylashgan kompyuterdir.

Mikrokontrollerlar 1976 yilda yaratilagandir.Kristalda markaziy protsessordan tashqari 1kbayt dasturiy xotira,64 bayt ma’lumot xotirasi,2ta 8 bitli taymer,27 kirish,chiqishli portlari mavjud bo‘lgan.Ushbu mikrokontrollerlarning afzalligi kichik xajmga ega bo‘lish bilan birga ish tezligining yuqori darajada ekanligi va ishonchliligi.Xar qanday vazifani tez va ishonchli bajarishidadir.

Микроконтроллер семейства AVR ATMEGA8

Структурная схема микроконтроллера AVR

ponyprog2000_1

Portlarning vazifasi vaqtinchalik MK larni ma’lum ob’ekt bilan aloqa o‘rnatish uchun foydalaniladi.

Parallel portlar asosida MK va tashqi qurilmalar bilan ma’lumot almashish algoritmi 3 ta tip algoritmiga ajratiladi:

1. Oddiy dasturiy kiritish-chiqarish;

2. Strobli kiritish-chiqarish;

3. Ma’lumot almashishni to‘liq tasdiqlovchi kiritish-chiqarish rejimlari;

4-4

Boshqaruv triggeri ma’lumotlarni tashqi qurilmalarga chiqarishga ruxsat beradi.

Shuni inobatga olish kerakki,ma’lumotlarni kiritishda trigger tarkibidagi ma’lumotlar emas,balki tashqi chiqishdagi signallar miqdori sanaladi.Agar MK chiqishlari turli tashqi qurilmalarga ulangan bo‘lsa,ular kutilayotgan trigger qiymatlari bilan birga olinadi yoki(kvaziikki yo‘nalishli) deb ataladi.Bunday tashkillashtirish «montajlangan I»qurilma sxemasi shinalari xosil qiladi.

Taymer.

Ko‘p vazifalar MK ish jarayonini ma’lum vaqt mobaynida bajarilishiga qarab baxolanadi. Markaziy protsessorda ma’lum vaqt mobaynida signallar ishlab chiqarish effektiv natijani bermaydi,shuning uchun zamonaviy MK larda taymerlardan foydalaniladigan apparat ta’minoti zarur bo‘ladi.

Taymer moduli 8-razryadli MK da 8 yoki 16 boshqaruv sxemali xisoblagichga ega.Sxemotexnikada tashqi qurilmalardan ma’lumot olish rejimi xisoblagichi ko‘rinishida tushunilgani uchun ,ularni taymer/xisoblagich deyiladi.

5-1

Garvard arxitekturasiga asoslangan bo‘lib,ma’lumot shinalari va (OZU)ma’lumot xotirasi(kengligi 8-bit), dastur shinasi va dastur xotirasi14-bit.Bunday arxitektura bit va bayt registr operatsiyalari yuqori tezlikda ishlashga imkon yaratadi.O‘tish komandalaridan tashqari xamma komandalar bir siklda bajariladi.

6-3

MK ish dasturi FLASH xotira datsurida saqlanadi.Dastur ketma-ket bajarilaveradi toki o‘tish komandasi uchramaguncha.(RK)komanda registri joriy komandani saqlaydi, (DX) dastur xisoblagichi keyingi komandaning adresini xisoblash uchun belgilangan. Joriy buyruq bajarilishi bilan:

DX dastur xisoblagichi adresidan (RK) komandani tanlaydi;

Komanda deshifratsiya qilingunga qadar (DX) dastur xisoblagichi inkrementlanadi va (DX) keyingi komandani adreslaydi;

Komanda bajarilishi tugallanishi bilan (DX)tarkibi xotira dasturiga joylashtiriladi va sikl qaytariladi.

Komandalar natija alomatlari STATUS registrida qayd etiladi. Ushbu registrda ma’lumotlar alomatlari tekshiriladi. Adres multipleksori adreslash rejimlariga nisbatan ,(RK) komanda registri (to‘g‘ri adreslash)yoki mavxum adreslashFSR rejimida bo‘ladi.

• Konfiguratsiya bitlari MK rejimlari funksiyalarini belgilaydi:

• Manba’ga ulanganda fayta yuklash (POR);

• Manba’ga ulanish taymeri (PWRT);

• Generator ishga tushirish taymeri (OSC);

• Manba’ kamligida qayta yuklash (BOR);

• Qo‘riqchi taymer (WDT);

• Kichikvoltli ketma-ket dasturlash rejimi(LVP);

• Ichki sxema rejimi (ICD).

Misol: 4-razryadli indikatorning birinchi razryadida inkrement xisob,ikkinchi razryadida 6 raqamini aks ettiring,3-chi razryadida -7ni va 4-chi razryadida -8ni aks ettiring.

org 0000h

jmp start

org 0100h

start: mov r1,#0 ; zagruzka v registr r1 sifrы dlya ; otobrajeniya na pervom ; razryade indikatora

mov r2,#6 ; z a g ruzka v registrы r1, r2, r3 sifr ; dlya otobrajeniya na vtorom,

mov r3,#7 ; tretem i chetvertom razryadax ; indikatora

mov r4,#8

st: mov r5,#40 ; ustanovka siklov povtornogo ; otobrajeniya kadra

st1: mov p2,#00 ; posыlka v port R2 adresa pervogo ; razryada indikatora

mov r0,#200 ; ustanovka v registr r0 vremeni ; zaderjki dlya otobrajeniya sifrы

; v pervom razryade

mov p0,r1 ; posыlka v port R0 simvola, ; otobrajaemogo na pervom razryade ; indikatora

zn1: nop ; otobrajenie simvola v pervom ; razryade, poka r0>0

dec r0 ; umenshenie na yedinisu chisla v ; registre r0

cjne r0,#0,zn1

mov p2,#01 ; otobrajenie simvola na vtorom ; razryade indikatora

mov r0,#200

mov p0,r2

zn2: nop

dec r0

cjne r0,#0,zn2

mov p2,#02 ; otobrajenie simvola na tretem ; razryade indikatora

mov r0,#200

mov p0,r3

zn3: nop

dec r0

cjne r0,#0,zn3

mov p2,#03 ; otobrajenie simvola na ; chetvertom razryade indikatora

mov r0,#200

mov p0,r4

zn4: nop

dec r0

cjne r0,#0,zn4

dec r5 ; umenshenie na yedinisu chisla v ; registre r5

cjne r5,#0,st1 ; otobrajenie kadra, poka r5>0

inc r1 ; uvelichenie na yedinisu chisla v ; registre r1

cjne r1,#10,st2

mov r1,#0

st2: jmp st ; perexod k otobrajeniyu novogo ; kadra

end

3-4- MAVZU. MIKROKONTROLLER BUYRUQLAR TIZIMI. MIKROKONTROLLERLARDA STEK VA TASHQI XOTIRADAN FOYDALANIB MA’LUMOT VA DASTURIY XOTIRA ISHI VA STRUKTURASI.

Dasturlash nima.

Ko‘p xolatlarda dasturlash bu maxsus oyna bo‘lib,xar qanday belgilangan tugmachalarni bosish natijasida qandaydir masala yechimi aniqlanadi deb tushuniladi.Lekin dasturlash maxsus dasturiy til bo‘lib,ular ma’lum muxitlarda foydalaniladi.Masalani yechimini topish uchun inson tomondan dastur tuziladi.

PIC protsessorlari Garvard arxitekturasini qo‘llaydi.Ma’lumot shinalari va ma’lumot xotirasi (OXQ) PIC16 8-razryadli, dasturiy ma’lumot shinalari va dasturiy xotira

( PZU) 14-razryadli.

Bunday konsepsiya oddiy,lekin juda kuchli bir so‘zli komandalardan foydalanishga, ya’ni registrdagi ma’lumotlar yuqori tezlikda amalga oshiriladi.Xar bir komanda 16 oraoiq iaki chastotasida bajariladi. Bu oraliqlar 4ta teng guruxlarga bo‘lingan. Ushbu oraliqlar protsessor takti deyiladi.

Bir takt teng 4-ta orqliq takt chastotasiga teng.Birinchi taktda komandani o‘qish,1-chi taktda komandani o‘qish va uni deshifratsiyalash, 2-chi taktda o‘qish va ma’lumotlarni uzatish,3-chi taktda ma’lumotlarni qayta ishlash, 4-chi – natijani yozish.Xar bir taktda protsessorning turli qurilmalaridan foydalaniladi va ma’lumotlar xam turli shinalarga joylashtiriladi. 4 pog‘onali konveyer- bir vaqtning ichida tanlash va 4 ta komandani ketma-ket bajaradi. Natijada xamma komanda (komanda xisoblagichidan tashqari)bir taktda bajariladi.

Mikrokontrollerlar PIC16 simmetrik komandalar tizimiga ,ya’ni ixtiyoriy operatsiyani ixtiyoriy registr bilan ixtiyoriy adreslash usullarida bajara oladi.Bu esa o‘z navbatida dasturlashni yengillashtiradi.

Mikrokontrollerlar PIC16 da 8-razryadli arifmetiko-logik qurilma (ALQ) va ishchi registr W (Word). ALQ- qo‘shish,ayirish, surish, arifmetik va mantiqiy operatsiyalarni bajaradi. Komandalarda ikki opernad bo‘lib ulardan biri ishchi registr W. Ikkinchi operand konstanta yoki OXQ ixtiyoriy registr tarkibi bo‘lishi mumkin.

Xolatlar registri STATUS operatsiya bajarilish xolatiga ko‘ra xolatlarga tekshiriladi.

Dasturiy xotirani tashkil qilish.

Dasturiy xotira maydoni o‘zida 8192ta 14-razryadli yacheykalarni saqlaydi. Ushbu xotira maydoni 4ta bankga bo‘lingan, xar bir bank – 8ta segmentga xar biri 256tadan yacheykalarga ega bo‘lgan qismlarga bo‘lingan. (tabl.1.1).Xar bir xotira yacheykalari adresiRS da saqlanadi.Dastur xisoblagichi tarkibi PCL va PCLATH maxsus nomga ega bo‘lgan ma’lumot xotira maydoni yacheykalarida aks ettiriladi.(mladshiy bayt i starshiy bayt adresa). Segment nomerini PCLATH registri bitlari 0, 1, 2 aniqlaydi.

Ma’lumot xotirasini tashkil qilish.

8-razryadli ma’lumot xotirasi OXQ registrlarni biriktirgan, kiritish chiqarish portlari va ALQ.Ma’lumot xotirasi maydoni 512tagacha birbaytli yacheykalardan, 128 baytdan saxifalar yoki 256baytdan sektorlarga bo‘lingan.Xar bir saxifaning Xar bir saxifaning kichik 32- yacheykalarida protsessorxolatlari,kiritish chiqarish rejimlari xolatlarini aniqlaydigan xizmatchi registrlar saqlanadi.

Protsessor funksionirovat qilishini ta’minlovchi registrlar – RSL, PCLATH, STATUS, INDF, FSR, INTCON – xamma saxifada o‘z klonlarini saqlaydilar.Ushbu registrlar xar doim qaysi saxifada bo‘lishidan qat’iy nazar foydalanuvchi uchun ochiq. (tabl. 1.2). Foydalanuvchi registrlari (USER FILES) xar bir saxifaning pastki qismida joylashtirilgan. Ulardan ba’zi birlari (UNITED USER FILES)stek ma’lumotlarnini tashkillashtirish uchun biriktirilgan.

Registrlar adreslanishi mumkin, komandalrda adresni ko‘rsatish bilan yoki FSR mavxum registrlash yordamida formal adresni ko‘rsatish bilan INDF.

Bevosita adreslash- maxsus komandalar orqali amalga oshiriladi.

Registr xolatlari STATUS.

Registr STATUS foydalanuvchi uchun ochiq.

Lekin bitlar TO va PD apparat asosida o‘rnatiladi uni dasturiy o‘zgartirish mumkin emas.Dastur tuzish jarayonida ushbu xolatlarni inobatga olish kerak. Masalan, komanda CLRF STATUS xamma bitlarni nolga tenglashtiradi, TO va PDbitlardan tashqari, keyinchalik bit Z=1ga o‘rnatadi.Undan tashqari BCF, BSF lardan foydalanilsa bo‘ladi.

PIC16 komandalar tizimi.

PIC16 xar bir komandasi 14-razryadli so‘zni saqlaydi,ular operatsiya kod maydoni COM va argument maydoni ARGShartli belgilanishi tabl 2.da keltirilgan.Komandalar tizimi tabl 3 a keltirilgan.

Baytlar bilan ishlash komandalari

‘f‘ registr xarakatinini belgilaydi, bit ‘d’ tayinlanishi kerak bo‘lgan registr. Agar ‘d’=0 natija registr W ga joylashtiriladi,agar ‘d’=1 natija registr ‘f’ ga joylashtiriladi.

Dlya komand rabota s bitami ‘b’ komandadagi bit nomerini belgilaydi.

‘f’- bit joylashgan registr.

Boshqarish komandalari va konstanta bilan ishlash komandalari

‘k’ 8‑bitli konstantani belgilaydi, ‘addr’ – o‘tish adresi .

MISOL:

LIST p=16f77; kompilyatorga dasturda protsessor PIC16F77komandalari ishlatilishi xaqida xabar.

2. INCLUDE file_name –dasturda fayl file_name matni qo‘shilishi xaqida xabr

3. END – majburiy direktiva.

4. name EQU arg – name va argument arg orasidagi muvofiqlik.

MISOL:

c_x EQU 0x20 ; c_x nomi konstataga mos 0x20

c_y EQU c_x+1 ; c_y nomi konstantaga mos 0x21.

5. CBLOCK arg

name1[: size1]

name2[: size2]

name3[: size3]

ENDC

ORG arg – arg dan boshlab keyingi komandalarni joylashtirishnikompilyatorga e’lon qilish.

Misol:

ORG 0x015f

label MOVLW 0x25 ; komanda kodi MOVLW 0x25 adresdan boshlanadi.

5-MAVZU. MIKROKONTROLLERLAR MA’LUMOT KIRITISH VA CHIQARISH PORTLARI TASHKILLASHTIRISH VA STRUKTURASI.

Garvard arxitekturalari –oeratsiyalarning parallel ishlab chiqishiga imkoniyatlariga qarab Fon-Neyman arxitekturalariga nisbatan tezkor ma’lumot almashish bilan farqlanadi.Ushbu arxitekturada keyingi komandaning bajarilishi oldingi komandaning bajarilishi bilan birga bajariladi.Natijada protsessor komandalarga so‘rovni amalga oshirishda ish jarayonini to‘xtatmaydi.

MK protsessori komandalar tizimi.

MK -4-ta asosiy gurux:

-ma’lumotlarni uzatish komandalari;

arifmetik komandalar;

logik komandalar;

o‘tish komandalari.

MK ma’lumot va dastur xotirasi

MK da 3-ta asosiy xotira turlari ishlatiladi.

-DXQ(PZU)-konstanta va dastur kodini saqlash uchun foydalaniladi.Uning tarkibi dastur bajarilishida o‘zgarmaydi.

-Ma’lumotlar xotirasi-dastur bajarilishida ma’lumotlarni(o‘zgaruvchilar) saqlash uchun ishlatiladi.(OZU)

-MK registrlari-xotira turi registrlar va protsessor ichki registrlarini saqlab pereferiya qurilmalarini boshqarish uchun ishlatiladi.

Dastur xotirasi

Manba’dan uzilgan xolatlarida dasturning saqlanishi bilan xarakterlanadi.Ular quyidagi turlarga bo‘linadi:

- mask-ROM – niqobli turdagi PZU(PZU tarkibiga o‘rnatilgan bo‘lib,keyinchalik o‘zgartirish mumkin emas).Shuning uchun bu tipdagi MK bir qancha tajribalardan so‘ng foydalanish mumkin.

Kamchiligi-yangi fotoshablonlarning ishlab chiqarilishiga sarf-xarajat

Ultrafioletli o‘chirish EPROM —(Erasable Programmable ROM)PZU.-Elektr signallar asosida dasturlanib, ultrafiolet nur asosida o‘chiriladi.

EPROMli MK keramik korpusli ko‘p martali dasturlashga mo‘ljallangan.

Korpus qimmat bo‘lganligi uchun MK baxosini oshiradi. OTPROM (One-Time Programmable ROM).Bir marta dasturlanuvchi turi.

-EEPROM (Electrically Erasable Programmable ROM)-elektrik o‘chirishga mo‘ljallangan,foydalanuvchi tomonidan dasturlanadigan OXQ(PZU).

Ushbu turdagi PZU EPROMning yangi avlod xisoblanib tunel mexanizmlari asosida el. o‘chirish ishlatiladi. EEPROMdan foydalanish dastur yozib ,o‘chirishga imkon yaratadi.Ular o‘z navbatida qurilmalarning nosozligini tekshirish,tizimlarning ish xolatini tekshirish uchun yordam beradi.

Keyinchalik Flash-ROM paydo bo‘lib ularning farqi

- EEPROMda xar bir yaeykasi aloxida o‘chiriladi,

-Flash-ROMda esa umumiy bloklari bilan o‘chiriladi.Agar Flash-ROMda bitta yacheyka tarkibini o‘zgartirish kerak bo‘lsa,barcha bloklarini qayta dasturlashga to‘g‘ri keladi.

Ma’lumotlar xotirasi

Statik OZU(OZU tarkibi MK takt chasotasi(1 V ) kamayishida saqlanadi) asosida ma’lumotlarni saqlaydi.Ko‘pchilik MK lar “ma’lumotlarni saqlash kuchi”parametrlari bilan xarakterlanadi (USTANDBY).

MK registrlari

MK registrla to‘plamiga ega bo‘lib,uning resurslarini boshqarishda foydalaniladi.Registrlar tarkibiga:

- protsessor registri(akkumulyator, xolatlar registri, indeks registrlar),boshqarish registrlari(uzilishlarni,taymerni boshqarish),ma’lumotlarni kiritish-chiqarishni ta’minlash registrlari(analog,parallel,ketma-ket port ma’lumot registrlari).Ushbu keltirilgan registrlarga murojaat turli ko‘rinishda bo‘ladi.Adreslarni ko‘rsatib murojaat,adreslar maydoniga murojaat v.b.

Tashqi xotira

Ba’zi xolatlarda qo‘shimcha tashqi xotiradan foydalanish zaruriyati paydo bo‘ladi.Bularga,murakkab shina tashkil qiluvchilarni ishlatmay dastur orqali tashqi qurilmalar bilan kiritish-chiqarishni tashkillashtirish

8-bitli mikrokontrollerlar

8-bitli mikrokontrollerlar Garvard arxitekturali bo‘lib 2 katta oilaga mansub: PIC10/12/16 i PIC18.

8-bitli MK lar PIC10/12/16 -2-ta bazali arxitekturali yadroga ega: BASELINE va MID-RANGE.

BASELINE- PIC10 va PIC12 i PIC16 oilasiga mansub

Korpusda 6 dan 28gacha chiqishlar bo‘lgan 12-razryadli arxitekturaga ega.(Microchip)

-kichik korpus va kam chiqishli

- Flash xotira

-kam xarajat

- 35 ta komandalar ketma-ketligi

MID-RANGE

PIC12 va PIC16 MK seriyasiga mansub.8 da 64 ta chiqishli. Flash xotira va 2.0 dan 5.5V.

- 6 — 64 chiqishli korpuslar:

-Flash xotira dasturi:

35 ta komandalar tizimi

6-MAVZU. MIKROKONTROLLERLAR QUVVAT SARFLANISHINI TEJASH REJIMLARI.

OXQ(OZU)dan tashqari , mikrokontroller o‘rnatilgan quvvat sarflanishini tejash xotirasiga ega bo‘lib, ma’lumot va dasturni saqlash uchun foydalaniladi.Ba’zi bir MK larda tashqi xotirani ulash shinalari mavjud emas.Eng arzon MK xotirasiga bir marta dasturlash mumkin bo‘lganlar kirib ular yangilanmaydi.Boshqa turdagi MK quvvat sarflanishini tejash xotirasiga bir necha marta yozish mumkin. quvvat sarflanishini tejash rejimlari mavjud bo‘lib,xisoblash moduli va qurilmalar ba’zi qismi o‘chiriladi.

Kutish rejimi va AVR MK manba’sini boshqarish juda foyda keltirishi mumkin,qachonki MK qandaydir vaqtda xech narsa qilmaydi faqat kutadi.MK ni shunday rejimga o‘tkazish uchun masalan WinAVR muxitida ,uning uchun SLEEP instruksiyasidan foydalanib MK registrlariga mos bitlarni o‘rnatish kerak.

asm("sleep");

Turli MK larda manba’ni tejash rejimlari(energosberejeniya) turli registrlarga taqsimlangandir.Undan tashqari turli MK larda manba’tejash rejimlari miqdori 2 dan 6 gacha bo‘lishi mumkin.

( v datashit v razdel "Power management and sleep modes“).

MK mega8.

MK manba’ ta’minoti bilan tanishib chiqamiz.

Bit 7 - SE: Uxlash(spyaщego) rejimi. Bit “1”ga o‘rnatilishi shart ,chunki MK uxlash rejimlaridan biriga kirishishi shart.

Bitы 6:4 - SM2:0: Uxlash rejimini tanlash.

Xamma uxlash rejimlari va ulardan chiqishni ko‘rib chiqamiz.

Idle Mode. Kutish rejimi (obщiy dlya vsex modeley).Ushbu rejimda markaziy protsessor to‘xtaydi, periferiya - SPI, USART, Analog komparator, ADC, TWI, taymer/xisoblagichlar, qo‘riqchi taymer va uzilishlar tizimi o‘z ishini davom ettiradi.

ADC Noise Reduction Mode. Bu rejimda protsessor to‘xtaydi,lekin ASP, tashqi uzilishlar, TWI, taymer/xisoblagich2, qo‘riqchi taymer taymer (yesli vklyuchen) ish jarayonini davom ettiradi.

Power-down Mode. AVR MK uchun umumiy. Ushbu rejimda MK xamma qurilmalari qo‘riqchi taymer va tashqi uzilishlardan tashqarilari ish jarayonini to‘xtatadi.

Faqat tashqi qayta yuklash,uzilishlar TWI , INT0 yoki INT1pog‘onalarni o‘zgartirish bilan MK uyg‘otish mumkin.

Power-save Mode. Bu rejim Power-down mode ga o‘xshash.Farqi shundaki ,agar Taymer/xisoblagich2 asinxron ishlayotgan bo‘lsa,uxlash rejimida xam o‘z ishini davom ettiradi. (MK ni real vaqt ichida foydalanishda kerak bo‘ldai).

StandbyMode. Bu rejim xam Power-down mode ga o‘xshash bo‘lib,ushbu rejimda MK takt generatori ish jarayonini davom ettiradi.Ushbu rejimdan MK 6 taktdan so‘ng uyg‘onadi. MK quvvat sarflanishini tejash rejimlarini ishlatio‘da extiyot bo‘lish kerak,chunki u darxol uyg‘onishi va keltirilgan rejimda bo‘lmasligi xam mumkin.

Mikrokontroller kristallida dasturlar xotirasi va ma’lumotlar xotirasi kabi xotiraning ikkita bloki integratsiyalangan. MK avtonom rejimda ishlashining mo‘ljallanishiga qarab, dastur xotirasi ta’minot kuchlanishi bo‘lmaganda ichidagilarni saqlashi kerak. MKning ichki arxitekturasini soddalashtirish va taktli generatorning chastotalarning keng diapazonida ishlash imkoniyati uchun ma’lumotlar xotirasi statik arxitekturasiga ega bo‘lishi (ya’ni regeneratsiyani talab etmasligi) kerak.

Xotira modulining umumlashtirilgan tuzilmasi 4.5. -rasmda keltirilgan. Xotira moduli m-razryadli qatorlarning N ko‘rinishida tashkil etilgan xotira elementlarining matritsalaridan, katakchalar adresining deshifratoridan va buferli kaskaddan iborat bo‘ladi.

Xotiraning bunday modulining adres shinalarining razryadliligi n-(log2N) dan iborat, ma’lumotlar shinasining razryadliligi m dan iborat. Adres kodi ko‘rinishdagi katakcha tanlanishini kerak bo‘lgan raqam to‘g‘risidagi axborot o‘zining bitta chiqishidagi yuqori mantiqiy darajani generatsiyalashning xotira elementlarining matritsa qatorlaridan birini aktivlashtiradigan deshifratorga kelib tushadi. Bunda (kelib tushadigan boshqaruv signallariga bog‘liq holda) tanlangan qatorlarning barcha xotira elementlarining mantiqiy darajasi ma’lumotlar shinasiga buferli kuchaytirgich kaskadi orqali kelib tushadi (katakcha holatini o‘qish vaziyati), yoxud ma’lumotlar shinasiga tanlangan qatorning xotira elementlariga buferli kuchaytirgich kaskadlari orqali uzatiladi (katakcha holatini yozish vaziyati).

Kiritish-chiqarishning parallel portlari

Kiritish-chiqarishning parallel portlari mikrokontroller almashinuvi va MK mikrosxemaning kiritish-chiqarish liniyalari orqali uzatiladigan mantiqiy signallar ko‘rinishda keltirilgan ma’lumotlarning tashqi ob’ekti uchun mo‘ljallangan. Umumiy holatda har bir port bilan ma’lumotlar registri (MKdan ob’ekti chiqariladigan axborotni saqlash uchun yoki MKga ob’ektga kiritiladigan axborotni saqlash uchun), boshqaruv tizimi (portning ishlash rejimlarini berish uchun) va signallarni kuchaytirish va qo‘shish vazifasini hal etuvchi chiqish kaskadiga bog‘liq bo‘ladi. Port tuzilmasi 4.6-rasmda keltirilgan.

Kiritish-chiqarish portlari MK barcha modellarida amalga oshiriladi. Ma’lumotlar registri o‘z ichiga MKning ichki shinasi bilan axborot registriga kiritish yoki registr holatining ichki shinasiga chiqarish imkonini beradigan yozish va o‘qishni boshqarish liniyalari bilan ikki yo‘nalishli kiritish-chiqarishning N-razryadli registrini oladi. MK yadrosining prosessori va port registri o‘rtasidagi axborot almashinuvi momenti ichki shina orqali yadro shinasining kontrollerini belgilaydi. Almashinuv komandalarining tipiga muvofiq (prosessordan portga yoki portdan prosessorga uzatish) WR yoki RD signallari shakllantiriladi, keyin almashinuv CS boshqaruv signali bilan stroblanadi.

Umumiy holatda, almashinuvning juda murakkab vazifalarini hal etish imkoniyati uchun kiritish-chiqarish portining tuzilmasiga signallar holatini aniqlash va o‘zgartirishning kombinatsiyalanadigan sxemasidan iborat bo‘lgan boshqaruv tizimi, shuningdek ushbu holatni saqlaydigan registrni yozish va o‘qish uchun dasturiy qulay bo‘lgan registr kiritiladi. Bunday vazifa ikkita: kiritish-chiqarish liniyalarining multiplekslash vazifasi va almashinuvning kengaytirilgan protokollarni qo‘llab-quvvatlash vazifasidir.

Ma’lumotlar registridan tashqari, bir xil va xuddi shunday MK kontaktlari ayrim periferiya qurilmasi (masalan, taymer) ob’ekt bilan (kiritish-chiqarishning muqobil funksiyalari deb ataladigan) axborot almashinuvi uchun talab etilishi mumkin. Bunda qaysi qurilma (porti yoki boshqa periferiya moduli) bilan MK mikrosxemalarning muayyan har bir kontakti mahkamlanganligini aniqlash zarur bo‘ladi. Bunday rostlash cignallar kommutatorining holatini belgilaydigan maxsus kodning boshqaruv tizimining registriga yoziladi. (4.8.-rasm).

Boshqaruv tizimi hisob (boshqaruv tizimi registrining dasturiy qulay biti yoki tashqa signal) yo‘nalishlarining topshiriq manbaini, shuningdek taktirlash manbai (yadroning tayanch chastotasi yoki tashqi impulslari) va taktli impulslarni bo‘lish koeffitsientini aniqlash imkonini beradi. Nominal (maksimal bo‘lib hisoblangan) intervallardan farqlanadigan vaqtli intervallarni berish uchun hisoblagichning dastlabki dasturiy yuklamasidan foydalaniladi.

0 kodiga erishilganda (kamayishdagi hisobda) yoki Nmax (ko‘payishdagi hisobda) dasturiy vositalar uchun bo‘lgani kabi (taymer-hisoblagichni boshqarish tizimi holatining registrini o‘qishda), tashqi apparatura uchun, xususan, ob’ekt uchun qulay bo‘lgan OV to‘lish signali generatsiyalanadi.

Shuni ta’kidlash kerakki, vaqtli intervallarga rioya qilish vazifalarining echimi dasturiy vositalar ayrim yo‘riqnomalar bajariladigan t vaqtni, siklda uning N-karrali bajarishni tashkil etish oson emasligini bilgan holda, shu bilan birga T=Nt davomiylik bilan kechikishni ta’minlagan holda qo‘llanilishi mumkin, biroq, bunday holatda boshqa dasturiy harakatlarni (masalan, axborotni yig‘ish, operator bilan ma’lumotlar almashinuvi va h.) bajarish mumkin emas, bundan tashqari, T kvant qonikarsiz darajada katta bo‘lishi mumkin.

Taymer-hisoblagichlar MKning barcha modellarida amalga oshiriladi.

Hodisalarga ishlov berish bloklari

Taymer-hisoblagichlar qo‘llanilishi bilan erishiladigan vaqt funksiyalarini amalga oshirish imkoniyatlarini kengaytirish uchun MKning ayrim modellarining periferiya qurilmalar tarkibiga taymer-hisoblagichlar bilan bog‘liq bo‘lgan vaqtli hodisalarga apparatli ishlov berish bloki kiritilgan. Turli firmalarning MKdagi bunday bloklarning nomi farqlanishi mumkin: EPA (Event Processors Array – hodisalar prosessorlar massivi), HSIO (High Speed Input/Output unit – tezkor kiritish-chiqarish bloki), RSA (Programmable Counters Array – dasturlanadigan hisoblagichlar massivi) va boshqalar.

Bunday bloklarning asosiy vazifalari bo‘lib quyidagilar hisoblanadi:

- berilgan ko‘rinish hodisalar (hodisalarni tutib qolish) sodir bo‘lgan vaqtni aniqlash. Tutib qolishni dasturiy amalga oshirishning prinsipial qiyinchiligi taymer ma’lumotlarining ko‘rsatkichini aniq o‘qish imkoniyati mumkin emasligi bo‘lib hisoblanadi (chunki taymer razryadliligi ichki shina razryadliligidan oshadi va registr fragmentlarini ketma-ket o‘qish prosedurasi o‘zgarishlar bilan bajarilishi mumkin);

- vaqtning berilgan momentida berilgan ko‘rinishdagi hodisalarni generatsiyalash (vaqtga nisbatan hodisani bog‘lash). Bog‘lashni dasturiy amalga oshirishning prinsipial qiyinchiligi vaqtning berilgan momentini aniqlash momenti (masalan, taymer ma’lumotlarining registrini to‘ldirish bo‘yicha) va berilgan mantiqiy hodisalarni generatsiyalash komandalarini bajarish momenti o‘rtasidagi vaqtli kechikishning mavjudligi bo‘lib hisoblanadi;

- umumiy vaqtli bazadagi keltirilgan ko‘rinishlarning ko‘p kanalliligini ta’minlab turish. Ko‘p kanllilikni dasturiy amalga oshirishning prinsipial qiyinchiligi bir nechta dasturiy modullar tomonidan taymer ko‘rsatkichlarini kuzatishning murakkabliligi va samarasizligi bo‘lib hisoblanadi. Ahamiyatli belgilangan qiyinchilik bo‘lib, dasturiy ishlov berish o‘lchanadigan va

generatsiyalanadigan intervallarda ahamiyatli xatoliklar kiritiladigan hodisalar o‘rtasidagi vaqt intervallarida hisoblanadi.

7-8- MA’RUZA. TAKT GENERATORLARI, QUVVAT SARFLANISHINI TEJASH REJIMLARI MANBA’ SXEMALARI. QO‘RIQCHI TAYMERLAR VA MIKROKONTROLLERLAR QO‘SHIMCHA MODULLARI.

Ko‘pchilik o‘rnatilgan tizimlar o‘z tizimiga bog‘liq xolda ishlaydi.

-Agar dasturiy ta’minot to‘xtab qolsa xar doim xam uni qayta yuklash imkoniyatini kutish xolatlari mavjud bo‘lmaydi.

-xamma qurilmalar xam inson tomonidan qayta yuklash imkoniyatiga ega emas(kosmicheskie zondы).

-tizimni qayta yuklovchi operator tezligi qanoatlantirmaydi.

Qo‘riqchi taymer – qurilma elementi xisoblanib , qandaydir xodisa ro‘y berganda avtomatik ravishda dasturiy ta’minot xatoligini aniqlash va protsessorni qayta yuklash uchun foydalaniladi.

Qo‘riqchi taymer xisoblagich asosida qurilgan bo‘lib ,xisob to‘lgandan so‘ng xisob nol bo‘lgandan so‘ng teskari xisobni amalga oshiradi.

O‘rnatilgan dasturiy ta’minot xisoblagich joriy xolatini oladi va vaqt oralig‘ida uni qayta yuklaydi.Agar so‘rovlarni amalga oshirishgacha xisob nolga teng bo‘lsa demak dasturda xatolik mavjud va protsessor qayta yuklanadi.Qayta yuklanish inson tomonidan qayta yuklanishga o‘xshash bo‘ladi.

Rasmda qo‘riqchi taymer sxemasi keltirilgan.Unda keltirilishicha qo‘riqchi taymer –bu chip bo‘lib protsessordan tashqarida yoki protsessor tarkibida joylashgan bo‘ladi. Ko‘pchilik mikrokontrollelar shunday qurilgan.Ikkala xolatda xam qo‘riqchi taymer pini bevosita protsessor qayta yuklanishi(sbros) bilan bog‘langan.

Ko‘pchilik xolatlarda qo‘riqchi taymer xisoblagichini qayta yuklash “xayvonlardan ximoyalanish”terminida qo‘llaniladi.Masalan yovvoyi xayvonlar tashlanmasligi uchun xar doim ularni nima bilandir qo‘rqitib turish kerak.

Demak dastur xar doim ma’lum chastotada qo‘riqchi taymerni qayta yuklab turishi kerak,aks xolda qayta protsessor yuklanish xavfi paydo bo‘ladi.

Qo‘riqchi taymer tizimni xavfli situatsiyalardan qutqarishi mumkin.Shuning uchun dasturchi dasturiy ta’minotda xar doim qo‘riqchi taymer xavfli xolatlarni aniqlash uchun ishlatilishini biladi.

Tizim turli xolatlarda sekinlashishi(zavisayut)mumkin.Mantiqiy xatoliklar v.b. Masalan read_ komandasi natijasida xosil bo‘ldi.Uzilishlarni tashkil qilish qismidan tashqari dasturning xar qanday qismi ishni qaytadan boshlata olmaydi.

Qo‘riqchi taymer aloxida o‘rnatilgan generatorda taktlanadi (chastota 1 MGs), manba’ ta’minoti VCC=5. Bo‘linish koeffitsienti intervali 16 ming. 2048 ming. sikl ( 16 dan 2048 ms). Komanda WDR (Watchdog Reset) qo‘riqchi taymerni qayta yuklaydi.

Bits 7.5 - Res: Reserved bits - Rezervlangan bitlar
ATmega603/103 MK larida rezervlangan va xisoblashda xar doim 0.

Bit 4 - WDTOE: Watch Dog Turn Off Enable – Qo‘riqchi taymerni o‘chirishga ruxsat. Dannie biti doljni bыt ustanovleni v sostoyanie 1 pri ochistke bita WDE bitini o‘chirishda bitlar 1 rejimga o‘rnatilishi kerak aks xolda qo‘riqchi taymer taqiqlanmaydi. Bit 3 - WDE: Watch Dog Enable – Qo‘riqchi taymerga ruxsat.
Agar bit WDE 1ga o‘rnatilgan bo‘lsa (qo‘riqchi taymerga ruxsat) va agar bit WDE h0 qo‘riqchi taymer funksiyasi taqiqlangan.

9- 10 – ma’ruza. Mikrokontrollerlar apparat vositalari va ularning imkoniyatlari. Mikrokontrollerlar asosida tizim sifatini oshirish va imkoniyatlarini kengaytirish maxsus funksiyalari.

LabVIEW – dasturiy muxit bo‘lib dasturlash jarayonlari bilan farqlanadi.Dasturlash jarayonlari muxiti grafik ko‘rinishda tasvirlanadi.U esa o‘z navbatida dasturiy tillardagi xatoliklar va buyruqlarning formatidagi xatoliklarni oldini oladi.

LabVIEW muxiti radioinjenerlar va ilmiy ishchilar uchun qulaydir,chunki muxitda tayyor jixozlar berilgandir. LabVIEW muxitida mikrokontrollerlarni shina USB orqali boshqarish bibliotekalar asosida bo‘ladi

Funksiya PortX_Write ikkita argumentni saqlaydi: birinchi Address – boshqaruv portini aniqlaydi. Maket platasida svetodiod PB0 portiga ulangan,uning uchun adres 0 dan foydalaniladi.Qolgan porlar uchun P1..P22 maket platasidagi (port razryadlari A, B, C, D mikrokontroller ATmega32) uchun 1 dan 22gacha qiymatlar ishlatiladi.

Ikkinchi argument on_off – xolat, portga sozlash uchun. Misol, svetodiodni yoqish on_off parametriga 1,o‘chirish 0. Address parametrida 0

( svetodiod port adresi).

Virtual jixoz xosil qilish (VI):

Numeric Control port nomerini aniqlash, katta/ kichik va tumbler Vertical Toggle Switch, asosida portni boshqaramiz (tumbler tepaga – mantiqiy 1, tumbler pastga – mantiqiy 0:

Numeric (adresni kiritish maydoni) va Boolean (tumbler joylashishi):

Funksiyasini chaqirish uchun uzelni joylashtirish. blok diagramm => Connectivity=>Libraries & Executables => Call Library Function Node:

11-12- MAVZU. MIKROKONTROLLERLAR ASOSIDA RAQAMLI QURILMALARNI LOYIXALASH AFZALLIKLARI. MIKROKONTROLLERLAR ASOSIDA RAQAMLI QURILMALARNI LOYIXALASH VA ISHLAB CHIQISH ASOSIY BOSQICHLARI.APPARAT VA DASTURIY VOSITALARNI BIRGALIKDA SOZLASH.

Dasturlashda ishlatiladigan buyruqlar

2-qadam. OptionsSelect Microcontroller ni bosish.

3-qadam. FileLoad Program ni bosish.

4-qadam. FileLoad Program ni bosish

"Begushiy ogon"

m1 movlw b00000011 ; akkumulyatorga yozish

movwf PORTB ; akkumulyatordan portga jo‘natish

call Pause ; metkaga o‘tish (qaytish bilan)

movlw b00001100 ; akkumulyatorga yozish

movwf PORTB ; akkumulyatordan portga jo‘natish

call Pause ; metkaga o‘tish (qaytish bilan)

movlw b00110000 ; akkumulyatorga yozish

movwf PORTB ; akkumulyatordan portga jo‘natish

call Pause ;

movlw b11000000 ; akkumulyatorga yozish

movwf PORTB ; akkumulyatordan portga jo‘natish

call Pause ; metkaga o‘tish (qaytish bilan)

goto m1 ; metkaga o‘tish (siklga tushish)

MISOL:

Foydalanuvchi bo‘limdan 7segment.bas fayli tanlab olinadi.

Ushbu dastur 0 adn 99 gacha bo‘lgan sonlarni ikkita 7-segmentli displeyda parallel ulangan va ikki boshqaruv liniyalaridan foydadalanilgan multipleks rejimidagi uzilishlarni tashkil qiluvchi TMR0 rejimida ishlaydi.

Dasturni yuklash

13-14-15- MAVZU. MIKROKONTROLLERLAR UCHUN DASTURIY TA’MINOT YARATISH.(MIKROPASCAL)

MIKROKONTROLLERLAR UCHUN DASTURIY TA’MINOT YARATISH.(C).

MPLAB IDE muxitida tizimlarni loyixalash.

Project menyusidan Project Wizard,

Protsessor turi,

Ishga tushirish jixozlari (Microchip MPASM Toolsuite) va

Dasturiy til (MPASM Assembler),

Fayl nomi

ishchi direktoriya,

fayl name.asm nomlari Source files ro‘yxatdan va

fayl konfiguratsiyalari Header files ro‘yxatidan belgilanadi.

View bo‘limidan:

File register – registrlar bloki va ularning nomlari;

Hardware Stack – stek xolati;

Project – loyixa tarkibini kuzatish;

Disassembly Listing – dastur listingi.

LIST p=16f77

INCLUDE p16f77.inc

LOOP NOP

NOP

INCF 20,W

DECF 20,F

GOTO LOOP

END

Debugger / Select Tool dan MPLAB SIM.bo‘limini tanlang va Build All yoki Run tugmachasi orqali ishga tushiring. Xatolik mavjud bo‘lmasa Build Succeeded xabari ko‘rsatiladi.

VMLAB - AVR mikrokontrollerlari asosida raqamli qurilmalarni boshqarish dasturiy paketidir. Uning tarkibiga tashqi qurilmalar bilan ulanishi mumkin bo‘lgan virtual qurilmalar kirgani uchun virtual emulyator deb xam aytiladi. VMLAB juda oson assembler va S kompilyatorlari bilan bog‘lana oladi:

Kuchli ko‘p oynali matn redaktori;Simvolik dasturlovchi;aralash rejimdagi analog-raqamli modellashtirish;kodni sifatli nazorati.

VMLAB o‘z navbatida ish jarayonida mikrokontrollerlar asosida boshqariladigan qurilmalarni apparat vositalari va dasturiy vositalari modeli ish jarayonini yaqqol nmoyon etadi. Uning afzalligi xam xech qanday payalniksiz modellashtirish imkoniyatining mavjudligidadir. Visual Micro Lab (VMLAB) dastur xatoliklarini ko‘rish imkoniyatini yaratadi.Mikrokontrollerga yuklanish fayli hex fayl yoki *.asm. Emulyator o‘z navbatida svetodiodlar, ossillograf, dastur yordamida temperaturani o‘zgartirishi, kristall chastotasi va parallel ravishda keltirilgan qurilmalarda belgilangan parametrlar ishlash jarayonini kuzatish mumkin.Undan tashqari registrlarda, EEPROM xotirasida mikrokntroller periferiya qurilmalardagi ish jarayonini xam namoyon etadi.

1.Loyixa nomi va uni qaerda saqlash joyi. Buning uchun kursorni olib kelib “Enter name …” va sichqonchaning chap tugmasi bilan belgilanadi. Kiritilayotgan nom 8 simvoldan kam bo‘lmasligi va albatta lotin xarflarida bo‘lishi kerak;

2. Loyixa yaratish uchun foydalanilayotgan mikrokontroller turi.Buning uchun “Select micro” va sichqonchaning chap tugmasi bilan ma’lumot kiritiladi;

3. Dasturiy fayl nomini kiritish. Agar nomni o‘zgartirish kerak bo‘lsa “Add source code file” va “Add this” oynasiga qo‘shimcha nom kiritish mumkin;

4. Keltirlgan parmetrlar asosida loyixa xosil qilish . “Create new project” + “OK” , VMLAB da 2ta oyna xosil bo‘ladi.

– “Project file”, fayl oynasi (fayl kengaytmasi .prj);

– “Code Notebook”, dasturiy fayl oynasi (fayl kengaytmasi .asm).

Keyinchalik barcha loyixa bilan bog‘liq ma’lumotlar keltirilgan oynalar bilan bog‘liq bo‘ladi.

VMLAB menyusida “Components” oynasidan aktiv elementlar ro‘yxatini tanlaymiz.

рис-2f

VMLAB nazorat panelida (Control Panel) 16-ta tugmacha mavjud bo‘lib, xar bir raqam 16 sanoq tizimidagi nomeriga ega.

LED diode (svetodiodni boshqarish).Svetodiodni boshqarish – vizual komponent bo‘lib, ularning soni 8 va ularning xar biri o‘z nomeriga ega D1 to D8.

LCD komponentini kontroller JKI turi HD44780 firma Hitachi boshqaradi. Qator va belgilar kombinatsiyasi : 8x1, 8x2, 16x1, 16x2, 16x4, 20x1, 20x2, 20x4, 24x2 va 40x2.

“Scope” – ossillograf oynasi ,loyixa apparat vositalari kuchlanish epyurlarini ko‘rsatadi.

Scope-2

16-17- 18- MAVZU. MIKROKONTROLLERLAR UCHUN DASTUR YARATISHDA ASOSIY VOSITALAR VA SOZLASH VOSITALARI. (ASSEMBLER).RAQAMLI QURILMALAR ISH JARAYONI UCHUN DASTURIY TA’MINOT YARATISH VA ULARNI SOZLASH.(C). TEXNOLOGIK JARAYONLARNI AVTOMATIK BOSHQARISH DASTURIY TA’MINOTINI YARATISH VOSITALARI VA ULARNI SOZLASH.(C)

PIC Simulator IDE – bu Microchip kompaniyasi tomonidan microPIC 12 va 16 seriyadagi mikrokontrollerlar uchun yozilgan dasturlar sozlovchisidir. Bu dastur shuningdek ishlab chiqaruvchiga bevosita sozlanuvchi kodda virtual periferiya bilan ishlash imkonini beradi: SK (suyuq kristalli) simvolli ekranli, 7 segmetli indicator, aloqa terminali, 4 kanalli generator, ostsillograf va boshqa qurilmalardan iborat. Qariyib butun sozlash jarayoni va dasturlarni yozish jarayonini PIC Simulator IDE da bajarish mumkin, ya’ni dasturga biror bir o’zgartirishlar kiritish, MK ni dasturlashirish va uni biriktirilgan tashqi qurilmalar bilan birgalikda sozlash platasiga ulashning hojati yo’q. Shu boisdan, PIC Simulator IDE MK uchun yozilgan dasturlarning yozilish va sozlanishi jarayonini jadallashtiradi. PIC Simulator IDE o’rnatilgan assembler va batafsil til uchun Basicc kompilyayoriga ega bo’lib, bu uskuna MK uchun yoziladigan dasturlarni yozish jarayonini tezlashtiradi va umuman boshqa uskunalar bilan ishlash vaqtini kamaytiradi. PIC Simulator IDE da ko’p sonli va ko’p imkoniyatli sozlashlar va ish rejimlari mavjud bo’lib, bu foydalanuvchiga mustaqil ravishda MK uchun dasturlarni sozlashning optimal rejimini beradi.

PIC Simulator IDE ning shu kabi barcha imkoniyatlari uni boshlovchi va tajribali dasturchilar uchun a’lo darajadagi instrumentga aylantiradi.

№1. PIC «PIC Simulator IDE» arxitekturali mikrokontrollerlarning strukturasi va funktsiyalanish printsiplari

Microchip Technology firmasi tomonidan ishlab chiqarilayotgan PIC16FXX integral mikrosxemalar oilasi o’zida RISC arxitekturali sakkiz razryadli mikrokontrollerlardan iborat. Bu mikroprotsessorlar oilasi past energiya sarfi, komandalarni bajarish tezligi, past narhi bilan boshqalardan ajraladi. Mikrokontrollerlar o’rnatilgan PZU laddan tuzilgan bo’lib, ular OZU ma’lumotlari va energiyaga bog’liq bo’lgan dasturlarni saqlash uchun mo’ljallangan. Ushbu oilaning eng oddiy vakillaridan biri bu PIC16F84 mikrokontrolleridir. KOntroller KMOP texnologiyasi bo’yicha tuzilgan bo’lib, ichki 1Kx14 bit electron qayta dasturlovchi PZU (EEPROM) dan iboratdir, bu qurilma bajarilayotgan dastur va 64 baytli energiyaga bog’liq OZU ma’lumotlarining saqlanishi uchun mo’ljallangan. Kontoller bajaradigan komandalar, kengligi 14 bit ikki soz’dan iborat bo’ladi va bir cikl davomida bajariladi (400 ns. Sinxronlashning 10 MgH chastotasida), bunda uzatish boshqaruvining komandalari ikki ciklda bajariladi. Ciklning davomiyligi taktli chastotaning to’rtta ciklidan tashkil topadi. Kontroller 0 dan 10 MgH chastotali diapazonda ishlash qobiliyatini saqlab qoladi. Kontroller 4 manbadan uzilishni ta’minlaydi va ularning sakkiz darajali apparat oqimini ta’minlaydi. 8 bitli taymer/schetchik va 8 bitli dasturlanuvchi boshlang’ich ajratuvchiga ega. Periferik qurilmalarni ulash uchun (datchik, klaviatura, ijrochi mexanizmlar) uchun kontrollerning 13 ta liniyasi bor, ularning har biri dastur jihatidan axborotni kiritish va chiqarishga sozlangan. Bu liniyalarning yuqori quvvar qobiliyati (20mA) bo’lib, bu kirish va chiqish drayverlarining sxemali realizatsiyasini osonlashtiradi. Qurilmalarning ishlab chiqaruvchilari bunday kontrollerlarning asosida assembler yordamida tutib turiladi, bundan tashqari dasturlovchi va dasturli simulyator (PIC Simulator IDE) bilan tutib turiladi, bu esa o’z navbatida dasturlar asozlanishini alamga oshirish va kontrollerning portlariga ulangan tashqi qurilmalarning olib borilishini modellashtiradi.

Rasm 1 Mikrokontrollerning funktsional sxemasi

1-rasmdagi sxemada quyidagi ko’rsatgichlar keltirilgan: OSC1 va OSC2 bo’yicha chiqish nuqtalari kvartsli rezonatorning yoki RC-zanjir, yoki taktli impulslar generatorining ulanishi uchun mo’ljallangan/ RA0-RA4 chiqishlari PORT A ning razryadlarini hosil qiladi. TOSK1 ham taymer/schetchikning kirish nuqtasi kabi ishlatilishi mumkin. RB0-RB7 chiqish nuqtalari B PORT B ning razryadlari hisoblanadi. INT- tashqi ulanishning kirishi. RB4, RB5 signalning o’zgarishigacha ulanish kirishi or’nida ishlatilishi mumkin. RB6 - signalning o’zgarishigacha ulanish kirishi or’nida ishlatilishi mumkin yoki kontrollerning dasturlanishida taktli signalning kirishi or’nida ishlatilishi mumkin. RB7 – signalning o’zgarishi bo’yicha uzatishning kirish nuqtasi yoki ma’lumotlarni dasturlash vaqtidagi signal/ MCLR – tashlash signalining kirishi yoki dasturlash vaqtidagi kuchlanish. VDD – energiya manbasining musbat chiqishi. GND - umuniy chiqish.

PIC Simulator IDE – kuchli ilova bo’lib, PIC ishlab chiqaruvchilarini Windows uchun grafik atrof muhitning integratsiyalshgan simulyator (emulyator), Basic kompilyator, assembler, disassembler and sozlovchi bilan oson ishlatilishini ta’minlaydi. PIC Simulator IDE hozirda quyidagi mikrokontrollerda iborat Microchip PICmicro 12F va 16F gacha bo’lgan mahsulotlar nomenklaturalari: 12F629, 12F635, 12F675, 12F683, 16F627, 16F627A, 16F628, 16F628A, 16F630, 16F631, 16F636, 16F639, 16F648A, 16F676, 16F677, 16F684, 16F685, 16F687, 16F688, 16F689, 16F690, 16F72, 16F73, 16F74, 16F76, 16F77, 16F737, 16F747, 16F767, 16F777, 16F83, 16F84, 16F84A, 16F87, 16F88, 16F818, 16F819, 16F870, 16F871, 16F872, 16F873, 16F873A, 16F874, 16F874A, 16F876, 16F876A, 16F877, 16F877A, 16F882, 16F883, 16F884, 16F886, 16F887, 16F913, 16F914, 16F916, 16F917, 16F946

PIC Simulator IDE – MicroPIC mikrokontrollerlari uchun yozilgan dasturlas sozlovchisi bo’lib, uning seriyasi 12 va 16 Microchip kompaniyasiga tegishli. Dastur ishlab chiqaruvchiga bevosita sozlanayotgan dasturda virtual periferiya bilan ishlash imkonini beradi va sozlash jarayoni va dasturlarni yozish jarayoni esa PIC Simulator IDE da barajish imkonini beradi.

Rasm 2. PIC Simulator IDE ning atrofi

Bu dastur (2- rasm) shuningdek, ishlab chiqaruvchiga bevosita sozlanuvchi kodda virtual periferiya bilan ishlash imkonini beradi: SK (suyuq kristalli) simvolli ekranli, 7 segmetli indicator, aloqa terminali, 4 kanalli generator, ostsillograf va boshqa qurilmalardan iborat. Qariyib butun sozlash jarayoni va dasturlarni yozish jarayonini PIC Simulator IDE da bajarish mumkin, ya’ni dasturga biror bir o’zgartirishlar kiritish, MK ni dasturlashirish va uni biriktirilgan tashqi qurilmalar bilan birgalikda sozlash platasiga ulashning hojati yo’q. Shu boisdan, PIC Simulator IDE MK uchun yozilgan dasturlarning yozilish va sozlanishi jarayonini jadallashtiradi. PIC Simulator IDE o’rnatilgan assembler va batafsil til uchun Basicc kompilyayoriga ega bo’lib, bu uskuna MK uchun yoziladigan dasturlarni yozish jarayonini tezlashtiradi va umuman boshqa uskunalar bilan ishlash vaqtini kamaytiradi. PIC Simulator IDE da ko’p sonli va ko’p imkoniyatli sozlashlar va ish rejimlari mavjud bo’lib, bu foydalanuvchiga mustaqil ravishda MK uchun dasturlarni sozlashning optimal rejimini beradi. PIC Simulator IDE ning shu kabi barcha imkoniyatlari uni boshlovchi va tajribali dasturchilar uchun a’lo darajadagi instrumentga aylantiradi.

№2 «PIC Simulator IDE» komandalari tizimini o’rganish

Mnemoniklar mashina kodiga bevosita o’tuvchi mnemonic ko’rsatgichlardan iborat. Asselmblerli instruksiyalarning mnemoniklari, assembler direktivalari va makrochaqiruvlari minimum 2 bo’limda boshlanishi kerak. Agar huddi o’sha liniyada belgi bo’lsa u ikki nuqta yoki ikkita bo’sliq yoki bo’lmasa javval bilan ushbu belgidan ajratilishi shart.

Arifmetik va mantiqiy instruksiyalar

Mnemonika	Operanda	Tasviri	Operasiya	Bayroq	Cikl
ADD	Rd,Rr	O’tkazishsiz umumlashtirish	Rd = Rd + Rr	Z,C,N,V,H,S	1
ADC	Rd,Rr	O’tkazishli umumlashtirish	Rd = Rd + Rr + C	Z,C,N,V,H,S	1
SUB	Rd,Rr	O’tkazishsiz hisoblash	Rd = Rd - Rr	Z,C,N,V,H,S	1
SUBI	Rd,K8	Konstantani hisoblash	Rd = Rd - K8	Z,C,N,V,H,S	1
SBC	Rd,Rr	O’tkazishli hisoblash	Rd = Rd - Rr - C	Z,C,N,V,H,S	1
SBCI	Rd,K8	O’tkazishli konstantani hisoblash	Rd = Rd - K8 - C	Z,C,N,V,H,S	1
AND	Rd,Rr	Mantiqiy I	Rd = Rd · Rr	Z,N,V,S	1
ANDI	Rd,K8	Konstantali mantiqiy I	Rd = Rd · K8	Z,N,V,S	1
OR	Rd,Rr	Mantiqiy ILI	Rd = Rd V Rr	Z,N,V,S	1
ORI	Rd,K8	Konstantali mantiqiy ILI	Rd = Rd V K8	Z,N,V,S	1
EOR	Rd,Rr	Mantiqiy chiqaruvchi ILI	Rd = Rd EOR Rr	Z,N,V,S	1
COM	Rd	Pobit invertsiyasi	Rd = $FF - Rd	Z,C,N,V,S	1
NEG	Rd	Belgining o’zgarishi (qo’shimcha kod)	Rd = $00 - Rd	Z,C,N,V,H,S	1
SBR	Rd,K8	Registrda bit ni o’rnatish	Rd = Rd V K8	Z,C,N,V,S	1
CBR	Rd,K8	Registrda bitlarni olib tashlash	Rd = Rd · ($FF - K8)	Z,C,N,V,S	1
INC	Rd	Registr belgisini inkrementasiyasi	Rd = Rd + 1	Z,N,V,S	1
DEC	Rd	Registr belgisini diskrementasiyasi	Rd = Rd -1	Z,N,V,S	1
TST	Rd	Nol yoki manfiylikka tekshirish	Rd = Rd · Rd	Z,C,N,V,S	1
CLR	Rd	Registrni tozalash	Rd = 0	Z,C,N,V,S	1
SER	Rd	Registrni ornatish	Rd = $FF	None	1
ADIW	Rdl,K6	Konstanta va so’zni kiritish	Rdh:Rdl = Rdh:Rdl + K6	Z,C,N,V,S	2
SBIW	Rdl,K6	So’zdan konstantani olib tashlash	Rdh:Rdl = Rdh:Rdl - K 6	Z,C,N,V,S	2
MUL	Rd,Rr	Belgisiz sonlarni ko’paytirish	R1:R0 = Rd * Rr	Z,C	2
MULS	Rd,Rr	Belgili sonlarni ko’paytirish	R1:R0 = Rd * Rr	Z,C	2
MULSU	Rd,Rr	Belgili son va belgisiz sonni ko’paytirish	R1:R0 = Rd * Rr	Z,C	2
FMUL	Rd,Rr	Belgisiz kasrli sonlarni ko’paytirish	R1:R0 = (Rd * Rr) << 1	Z,C	2
FMULS	Rd,Rr	Belgili sonlarni ko’paytirish	R1:R0 = (Rd *Rr) << 1	Z,C	2
FMULSU	Rd,Rr	Belgili kasr son va belgisiz sonni ko’paytirish	R1:R0 = (Rd * Rr) << 1	Z,C	2

Bo’linish instruksiyalari

Mnemonika	Operanda	Tasviri	Operasiya	Bayroq	Cikl
RJMP	k	Nisbiy o’tish	PC = PC + k +1	None	2
IJMP	Net	(Z) ga bilsovita o’tish	PC = Z	None	2
EIJMP	Net	(Z) ga bilvosita kengaygan o’tish	STACK = PC+1, PC(15:0) = Z, PC(21:16) = EIND	None	2
JMP	k	O’tish	PC = k	None	3
RCALL	k	Dasturchaning nisbiy chaqiruvi	STACK = PC+1, PC = PC + k + 1	None	3/4*
ICALL	Net	(Z) ning bilvosita chariruvi	STACK = PC+1, PC = Z	None	3/4*
EICALL	Net	(Z) ning bilvosita kengaygan chaqiruvi	STACK = PC+1, PC(15:0) = Z, PC(21:16) =EIND	None	4*
CALL	k	Dasturchaning chaqiruvi	STACK = PC+2, PC = k	None	4/5*
RET	Net	Dasturchadan qaytish	PC = STACK	None	4/5*
RETI	Net	Uzilishdan qaytish	PC = STACK	I	4/5*
CPSE	Rd,Rr	Teng bo’lsa solishtirish va o’tkazish	if (Rd ==Rr) PC = PC 2 or 3	None	1/2/3
CP	Rd,Rr	Slishtirish	Rd -Rr	Z,C,N,V,H,S	1
CPC	Rd,Rr	O’tishli solishtirish	Rd - Rr - C	Z,C,N,V,H,S	1
CPI	Rd,K8	Konstanta bilan solishtirish	Rd - K	Z,C,N,V,H,S	1
SBRC	Rr,b	O’tkazish agar registrdagi bit toza bo’lsa	if(Rr(b)==0) PC = PC + 2 or 3	Yo’q	1/2/3
SBRS	Rr,b	O’tkazish agar registrdagi bit o’rnatilgan bo’lsa	if(Rr(b)==1) PC = PC + 2 or 3	Yo’q	1/2/3
SBIC	P,b	O’tkazish agar portdagi bit toza bo’lsa	if(I/O(P,b)==0) PC = PC + 2 or 3	Yo’q	1/2/3
SBIS	P,b	O’tkazish agar portdagi bit o’rnatilgan bo’lsa	if(I/O(P,b)==1) PC = PC + 2 or 3	Yo’q	1/2/3
BRBC	s,k	O’tish agar SREG dagi bayroq toza bo’lsa	if(SREG(s)==0) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRBS	s,k	O’tish agar SREG dagi bayroq o’rnatilgan bo’lsa	if(SREG(s)==1) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BREQ	k	O’tish agar teng bo’lsa	if(Z==1) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRNE	k	O’tish agar teng bo’lmasa	if(Z==0) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRCS	k	O’tish agar o’tkazish o’rnatilgan bo’lsa	if(C==1) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRCC	k	O’tish agar o’tkazish toza bo’lsa	if(C==0) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRSH	k	O’tish agar tegn yoki yuqori bo’lsa	if(C==0) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRLO	k	Kam bo’lsa o’tish	if(C==1) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRMI	k	Minus bo’lsa o’tish	if(N==1) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRPL	k	Plyus bo’lsa o’tish	if(N==0) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRGE	k	Yuqori yoki teng bo’lsa o’tish (belgili)	if(S==0) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRLT	k	Past bo’lsa o’tish (belgili)	if(S==1) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRHS	k	Agar ichki o’tishnig bayrog’i o’rnatilgan bo’lsa	if(H==1) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRHC	k	Agar ichki o’tishnig bayrog’ toza bo’lsa	if(H==0) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRTS	k	O’tish agar T bayrogi o’rnatilgan bo’lsa	if(T==1) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRTC	k	O’tish agar T bayrogi toza bo’lsa	if(T==0) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRVS	k	O’tish agar to’ldiriosh bayrogi o’rnatilgan bo’lsa	if(V==1) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRVC	k	O’tish agar to’ldiriosh bayrogi toza bo’lsa	if(V==0) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRIE	k	O’tish agar uzishlarlarga ruhsat bo’lsa	if(I==1) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRID	k	O’tish agar uzishlarlar man qilingan bo’lsa	if(I==0) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2

Ma’lumotlarga operatsion kirish uchun cikllar soni ma’lumotlarning ichki hotirasiga kirish sharti bilan ko’rsatiladi, va tashqi OZU bilan ishlaganda korrekt bo’lmaydi. CALL, ICALL, EICALL, RCALL, RET va RETI instruksiyalari uchun uchta cikl plyus ikkita ciklni 16 bitli PC kontrollerlariga qo’shish kerak (128KB dasturlar hotirasi). Hotirasi 128 KB dan ortiq bo’lgan dasturlar uchun beshta cikl va yana har bir kutish uchun uchta cikl qo’shing.

Ma’lumotlarnig uzatish instruktsiyalari .

Mnemonika	Operandы	Opisanie	Operatsiya	Flagi	Siklы
MOV	Rd,Rr	Registrga nusxalash	Rd = Rr	Yo’q	1
MOVW	Rd,Rr	Registerlar juftini nusxalash	Rd+1:Rd = Rr+1:Rr, r,d even	Yo’q	1
LDI	Rd,K8	Konstantani yuklash	Rd = K	Yo’q	1
LDS	Rd,k	To’gri yuklash	Rd = (k)	Yo’q	2*
LD	Rd,X	Bilvosita yuklash	Rd = (X)	Yo’q	2*
LD	Rd,X+	Post-inkrementli bilvosita yuklash	Rd = (X), X=X+1	Yo’q	2*
LD	Rd,-X	Pre-dekrementli bilvosita yuklash	X=X-1, Rd = (X)	Yo’q	2*
LD	Rd,Y	Bilvosita yuklash	Rd = (Y)	Yo’q	2*
LD	Rd,Y+	Post-inkrementli bilvosita yuklash	Rd = (Y), Y=Y+1	Yo’q	2*
LD	Rd,-Y	Pre-dekrementli bilvosita yuklash	Y=Y-1, Rd = (Y)	Yo’q	2*
LDD	Rd,Y+q	Egallashli bilvosita yuklash	Rd = (Y+q)	Yo’q	2*
LD	Rd,Z	Bilvosita yuklash	Rd = (Z)	Yo’q	2*
LD	Rd,Z+	Post-inkrementli bilvosita yuklash	Rd = (Z), Z=Z+1	Yo’q	2*
LD	Rd,-Z	Pre-dekrementli bilvosita yuklash	Z=Z-1, Rd = (Z)	Yo’q	2*
LDD	Rd,Z+q	Egallashli bilvosita yuklash	Rd = (Z+q)	Yo’q	2*
STS	k,Rr	To’g’ri saqlash	(k) = Rr	Yo’q	2*
ST	X,Rr	Bilvosita saqlash	(X) = Rr	Yo’q	2*
ST	X+,Rr	Post-inkremetnli bilvosita saqlash	(X) = Rr, X=X+1	Yo’q	2*
ST	-X,Rr	Pre-dekrementli bilvosita saqlash	X=X-1, (X)=Rr	Yo’q	2*
ST	Y,Rr	Bilvosita saqlash	(Y) = Rr	Yo’q	2*
ST	Y+,Rr	Post-inkremetnli bilvosita saqlash	(Y) = Rr, Y=Y+1	Yo’q	2
ST	-Y,Rr	Pre-dekremetnli bilvosita saqlash	Y=Y-1, (Y) = Rr	Yo’q	2
ST	Y+q,Rr	Egallashli bilvosita saqlash	(Y+q) = Rr	Yo’q	2
ST	Z,Rr	Bilvosita saqlash	(Z) = Rr	Yo’q	2
ST	Z+,Rr	Post-inkremetnli bilvosita saqlash	(Z) = Rr, Z=Z+1	Yo’q	2
ST	-Z,Rr	Pre-dekrementli bilvosita saqlash	Z=Z-1, (Z) = Rr	Yo’q	2
ST	Z+q,Rr	Egallashli bilvosita saqlash	(Z+q) = Rr	Yo’q	2
LPM	Net	Dasturli hotiradan yuklash	R0 = (Z)	Yo’q	3
LPM	Rd,Z	Dasturli hotiradan yuklash	Rd = (Z)	Yo’q	3
LPM	Rd,Z+	Post-inkrementli dasturli hotiradan yuklash	Rd = (Z), Z=Z+1	Yo’q	3
ELPM	Net	Dasturli hotiradan kengaygan yuklash	R0 = (RAMPZ:Z)	Yo’q	3
ELPM	Rd,Z	Dasturli hotiradan kengaygan yuklash	Rd = (RAMPZ:Z)	Yo’q	3
ELPM	Rd,Z+	Post-inkrementli dasturli hotiradan kengaygan yuklash	Rd = (RAMPZ:Z), Z = Z+1	Yo’q	3
SPM	Yo’q	Dasturli hotiradan saqlash	(Z) = R1:R0	Yo’q	-
ESPM	Yo’q	Dasturli hotiradan kengaygan saqlash	(RAMPZ:Z) = R1:R0	Yo’q	-
IN	Rd,P	Portni o’qish	Rd = P	Yo’q	1
OUT	P,Rr	Portga saqlash	P = Rr	Yo’q	1
PUSH	Rr	Registrga ma’lumotlarni kiritish	STACK = Rr	Yo’q	2
POP	Rd	Registrdan ma’lumotlarnig chiqarish	Rd = STACK	Yo’q	2

Ma’lumotlarga operatsion kirish uchun cikllar soni ma’lumotlarning ichki hotirasiga kirish sharti bilan ko’rsatiladi, va tashqi OZU bilan ishlaganda korrekt bo’lmaydi. LD, ST, LDD, STD, LDS, STS, PUSH va POP instruksiyalari uchun bitta ciklni qo’shish kerak.

Bitlar bilan ishlash instruktsiyalari

Mnemonika	Operanda	Tasviri	Operatsiya	Bayroq	Cikl
LSL	Rd	Chapga mantiqiy burilish	Rd(n+1)=Rd(n), Rd(0)=0, C=Rd(7)	Z,C,N,V,H,S	1
LSR	Rd	O’ngga mantiqiy burilish	Rd(n)=Rd(n+1), Rd(7)=0, C=Rd(0)	Z,C,N,V,S	1
ROL	Rd	C orqali ciklli chap tomonga burilish	Rd(0)=C, Rd(n+1)=Rd(n), C=Rd(7)	Z,C,N,V,H,S	1
ROR	Rd	C orqali ciklli o’ng tomonga burilish	Rd(7)=C, Rd(n)=Rd(n+1), C=Rd(0)	Z,C,N,V,S	1
ASR	Rd	O’ng tarafga arifmetik burilish	Rd(n)=Rd(n+1), n=0,...,6	Z,C,N,V,S	1
SWAP	Rd	Tetradlarning qayta joylashtirish Perestanovka tetrad	Rd(3..0) = Rd(7..4), Rd(7..4) = Rd(3..0)	Yo’q	1
BSET	s	Bayroqni or’natish	SREG(s) = 1	SREG(s)	1
BCLR	s	Bayroqni tozalash	SREG(s) = 0	SREG(s)	1
SBI	P,b	Portda bitni o’rnatish	I/O(P,b) = 1	Yo’q	2
CBI	P,b	Portdagi bit ni tozalash	I/O(P,b) = 0	Yo’q	2
BST	Rr,b	Registrdan T ga bit ni ko’chirish	T = Rr(b)	T	1
BLD	Rd,b	T dan registrga bit ni yuklash	Rd(b) = T	Yo’q	1
SEC	Yo’q	Ko’chish bayrogini o’rnatish	C =1	C	1
CLC	Yo’q	Ko’chish bayrogini tozalash	C = 0	C	1
SEN	Yo’q	Manfiy raqamli bayroqni o’rnatish	N = 1	N	1
CLN	Yo’q	Manfiy raqamli bayroqni tozalash	N = 0	N	1
SEZ	Yo’q	Noldan bayroqni o’rnatish	Z = 1	Z	1
CLZ	Yo’q	Bayroqni noldan tozalash	Z = 0	Z	1
SEI	Yo’q	Uzilishlar bayrogini o’rnatish	I = 1	I	1
CLI	Yo’q	Uzilishlar bayrogini tozalash	I = 0	I	1
SES	Yo’q	Sonli belgili bayroqni o’rnatish	S = 1	S	1
CLN	Yo’q	Sonli belgili bayroqni tozalash	S = 0	S	1
SEV	Yo’q	To’ldirish bayrogini o’rnatish	V = 1	V	1
CLV	Yo’q	To’ldirish bayrogini tozalash	V = 0	V	1
SET	Yo’q	T bayrogini o’rnatish	T = 1	T	1
CLT	Yo’q	T bayrogini tozalash	T = 0	T	1
SEH	Yo’q	Ichki ko’chish bayrogini o’rnatish	H = 1	H	1
CLH	Yo’q	Ichki ko’chish bayrogini tozalash	H = 0	H	1
NOP	Yo’q	Operatsiya yo’q	Yo’q	Yo’q	1
SLEEP	Yo’q	Uhlash (energiya sarfini kamaytirish)	Instruktsiya tasvirini ko’ring	Yo’q	1
WDR	Yo’q	Qo’riqlash taymerini orqaga burish	Instruktsiya tasvirini ko’ring	Yo’q	1

Assembler simvollar registrini ajratmaydi.

Operandalar quyidagi turlarda bo’lishi mumkin:

Rd: Rezul’tativ (va boshlang’ich) registr – register faylida
Rr: Registrlash faylidagi boshlang’ich registr
b: Konstanta (3 bit), konstantali ibora bo’lishi mumkin
s: Konstanta (3 bit), konstantali ibora bo’lishi mumkin
P: Konstanta (5-6 bit), konstantali ibora bo’lishi mumkin
K6; Konstanta (6 bit), konstantali ibora bo’lishi mumkin
K8: Konstanta (8 bit), konstantali ibora bo’lishi mumkin
k: Konstanta (hajmi instruksiyaga bog’liq), konstantali ibora bo’lishi mumkin
q: Konstanta (6 bit), konstantali ibora bo’lishi mumkin
Rdl: R24, R26, R28, R30. ADIW va SBIW instruksiyalari uchun
X,Y,Z: Bilvosita adresatsiya registrlari (X=R27:R26, Y=R29:R28, Z=R31:R30)

Assembler direktivalari (yo’nalishlari)

Kompilyatorda bir qator direktivalar (yo’nalishlar) bor. Ular kodga bevisota tartibda translyasiyalanmaydi. Buning o’rniga ular dasturli hotirada holatni ko’rsatish uchun, makroslarni aniqlash, hotirani boshlash uchun qo’llaniladi/ Direktivalar ro’yhati quyidagi jadvalda keltirilgan.

Direktiva	Tasvir
BYTE	OZUga baytlarni saqlash
CSEG	Dasturli segment
DB	Flesh yoki EEPROM baytlarni aniqlash
DEF	Registrga simvolik nom berish
DEVICE	Dastur kompilyasilanadigan qurilmani belgilash
DSEG	Ma’lumotlar segmenti
DW	Flesh yoki EEPROM soz’larni aniqlash
ENDM, ENDMACRO	Makros ohiri
EQU	Doimiy tasvirni o’rnatish
ESEG	EEPROM segmenti
EXIT	Fayldan chiqish
INCLUDE	Boshqa fayli qoldirish
LIST	Listing generatsiyasini yoqish
LISTMAC	Listingdagi makroslarning aylanishing yoqish
MACRO	Makros boshi
NOLIST	Listing generatsiyasini yoqish
ORG	Segmentda joylashishni o’rnatish
SET	Iboraning simvolik o’zgaruvchan ekvivalentini

Barcha buyruqlar nuqta bilan boshlanadi.

Operatorlar:

Kompilyatorda jadvalda sanab keltirilgan bir qator operatorlar mavjud. (jadvaldagi holatlar yuqori bo’lgani sari, operator imtiyozi shunchalik oshaveradi). Iboralar aylana qavsga olinadi, bu iboralar boshqa iboralardan oldin qavsgacha qo’yiladi.

Imtiyoz	Simvol	Tasviri
14	`!`	Mantiqiy rad etish
14	`~`	Pobitli rad etish
14	`-`	Minus
13	`*`	Ko’paytirish
13	`/`	Bo’lish
12	`+`	Summalash
12	`-`	Hisoblash
11	`<<`	Chapga burish
11	`>>`	O’ngga burish
10	`<`	dan kam
10	`<=`	Kam yoki teng
10	`>`	dan ko’p
10	`>=`	Ko’p yoki teng
9	`==`	Teng
9	`!=`	To’g’ri mas
8	`&`	Pobitli I
7	`^`	Pobitli ajratuvchi ILI
6	`\|`	Pobitli ILIL
5	`&&`	Mantiqiy I
4	`\|\|`	Mantiqiy ILI

№ 3. Uzishni yaratish uchun RB0/INT ning chiqishini ishlatish

Bu dastur RB0/INT ning chiqish nuqtasini uzilishni yaratish uchun ishlatiladi, bunda PORT AS ning ko’rsatgichlarini o’zgartirish uchun. rb0int.asm fayli generasiyalashtiriladi, bunda Basic o’rnatma kompillyatori ishlatiladi. rb0int.hex fayli o’rnatma assemblernig qo’shgan holda generasiyalashtirilgan.

TRISA = 0x00 PORT A ning barcha quyi qismlarini chiqish o’rnida ishlatadi
PORTA = 0xff 'PORT A ning barcha quyi qismlarini yuqori holatga keltiradi
INTCON.INTE = 1 RB0/INT ning uzilishini yoqadi
INTCON.GIE = 1 ' End ning hamma uzilishlarini yoqadi
On Interrupt uzilish dasturchasi
PORTA = PORTA - 1 'PORT A ga decrement ko’rsatgichi
INTCON.INTF = 0 RB0/INT ning takroriy uzilishini o’z ichiga oladi

1-qadam. PIC Simulator ni ishga tushirish

2-qadam. OptionsSelect Microcontroller ni bosish.

3-qadam. FileLoad Program ni bosish.

4-qadam. FileLoad Program ni bosish.

T tugmasini bosish, RB0/INT nig pastki qismi bilan bog’liq bu tizim ushbu chiqishning mantiqiy holatinig yoqadi. Uzilishlar impulslarning oldingi frontida chaqiriladi. PORT A ning ko’rsatgichi o’zgarib boraveradi.

Modellashtirishni istalgan vaqtda to’htatilishi mumni, bunda SimulationStop ni bosing. 7- segmentli parallel ulanishli displeyda 0 dan 99 gacha raqamlarni aks ettirish.

Bu dastur 7- segmentli parallel ulanishli 0 dan 99 gacha raqamlarni aks ettiradi va ikkita boshqaruvchi liniyadan iborat bo’ladi, bunda multiplekatsiya jarayoni TMR0 qo’llaniladi.

1-qadam. Mikrokontrollerni tanlash.

2-qadam. Tools 7-Segment LED Displays Panel ni bosing. Bu 7-segmentli 4-displeyli oyna ochiladi.

3-qadam. Displey yonidagi tillarangli maydonni bosing, bular ushbu displayni yoqish/o’chirish uchun belgiga ishlatiladigan chiqish nuqtasini belgilash imkonini beradi.

4-qadam. Vvesti 4, chtobы vыbrat PORTC i zatem najat na OK.

- 0 ni kiritish, bunda RC0 chiqishini tanlang va OK ni bosing.
- 1-displey tagidagi Set up tugmasini bosing.
- Displey yonidagi tillarangli maydonni bosing, bular ushbu displayni yoqish/o’chirish uchun belgiga ishlatiladigan chiqish nuqtasini belgilash imkonini beradi.
- 4 ni kiriting, PORT C ni tanlash uchun, keyin OK ni bosing.
- 1 ni kiritish, RC 1 dan chiqish uchun, keyin OK ni bosing.
- Hide set up ni bosing, bunda ma’lum ekran maydoni hotirada saqlanadi.
- Yaxshi tasvirni ko’rish uchun oynalarni yana ekranda o’rnating.
- Rate ultimate modellashtirish tugmasinig tanlang RateUltimate (No Refresh).
SimulationStart ni bosing. Modellashtirish boshlanadi.

IV. AMALIY MAShG‘ULOT MATERIALLARI

1- Amaliy mashG‘ulot

ma’lumotlarga ketma-ket va parallel ishlov beruvchi Arifmetik – mantiQiy Qurilma sintezi

Ishdan maqsad: Summatorlar EHM arifmetik–mantiqiy qurilmalari (AMQ) va mikroprotsessorlarni (MP) qurishning asosiy tamoyillarini o‘rganish, ularni yig‘ish muammolari, summator va AMQ larni ekspremental tadqiqot qilish.

Qisqacha nazariy ma’lumotlar

EHMning ma’lumotlarga amallar yordamida ishlov berish qismi protsessor deb ataladi. Protsessor apparat vositasi bo‘lib, ular buyruqlarga va ma’lumotlarga ishlov berish uchun mo‘ljallangan. Protsessor o‘z ichiga AMQni, amallarni boshqarish blokini va buyruqlarni boshqarish blokini oladi. Amallarni boshqarish bloki amallar kodini ketma-ket elektr signallariga aylantiradi. Buyruqlarni boshqarish bloki esa, buyruqlar majmuasini boshqaradi. AMQ ikkilik sanoq tizimida arifmetik va mantiqiy amallarni bajarish uchun mo‘ljallangan. Bunday ikkilik sanoq tizimi operendlar deb atalib, ular o‘zgarmas vergul va suzuvchi vergul shaklida yozilishi mumkin. Bundan tashqari ularga o‘nlik sonlar, buyruqlar va ayrim uning maydonlari, mantiqiy kodlar, alfavit raqam maydonlari kirishi mumkin. AMQda bajariladigan amallarni quyidagi guruxlarga bo‘lish mumkin:

- O‘zgaruvchan va o‘zgarmas vergulli ikkilik sanoq tizimidagi amallar;

- O‘nlik arifmetik amallar;

- Ko‘rsatkichli – arifmetik amallar (buyruq adreslari ustida amallar)

- Mantiqiy maydonlar ustida amallar;

- Alfavit–raqam maydonlari ustida amallar.

AMQning funksional sxemasini oddiy amallar misolida ko‘ramiz. Ular, o‘zgarmas va suzuvchi vergulli mantiqiy kodlar ustida amallardir. Ikkilik sanoq sonlarni qo‘shish misolida AMQ strukturasini tushuntirish oson bo‘ladi. Masalan, 00111 va 01101 sonlarni qo‘shish kerak bo‘lsin.

Birinchi son 00111

Ikkinchi son 01101

Surilish 1111

Natija 10100

Qo‘shish amali ketma–ketlikda bajariladi. Ketma-ketlik kichik razryaddan boshlanib, katta razryadni qo‘shish bilan tugaydi. Qo‘shishda surilish ro‘y berishi mumkin, bular keyingi razryadda inobatga olinishi shart. Yuqorida keltirilgan misolda surilish birinchi razryadda ro‘y bergan. O‘z navbatida ikkinchi razryadda ham ro‘y bergan va xokazo. Demak, ikki sonni qo‘shishda summator amalini eng kichik razryaddan boshlaydi va bunda yig‘indi va siljish keyingi razryad uchun xosil bo‘lishi kerak. Qolgan hamma razryadlarni qo‘shishda oldingi razryaddagi siljish hisobga olinishi kerak. i – razryaddagi (i=0, n-1) qo‘shish amalini bajarishda, n razryadli sonlarni qo‘shishda uch kirishli va 2 chiqishli kombinatsion sxema qo‘llanilishi mumkin: 1-jadvalda olinishi mumkin bo‘lgan signal qiymatlari bir razryadli summator kirishida va unga mos chiqishdagi signallar qiymati, ya’ni yig‘indi (Si) va siljish (Ri) keltirilgan.

1-jadval

Kirish Chiqish

A_i b_i P_i+1 P_i C_i

0 0 0 0 0

1 0 0 0 1

0 1 0 0 1

0 0 1 0 1

1 1 0 1 0

0 1 1 1 0

1 0 1 1 0

1 1 1 1 1

Yuqoridagi jadval bo‘yicha AMQ funksiyasini quyidagicha ko‘rinishda yozamiz:

S_i=P_i+1(a_ib_iVa_ib_i)VP_i+1(a_ib_i V a_ib_i) (1)

P_i+1(a_ib_i V a_ib_i) V P_i+1(a_ib_i V a_ib_i)=P_i+1+(a_i+b_i) (2)

a_i a_i b_i b_i P_i+1 P_i+1

&	1
&		C_i

&

&	1
&		P_i
&

1-rasm. Bir razryadli summatornining sxemasi

(1) va (2) funksiyalar asosida 2-rasmda bir razryadli summator uchun

sxema keltirilgan.

a_i

b_i

==1

=1

C_i

P_i+1

2-rasm. Bir razryadli summatornining sxemasi

Bir razryadli summator asosida (1 va 2-rasm) n- razryaddan sonlar uchun summator qurish mumkin.

a₀ b₀ a₁ b₁ a_n-2 b_n-2 a_n-1 b_n-1

P₀ P₁ P₂ P _n-2 P_n-1 P_n

Co C₁ C_n-2 C_n-2

3-rasm. Paralel n-razryadli summator sxemasi

3-rasmda paralel n-razryadli summator sxemasi keltirilgan. Uni qurish uchun n ta summator kerak bo‘ladi. Si chiqishlari (i=0,n-1) yig‘indi amallarini hosil qiladi. Siljish signallarning chiqishi keyingi razryadning siljish kirishiga ulangan. 3-rasmda keltirilgan sxema bo‘yicha siljishlar ketma–ketlikda amalga oshiriladi. Bu sxemada qo‘shish amalini bajarish vaqti quyidagicha aniqlanadi.

t _å = t_c+(n-1)t_p (3)

bu yerda t_c – summatorning bir razryadida qo‘shish amalini bajarish vaqti ;

t_p – signalning bir razryadda hosil bo‘lish vaqti;

Yig‘indining hosil bo‘lish vaqtini tezlashtirish uchun (3) tenglamaning ikkinchi xadini kichiklashtirish kerak. Bu ish maxsus generator–sxemasi yordamida amalga oshirish mumkin. Quyida Ri qiymatini aniqlash formulasi keltirilgan.

R_i=a_ibiV(a_i+b_i)R_i+1 (4)

Quyidagi o‘zgartirish kiritib a_ib_i=g_i ; a_i+b_i=q_i, R_i ni aniqlash formulasini o‘zgartirilgan xolini yozamiz.

R_i=g_i Vq_ip_i+1(5)

Bunday o‘zgartirishlarning maqsadi shunday bulevo–funksiyalarni qurib, ular yordamida har bir razryadda parallel ravishda siljish signallarini xosil qilish va bunga javob beruvchi sxemani qurishdan iboratdir.

4-razryadli summator uchun funksiyalar tizimi quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi.

P₃=g₃Vq₃P₄(6)

P₂=g₂Vq₂P₃=g₂Vq₂(g₃Vq₃P₄)=g₂Vg₃q₂Vq₂q₃P₄(7)

P₁=g₁Vq₁P₂=g₁Vq₁g₂Vq₁q₂g₃Vq₁q₂q₃P₄(8)

P₀=g₀ Vq₀g₁ Vq₀q₁q₂g₃ Vq₀q₁q₂q₃P₄(9)

4-rasmda.4 razryadli parallel summatorning tezkor siljish hosil qiluvchi sxemasi keltirilgan. U (7) formula asosda qurilgan.

Tezkor siljishli n-razryadli summatorda amalni bajarish vaqti quyidagicha aniqlanadi.

t _å = t_c+t_p(10)

bunday summatorda qurilmaning xajmi razryadlar soni oshishi bilan keskin oshadi. Shuning uchun amaliyotda ketma–ket va tezkor siljishning majmuasi qo‘llaniladi. Ya’ni hamma n-razryadlar r-razryadli guruxlarga bo‘linib, gurux ichida tezkor siljish, gruppalararo ketma-ket siljish qo‘llaniladi.

Paralel n-razryadli summatordan foydalanib, ayrim arifmetik amallarni, ya’ni qo‘shish, ayirish, biror sonni 1ga orttirish qurilmasini tuzish mumkin.

1

&

P₄

P₃

=1

&

a₃

b₃ S₃

q₃

&

a₂

b₂

&

q₂

=1

=1

S₂

=1

&

P

q₂

&

a₁

&

b₁

=1

q₁

=1

S₁

q₁

a₀

=1

&

b₀q₀

=1

So

&

q₀

4-rasm.4 razryadli parallel summatorda tezkor siljish hosil qilish sxemasi

Arifmetik amallarni bajarish

Ayirish amalini bajarilishini ko‘rib chiqamiz.Uni qo‘llash uchun ikki yo‘l bor – summator kabi ayiruvchi sxemasini qurish, ikkinchi yo‘l sonlarni maxsus formaga keltirib summatordan foydalanish. Ko‘pgina EHMlarda ikkinchi yo‘l qo‘llaniladi. Bunday amalda qo‘llanilayotgan sonlar teskari va qo‘shimcha kodlarga o‘zgartiriladi. Sonni teskari kodga o‘tkazish uchun, xar bir razryadni inversiya qilinadi. Masalan, 0100 soni teskari kodda quyidagicha bo‘ladi: 10011. Ikkilik sonni qo‘shimcha kodga aylantirish uchun, teskari kodga aylantirilgan sonning kichik razryadiga 1 qo‘shiladi.

10011+00001=10100

Bu xolda ayirish amalini bajarish uchun ayiruvchini teskari yoki qo‘shimcha kodga keltiramiz. Masalan, 10011 dan 01010 sonini ayirish kerak bo‘lsin. Oddiy xolda bu amal quyidagicha bajariladi:

10011

01010

01001

Agar, ayiruvchini teskari va qo‘shimcha kod xolda yozsak yuqoridagi amalni quyidagicha bajarsa bo‘ladi.

10011 10011

+ +

10101 10110

1¬01000 1¬01001

00001

01001

Shunday qilib, teskari kodni ishlatish yuqori razryadda siljigan 1 ni yuqori razryaddan quyi razryadga o‘tkazish kerak va bu xolda qo‘shimcha kodni topishga xojat qolmaydi. Bunda yuqori razryadda sodir bulgan siljish inobatga olinmaydi. Bularni bajarish uchun summator kirishini (Si) qo‘shimcha mantiqiy elementlar bilan bog‘lash kerak. Ular yordamida bi ni to‘g‘ri xolda yoki invers xolda kiritish mumkin. Kichik razryadli 1 ni qo‘shish summator kirishiga R0 signalini berish bilan amalga oshiriladi. Quyida (5-rasmga qarang) bi kodini to‘g‘ri va inversiya xolda beruvchi sxemasi keltirilgan.

1

b_i

S_i

&

S₀

b_i

5-rasm. Summatorni kirishi

5-rasm. Summatorni kirishi uchun (Si) qo‘shimcha mantiqiy elementlar ulanishi

Har bir razryadda bunday sxemaning bo‘lishi, summatorning faqat qo‘shish, ayirish emas, balki boshqa bir qancha amallarni bajarishi imkoniyatini yaratadi. Yuqorida aytilgan gaplarni tushuntiruvchi sxemalar 6-rasmlarda keltirilgan. Bu rasmlardagi 1-sxema qo‘shish amalini bajaradi va bu xol uchun S0, S1ning qiymatlari berilgan (6a-rasmga qarang). Ayirish amalini bajaruvchi sxema 6b-rasmda berilgan.

A V A B

Сумматор

P

Сумматор

₀ P_n=0(S₂=0) P₀ P_n=1(S₂=1)

C S₀=0

S S₀=1 S₁=1

S=A+V S₁=0 C=A+B+1=A-B

a) b)

A V A B

Сумматор

Сумматор

P₀ P_n=1(S₂=1) P₀ P_n=0(S₂=0)

S S₀=0 C S₀=0

S₁=0 S₁=1

C =A+B+1 C=A+B=A-B-1

v) g)

A 1 A 0

Сумматор

Сумматор

P₀ P_n=0(S₂=0) P₀ P_n=0(S₂=0)

C S₀=1 C S₀=0

C=A-1 S₁=1 C=A S₁=0

d) ye)

A 1 A 0

R₀ R_n=1(S₂=1) P₀ P_n=1(S₂=1)

C S₀=1 C S₀=0

C=A S₁=1 C=A+1 S₁=0

j) z)

6-rasm. Summatorda bajariladigan amallar

Mantiqiy amallarni bajarish

Arifmetik amallardan tashqari EHMning ma’lumotlarni qayta ishlash blokida mantiqiy amallarni ham bajarish mumkin. Mantiqiy amallar kodlar ustida razryadlar bo‘yicha bajariladi va bu ko‘p xollarda AMQ elementlari majmuasiga juda ham bog‘lik. Quyidagi 8-rasmda AMQ i-razryadining to‘rt mantiqiy amal bajaruvchi sxemasi keltirilgan. Bular quyidagi amallar: I, ILI, ILI-NE va NE. Bajariladigan amalning tanlanishishi S0 va S1 boshqarish signallari yordamida amalga oshiriladi.

1

a_i

b_i

1

fi

S₀

S₁

S₀ S₁

Chiqish signal f_i

Amal nomi

0 0

1 0

0 1

1 1

f_i=aivbi

f_i=ai+bi

f_i=ai/\bi

f_i=ai

ILI-NE

ILI

7-rasm. Mantiqiy amallar bajarilishi

Mantiqiy elementlar soni va ularni tanlash mashinaning mantiqiy amallar bo‘yicha ro‘yxatida amalga oshiriladi. Mavjud sxemalarni birlashtirish, ya’ni arifmetik va mantiqiy amallarni birgalikda bajarish quyidagi 8-rasmda keltirilgan sxema bo‘yicha amalga oshiriladi. Bu yerda amallarni tanlash – S0, S1 va M signallari yordamida bajariladi. Summatorning (S), i-razryaddagi chiqish va mantiqiy amallarni bajaruvchi sxemaning f i chiqishi multipleksor (MS) yordamida birlashtiriladi. M kirish bo‘lsa amalning xilini, ya’ni 0-bo‘lsa – arifmetik, 1-bo‘lsa mantiqiy amalligini belgilaydi.

Pi+1 SM

                     S

A

                    Pi

B

          MS

0

1

Yo

Pi+1

S_iC_i

a_i

b_i

S₀ f_i

S₁

Мантиқий амал

бажариш блоки

P_i

8-rasm. Arifmetik va mantiqiy amallarni birgalikda bajarish sxemasi

Ammo ayrim amallarni bajarishda AMQ elementlarini qo‘llash, faqat ba’zi xolatlardagina o‘zini oqlashi mumkin. Ko‘p xollarda yaxlit tuzilgan bitta kombinatsion sxemagina xar bir razryad uchun barcha amallarni bajarishga mo‘ljallangan bo‘ladi. Agar amallarni bajarishga sarflanadigan vaqt xal qiluvchi bo‘lmasa, u xolda dasturlash yo‘li bilan amallar bajariladi . Bu xolda murakkab buyruk (buyruq), oddiy amallar ketma-ketligidan iborat bo‘ladi. Bunga yaqqol misol qilib ko‘paytirish amalini ketma-ket qo‘shishlar amali yordamida bajarilishini keltirish mumkin. Masalan, 0111 ni 1010 ga ko‘paytirish kerak bo‘lsin. Quyida keltirilgan ko‘p sonli qo‘shishlar va ko‘paytiriluvchi razryadlarni siljitishlar ko‘paytirish amalini bajarishga olib keladi. Ya’ni bu xolda ko‘paytirish amalini bajarish uchun EHM amalar ro‘yxatida qo‘shish va siljitish amalllari bo‘lishi yetarlidir. Summatorning mantiqiy amallarni bajarishga yaqqol misolini «ILI–NE» amalini bajarishda razryadga qo‘shimcha «o‘tishni» yo‘q qilish kifoya. Buning uchun to‘g‘ridan to‘g‘ri o‘tish zanjirida (8-rasm) «I» sxemasini o‘rnatish va uning bir kirishiga oldingi razryaddan o‘tish signalini, ikkinchisiga esa S2 signalni ulash lozim. U xolda S2=1 da summator faqat arifmetik amalni, S2=0 da «ILI-NE» mantiqiy amalni bajaradi. Xuddi shu summatorda ko‘paytirish amalini bajarish uchun quyidagilarni bajarish lozim.

S2=0 da

C_i=a_i+b_i=(a_i+k_i)+b_i=a_i*b_i/k_i*b_i/a_i*k_i*b_i(11)

k_i=b_i xolda

C_i=a_ib_i/b_ib_i/a_ib_ib_i=a_ib_i(12)

Shunday qilib, summatorning ai kirishiga “ILI” va “I” elementlarini o‘z ichiga oluvchi kombinatsion sxema qo‘llab, “I” amalini bajaruvchi AMQ xosil qilish mumkin. Bu sxemaga agar biz “I” sxemasini ham qo‘shsak, qo‘shimcha “ILI” amalini ham bajarish mumkin. 9-rasmda ikki razryadli AMQ ning bir kancha arifmetik va mantiqiy amallarini bajaruvchi kombinatsion sxemasining qismi keltirilgan. 2-jadvalda esa, S0, S1, S2, S3 boshqaruv signallarning qiymatlari va AMQ bajarishi mumkin bo‘lgan amallar keltirilgan.

AMQ qo‘shimcha registri

Ba’zi xolllarda arifmetik amallarni bajarishda natijani yakuniy registrga joylashtirishni iloji bo‘lmaydi. Masalan, bunday xollar qo‘shish va ko‘paytirishda yaqqol ko‘rinishi mumkin. Buni boshqa so‘z bilan aytganda razryad setkasini to‘lishi deb izoxlanadi.

Ko‘p xollarda bajarilgan amal natijasi S registriga yozilgan «0» qiymatdan kattaligiga, ya’ni S – registrning bita bo‘lsa ham razryadida 1 borligiga bog‘lik. Bunday xollarda natijani vaqtinchalik saqlash uchun AMQda bir necha trigerlar qo‘llaniladi. Ular o‘z navbatida qo‘shimcha registrni xosil qiladilar. Amaliyotda hamma arifmetik va mantiqiy amallar qo‘shimcha qiymatlarni xosil qiladi.

9-rasmda qo‘shimcha registrli sakkiz razryadli AMQning sxemasi keltirilgan.

2-jadval

Bayroq registri

A/8 B/8

АМК комбинацион

схемаси

Z W

S₀

T

C        D

Т

С     D

                                                                                                                      S₁    bosh.

Chiqish.

P₀

amal

tugashishi

S₀ S₇

Natija

9-rasm. Qo‘shimcha registrli sakkiz razryadli AMQ ning sxemasi

Registrning qo‘shimcha trigerlari Z va W bilan belgilanib quyidagi vazifalarni bajaradi.

W- yo‘q razryadga o‘tish sodir bo‘lsa “1” qiymatni qabul qiladi (R0=1-razryad setkaning to‘lishi);

Z – agar S ning kirishidagi natija hamma razryadda “0” bo‘lsa, “1” qiymatni qabul qiladi.

AMQ sintezi

Yuqorida ko‘rib chiqilgan kombinatsion sxemalar asosida EHMning AMQsini qurish mumkin. AMQ sintezi bir necha bosqichdan iborat. Bular, funksional sxemalarni qurish, kombinatsion sxemalarga qo‘yiladigan talablarni izoxlash, AMQning kombinatsion avtomatlarini sintezi, operatsion registrlarni sintez qilish va boshqalar.

AMQning funksional sxemasini qurishda ishni unga qo‘yilayotgan asosiy talablarni shakllantirish bilan boshlash zarur. Bu esa o‘z navbatida loyixalashtirayotgan AMQning asosiy xarakteristikalarini yoritib beradi.

Har bir razryad qiymatini qayta ishlashiga qarab AMQ ikki turga bo‘linadi; bular ketma-ket va paralel AMQlar. Ketma-ket AMQlarda natija har bir razryaddagi son bir razryadli kombinatsion sxemada qayta ishlanadi. Bunday AMQning funksional sxemasi 10-rasmda keltirilgan.

Malumotlar shinasi ShD n

/ n /n

ShS

T

D C

o‘ngga . a_i b_i

A            B Pi+1

                                            C                Pi

siljitish                                          P_i+1

T2n

C_i

/ n

10-rasm. Ketma-ket va paralel AMQ

AMQda amallarni bajarish A va V registrlarni axborot joylashtirish bilan boshlanadiyu, birinchi parametr ma’lumoti (operend) n-razryadli ma’lumotlar shinasidan (MSh) A registriga yoziladi, ikkinchisi esa V registriga yoziladi. S – registri esa, ma’lumotni qabul qilish, saqlash va natijani qabul qilish uchun mo‘ljallangan. Uchchala registr ham bitta impuls S ning kirishiga qabul qilingandan keyin axborotni bir razryad o‘ngga suradi. AMQ kombinatsion sxemasi A, V va Ri kirishlariga ikkilik sanoq tizimidagi ma’lumotlarni qayta ishlash uchun mo‘ljallangan.

Ma’lumotlarga ishlov berish qoidasi Si signali yordamida aniqlanadi. T2n – trigeri arifmetik amallarda o‘tish signalini saqlash uchun qo‘llaniladi. Ketma–ket AMQlar (10–rasm) minimal apparat xarajatlarini talab qilgan xolda, n–razryadli sonlarga ishlov berishda n- ta takt talab etadi. A, V registrlar sifatida oddiy registrlar qo‘llaniladi, odatda ular D–trigerlar bazasida quriladi. Ammo bu xolda ularning chiqishida n–kirishli multipleksorlar chiqishini A va V kombinatsion sxemaning kirishi bilan bog‘lash kerak.

Agar, AMQning asosiy xarakteristikasi sifatida amallarni bajarish tezligi asosni tashkil etsa, u xolda paralel AMQlardan foydalanish kerak. Bunday AMQlarda amallarni bajarish vaqti n-marotaba kamayadi. Quyidagi 11-rasmda n-razryadli paralel tipdagi AMQ keltirilgan.

MSh

n n n

0......i......n-1 0.......i.....n-1

S₀-S_k-1

КС

(n-1) разр.

КС

0 разр.

КС

I разр.

P₀ P₁ P_i P_i+1 P_n-1 P₀

Stock

S₀ S_i

C_n-1

0..i....................n-1

Байрок регистр

11-rasm. n-razryadli paralel tipdagi AMQ

Keyingi bosqichda AMQning kombinatsion sxemasini i-razryadini sintezini amalga oshirish kerak. Ish amallar ro‘yxatini tuzish va analizdan boshlanishi kerak. Bunda arifmetik va mantiqiy amallarni ajratish va xar bir guruxda bajarilishi mumkin bo‘lgan amallarni bajarilishini aniqlash zarur. Agar amallar soni ko‘pchilikni tashkil qilsa, u xolda kombinatsion sxemani i-razryadini ikki qismga, ya’ni arifmetik va mantiqiy qismlarga bo‘lish maqsadga muvofiqdir. Xuddi shunday sxema 11-rasmda keltirilgan. Agar, mantiqiy amallar soni kamchilikni tashkil etsa, 10-rasmda keltirilgan sxemadan foydalanish mumkin. Bu sxemaning asosini summator tashkil qiladi. Sintez qilish masalasining asosini summator kirishida mantiqiy amallarni bajaruvchi elementlar sonini aniqlash tashkil etadi.

Operendlarni, natijalarini saqlash registr yordamida amalga oshiriladi. Trigerlarning xilini tanlash esa registr oldiga quyilgan vazifaga qarab amalga oshiriladi. Agar axborotni faqat saqlash masalasi turgan bo‘lsa, bir kaskadli D–trigerlarni qo‘llash maqsadga muvofikdir. Agar, axborotni o‘ng yoki chap tomonga surish masalasi tursa, u xolda kirishida kombinatsion sxemasi bo‘lgan 2–kaskadli Jk yoki D-trigerlardan foydalaniladi. Endi, konkret misolda AMQni sintezini ko‘rib chiqamiz. Aytaylik, uchinchi jadvalda keltirilgan ro‘yxat bo‘yicha amalar bajaradigan AMQni sintez qilish kerak bo‘lsi

3-jadval

Qo‘shimcha registr qiymatlari:

W – mashinaning razryad setkasi to‘lganda – «1» qiymatni egallaydi;

F – registrning katta razryadi “1” qiymatni egallasa, u ham “1” qiymatni qabul qiladi;

Z – registrning hamma razryadlari “0” bo‘lsa, “1” qiymatni egallaydi;

3-jadvalning oxirgi ustunidagi “+” belgisi, amallarni bajarishda qo‘shimcha registr qiymatlari o‘zgarishi mumkinligini anglatadi. Masalan, to‘rtinchi amalni bajarishda, Z va F xolatlari o‘zgarishi mumkin. Qo‘shimcha registr qiymatlari amal bajarilgandan keyingina qabul qilinadi va keyingi amal bajarib bo‘linguncha saqlanadi.

AMQni sintez qilishning birinchi bosqichida amallarni bajarish algoritmini yaratish va AMQ funksional sxemasini tuzish zarur. 3-jadvalda keltirilgan buyruqlar ro‘yxatidan, yuqorida faqatgina ikki buyruqni bajarish keltirilmagan edi. Bular–sonlarni ko‘paytirish va A sonini bir razryad chapga surish amallaridir.

Ikki sonni bir-biriga ko‘paytirish ikki xil usulda bajarilishi mumkin. Bular, ko‘paytuvchilardan foydalangan xolda amalni bajarish va ketma-ket surish, so‘ng qo‘shishdir. Birinchi usul maxsus yaratilgan kombinatsion sxemalarni talab etadi va bunda amal bajarilishi uchun ketgan vaqt minimal bo‘ladi. Ikkinchi usul uchun ko‘paytirish amalini bajarishni konkret misolda ko‘ramiz. Masalan, 10111 va 0110 sonlarni ko‘paytirish kerak bo‘lsin. Ko‘paytirish ko‘payuvchilarning kichik razryadlarini qarab chiqiщdan boshlanadi. Agar, ko‘paytiruvchi biti “1” bo‘lsa, ko‘payuvchi keyingi qatorga bir razryad chapga surish yo‘li bilan yoziladi, so‘ng hamma sonlar qo‘shilib ko‘paytma topiladi.

Agar, ko‘paytirish amalini bajarishda paralel AMQlardan foydalanilsa (11-rasm), u xolda AMQ tarkibida qo‘shimcha V-registri bo‘lishi kerak va u xosil bo‘layotgan xususiy yig‘indilarni saqlab turishi kerak.

V-registri undagi eng kichik o‘ng razryadni tekshirishi va kerak bo‘lsa ko‘payuvchini chapga bir razryadga surishi kerak. Buning uchun A-registrida maxsus chapga bir razryad suruvchi zanjir hisobiga olinishi lozim.

Bunday AMQlarda ko‘paytirish amalining bajarilishi A va V registrlarni ko‘payuvchi va ko‘paytiruvchilar bilan to‘ldirish, so‘ng S va V registrlarni tozalash bilan boshlanadi.

Keyingi etapda V-registrining kichik razryadini tekshirish va u «0» bo‘lsa A dagi sonni bir razryadga chapga surish, «1» bo‘lsa – A va V dagi sonlarni qo‘shib uni

yana V ga yozib qo‘yish kerak. Oxirgi bosqichda A– registrdagi sonni chapga bir razryadga surish va V=0 ekanligini tekshirish kerak. Agar u xaqiqatdan ham «0» bo‘lsa, ko‘paytirish amalini to‘xtatish zarur, aksincha «1» bo‘lsa davom ettirish kerak.

Qolgan amallarni bajarish 6-rasmning a,v,z qismlarida ko‘rsatilgandek amalga oshiriladi. Keltirilgan misoldagi AMQ kombinatsion sxemasining o‘ziga xosligi V-registrida uchinchi kirishning mavjudligidir va uning faqat ko‘paytirish amalini bajarishida ishlatilishidir. Boshqa amallarni bajarishda V-registri ishlatilmaydi.

Mantiqiy amallarni bajarishda 6-rasmda keltirilgan sxemadan foydalanish mumkin. Bunda AMQ kombinatsion sxemaning bitta razryadining funksional sxemasi 5-rasmda keltirilgan sxemadek bo‘ladi.

Tekshiruv savollari.

1.EHM kanday asosiy qismlardan tashkil topgan?

2.AMQ kanday funksiyalarni bajaradi?

3.AMQning asosiy amallar guruxini ayting va amallar qo‘llanishiga misollar keltiring.

4.Bir razryadli sonlarda ikkilik summatorining xolat jadvalini keltiring.

5.Ikkilik sonlar uchun 2 va 3 – rasmlardagi sxemalarni foydalangan xolda 4-razryadli summator quring.

6.Qanday maqsad uchun sonlarni razryad bo‘ylab tezkor suruvchi sxema zarur? Bunda vaqtni tejash qanday amalga oshiriladi?

7.Konkret misollarda 5-rasmda keltirilgan amallarni xaqiqatligini isbotlang.

8.9-rasmda keltirilgan sxema bo‘yicha arifmetik va mantiqiy amallar bajarilishini xolat jadvali bo‘yicha tushuntiring.

9.Konkret misollarda 2-jadvalda keltirilgan hamma amallarni bajarilishini 10-rasmda keltirilgan sxema bo‘yicha tushintiring.

10.Nima maqsadda qo‘shimcha registrlar (flagovыy) kerak.

11.Qo‘shimcha (flagovыy) registrga sonlar qay tariqa yoziladi? Bunda qanday signallardan foydalaniladi va ular qanday qilib tashkillashtiriladi?

12.Ketma-ket va paralel AMQlar farqi nimada?

13.Paralel–ketma-ket AMQ sxemasini keltiring.

14.Ko‘paytirish amalini bajaruvchi o‘z algoritmingizni keltiring. Uni qo‘llash uchun AMQga qanday qo‘shimcha elementlar kerak bo‘ladi.

15.AMQ sintezining asosiy etaplarini ayting.

16. AMQ (5-rasm) uchun A, V, V’ registrlar sxemasini keltiring.

Amaliy ishga tayyorgarlik

1. Amaliy ishing bayonotini o‘rganish.

2. Amaliy ishining hamma tekshiruv savollariga yozma ravishda javob berish.

3. Berilgan variant bo‘yicha AMQni sintez qilish.

3.1. AMQni funksional sxemasini qurish.

3.11. Amallar bajarilish algoritmini qurish ;

3.12. Har bir algoritm uchun AMQ funksional sxemasida zarur bo‘lgan tarmoq va

elementlarni ko‘rsating;

3.13. Keltirilgan amallar soniga qarab AMQ umumiy funksional sxemasini quring;

3.2.Bitta i-razryad uchun AMQ funksional sxemasini kombinatsion qismini tuzing;

3.2.1. Arifmetik va mantiqiy amallar qanday bajarilishini aniqlang;

3.2.2.AMQ ning i-razryadida amallar bajarilishi boshqaruv signalini aniqlang;

3.3.AMQ i-razryadining prinsipial sxemasini quring;

3.4.Berilgan razryadlar uchun AMQ kombinatsion sxemasini quring;

3.5.Berilgan razryadlar uchun AMQ registrlari va schetchiklarini sintez qiling.

3.6.AMQning mantiqiy sxemasini quring. Jadvalda boshqaruv signallarining qiymatini keltiring.

3.7.Boshkarish signallarining jadvalda ketma-ketlik shaklida keltiring.

4.AMQni o‘rganish sxemasini yarating.

5.AMQning bitta i-razryadi uchun vaqt diagrammasini quyidagi kodlar uchun keltiring .

4-jadval.

R_i+1	1	1
a_i	1	0
b_i	1	1

5-jadval.

№

p/p

AMQ razryadlari

AMQ buyruklari

Operandlar kodlari

A B

A+V,A-1,V+1,A-V,A+V,A

A-1,A-V,A+V,V,V,AVV

A-V,V-1,AVV,A/V

A+V,A-V,V+1,A*V,A↓V,A,V

A+1,A-V-1,A+V,A*V,A

V+1,A-V,A+V,V

A+V,A-V,V-1,AVV,A/V

A-1,A+V-1,A*V,A*V,V

V-1,A+V,A/V,V

A+V,A-V,V+1,A*V,A↓V,A

A+1,A-V+1,A+V,A*V,A

V+1,A-V,A+V,A

A+V,A-V,V-1,AVV,A/V,V

A-1,A+V+1,A*V,AV,V

V-1,A+V,A*V,A

A-V,A+V+1,V+1,A*V,A↓V,A

A+1,A+V-1,A+V,AVV,A

V+1,A-V,A*V,A

A-V,A+V-1,V-1,A V,A/V,V

A-1,A+V-1,A*V,AVV,V

V-1,A+V+1,A*V,V

A-1,A+V+1,V+1,A*V,A↓V,A

A+1,A+V+1,A+V,AVV,A

V+1,A-V-1,A↓V,V

A-V,A+V+1,V-1,AVV,A/V,V

A-1,A+V-1,A*V,A,V,A*V

V-1,A+V+1,A/V,A

A-V,A+V+1,V+1,A*V,A↓V,A

A-1,A+V+1,A+V,A,V,AVV

V+1,A-V+1,A+V,A

10 11

0101 0111

1011 1001

10 01

011 011

1101 1000

01 10

1111 0010

11 10

111 101

0101 0101

01 01

111 011

0111 0110

10 01

011 011

0011 0001

11 01

101 010

0101 0101

10 10

101 110

1010 0101

11 10

111 010

1110 0101

01 01

101 011

0101 0111

10 11

2 – Amaliy mashG‘ulot

ODDIY DASTURLARNI YoZISh VA BAJARISh

Ishdan maqsad: Alohida buyruqlarni va oddiy dasturlarning bajarilishini tekshirish, turli adresatsiyalash usullarining dasturlashda qo‘llanilishi, dasturlarni yozish.

nazariyadan qisqacha ma’lumot

KIS KR580IK80A mikroprotsessori oldindan qayd qilingan buyruqlarga ega. Bunday buyruqlar bajarilish vaqti buyruqning olinish jarayoni, kodlash va uning bajarilishi bilan aniqlanadi. Bu vaqtni bir qator vaqtlar oralig‘i orqali ifodalash mumkin. MP KISning sinxrosignallar davriga teng vaqt oralig‘i, shu mashina ishlash takti deb ataladi. Bir bayt ma’lumotni xotiradan, yoki tashqi qurilmadan, yoki buyrukning bajarilishiga ketgan vaqt bir mashina so‘zi bilan ifodalansa, bu mashina sikli deb ataladi. Mashina sikli MP KIS uchun 3-5 mashinali taktlarni o‘z ichiga olishi mumkin. Bajarilish vaqti buyruq turiga qarab 1-5 mashinali sikllardan tashkil topishi mumkin. MP KIS uchun 10 ta xar xil mashina sikllari bor:

· buyruq kodini chaqirib olish ( M1 sikl),

· xotiradan ma’lumotni o‘qish,

· xotiraga ma’lumot yozish,

· stekdan ma’lumotni chaqirib olish,

· stekka ma’lumot yozish,

· tashqi qurilmadan ma’lumotlarni kiritish,

· tashqi qurilmaga ma’lumot yozish,

· uzilish sikliga xizmat qilish,

· to‘xtash,

· to‘xtash rejimida uzilishga xizmat qilish.

M1 sikli xar qanday buyruqni chaqirib olishda birinchi mashina sikli bo‘ladi. MP KISning har bir mashina siklida "Tayyor" xolat signalini o‘zining kirishi orqali tekshiradi. Kirishidagi nol signali KISning normal ish jarayonini to‘xtatib turib, aynan ko‘rilayotgan mashina sikli shu vaqtda kichik-EHM o‘z magistrallarida uzatilishi lozim bo‘lgan hamma ma’lumot qatnashib turadi. Bu esa o‘quv kichik-EHMda buyruqlarning mashina taktlari orqali bajarilishini tekshirish uchun qo‘llaniladi. Bu rejimda ma’lumot kichik-EHM magistrallarida yorug‘lik diodlari xolatlari bilan ko‘rsatilib turiladi.

Dastur kichik-EHMning xotira yacheykalarida ketma-ket yoziladi. Misol tariqasida xotira qurilmasining 0V00N yacheykasidan sonni chaqirib olib, uning miqdorini bittaga kamaytirib, natijani 0V01N adresiga yozilishi lozim bo‘lgan oddiy dasturni ko‘rib chiqamiz.

1- dastur (mnemokodlarda)

Mnemokod Izox

LDA 0B00 0V00 adresdan sonni olish

DCR A sonni bittaga kamaytirish

STA 0B01 natijani 0V01 adresga yozish

HLT to‘xtash.

Dasturni yozishda hamma sonlar o‘n oltilik sanoq tizimida beriladi. Dasturni kichik-EHM xotirasiga yozishda mnemokod mashina kodiga aylantirilishi lozim. Dastur buyruqlari bir, ikki yoki uch baytli bo‘lishi va xotiradagi bir, ikki, uch adresni egallashi lozim.

1-dastur (xotira adreslariga joylashtirish)

Adres Kod Izox

0800 3A LDA buyruq kodi

0801 00 kichik bayt adresi

0802 0V katta bayt adresi

0803 3D DCR A buyruq kodi

0804 32 STA buyruq kodi

0805 01 kichik bayt adresi

0806 0V katta bayt adresi

0807 76 HLT buyruq kodi

Dasturni avval juda ixcham ko‘rinishga keltirish maksadga muvofikdir. Dasturda har bir buyruqning boshlang‘ich adresi ko‘rsatilgan bo‘lib, bunda bir, ikki, uch baytli buyruq uzunligiga bog‘lik xolatga ketma-ket birdan uchtagacha bo‘lgan xotira yacheykalar egallaydi. Bunday yozilish tartibida chap tomon ustunida faqatgina buyruk adreslari ko‘rsatiladi. Bu esa dasturning ta’sir qilish xajmini kamaytiradi, va uni taxlil qilishni juda ham soddalashtiradi.

1-dastur (yozuvning umumiy kurinishi)

Adres Mashina kodi Mnemokod Izox

0800 3A 000V LDA 0B00 0V00 adresdan sonni olish.

0803 3D DCR A Sonni bittaga kamaytirishga

0804 32 010V STA 0B01 0V01 adresga yozish.

0807 76 HLT To‘xtash.

Bu yerda adresga to‘g‘ridan-to‘g‘ri murojaat etish usuli qo‘llaniladi. Mavxum adreslash asosida 1-dasturga o‘xshash misol ko‘rib chiqamiz (2-dastur).

2 - dastur

Adres Mash.kodi Mnemokod Izox

0800 21 000V LXI 0B00 H , L registrlariga 0V00 sonini yozish.

0803 7E MOV A,M H , L registrlarida ko‘rsatilgan sonni

adresdan olish.

0804 3D DCR A Akkumulatordagi sonni bittaga

kamaytirish.

0805 23 INX H H,L registrlardagi sonni bittaga

ko‘paytirish.

0806 77 MOV M,A H , L lardagi ko‘rsatilgan adresga

akkumulatordagi sonni yozish

0807 76 HLT To‘xtash.

Uyda tayyorlash uchun topshiriqlar

1. Dasturlash tili va KR580IK80 MP KIS buyruqlari tarkibiy tuzilishi bilan tanishing.

2. MP KIS buyruqlarning ishlash rejimi va bajarilish vaqt diagrammasini o‘rganib chiqing.

3. Assembler tilida va KR580IK80 MP KIS mashina kodlari asosida dasturlash usullarini o‘qib chiqing.

4. INR A (3C), CMA (2F), ADD A (87), ANA A (A7), ORA A (B7),

CMP A (BF), DAA (27) buyruqlarining bajarilish qoidalarini ko‘rib chiqing. Qavslar ichida buyruqlarning mashina kodlari berilgan.

5. Topshiriqning 4-bandida keltirilgan buyruqlar 1-dasturda 0803 adresga qo‘yish natijasi bilan tekshirib chiqing. 1-dasturda 0803 adres o‘rniga qo‘yilgan xar xil buyruqlar bajarilishi natijalari 6-jadvalga kiritilsin. 0V00 adresga yozilgan son sizning (gurux jurnaldagi ikki xonali tartib) nomeringizga mos keladi.

6 – jadval

0V00 adresga

yozilgan son

0803 adresga

yozilgan son

0V01 adresga

yozilgan son

6. Dasturni ishlab chiqish

a) 7-jadvalda ko‘rsatilgan adresga yozilgan sonni inversiyalash va natijani 7-jadvalda ko‘rsatilgan (5 ustun) adresga yozish.

7 - jadval

Var.	1-son adresi (operand)	1-son	2-son adresi (operand)	2-son	3-son adresi (operand)	3-son	Natija adresi
01	0806	34	0A11	45	0A45	CD	0BA1
02	080A	56	09CB	6A	0A46	4F	0A10
03	0811	67	0AAA	72	0941	57	0912
04	082A	12	0916	84	0A10	3A	0912
05	082E	1E	0B00	50	0A0A	8E	0914
06	0831	4G‘	0AEC	25	0949	FD	0915
07	0835	78	0A16	59	0999	3F	0A23
08	083A	91	0940	21	0BFF	73	0A45
09	083C	4S	09AC	3V	0AEC	CA	0916
10	084F	03	090A	67	0A7F	9D	0BA2
11	0853	25	0A09	81	0A89	16	0BA3
12	0859	56	0913	04	0AA3	3F	0BA4
13	085B	71	0926	5S	09AA	49	0BA5
14	086C	39	09C3	28	09B6	32	0BA6
15	0863	48	0A60	52	09BB	48	0BA7
16	0860	31	0A5B	49	09CD	6C	0BA8
17	08BE	26	096C	18	09CF	30	0BA9
18	0874	4V	095C	61	0AF4	92	0BAA
19	0877	67	0A6E	58	0A4F	31	0BAB
20	0879	48	0A63	4E	0950	16	0BAC
21	087D	93	0974	18	0959	67	0BAD
22	087F	81	094F	83	0A5B	45	0BAE
23	0889	38	0A79	68	096C	10	0BAF
24	08A3	47	0977	3F	0963	87	0AB0
25	08AA	21	0A7F	CD	0A60	56	0AB1
26	08B6	28	097D	48	096E	47	0AB2
27	08BB	9A	0959	AB	0A74	71	0AB3
28	08CD	67	0ABB	28	0A77	23	0AB4
29	08CF	41	0AB6	FE	0979	5A	0AB5
30	08B4	39	09CD	87	0960	45	0AB6

8 – jadval

Variant

Vazifa

Variant

Vazifa

Amaliy ish uchun topshiriklar

1-topshiriq. 1–dasturni o‘rganish.

Topshiriqni bajarish tartibi:

1. Kichik-EXMga 1- dasturni joylashtirish ( kirgizish ).

2. Ishlatilishi lozim bulgan sonni 0V90 adresga yozing.

3. 1- Dasturni 0800 adresdan boshlab ishga tushiring.

4. 0V01 adresga yozilgan sonni urganish yo‘li bilan dasturning bajarilish natijasini tekshiring.

5. Buyruklar bajarilishi jarayonini 1-dasturning mashina sikllari orkali tekshiring. Xar bir buyrukning bajarilishida kichik-EXMda ma’lumotlarning bajarilishi ketma-ketligiga, turlanishiga asosiy e’tiborni karatishingiz lozim. Dasturdagi istalgan bir va uch baytli buyruklarning bajarilish jarayonining vaqt diagrammasini keltirish.

6. 1-dasturdagi DCR buyrukning INR A (3C), CMA (2F), ADD A (87), ANA A (A7), ORA A(B7), CMP A (BF), DAA (27) buyruklariga almashtirib, bu buyruklarning bajarilishini urganish 0VV1 adresga yozilgan son buyicha bulib, natijalarini tekshiring. Uyda bajariladigan topshirik natijalari bilan olingan sonlarni 3 - jadval bilan solishtiring.

2 - topshirik. 2- dasturni urganish.

Topshirikni bajarish tartibi.

1. Kichik-EXMga 2-dasturni kirgizing.

2. 0VV0 adresga tekshirilishi lozim bulgan sonni yozing.

3. Dasturni 0800 adresdan boshlab ishga tushiring.

4. 0V01 adresga yozilayotgan son orkali dastur bajarilishi natijasini tekshiring.

5. MOV A, M buyrugini mashina siklida bajarilish jarayonini tekshiring.

3 - topshirik. 3- dasturni urganish.

1. Uyda ishlab chikilgan 3-dasturni kichik-EXMga kiriting.

2. Adresga 7-jadval 3-ustunda kursatilgan gurux jurnalidagi uzingizga taallukli rakamga to‘g‘ri keladigan sonni yozing.

3. 7-jadvalning 5-ustunidagi sonlar bilan berilgan adresdan 3-dasturni ishlatib, natijani tekshiring.

4 - topshirik 4-dasturni urganish.

1. Uy sharoitida ishlab chikilgan 4-dasturni kichik-EXMga kiriting.

2. 7-jadvalning 3, 4-operandlari uchun ukituvchidan sonlar olib kursatilgan adresga yozing.

3. Boshlangich adresga asosan dasturni ishga tushiring.

4. Natija adresidagi chikkan songa asosan dastur ishini tekshiring.

O‘QUV KICHIK-EHMDA ISHLASH.

O‘quv kichik-EHMda amaliy ishlarini bajarishda quyidagilar ko‘zda tutilishi kerak:

1. Tekshirilayotgan dastur xotira yacheykalariga ketma-ket yozish bilan amalga oshiriladi. Adresga sonni yozib olishda "P", " __ " tugmachalar, hamda klaviatura qismidagi raqamli tugmachalardan foydalaniladi.

2. Dasturni ishga solib "ST" tugmachani bosish bilan amalga oshiriladi.

3. Buyruqlar bo‘yicha dasturning bajarilishi "ShG" tugmachani bosish bilan amalga oshirilishi kerak, biroq bundan oldin "RB/ShG" tugmachasi pastgi xolatga o‘tkazilgan bo‘lishi kerak. Bu rejimda yorug‘lik diodlari magistrallarida buyruq kodi, shu adres yacheykasidagi son miqdori (ma’lumoti) va xolatlar registri natijalarining tasviri qurilgan bo‘ladi.

4. Mashina sikllari bo‘yicha dasturning bajarilishi "RB/ShG", "RG/KS" tugmachalari bosilishi va "ShG" tugmachasi ketma-ket bosilishi bilan amalga oshiriladi. Bunda yorug‘lik diodlarida buyruq adresi kuzatilayotgan adres yacheykasi miqdori, xolatlar registrining har bir razryadi to‘g‘risidagi har bir mashina sikli yaqqol ko‘rinib turadi. "SB" tugmachasini bosish bilan ko‘rilayotgan rejim ishi to‘xtatiladi.

HISOBOTNING MAZMUNI.

Hisobotda quyidagilar qayd qilinishi kerak:

1. To‘ldirilgan 6-jadval.

2. 1-dasturda har qanday erkin tanlangan bir yoki uch baytli buyruqlarni bajarilish vaqt diagrammalari.

3. 2-dasturdagi MOV A,M buyrug‘ini kichik-EHMda bajarilish vaqt diagrammasi.

4. Uyda tayyorlanish jarayonida ishlab chiqilgan 3 va 4-dastur.

5. 1, 2, 3, 4–dasturlarni o‘rganish natijalari.

O‘z - o‘zini tekshirish uchun savollar

1. 1 va 2 - dasturdagi har bir buyruq necha mashina taktlaridan iborat?

2. K580 turkumidagi UMT asosida qurilgan adreslash usullarining farqi nimada?

3. 3-dasturni tuzishda qanday adreslash usullaridan foydalanilgan?

4. 1-dasturning qaysi buyruqlari bajarilganda, 4-topshiriqning bajarilishida MP registr razryadidagi o‘zgarishlar ro‘y beradi?

3, 4 va 5 – Amaliy mashg‘ulotlar

tarmoqlanuvchi dasturlarni yozish va bajarish

massiv MA’LUMOTLARIda NIqOBLAShni va shartli o‘tishlarni TAShKIL ETISh

Ishdan maqsad: shartli o‘tishlar vositasida tarmoqlanuvchi dasturlarni yozish va ma’lumotlarni niqoblashni (maskirovaniya) tashkillashtirish usullarini o‘rganish.

Qisqacha nazariy ma’lumotlar

Kichik-EXMda shartli o‘tishlar MP qismlaridagi xolatlar registrlari orqali amalga oshiriladi. Xolatlar registri besh razryaddan iborat bo‘lib, ular MP KISida (Mikroprotsessor katta integral sxemasida) oxirgi buyruq bajarilib bo‘lgandan so‘ng har biri tegishli qoida bilan o‘rnatiladi. Bular quyidagi razryadlardir:

1. S - CARRY- razryad setkasining to‘lib ketish alomati. Agar arifmetik yoki siljitish buyruqlari bajarilish jarayonida akkumulator razryad to‘lib ketsa, 1 yoziladi, aks xolda esa shu razryadga 0 yoziladi.

2. S - SIGN - razryad ishorasi. Agar arifmetik yoki mantiqiy buyruqlar bajarilish jarayonida akkumulatordagi sonning katta, yettinchi razryadiga 1 yozilgan bo‘lsa, son musbat bo‘ladi va S razryadga 1 yoziladi. Boshqa xollarda S razryadga 0 yoziladi.

3. Z - ZERO - olingan natijaning nolga tengligi alomati. Agar arifmetik yoki mantiqiy buyruqlar bajarilishi natijasida akkumulatorning hamma razryadlari nolga teng bo‘lsa, Z razryadga 1 yoziladi, boshqa xollarda razryadga 0 yoziladi.

4. AC - AUX CARRY - to‘lib ketganlikni qo‘shimcha aniqlovchi razryad. Agar akkumulatorda buyruq bajarilish jarayonida 1 uchinchi razryadga ko‘chib o‘tsa, unga 1 yoziladi.

5. P - PARITY - juftlik alomatini aniqlovchi razryad. Agar buyruq bajarilishi jarayonida akkumulator razryadidagi 1 lar soni juft bo‘lsa, unga 1 yoziladi.

Ko‘pincha dastur ishining bajarilishi jarayonida akkumulatordagi son razryadlarini tekshirish yoki o‘zgartirish (niqoblash) zaruriyati paydo bo‘ladi. Buni quyidagi amallar orqali amalga oshirish mumkin.

1) akkumulatordagi son va niqob mantiqiy ko‘paytiriladi. Agar niqobning mos razryadlariga 0 yozilgan bo‘lsa, bunda razryaddagi son tozalanadi, agarda niqob razryadiga 1 yozilgan bo‘lsa, u hech narsani o‘zgartirmaydi.

1 - misol

ANI,22N buyrug‘i (22N soni niqob vazifasini bajaradi)

01110011 akkumulatordagi son

00100010 niqob

00100010 akkumulatordagi natija

2 - misol

ANI ,FO buyrug‘i

01011111 akkumulatordagi son

11110000 niqob

01010000 akkumulatordagi natija

2) akkumulatordagi son va niqob mantiqiy qo‘shiladi. Agar shu niqob razryadida 1 soni bo‘lsa, bunda 1 soni razryadda o‘rnatiladi, agar shu razryadga 0 soni yozilgan bo‘lsa, u berilgan sonni o‘zgartirmaydi.

3 - misol 4 - misol

ORI,22N buyrug‘i ORI ,FO buyrug‘i

01110011 akkumulatordagi son 01011111 akkumulatordagi son

00100010 niqob 11110000 niqob

01110011 akkumulatordagi natija 11111111 natija

3) akkumulatordagi son va niqob mantiqiy rad etuvchi "yoki" amalini bajaradi. Agar berilgan niqob razryadiga 1 soni yozilgan bo‘lsa, bunda razryad teskarilanadi (inversiyalanadi), agarda bu razryadda 0 soni yozilgan bo‘lsa, u o‘zgarmaydi.

5 - misol 6 - misol

XRI,22N buyrug‘i XRI ,FO buyrug‘i

01110011 akkumulatordagi son 01011111 akkumulatordagi son

00100010 niqob 11110000 niqob

01010001 akkumulatordagi natija 10101111 natija

Keltirilgan mantiqiy amallar faqat akkumulator ichidagi sonlardan tashqari MP KISining qolgan ichki registrlari bilan ham bajarilishi mumkin. Bu xolda buyruqlar bir baytli bo‘ladilar. Barcha mantiqiy amallar bajarilayotganda xolatlar registrning Z, S, P, AC razryadlari ish xolatida bo‘ladi (S razryadga 0 soni yoziladi). Bu esa ixtiyoriy razryadlarni tekshirish imkonini beradi va dasturlarda shartli o‘tishlarni bajarish mumkin bo‘ladi. Aloxida razryadlarni niqoblash dasturlari (3- dastur) quyida keltirilgan.

3 – dastur. Adres Mash. kod Mnemokod Izox

0800 3A 00 0A LDA 0A00 Xotiradan sonni chaqirib olish

0803 E6 F0 ANI F0 Mantikiy amal bajarish

0805 32 01 0A STA 0A01 Natijani xotiraga yozib kuyish

0808 76 HLT Tuxtash

Quyidagi 4- dasturda xotira yacheykasidan olingan sonning nolinchi razryadida 1 borligini aniqlovchi va topilgan bunday sonni xotira yacheykasiga yozib qo‘yuvchi dastur keltirilgan. Dastur sonni niqoblash va shartli o‘tish buyruqlarini ishlatishga asoslanadi.

4 – dastur. Adres Mash. kod Belgi Mnemokod Izox

0800 3A 00 0A LDA 0A00 Xotiradan son olinsin.

0803 47 MOV B,A V registrda saqlansin.

0804 Ye6 01 ANI 01 0 razryadning xolati tekshirilsin.

0806 S2 0A 08 JZ M1 Agarda 0 nolinchi razryadda bo‘lsa, M1

0809 76 M2: HLT To‘xtash.

080A 78 M1: MOV A,B Son akkumulatorga kaytarilsin

080V 32 01 SA STA 0A01 Xotiraga yozilsin

080E S3 09 08 JZ M2 Dastur tugashiga utilsin.

5-dastur. OXK (OZU)dagi 1-massivdan ikkinchi va beshinchi razryadlarida 1 bor bo‘lgan sonlarni aniqlaydi, so‘ngra shu sonlardan 2-massivni xosil qiladi.

Adres Mash. kod Belgi Mnemokod Izox

0800 21 00 0A LXI N,0A00 1-massiv boshlangich adresi

0803 11 20 OA LXI D,0A20 2-massiv boshlangich adresi

0806 06 06 MVI V,06 Tekshiriladigan sonlar

0808 7E M2: MOV A,M Xotiradan son o‘qilsin

0809 4F MOV C,A Sondan nusxa ko‘chirilsin.

080A Ye6 24 ANI 24H Niqoblash bajarilsin.

080S SA 11 08 JZ M1 Agarda kerakli razryadlarda

1 bo‘lsa, unda M1ga o‘tilsin.

080F 79 MOV A,C Topilgan son akkumulatorga

qaytarilsin.

0810 12 STAX D U xotiraga yozilsin.

0811 13 INX D 2-massiv adresi bittaga

orttirilsin.

0812 23 M1: INX H 1-massiv adresi bittaga

orttirilsin.

0813 05 DCR B Tekshirilaetgan sonlarning

miqdori bittaga kamaytirilsin.

0814 C2 08 08 JNZ M2 Agarda hamma tekshirilayotgan

sonlar qaralmagan bo‘lsa, unda

M2 ga o‘tilsin.

08І7 76 HLT Dastur oxiri.

Uyda tayyorlash uchun topshiriqlar

1. Mantiqiy va shartli o‘tish buyruqlarni o‘rganing.

2. MP KISining xolatlar registr razryadlari va ularga 1 sonini

yozish qoidalari bilan tanishing.

3. 3,4,5-dasturlar bilan tanishib chiqing.

4. 8-jadvalga asosan o‘z dasturingizni ishlab chiqing.

9-jadval

Variant raqami	Dasturning vazifasi	Massiv uzunligi
01	Adresi 0A01bo‘lgan 1-massivdan adresi 0A39 bo‘lgan 2-massivga barcha juft sonlar o‘zatilsin	10N
02	Adresi 0A13 bo‘lgan 1-massivdan adresi 0963 bo‘lgan 2-massivga barcha musbat sonlar uzatilsin	08N
03	0916 adresi bir massivdan kichik yarim baytida 1 bo‘lgan barcha sonlar tanlab olinib, ular 0A10 adresli 2-massivga yozilsin.	12D
04	0AVS adresli 1-massiv 09SE adresli 2-massivga qayta ko‘chirilsin. Oxirgi ko‘chirilgan son ishorasi aniqlansin, agar u musbat bo‘lsa, uni 0990 yacheykaga yozib qo‘ying.	14D
05	Boshlang‘ich adresi 0901 bo‘lgan 1-massivdan katta ryazryadida 1100 bo‘lgan sonlar aniqlanib, ulardan 09A0 adresli yangi massiv xosil qiling.	10N
06	0910 adresli 1-massivdan barcha juft sonlar yig‘indisini to‘plab ulardan adresi 09E1dan boshlanadigan 2-massiv tashkil qiling. Aniqlangan yig‘indi 0A16 yacheykaga joylansin .	0AN
07	0996 adresli 1-massivdan eng kichik son ajratib olinsin va 0A0A adresli yacheykaga yozilsin. Aniqlangan sondagi 1 lar soni hisoblansin, agar hisoblanganda juft son chiqsa, 0A08 adresli yacheykaga yozib qo‘yilsin.	04N
08	0A12 adresli 1-massivdan barcha toq sonlar tanlab olinsin va 09E0 adresli 2-massiv tashkil etilsin.	0EN
09	Sakkiz bitli ishorasiz sonlar yig‘indisi aniqlanib 09V0 yacheykaga yozilsin. Aniqlangan yig‘indining juftligi tekshirilsin, agarda u juft son bo‘lsa, 0981 yacheykaga yozib qo‘ying.	07N
10	0A49 adresli 1-massivdan manfiy ishorali sonlar qidirilib ulardan yangi 0A59 adresli 2-massiv tashkil etilsin .	09N
11	0911 adresli 1-massiv sonlar yig‘indisi topilsin. Aniqlangan yig‘indi muloxaza qilinsin, agar u toq son bo‘lsa 0992 yacheykaga, agar juft son bo‘lsa 0991 yacheykaga joylashtirilsin .	10D
12	0920 adresdan boshlanuvchi 1-massivdan 09N operandi qidirilsin, agar shu operand bo‘lsa, uning adresi ketma- ket 0980 va 0981 yacheykalariga yozilsin, agar bu operand yo‘q bo‘lsa , V0 kodi 0906 yacheykaga yozilsin.	16D
13	0910 adresdan boshlanuvchi 1-massivdan katta razryadida 0011 kodi bor barcha sonlar tanlab olinsin, bu aniqlangan sonlardan adresi 0920 dan boshlanuvchi 2-massiv tashkil qilinib, 0982 yacheykaga shu massiv miqdori yozib qo‘yilsin .	10N
14	0A44 adresdan boshlanuvchi 1-massivdagi sonlar yacheykasi to‘lib ketguncha qo‘shilsin. So‘ngra qo‘shish amalidagi oxirgi son adresi ketma-ket 0910 va 0911 yacheykalarga yozib qo‘yilsin.	09D
15	0A90 adresli 2-massivdan 0A10 adresli 1-massivga yettinchi razryadida 1bo‘lgan sonlar ko‘chirib yozilsin.	10N
16	0A98 adresli 2-massiv 0AA0 adresli 1-massivga 0A00 yacheykaga shu massiv mikdori yozilishi bilan ko‘chirilsin. So‘ngra 0A00 yacheykadagi sonda nechta 1 borligi aniqlanib, uning miqdori 0A01 yacheykaga yozilsin .	06N
17	0A01 adresli 1-massiv 0A00 adresli 2- massivga teskari tartibda ko‘chirilib yozilsin. Ko‘chirish jarayonida manfiy sonlar yozilmasin.	07N
18	0A00 adresli 1-massivdan barcha toq sonlar tanlab olinib, 099A adresli 2-massiv tashkil qilinsin.	08D
19	0V00 adresli 2-massivdan beshinchi razryadida 0 bor sonlar tanlab olinib, 0A00 adresli 1-massiv tashkil etilsin. So‘ngra bu tanlangan sonlar soni aniqlansin	10D
20	0A29 adresli 1-massivdan ASCII kodiga (30N kod) mos bo‘lgan hamma sonlardan 0981 adres bilan boshlangan, 2-massiv tashkil qilinsin.	12D
21	0A15 adresli 1-massivdan barcha toq sonlar yig‘indisi topilib, 0943 adresli 2-massiv tashkil qilish zarur. Bunda shu 2-massivning oxirgi yacheykasiga aniqlangan yig‘indi mikdori yozilgan bo‘lishi zarurdir.	11D
22	0949 adresli 1-massivdan eng katta son topilsin va uning ishorasi tekshirilsin. Agarda u musbat bo‘lsa, u xolda bu son 0906 yacheykaga yozilsin.	07N
23	0944 adresli 2-massivni 0A28 adresdan boshlangan 1-massivdan tashkil qiling. Berilgan ma’lumotlar : 1-massiv uchun X1,X2, ... Xn, 2-massiv uchun c1=X1, c2=X1+X2, c3=X1+X2+X3,...va x.k.	0AN
24	0991 adresga joylashgan 1-massiv yig‘indisi topilsin, uning ishorasi aniqlansin. Agar ishora manfiy bo‘lsa, uni 0A00 yacheykaga joylang.	04N
25	0943 adresli 2-massiv 0A40 adresli 1-massivdagi son adreslardan tashkil qilinsin.Agar 1-massiv yacheykalar soni 0A dan katta bo‘lsa massiv tashkil qilish to‘xtatilsin.	05N
26	09A1 adresli 1-massivdan kichik uch razryadida 1 bo‘lgan sonlar ajratib olinib 0A09 adresli 2-massiv tashkil etilsin.	11D
27	0AV3 adresli 1-massivning juftligi tekshirilsin va barcha toq sonlardan 0AS0 adresli 2-massiv xosil qilinsin.	09D
28	0936 adresli 1-massivdan juft mikdorga teng bo‘lgan sonlar ajratib olinsin va ulardan 0949 adresli 2-massiv xosil qilinsin.	0AN

Amaliy ishlarni bajarish uchun topshiriqlar

1-topshiriq. 3-dastur tekshirilsin.

Topshirikning bajarish tartibi.

1. 3-dastur kichik-EHMga kiritilsin

2. OXK tekshirilishi uchun zarur ma’lumotlar yozilsin.

3. Dastur ishga tushirilsin.

4. Dasturning to‘g‘ri bajarilganiga ishonch xosil kilinsin.

2- topshiriq. 4-dastur tekshirilsin.

1. Dastur va ma’lumotlar kiritilsin.

2. Dasturni kadamlab bajarish usuliga uting va dasturni ishga tushiring.

3. UMT oldi panelidagi yoruglik diodlar yonishini izoxlang va dasturning to‘g‘ri bajarilayotganiga ishonch xosil kiling.

4. Dasturni buyruq rejimida ishlashga uting va yoruglik diodlari orkali

uning bajarilayotganiga ishonch xosil kiling.

5. Tizimni boshlangich xolatga kaytaring.

3- t o p sh i r i k. 5- dastur tekshirilsin.

Topshirikning bajarish tartibi: 1-topshirik bajarilishiga uxshashdir.

4-t o p sh i r i k. Mustakil tuzilgan dastur ishi tekshirilsin.

Topshirikning bajarish tartibi: 1-topshirik bajarilishiga mosdir

Hisobotning mazmuni

Xisobot kuyidagi:

1. 3, 4, 5 - dasturlardan.

2. Mustakil bajarilgan 8-dasturdan.

3. KR580IK80 MPning shartli bajarilish buyruq turlari to‘g‘risidagi to‘liq ma’lumotlardan.

4. MP KIS uchun to‘liq bo‘lgan mantiqiy amallar to‘g‘risidagi ma’lumotdan tashkil topgan bo‘lishi zarur.

Topshiriqlar va o‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar

1. 3-dasturda MP KISning qanday buyruqlari ishlatilganda xolatlar registridan foydalanilgan ?

2. MP KISning xolatlar registriga 1 soni qanday shartlar bajarilganda yoziladi?

3. MP KISda qanday mantiqiy amal turlari ishlatilgan?

6 – amaliy mashg‘ulot

QISM DASTUR VA STEK

Ishdan maqsad : Qism dasturning yozilishi va unga murojaat qilish tamoyillarini tekshirish, dastur tuzishda stekning ishlatilish usullarini o‘rganish.

Qisqacha nazariy ma’lumotlar

KR580 seriyasida qurilgan MPQ xotira elementlari (qurilmasi) 66536 ta bir baytli yacheykalardan tashkil topgan bo‘lishi mumkin. Xotira yacheykalar soni cheklangan bo‘lgani uchun tuzilayotgan dasturlar ham iloji boricha qiska bo‘lishi zarur. Buning uchun tuzilayotgan dasturning ko‘p marta takrorlanadigan qismi yoki shu dasturning o‘zi qism dastur tarzida ifodalanishi mumkin. U buyruqlar ketma-ketligidan tashkil topilgan bo‘lib, uning bajarilishi asosiy dasturning istalgan joyidan chaqirilib istalgancha takrorlanishi mumkin. Qism dasturga boshqaruvning berilishi jarayoni chaqiruv deb ataladi. Qism dastur bajarilishidan va o‘z ish jarayoni to‘xtashidan hosil bo‘lgan ma’lumot uning chiqish parametri deb ataladi.

Qism dasturni chaqirish va undan qaytish uchun CALL<A2><A1> va RET buyruqlaridan foydalaniladi. CALL<A2><A1> buyruqdagi <A2><A1> baytlar MP KISining dastur hisoblagichiga xotira yacheykalarining CALL (SD) kodidan keyin joylashgan ketma-ket yacheykalardan olib yuklanadi. <A2> bayt qaramog‘idagi ma’lumot dastur hisoblagichining kichik baytiga PCLga yoziladi. Buyruqdagi <A1>ning uchinchi bayti dastur hisoblagichining katta PCH baytiga yozilib, bundan MP KISining stekida qism dasturning ish jarayoni tugagandan so‘ng asosiy dasturga avtomatik ravishda qaytish adres saqlanib turiladi.

Stek - Kichik-EHMdagi berilgan ma’lumot va adreslarni vaqtincha saklash uchun qo‘llaniladigan OHQdagi maxsus tashkil qilingan qismdir. Stekka oxirgi yozilgan son birinchi bo‘lib chaqiriladi.

RET qaytarish buyrug‘i esa qaytish adresini stekdan chiqarib olib, dastur hisoblagichiga yuklaydi. Keyin esa asosiy dastur ishi shu yuklangan oxirgi adresdan davom ettiriladi. Barcha mavjud qism dasturlar RET buyrug‘i bilan tugashi zarurdir.

Asosiy dastur adresi qism dastur bajarilishi jarayonida avtomatik tarzda saqlanishi va uning qayta tiklanishi qism dasturlarning ichida qo‘shimcha qism dastur kiritish imkoniyatini yaratib, bunda bir qism dasturdan ikkinchisini chaqirish mumkin bo‘ladi. Bunda joylashtirish satxi kichik-EXMning steki xajmi bilan cheklanadi.

Qism dasturlarni chaqirish va undan qaytish uchun yana shartli buyruqlar ham mavjud. Ular qism dasturlarni chaqirish va undan qaytish uchun xolatlar registrining ba’zi bir xolatlaridan foydalaniladi.

Qism dasturni chaqirish va undan qaytish buyruqlaridan tashqari stek bilan ma’lumotlar ayrboshlashni PUSH<P> (belgilangan MP KIS registridagi ma’lumotni stekka yozish) va POP<P> (ma’lumotni stekdan MP KISining belgilangan registriga ko‘chirib yozish) buyruqlari bilan ham amalga oshirish mumkin. Bu buyruqlar bir baytli bo‘lib, ularda MP KISining juft registrlari ko‘rsatiladi.

Dasturlar ishlab chiqarilayotganda avval stek chegarasi ko‘rsatilib, LXI SP<A2><A> yoki SPHL buyruqlar orqali SP (stek ko‘rsatgichi) adresiga yozib qo‘yiladi.

Stek bilan bajariladigan amallar teng bo‘lmogi zarur. Boshqacha aytganda, har bir qism dastur ichida PUSH<P> va POP<P> buyruqlari teng bo‘lib, RET buyrug‘i bilan tugashi kerak. Aks xolda RET buyrug‘ining qism dastur oxrida bajarilishi dastur hisoblagichiga stekdan tasodifiy son yozilishiga olib keladi. Bu esa asosiy dasturga qaytish adresining yo‘qolishiga va uning bajarilishining buzilishiga olib keladi.

12-rasmda stek xotirasining ishlash jarayoni tushuntirilgan. Stekka A so‘zi joylashtirilganda u birinchi bo‘sh bo‘lgan xotira yacheykasini egallaydi. Keyingi yozilayotgan so‘z oldingi yozilib turgan so‘zni bitta yuqoriga yacheykaga surib, o‘zi esa shu boshlagan joyni egallaydi va qolgan xollarda ham shu tartibda davom etadi. Sakkiz yacheykali stekka 8 so‘z N dan keyin yozilishi, stekning to‘lib ketishiga va A so‘zning yo‘qolishiga olib keladi. Stekdan malumot yozilgan so‘zlarni o‘qish teskari tartibdan yuz beradi, boshqacha qilib aytganda oxirgi yozilgan N so‘zini o‘qishdan boshlanadi. Shuni aytish kerakki, Ye so‘zini tanlashni F so‘zini olmaguncha bajarish mumkin emas.

		A
		V
		S
		D
		E
	A	F
A	V	H

Stek cho‘qqisi.

12 - rasm. Stek xotirasining ishlash jarayoni.

13-rasmda oddiy kutish vaqtini xosil qiluvchi qism dasturning algoritmi keltirilgan. Umumiy kutish vaqti quyidagi munosabat bilan aniqlanadi:

TD = t1 + (t2 + t3 + t4)N1 + t5 (13)

bu yerda N - hisoblagichga yozilgan birlamchi son.

Hisoblagich sifatida V registr tanlab olingan bo‘lib, unga N1 soni S registrdan olib yoziladi.

Yo‘k

V=0

13-rasm. Kutish vaqti xosil qiluvchi oddiy qism dasturning algoritmi

Quyida DLY kutish vaqti 3 - qism dasturi keltirilgan.

3 - qism dastur

Adres Mash. kodi Belgi Mnemokod Izoh

0900 41 MOV B,C S registrdan V registrga son yozilsin.

0901 00 DLY: NOP Bush amal

0902 05 DCR B V registrdagi son qiymati 1ga

kamaytirilsin

0903 S2 01 09 JNZ DLY Agar V registrdagi son 0ga teng

bo‘lmasa, DLYga o‘tilsin

0906 S9 RET Qaytish

NOP buyrug‘i sikldagi bajarilish vaqtini uzaytirish uchun zarur bo‘lishi bilan birga, u umumiy kutish vaqtini ham ko‘paytiradi. NOP buyrug‘i o‘rniga boshqa buyruqlar ketma-ketligidan ham foydalanish mumkin bo‘lib, faqat olingan buyruqlar mikroprotsessor registrlari ishini o‘zgartirmasligi lozim. N1 sonining V registrga ish va t1 + t5 qism dasturdan chiqish vaqtlari aniq bo‘lib, ular sikl vaqti ichiga kirmaydi. Keltirilgan qism dasturdagi minimal kutish vaqti N1=0.1 aniqlanadi va u

Tdmin = t1 + t2 + t3 + t4 + t5 ga teng

N1=00 bo‘lganda maksimal kutish vaqtiga ega bo‘ladi va u quyidagi munosabat orqali aniqlanadi

Tdmax = t1 + (t2 + t3 + t4)256 + t5 (14)

4-dastur va 3-qism dastur yordamida sakkiz razryadli sonlarni qo‘shishni amalga oshirish mumkin.

4 - dastur

Adres Mashina kodi Belgi Mnemokod Izox

0900 LXI H,0940 Qo‘shiluvchi sonlarning bosh

0903 LXI D,0A10 adreslarini yuklang

0906 MVI C,08 Xisoblagichni urnatish

0908 PUSH PSW A registr va xolatlar

qiymatini stekda saklash

0909 POP: CALL SLOG SLOG kism dasturni

chakirish

090S SUB A Akkumulator tozalash

090D DCR O Xisoblagichni 1ga

kamaytirish

090E JZ LOP Agar registr S=0 bulsa, unda

LOP ga utilsin.

0911 INX H Keyingi qo‘shiluvchilar juft-

0912 INX D ligi adreslarini tashkil etish

0913 JMP POP POP 0ga shartsiz utish

0916 LOP: POP PSW A registr va xolatlar kiymati-

ni stekdan chikarish

0917 HLT Dastur oxiri

5 - kism dastur

Adres Mashina kodi Belgi Mnemokod Izox

096S SLOG: MOV B,M Qo‘shiluvchilarni xotiradan V

registrga yuklash.

096D LDAX D D registridagi sonni chakirish.

096E ADC B Kuchirishni xisobga olib qo‘shish.

096F STAX D Yigindini ikkinchi qo‘shiluvchi

adresida saklash.

0970 RET Asosiy dasturga kaytish.

Uyda tayyorlash uchun topshiriklar

1. CALL<A1><A2> va RET buyruqlarining kichik-EXM da bajarilish vaqt diagrammasi urganilsin.

2. Kism dasturni chakirish va unga kaytish uchun MP KISlarining shartlari .

3. 4-va 5-kism dasturlarni ishga tayyorlang.

4. 5-kism dasturining bajarilish vaqtini aniklang.

5. 5 va 10 sekundli kutish kism dasturlarini tuzing.

amaliy ishlarni bajarish uchun topshiriklar

1-topshiriq 3-kism dastur yordamida kutish vaqtini tekshirish

Topshiriqni bajarish tartibi :

1. Kichik-EHM ga 3-qism dastur kiritilsin .

2. Qism dastur ishga tushirilsin va uning bajarilishi kichik-EXMda qadamlash rejimida tekshirilsin.

2-topshiriq. 4-dastur va 5-qism dastur tekshirilsin

Topshiriqni bajarish tartibi:

1. 4-dastur va 5-qism dastur kichik-EXMga kiritilsin.

2. Boshlangich ma’lumotlar (sakkiz razryadli qo‘shiluvchilar) kiritilsin.

3. 0900 adresdagi dastur ishga tushirilsin.

4. Olingan natija tekshirilsin.

H i s o b o t n i n g m a z m u n i

Hisobotda quyidagilar bo‘lishi kerak:

1. CALL<A1><A2>, RET buyruqlarining vaqt diagrammalari.

2. MP KIS KR580 uchun qism dasturni chaqirish va undan qaytish buyruqlari to‘g‘risida to‘liq ma’lumotlar.

3. 5 va 10 sekundli kutish dasturlarining uyda tayyorlab kelingan nusxasi (hisoblangan vaqtlari bilan).

4. 3, 4, 5-dasturlar.

7 – Amaliy mashg‘ulot

ARIFMETIK AMALLARNI BAJARISh

Ishdan maksad : Arifmetik amallarni bajarish dasturlarini tekshirish va tashkil kilish usullarini urganish.

Qisqacha nazariy ma’lumotlar

Sonlar tasvirlashining belgilangan va siljuvchi nuqtali usulidan birinchisi MP KIS KR580IK80A kichik-EXMda dasturlash uchun ko‘proq tarqalgan. Bu shu bilan bog‘liqki, MP KISda siljuvchi nuqtali sonlar ustida ishlovchi maxsus buyruqlar yo‘k, o‘z navbatida, belgilangan nuqtali -128dan +127gacha qiymatga ega bo‘lgan ishorali sakkiz razryadli ikkilik sonini belgili ikkilik son ko‘rinishda tasavvur qilish mumkin. Bunda manfiy son qo‘shimcha kodda berilib, oxirgi yettinchi razryadi son ishorasini aniqlovchi sifatida qo‘llaniladi. Sonning bunday qurilishi arifmetik amallari bo‘lgan bir xil razryadlarni qo‘shishdan xosil bo‘lgan orttirmalarni yuqori razryadga uzatish va ayirishda esa katta qiymatli razryaddan qarz olish xolatlarini bajara olmaydi.

Belgilangan nuqtali sonni 0dan 255gacha qiymatga ega bo‘lgan, ikkilik belgisiz sonlar ko‘rinishi orqali ifodalash mumkin bo‘lib, MP KIS KR580IK80A uchun bu sonlar har bir bayti ikki yarim baytga - ikki tetrada ko‘rinishida aniqlanib, bulardan har birini o‘nlik kod raqamida BINARY-CODE- DECIMAL (BCD) ikkilik-o‘nlik ko‘rinishida ifodalash mumkin. Bunday tasvirlashda 1 bayt orqali 0dan 99gacha sonlarni kodlash mumkin bo‘ladi.

Arifmetik qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish, bo‘lish, maxsus funksiyalarni hisoblash amallarini tegishli dastur (qism dastur) misollarida ko‘rib chiqamiz.

6-dastur

Adresi Mashina kodi Belgi Mnemokod Izox

0800 21 00 0V MAIN: LXI H,0B00 Birinchi qo‘shiluvchi adresini

H ,L registrlariga yozish

0803 06 05 MVI B,05 Qo‘shiluvchilarni V registriga

yuklash

0805 CD 09 08 CALL ADDB Qo‘shilish kism dasturini

chakirish.

0808 76 HLT Dastur bajarilishini uzish.

7-Kism dastur

Adres Mash. kodi Belgi Mnemokod Izox

0809 AF XRA A Akkumulatorni tozalash

080A 4F MOV C,A Kuchirish xisoblagichni tozalash

080B 86 CNT: ADD M Akkumulator ichidagi songa massivdan

navbatdagi son mikdorini qo‘shish.

080S D2 10 08 JNC TRM Agar kuchirish bulmasa TRMga o‘tilsin.

080F 0C INR C S registri kiymatini bittaga oshirish

0810 23 TRM: INX H Qo‘shiluvchining xisoblashining kiyma-

tini kamaytirish.

0812 D2 0B 08 JNC CNT Agar xamma qo‘shiluvchilar bulmasa

CNT ga utish.

0815 S9 RET Kaytish.

Sonlarni qo‘shish bir baytli massiv sonini qo‘shish natijasida ikki baytli sonni hosil qilish - MAIN qism dasturi (6-dastur)da ko‘rsatilgan. Bunda hosil bo‘ladigan yig‘indilar xotira adreslarida ketma-ket joylashgan bo‘lishi kerak. Kirish parametrlar ADD B qism dasturning (7-qism dastur) H, L registrga yozilganidir. MAIN dasturida kirish parametri bo‘lib yig‘indi xizmat qiladi, bunda S registrda yozilgan katta bayt, kichigi esa akkumulatorda joylashgan.

Yig‘indilar hosil qilish dasturi algoritmi shundan iboratki, bunda xar bir elementning qo‘shilishidan keyin akkumulatorning to‘ldirilishi aniqlanadi (xolat alomati S), agar u ma’lum bo‘lsa, unda S registrida joylashgan son bittaga ko‘payadi. Shunday qilib, to‘ldirish birliklari qo‘shilishi natijasida katta bayt yig‘indisi hosil bo‘ladi.

Kichik-EXM ikki mashina so‘zilik yoki undan katta uzunlikdagi ikkilik sonlar bilan arifmetik amallarni bajarishi mumkin. MP KISda sakkiz razryadli ALK (Arifmetik mantiqiyk qurilma) bo‘lgani uchun, bunday amallar bir bayt sonlar ustida bajarilib, kichik baytlardan boshlab ijro etilishi kerak. Shunday qilib, 17F5+3411 sonlarni qo‘shish amali quyidagicha ko‘rinishda bajariladi:

Katta bayt S bayrog‘i Kichik bayt Sonlar

00010111 11110101 17F5

+ + +

00110100 00010001 3411

+1 1

01001100 00000110 4S05

6F5C - 13S5 sonlarning ayirma natijasi kuyidagi kurinishda yoziladi.

Katta bayt S bayrogi Kichik bayt Sonlar

01101111 01011100 6F5C

– – –

00010011 11000101 13S5

–1 –1

01011011 10010111 5V97

Keltirilgan misoldan ko‘rinadiki, kichik baytlardagi sonlarning yig‘indisini (ayirmasini) olishda ADD (SUB) buyruqni qo‘llash lozim, qolganlarini qo‘shishda (ayirishda) ADC (SBB) buyrug‘i ishlatilib, S registr xolatini hisobga olish lozim.

8-dastur bir xil uzunlikka ega bo‘lgan sonlarning ayirmasini topish dasturidir. Bunda kirish parametrlari: S registri - sonlar uzunligi (baytlarda), H, L registrlari - ayriluvchining kichik bayti adresi, D,E registrlari kamayuvchining kichik bayt adresi.

Har bir son xotira adresiga ketma-ket kichik baytdan boshlab yoziladi. Olingan natija ayirmaga ajratilgan xotira maydoniga kiritiladi.

8-dastur

Adres Mash. kodi Belgi Mnemokod Izox

0900 AF SBN: XRA A S registr bayrogi va akkumulatorni

tozalash

0901 1A CNT: LDAX D Kamayuvchini akkumulatorga yozish

0902 9E SBB M Ayiriluvchini akkumulator

tarkibidan ayirib tanlash

0903 77 MOV M,A Ayirmani ayriluvchining

o‘rniga yozish.

0904 23 INX H Ayriluvchining keyingi baytiga

murojaat etish.

0905 13 INX D Kamayuvchining keyingi

baytiga murojaat etish

0906 AD DCR C Xisoblovchi kurilmasi

tarkibini kamaytirish.

0907 S2 01 09 JNZ CNT Agar (sonining katta bayti) oxirgi

bulmasa, unda CNT ga utish.

090A RNC Agar katta bayt va natija

karrasiz bulsa, kaytish.

Sonlarni ko‘paytirish

Sonlarni ko‘paytirishning bir necha algoritmi mavjud. Birinchi algoritmda ko‘paytirishni bir necha bor qo‘shish bilan almashtirish mumkin, masalan:

14*3=14+14+14

Bu usulning asosiy kamchiligi hisoblashning davomiyligidir (uzoq muddatligidir).

14-rasm. Ko‘paytirish amalini bajaruvchi qism dasturning algoritmi.

Ikkinchi algoritm buyicha kupaytirish natijasini xisoblashda albatta jamlash bir necha kaytalab (uzluksiz)kupayuvchini chapga surish va shu bilan birga kupaytuvchining kichik razryadi tomonidan boshlab mavjud darajasini tekshirish asosida o‘tkaziladi. Shu bilan bir katorda ko‘paytuvchining navbatdagi yozuvi 1 bo‘lsa, ko‘payuvchi yig‘indisi qo‘shiladi va chapga 1 razryadga suriladi. Ko‘payuvchini surishni yig‘indini o‘ngga surish bilan almashtirish ham mumkin. Mana shu algoritm yordamida (14-rasm) ikki bir baytli sonning kupaytmasidan 2 baytli natija olish kuyidagi kism dastur asosida bajariladi.(9-qism dastur). Qism dastur boshlang‘ich adresi 09E1 kirish parametrlari: ko‘payuvchi D-registrda, ko‘paytuvchi Ye- registrda. Ko‘paytirish natijalari V,S registrlariga yoziladi.

9-qism dastur

Adres Mash. kodi Belgi Mnemokod Izox

09E1 01 00 00 MPL LXI B,0000 V,S registrlarni nollash.

09E4 3E 01 MVI A,01 Razryad ko‘rsatkichini

akumulyatorga yuklash

09E6 A7 ANA A Registr bayrogini tozalash.

09E7 F5 MPLI PUSH PSW Stekda razryad ko‘rsatkichini

saqlab qolish.

09E8 A3 ANA E Navbatdagi razryad ko‘paytuvchining

tarkibini tekshirish.

09E9 78 MOV A, B Akkumulatorga hamma bayt

yig‘indisini yuklash

09EA CA EE 09 JZ MPL2 Agar navbatdagi razryadda 0

yozilgan bo‘lsa,unda MPL2 o‘tish.

09ED 82 ADD D Kupayuvchini yig‘indiga qo‘shish.

09EE IF MPL2 RAR Yig‘indini o‘ngga surish

09EF 4F MOV B,A V registrda akumulyatordagi

sonni saqlab qolish.

09FO 79 MOV A, C Yig‘indi kichik baytini

akkumulatorga yuklash

09F1 1F RAR Akkumulatordagi sonni o‘ngga

surish (S-katta bayt)

09F2 4F MOV C,A C registrga akkumulator

tarkibini yozish

09F3 F1 POP PSW Razryad ko‘satkichini tekdan olish.

09F4 17 RAL Keyingi razryad ko‘rsatkichi

09F5 D2 E7 09 JNC MPL1 Agar razryad oxiri bo‘lsa MPL1ga o‘tish.

09F8 C9 RET Qaytish.

15-rasm. Ikkita sakkiz razryadli sonlarni bo‘lish qism dasturi algoritmining chizmasi.

Sonlarni bo‘lish

Ikkilik sonlarni bo‘lish, har qanday hisoblash tizimidagi sonlar kabi ifodalangandek bo‘luvchidan bo‘linuvchini va bo‘linma qoldiqlaridan ketma-ket ayirishga asoslangandir. Biroq ikkilik bo‘linish osonroo‘ amalga oshiriladi, chunki unda faqat ikkita raqamli har bir bo‘lish siklida bo‘linuvchi qoldiklardan bo‘luvchi sonni aniqlash zaruratiga xojat o‘olmaydi, (fakat ular bir-birlari bilan solishtiriladi). Ikkilik sonlarni bo‘lish algoritmi chizmasi 15-rasmda keltirilgan. Shu algoritm bo‘yicha 10-dastur tuzilgan. Shu dasturning kirish parametrlari bo‘linuvchi (Ye registrida) va bo‘luvchi (D registrida) bo‘ladi; chiqish parametrlari bo‘linma (N registrida ) va qoldiq (S registrida).

10-dastur

Adres Mash. kodi Belgi Mnemokod Izoh

0900 21 0800 DIVB: LXI N,0008 Bitlar hisoblagichi to‘ldirilsin

va bo‘linma N registr tozalansin.

0903 0E 00 MVI S,00 Bo‘linma oraliq registri tozalansin.

0905 7B MXTB: MOV A,E Akkumulatorga bo‘linuvchini yuklash.

0906 17 RAL Katta baytni S razryadga surish.

0907 5F MOV E,A Ye registrga bo‘linuvchini qaytarish.

0908 79 MOV A,C C registrdan oraliq bo‘linma

akkumulatorga yozilsin.

0909 17 RAL S razryadni kichik bit ga surish.

090A 92 SUB D Bo‘linuvchini akkumulator son

mikdoridan ayirib tashlash.

090B D2 0F 09 JNC NOADD Agar S=1 bo‘lsa, akkumulatorda son miqdori o‘z xoliga keltirilsin.

090E B2 ADD D Akkumulatorga bo‘luvchini qo‘shish.

090F 4F NOADD: MOV C,A Natija S registrga qaytarilsin.

0910 3F CMC S razryadni inversiyalash

0911 7C MOV A,N N registrdagi bo‘linmaga

S razryaddan son mikdorini qo‘shish

0912 17 RAL O‘ngga surilish bilan yozish.

0913 67 MOV H,A

0914 2D DCR L Barcha razryadlar tekshirilganmi?

0915 S2 05 09 JNZ MXTB Yo‘q bo‘lsa, davom ettirish

0818 CF RST 1 Ha bo‘lsa, dasturni to‘xtatish.

Uyda tayyorlash uchun topshiriqlar

1. MP KIS KR580IK80ning arifmetik buyruqlar guruxini o‘rganib chiqking.

2. Akkumulator o‘nlik korreksiyasi "DAA" buyrug‘i bajarilishi qoidalari bilan tanishib chiqing.

3. Yuqorida keltirilgan 6-10 dasturlarni o‘rganib chiqing. Aniq sonli misolda har bir dasturning bajarilish natijasini ko‘rib chiqing.

4. 8 razryadli sonlarda bo‘lish dasturi va ko‘paytirish qism dasturlarining bajarilish vaqtlarini bir-biri bilan solishtirib ko‘ring.

5. Ikki 8 razryadli sonlarni qo‘shish dasturining natijasini ikkilik-o‘nlik kodida tasvirlanuvchi ko‘rinishdagi dasturni ishlab chiqing.

Amaliy ishlar uchun topshiriq

1-topshiriq. Bir baytli sonlarni qo‘shish bilan ikki baytli natija olish dasturini tekshiring.

Topshirikni bajarish tartibi

1. Kichik-EHMga 6-dasturni joylashtiring (kirgizing).

2. 0V00 adresidan boshlab beshta sondan iborat bo‘lgan ketma-ketlikni kichik-EXMga yozing.

3. MP KIS akkumulatoriga va S registriga yozilgan sonlar miqdori bo‘yicha bajarilishini tekshiring va dasturni ishga tushiring.

4. 6-dasturni shunday o‘zgartiringki, bunda bajarilgan natija 0V06 va 0V07 adreslarga yozilsin. Uning bajarilish natijasini tekshiring.

5. Dasturdagi qo‘shiluvchilar soni ko‘rsatkichini o‘zgartiring va dasturni qaytadan bajaring.

2-Topshiriq. Bir xil uzunlikka ega bo‘lgan, ikki sonning ayrilish dasturini tekshiring.

Topshiriqni bajarish tartibi

1. Kichik-EXMga 8 - dasturni joylashtiring.

2. D,E va H,L registrlari mos ravishda kamayuvchi va ayriluvchilarning kichik bayt adreslari yozilsin. Ayriluvchi OXK maydoniga yozilishi kerak. S registriga bayt uzunligi soni yozilsin. Birinchi xol uchun S registrga 01 soni yozilsin (bunda 8 razryadli ikki son ayirmasi kuzatiladi).

3. Ye,D va H,L registriga ayriluvchi va kamayuvchilarning adreslari yozilsin. Bunda kamayuvchi miqdori ayriluvchiga nisbatan katta bo‘lmog‘i kerak.

4. 8 - dasturni ishga tushiring va uning bajarilishi natijasini ayirma yozilgan adresdagi sondan boshlab tekshiring.

5. 8 - dasturni ko‘rinishi bo‘yicha shunday o‘zgartiringki, ikkita xar xil 2 razryadli sonning natijasi AAE2 adresda yozilsin.

6. H, L va D, E registrlar adresidagi sonlarni shunday o‘zgartiringki, kamayuvchi ayriluvchidan kichkina bo‘lishi zarur.

7. 10 - dasturni ishga tushiring va bunda nima bo‘layotganini ko‘rsating (qadamli rejimida).

3 - topshiriq. Ikki 8 razryadli sonlarni ko‘paytirish bilan 16 razryadli natija olish dasturini tekshirish.

Topshiriqni bajarish tartibi

1. 5 - bandga asosan uyda tayyorlab kelingan ikkita sonni ko‘paytirish dasturini kichik-EXMga kiritish.

2. V,S registrlarda yozilgan ikkita son bo‘yicha qayta ko‘paytirish natijasini tekshiring va dasturni ishga tushirishni amalga oshiring.

4 - topshiriq. Ikki 8 razryadli sonning bo‘linish dasturini tekshiring.

Topshiriqni bajarish tartibi:

1. Kichik-EXMga 10-dasturni joylang.

2. E ,D registriga tegishli bo‘lgan bo‘luvchi va bo‘linmani yozing.

3. Dasturni ishga tushiring va H, L registrlarida bor bo‘lgan ma’lumot bo‘yicha ikkita sonning bo‘linmasini tekshiring.

Hisobotning mazmuni

Hisobotda quyidagilar qayd qilinishi kerak :

1. MP KIS KR580IK80 arifmetik buyruqlari to‘g‘risida to‘liq ma’lumot.

2. Uyda tayyorlash uchun 3-banddagi topshiriqga nisbatan ishlab chiqilgan, ikki 8 razryadli sonni qo‘shishda, natijani ikkili-o‘nli kod olish dasturi.

3. Uyda tayyorlanish uchun 5-banddagi topshiriqda ishlab chiqilgan, ikki 8 razryadli sonni ko‘paytirish natijasini tekshirish uchun dastur.

4. 2-topshiriqda tekshirilgan ko‘rinishi o‘zgartirilgan 7-dastur.

5. Hamma topshiriqlar bo‘yicha arifmetik amallar bajarilganligining natijalari.

O‘z-o‘zini tekshirish mashqlari

1. MP KIS KR580IK80da qanday arifmetik amallar bajarilishi mumkin?

2. MP KIS DAA buyrug‘ining bajarilish qoidasini izohlab bering.

3. Qanday buyruqlardan so‘ng akkumulatorning o‘nli korreksiya sonini amalga oshirish mumkin (DAA buyruqni bajarish)?

4. Ikki son ko‘paytmasining qism dastur bajarilish maksimal vaqtini qanday baholash kerak (9–qism dastur)?

5. 9-qism dasturga asosan ikkita sonni ko‘paytirishni tekshirish mumkinmi?

6. Sonlarni ko‘paytirish va bo‘linish qism dasturi algoritmlarning ishlari nimaga asoslangan ?

7. Ikkili-o‘nli kodda 0 dan 20 gacha bo‘lgan sonlarni keltiring.

8. MP KIS KR580IK80 uchun sonlarni ifodalashning mumkin bo‘lgan usulini ko‘rsating.

9. Agar MP KIS uchun mashina vaqtining davomiyligi (takti) T = 1 mks bo‘lsa, ikkita sonning dasturi bajarilishining maksimal vaqtiga baxo bering.

8 – Amaliy mashG‘ulot

MA’LUMOTLARNI KIRITISh VA ChIqARIShni tashkil etish

Ishdan maqsad: Oddiy kiritish - chiqarish qurilmalarining ulanishi va massiv malumotlarini almashishni tashkil qilish usullarini tekshirish; displey va klaviturani MPTga ulashning dasturiy - apparat usulini o‘rganish.

Qisqacha nazariy ma’lumotlar

MP KIS KR580IK80da kiritish va chiqarish buyruqlariga IN(A1) va OUT(A1) buyruqlari kiradi. IN(A1) buyrug‘ining bajarilishida kichik-EHMga (A1)adresli qurilmadan malumotni o‘qiydi va uni akkumulatorga yozadi. OUT(A1) buyrug‘ining bajarilishida MP KIS malumotni akkumulatordan olib A1 adresli chaqirish qurilmasiga yozadi. Qurilmaning adresi bir bayt asosida ko‘rsatilgani uchun, bu buyruqlar yordamida kichik-EHM faqat 256 tadan ortiq bo‘lmagan tashqi qurilmalar bilan malumot almashish mumkin.

Oddiy kiritish va chiqarish qurilmalari sifatida 8-razryadli registrlarni qo‘llash mumkin. (Masalan, ko‘p rejimli bufer registri K589IR12).

Kiritish va chiqarish qurilmasi sifatida birmuncha murakkab sxemalarni ham qo‘llash mumkin, masalan malumotni kodda kiritish va chiqarishning tashkil qiluvchi dasturlanuvchi qurilma (KR580IK55) KR589IR12 (D1) ko‘p rejimli registr qayta ulagichlar asosida qurilgan kiritish qurilmasining kichik-EHMga ulash sxemasi 16-rasmda keltirilgan. Qayta ulagich ulanganda registrning kirishiga "0" beriladi, uzilganda esa "1" beriladi. Qayta ulangan (pereklyuchatel)lar tashqi qurilmalaridan malumot uzatishni tashkil qilish uchun ishlatiladi. Registrga yozilgan sonlarni indikatsiya qilish uchun (HL1-HL8) yorug‘lik diodlarni registrga ulash mumkin. 17-rasmda KR589IR12 (D1) sxema asosida qurilgan tashqi qurilmani kichik-EHMga ulanish sxemasi keltirilgan. HL1-HL8 yorug‘lik diodlar tashqi qurilmaga yozilgan son miqdorini ko‘rsatadi. Kiritish qurilmasidan (20 adresi bilan) chiqarish qurilmasiga (30 adresli bilan) sonni qayta yozishning oddiy dasturi (11-dastur) quyidagi ko‘rinishga ega.

8-jadval.

11-dastur

Adres	Mashina kodi	Belgi	Mnemokod	Izox
0800	DB 20	CNT:	IN 20	20 - adreslik kiritish qurilmasidan sonni akkumulatorga yozish.
0802	D3 30		OUT 30	30 - adresli akkumulatordagi son 30 adresli chiqarish qurilmasiga yozish
0804	S3 0008		JMP CNT	CNTga borish.

16-rasm. Kiritish qurilmasini kichik-EHMga ulash sxemasi.

17-rasm.Chiqarish qurilmasini kichik - EHMga ulash sxemasi.

Malumotni qabul qilish uchun qulay bo‘lgan chaqirish qurilmasi sifatida ko‘pincha displey qo‘llaniladi. 6 ta yacheykadan iborat bo‘lgan displeyni ulash usulini ko‘rib chiqamiz. Bu yacheykalarda 8-ta yoruglik-diodi umumiy anodi bilan bitta korpusga o‘rnatilgan. Har bir indikator (3a-rasm) son segmentlarini tasvirlash uchun 7 ta yorug‘lik-diodlaridan iborat, 8 yorug‘lik-diodi esa nuqtani tasvirlash uchun ishlatiladi (18 b- rasm).

18 - rasm a) tashqi ko‘rinishi. b) yetti segmentli yorug‘lik-diodlar matritsa sxemasi.

19- rasm. Displey yacheykalarni nomerlash.

Displeyni kichik-EHMga ulashda zarur bo‘lgan sxemotexnika ta’minotini kamaytirish uchun ko‘pincha indikatorlarning multipleksli ish rejimi qo‘llaniladi. Bunda informatsiyani displeyga chiqarish uchun KR580VV55 KIS ko‘laniladi. KR580VV55 KISning 3 ta 8-razryadli A,V,S kanali mavjud. KIS 3 xil ish rejimida ishlaydi. 0 , 1 , 2 rejimlar. 0-rejimi A va V kanallarni displey ishini boshqarish uchun ma’lumotlarni chiqarishga moslashtiradi, S kanalini esa ma’lumotlarnini qabul qilishga moslashtiradi. 1 va 2 rejimlar boshqa maksadda qo‘llaniladi.

20-rasm. Displey va klaviaturani kichik-EHMga ulash sxemasi.

Buning uchun boshqaruvchi so‘z (FB adresli) registriga 89N boshqaruvchi so‘z kodi yoziladi. V kanal orqali (F9 adres) diod matritsasining katodiga yorug‘lik ko‘rinishi lozim bo‘lgan raqamning kodi uzatiladi. A kanal orqali aniq razryadni tanlash amalga oshiriladi. (20- rasmga qarang).

Indikatorning har bir yacheykasini bir xil segmentlari umumiy shina bilan bog‘langan bo‘lib, bu shina D1 va D2 (K155 LA12) kichik sxemalarning biror bir chiqishiga ulangandir. Bu kichik sxemalarning har biri kuchlanish qobiliyatiga ega bo‘lgan 4ta "2I-NE" elementidan tarkib topgan. D1 va D2 kichik sxemalar V kanalining kuchlanish qobiliyatini ko‘paytiradi va shina tashkil etuvchi vazifasini bajaradi. Indikatorning umumiy anodlari A kanalining chiqishida VT1-VT6 tranzistor kollektorlarning birortasiga ulanadi. Tasvirlash uchun A va V kanallariga ma’lumot chiqarish ikkita OUT buyrug‘i bilan amalga oshiriladi. Masalan, V kanaliga 00000110 (06N) soni chaqirilganda yorug‘lik matritsa katodiga teskari qiymatlari 11111001 beriladi, A kanaliga esa 0010 0000 soni chiqariladi VT6 tranzistor ochiladi va tok +5B -VT6 -HG6 -b va c-D1.2 va D1.3-yer zanjiri orqali oqib o‘tadi. Bunda o‘ng tomondagi indikatorda "1" yonadi. Agar endi hamma yacheykalar ketma-ket dastur orqali yoritilishi amalga oshirilsa va bunda A kanal orqali yonish lozim bo‘lgan yacheyka tanlansa V kanal orqali esa shu yonadigan malumot kodi yetarlicha tezlik bilan o‘chirilib - yoqilib turilsa, u xolda displey ekranida aniq malumot paydo bo‘ladi.

Displey yacheykasining 6 indikatoriga 6 raqamini chiqarishning oddiy dasturini keltiramiz.(12-dastur).

9-jadval. 12-dastur

Adres	Mashina kodi	Belgi	Mnemokod	Izox
0800	3E 89		MVI A, 89H	Boshqaruv so‘zini RUS (SWR)ga yuklash.
0802	D3 FB		OUT SWR
0804	3E 7D		MVI A,7DH	6 raqamining kodini V kanalga yuklash
0806	D3 F9		OUT port B
0808	3E 20		MVI A,20H	indikator nomerini A kanalga yuklash
080A	D3 F8		OUT port A
080C	76		HLT

21-rasmda K580IK55 KISni boshqarish uchun buyruqlar formatining ko‘rinishi keltirilgan. Kerakli buyruq kodini va ish rejimini tanlash(olish) uchun kerakli razryadlarga "1" yoki "0" yoziladi, xosil qilingan son ikkilik sanoq tizimi ko‘rinishidagi 8 razryadli son bo‘ladi va shu sonni o‘n oltilik raqam kodiga o‘tkazish kerak. Shundan so‘ng kerakli buyruq kodi xosil bo‘ladi, ya’ni xosil kilingan kod yordamida, kerakli portni kiritish yoki chiqarish uchun dasturlash imkoniyatiga ega bo‘lamiz.

Rejim 0	0	0
Rejim 1	0	1
Rejim 2	1	0

Kirish	1		1	Kiritish
Chiqish	0		0	Chikarish

Kirish	1		0	Rejim 0
Chiqish	0		1	Rejim 1

21-rasm. K580 IK55 KIS ga buyruqni belgilovchi rejimlarning formati

Displeyning multipleks rejimini tashkil qilish.

Multipleks ish rejimida displeyning har bir indikatoriga malumot chiqarish ketma-ket amalga oshiriladi. Indikatorda raqam yoki simvol vaqt oralig‘i qism dastur yordamida qandaydir muddatga yoritiladi. Indikatorlarining yuqori chastotada o‘chib-yonishi ma’lumotini raqamli displeyda yorqin tasvir hosil qilishga olib keladi.

Displeyning multipleks rejimini ta’minlovchi dasturning algoritm sxemasi 22-rasmda keltirilgan (13-dastur). Displeyning har bir yacheykasiga chiqarish uchun ma’lumot kodi xotiraning 0900 ... 0906 adresli ketma-ket yacheykalarida saqlanadi. Bunda displeyning birinchi indikatoriga chiqarish lozim bo‘lgan raqam ma’lumot kodi 0900N adresiga yozilgan. Vaqt oralig‘i qism dasturning boshlang‘ich adresi 0880Ndir.

Yo‘q

22-расм. Дисплейнинг мультиплекс режимини таъминловчи дастурнинг алгоритм схемаси

10-jadval

13-dastur

Adres	Mashina kodi	Belgi	Mnemokod	Izox
0800	3E 89		MVI A,89H	Boshqaruv so‘zi RUS (CWR)ga yuklash
0802	D3 FB		OUT CWR	Birinchi raqam adresini yuklash.
0804	21 00 09	START:	LXI H,0900	Birinchi raqam adresini yuklash.
0807	AF		XRA A	Barcha indikatorlar o‘chirilsin.
0808	D3 F8		OUT F8	Barcha indikatorlar o‘chirilsin.
080A	0601		MVI B,01H	Birinchi yoqiladigan indikator razryadi adresini yuklash.
080S	7E	STEP4:	M0V A,M	B portga tasvirlanadigan raqam kodi chiqarilsin.
080D	D3 F9		OUT F9	B portga tasvirlanadigan raqam kodi chiqarilsin.
0812	SD 80 08		CALL DELL	Raqamlar yonish davrini chegaralash qism dasturi chaqirilsin.
0815	78		MOV A,B	Hamma ma’lumot chiqarib bo‘linganmi?
0816	FE 20		CPI 20	Hamma ma’lumot chiqarib bo‘linganmi?
0818	SA 04 08		JZ START	Agar chiqarib bo‘lingan bo‘lsa, unda ish dastur boshidan bajarilsin, agar shart bajarilmasa, dastur o‘z ishini davom ettirsin

081V	A7		ANA A	Navbatidagi razryad adresi ko‘rsatilsin va V registrga yozilsin
081S	17		RAL
081D	47		MOV B,A
081E	23		INX H.	Raqamlar kodi adresi oshirilsin
081F	AF		XRA A	Hamma indikatorlar o‘chirilsin.
0820	D3 F8		OUT F8	Hamma indikatorlar o‘chirilsin.
0822	C3 00 08		JMP STEP4	STEP4 belgili dasturlar katoriga o‘tilsin.
0825	76		HLT	To‘xtash
0880	DE OF	DEL:	MVI C, OFH	OF raqam S registrga yuklansin.
0882	16FF	BACK:	MVI D,FFH	FF raqam D registrga yuklansin.
0884	15	BACK1:	DCR D	D registrdagi raqam mikdori 0 teng bo‘lgunga qadar ish bajarilsin
0885	S2 84 08		JNZ BACK1
0888	0D		DCR C	OF marta ish qaytarilsin
0889	C2 82 08		JNZ BACK	OF marta ish qaytarilsin
088S	S9		RET	Raqamlar yonish chegarasini tugatish.

KLAVIATURANI KICHIK-EHMGA ULASH

Kichik-EHMda klaviatura eng keng tarqalgan malumot kiritish va boshqarish qurilmasidir. Klaviatura yordamida OXKga dastur kiritish, kichik-EHM uchun turli ish rejimlarni xosil qilish (masalan ko‘rsatilgan adres yordamida dasturni ishga tushirish, dastur ishini to‘xtatish, dasturni mashina ish sikli bo‘yicha ishlatish, MP KIS displeyiga registrlarga yozilgan malumotlarni chiqarish va boshqalar) mumkin.

Kichik-EHM ishlab chiqkaruvchi oldida turli xollarda malumotlarni klaviatura orqkali kiritish davrida, quyidagi asosiy masalalarni yechish talab etiladi;

1) klaviaturada klavisha (tugma) larning bosilish xolatini aniqlash:

2) bosilgan klavish (tugma) raqamini qidirib topish:

3) boshqarishni mos qism-dasturga uzatishni bajarish:

Ko‘rilayotgan bo‘limda biz asosan birinchi ikki masala bo‘lgan, malumotlarni klaviaturalar orqali kiritishga etiborni qaratamiz. Uchinchi masala esa qoida bo‘yicha dastur usuli orqali yechiladi. Klaviaturaga n x m o‘lchamli matritsa ko‘rinishdagi tashkil qilish eng qulaydir, bu yerda n x m matritsa qator va ustuni mos ravishda aniqlaydi. Shu usulda kichik-EHMga n x m klavish ulash mumkindir.

20-rasmda keltirilgan o‘quv kichik-EHMda displey va klaviatura A va S portlarga ulangandir. Shuni ta’kidlash zarurki A kanal ham displeyni va ham klaviaturani boshqarish uchun ishlatiladi. S kanal esa klaviaturani kiritish qurilmasi adresi FAN sifatida o‘quvchi kanal deb qabul qilingan.

Klavishaning bosilganligi xolatining dastur orqali aniqlanishi quyidagi ketma-ket amallar tartibidan iborat.

1. Chiqarish qurilmasi (A kanal) razryadlariga nollar yozilsin.

2. Kirish qurilmasi (S kanal) razryadlariga yozilgan ma’lumot o‘qilsin.

3. Agarda qurilmalariga birlar yozilgan bo‘lsa, ish jarayoni boshidan qaytarilsin. 14-dastur yuqorida keltirilgan algoritm yordamida klavishalardan birining bosilish xolatini aniqklash bilan, qaysi klavish bosilgani ko‘rsatmaydi.

22-rasmda esa bosilgan klavish raqamini aniqlash algoritmi keltirilgan. Bu algoritm matritsa klaviaturasi ustunlarga ketma-ket nollarni yozishga asoslangandir. Kichik-EHMda klavisha bosilganini aniqlanayotgan, ustunda nol borligini bilish uchun, klaviatura joylashgan ustun taxlil qilinadi. Agar qaysi bir klavish bosilgan bo‘lsa, u xolda uning raqamini razryad nomerida nol yozilgan joyining aniklash orqali bilish mumkin. Bosilgan klavish raqami klaviatura ustuni nomerida nol borligiga mos keladi va bu raqam kirish qurilmasi bo‘lgan (S kanal) razryadiga nol yozilgan razryad raqamiga tengdir.

11-jadval. 14-dastur

Adres	Mashina kodi	Belgi	Mnemokod	Izox
0800	3E 3F	WAITK:	MVI A,3F	Akkumulatorning kichik olti razryadiga 1 yozilsin.
0802	D3 F8		OUT F8	Klaviaturaning hamma ustunlariga 0 chiqarilsin.
0804	DB FA		IN FA	Klaviatura chiqishidan raqamli son olinsin.
0806	E6 74		ANI,74H	Foydanilayotgan razryadlar tozalansin
0808	FE 74		CPI,74H	Klaviatura chiqishida nol bormi?
080A	SA 00 08		JMP NEXT	NEXT adresi bo‘yicha navbatdagi bajarilishi lozim bo‘lgan joyga o‘tilsin.

Yo‘q

22–rasm. Kichik-EHM klavishi bosilganini aniqlash algoritmi.

Ko‘pincha ma’lumotlarni tovush signallari ko‘rinishda chiqarish talab etiladi. Buning uchun kichik-EHMda tovush signallarini 23-rasmda keltirilgan oddiy sxema orqali xosil qilish mumkin. Bu jarayon sxema kirishiga, ketma-ket "0" va "1" yozish orqali amalga oshiriladi. Tovush signallarini xosil qilish qism dasturi 15-dasturda, shu dastur algoritmi 24-rasmda keltirilgan.

23- rasm. Tovush signallarini xosil kilish

24-rasm. Tovush signallarini chikarish algoritmi

12-jadval.

15-qism-dastur

Adres	Mashina kodi	Belgi	Mnemokod	Izox
0A00	AF	VRR:	XRA A	Akkumulator tozalansin.
0A01	D380		OUT 80	Chiqish qurilmasiga yozilsin
0A03	CD 00 09		CALL DLY	Vaqtni chegaralash qism dasturi chaqirilsin.
0A06	2F		SMA	FF kodi akkumulatorga yozilsin
0A07	D3 80		OUT 80	FF kodi chiqish qurilmasiga yozilsin
0A09	CD 00 09		CALL DLY	Vaqtni chegaralash qism dastur chaqirilsin.
0A00	09		RET	Qaytish.

Uyda tayyorlanish uchun topshiriklar

1. 20-rasmda keltirilgan klaviatura va displeyning kichik-EXMga ulanish sxemasi bilan tanishing.

2. Ma’lumotlarni multipleks rejimida displeyga chiqarilishini o‘qing.

3. Klaviaturaning bosilgan klavish raqamini aniqlash tamoyilini o‘qing.

4. 11-15-dasturlarni o‘qib o‘rganing.

5. Bitta raqamli sonni displeyning turli razryadlarida multipleks ravishda ketma-ket chiqarish dasturini ishlab chiqaring. Har bir raqamning chiqarib yoritish uchun vaqtni chegaralash qism-dasturidan foydalanish, vaqtni chegaralash nimalarga bog‘likligini aniqlang.

6. 13-jadvaldan o‘z variantingizga mos dasturni (13-dasturdan foydalanib o‘z dasturingizni) yarating va tekshiring.

13-jadval

Variant	Dastur sharti
1 va 12	1,2,3,4,5 indikatorlarda GOROD so‘zi 7 raqamli klavish bosilgandan so‘ng yoritilsin.
2 va 13	3 raqamli klavish bosilganda VESNA so‘zi ketma-ket yoqilsin va ular 1,2,3,4,5 indikatorlarda uchib yonsin.
3 va 14	V klavishi bosilishi bilan GORA so‘zi 1,2,3,4 indikatorlarda, bir sekunddan so‘ng esa 3,4,5,6 indikatorlarda paydo bo‘lsin.
4 va 15	A klavishi bosilishi bilan ZONA so‘zi ketma-ket faqat bir indikatorda chiqarilsin.
5 va 16	4 klavishi bosilish bilan BORBA so‘zi har 0,5 sek davomida uchib yonib tursin.
6 va 17	D klavishi bosilgandan so‘ng 1,2,3 indikatorlarda, 250 msek so‘ng esa 4,5,6 indikatorlarda GOD so‘zi chiqarilsin.
7 va 18	6 raqamli klavisha bosilgandan so‘ng ROZA so‘zi ketma-ket displey ekrani bo‘yicha o‘ng tomonga surilib yonish dasturi ishlab chiqarilsin.
8 va 19	9 raqamli klavisha bosilgandan so‘ng AVANGARD so‘zi ketma-ket ikki indikatorda yonib ko‘rinish dasturi ishlab chiqarilsin.
9 va 20	S klavishani ketma-ket bosish jarayonida 3,4,5,6 indikatorlarda SLON so‘zi chiqarilsin.
10 va 21	1 raqamli klavish bosilgandan so‘ng 2,3,4,5,6 indikatorlarda VOLNA so‘zi chiqarilsin, so‘zlar 1 sek oraliqda ketma-ket chiqarilishi zarur bo‘lib, so‘ngra ular 1 sek oraliqda o‘chib yonib turishi zarurdir.
11 va 22	7 raqamli klavisha bosilganidan so‘ng, RAUND so‘zi 1,2,3,4,5 indikatorlarda chiqarilib o‘ng tomonga surilib yoqilsin, 8 raqamli klavisha bosilganda esa shu so‘z chap tomonga surilib yoqilsin.

Amaliy ishlarni bajarish uchun topshiriqlar

1-topshiriq. 1-dastur kiritilsin.

Topshirikni bajarish tartibi.

Kichik - EHM xotirasiga 1 dastur kiritilsin .

1.1. Dastur ishga tushirilsin. Beshinchi displeyda segmentlarning o‘garishiga etibor bering, buning uchun kirish qurilmasiga berilayotgan son mikdori o‘zgartirilsin.

2-topshiriq. 13-dastur tekshirilsin.

Topshirikni bajarish tartibi.

2.1. 13-dastur kichik-EXM xotirasiga yozilsin

2.2. Dastur ishga tushirilsin. Kerakli klavish bosilsin va uning displeyga chiqarilishi to‘g‘riligi tekshirilsin.

Hisobotning mazmuni

Xisobot quyidagilardan iborat bo‘lishi zarur.

1. Indikator segmentlarga chiqarilayotgan xarf va raqam kodlar jadvali.

2. Displey indikatori raqamiga mos kodlar jadvali.

3. Ishlab chiqarilgan 13-dastur.

Mustaqil tayyorlanish uchun topshiriqlar

1. 1,2,3,4,5,6 sonlarni displeyga chiqarish uchun 0900-0905 adreslariga qanday kodlar yozilishi kerak?

2. Agarda ikkita klavisha bir vaqtda bosilsa, qaysi klavisha bosilgani aniqlanadi, agar uchtasi bosilsa-chi?

3. 12 va 13-dasturlar shunday o‘zgartirilsinki, klavisha raqamini aniqlash doimiy ravishda amalga oshirilsin.

4. Displey ekranida ma’lumot tekis siljishi(surilishi) uchun 13-dasturga qanday o‘zgartirishlar kiritish zarur.

Adabiyotlar

1. Presnuxin L.N., Vorobev N.V., Shishkevich A.A. Raschet elementov sifrovыx ustroystv. M.: Vыssh.shk., 1991, 526 s.

2. Ugryumov Ye.P. sifrovaya sxemotexnika. Ucheb. posobie dlya vuzov.g‘ 2- izd.

pererab. i dop.-SPb. BXV – Peterburg. 2005.-800 s.:il.

3. Kalabekov B.A. sifrovыe ustroystva i mikroprotsessornыe sistemы. Uchebnik.-M.:Gorachaya liniya- Telekom.,2003 g.-336.

4. Suvorov V.I., Yunusov D.Yu. Metodicheskoe rukovodstvo po laboratorno-prakticheskim zanyatiyam po kursu «Osnovы sifrovoy texniki i mikroprotsessorы» (№ 47). TEIS, 1984, 118 s.

5. Xokins G. sifrovaya elektronika dlya nachinayuщix: Per. s angl. M.: Mir, 1986, 232 s.

6. Goldenberg L.M. i dr. sifrovыe ustroystva i mikroprotsessornыe sistemы. Zadachi i uprajneniya: Ucheb. posobie dlya vuzov. M.: Radio i svyaz, 1992, 256s.

7. Abduraxmanov R.P., Bashirov R.V., Amirsaidov U.B. Zadaniya k kontrolnoy rabote i metodicheskie ukazaniya k ix vыpolneniyu po kursu «Sifrovaya i vыchislitelnaya texnika». TEIS, 1995, 30 s.

8. Presnuxin L.N., Vorobev N.V., Shishkevich A.A. Raschet elementov sifrovыx ustroystv. – M.: Vыssh.shk., 1991. – 526 s.

9. Ugryumov Ye.P. Proektirovanie elementov i uzlov EVM . – M.: Vыssh.shk., 1987. – 318 s.

10. Suvorov V.I., Yunusov D.Yu. Metodicheskoe rukovodstvo po laboratorno-prakticheskim zanyatiyam po kursu «Osnovы sifrovoy texniki i mikroprotsessorы» (№ 47). – TEIS, 1984. – 118 s.

11. Goldenberg L.M. sifrovыe ustroystva i mikroprotsessornыe sistemы.

Zadachi i uprajneniya.: Ucheb. Posobie dlya vuzov. M.: Radio i svyaz, 1992.

12. Goldenberg L.M. sifrovыe ustroystva na integralnыx sxemax v svyazi.

M.: Radio i svyaz, 1979, 232 s.

13. Abduraxmanov R.P., Bashirov R.V., Amirsaidov U.B. Zadaniya k kontrolnoy rabote i metodicheskie ukazaniya k ix vыpolneniyu po kursu «Sifrovaya i vыchislitelnaya texnika». – TEIS, 1995. – 30 s.

LABORATORIYa MAShG‘ULOTI MATERIALLARI

№1. PIC «PIC Simulator IDE» arxitekturali mikrokontrollerlarning strukturasi va funktsiyalanish printsiplari

Microchip Technology firmasi tomonidan ishlab chiqarilayotgan PIC16FXX integral mikrosxemalar oilasi o’zida RISC arxitekturali sakkiz razryadli mikrokontrollerlardan iborat. Bu mikroprosessorlar oilasi past energiya sarfi, komandalarni bajarish tezligi, past narhi bilan boshqalardan ajraladi. Mikrokontrollerlar o’rnatilgan PZU laddan tuzilgan bo’lib, ular OZU ma’lumotlari va energiyaga bog’liq bo’lgan dasturlarni saqlash uchun mo’ljallangan. Ushbu oilaning eng oddiy vakillaridan biri bu PIC16F84 mikrokontrolleridir. KOntroller KMOP texnologiyasi bo’yicha tuzilgan bo’lib, ichki 1Kx14 bit electron qayta dasturlovchi PZU (EEPROM) dan iboratdir, bu qurilma bajarilayotgan dastur va 64 baytli energiyaga bog’liq OZU ma’lumotlarining saqlanishi uchun mo’ljallangan. Kontoller bajaradigan komandalar, kengligi 14 bit ikki soz’dan iborat bo’ladi va bir cikl davomida bajariladi (400 ns. Sinxronlashning 10 MgH chastotasida), bunda uzatish boshqaruvining komandalari ikki ciklda bajariladi. Ciklning davomiyligi taktli chastotaning to’rtta ciklidan tashkil topadi. Kontroller 0 dan 10 MgH chastotali diapazonda ishlash qobiliyatini saqlab qoladi. Kontroller 4 manbadan uzilishni ta’minlaydi va ularning sakkiz darajali apparat oqimini ta’minlaydi. 8 bitli taymer/schetchik va 8 bitli dasturlanuvchi boshlang’ich ajratuvchiga ega. Periferik qurilmalarni ulash uchun (datchik, klaviatura, ijrochi mexanizmlar) uchun kontrollerning 13 ta liniyasi bor, ularning har biri dastur jihatidan axborotni kiritish va chiqarishga sozlangan. Bu liniyalarning yuqori quvvar qobiliyati (20mA) bo’lib, bu kirish va chiqish drayverlarining sxemali realizatsiyasini osonlashtiradi. Qurilmalarning ishlab chiqaruvchilari bunday kontrollerlarning asosida assembler yordamida tutib turiladi, bundan tashqari dasturlovchi va dasturli simulyator (PIC Simulator IDE) bilan tutib turiladi, bu esa o’z navbatida dasturlar asozlanishini alamga oshirish va kontrollerning portlariga ulangan tashqi qurilmalarning olib borilishini modellashtiradi.

Rasm 1 Mikrokontrollerning funktsional sxemasi

PIC Simulator IDE – MicroPIC mikrokontrollerlari uchun yozilgan dasturlash sozlovchisi bo’lib, uning seriyasi 12 va 16 Microchip kompaniyasiga tegishli. Dastur ishlab chiqaruvchiga bevosita sozlanayotgan dasturda virtual periferiya bilan ishlash imkonini beradi va sozlash jarayoni va dasturlarni yozish jarayoni esa PIC Simulator IDE da barajish imkonini beradi.

Rasm 2. PIC Simulator IDE ning atrofi

Xisobotni ko’rinishi va shakli.

1) Titul varog’i;

2) Laboratoriya ishni mavzusi va raqami;

3) Ishning varianti 1.6.-jadval;

4) 1-jadval shaklida registrlar tarkibi;

5) 2- jadval shaklida prossessor va xotira holati.

№2 «PIC Simulator IDE» komandalari tizimini o’rganish

Mnemoniklar mashina kodiga bevosita o’tuvchi mnemonic ko’rsatgichlardan iborat. Asselmblerli instruktsiyalarning mnemoniklari, assembler direktivalari va makrochaqiruvlari minimum 2 bo’limda boshlanishi kerak. Agar huddi o’sha liniyada belgi bo’lsa u ikki nuqta yoki ikkita bo’sliq yoki bo’lmasa javval bilan ushbu belgidan ajratilishi shart.

1- jadval Arifmetik va mantiqiy instruksiyalar

Mnemonika	Operanda	Tasviri	Operasiya	Bayroq	Cikl
ADD	Rd,Rr	O’tkazishsiz umumlashtirish	Rd = Rd + Rr	Z,C,N,V,H,S	1
ADC	Rd,Rr	O’tkazishli umumlashtirish	Rd = Rd + Rr + C	Z,C,N,V,H,S	1
SUB	Rd,Rr	O’tkazishsiz hisoblash	Rd = Rd - Rr	Z,C,N,V,H,S	1
SUBI	Rd,K8	Konstantani hisoblash	Rd = Rd - K8	Z,C,N,V,H,S	1
SBC	Rd,Rr	O’tkazishli hisoblash	Rd = Rd - Rr - C	Z,C,N,V,H,S	1
SBCI	Rd,K8	O’tkazishli konstantani hisoblash	Rd = Rd - K8 - C	Z,C,N,V,H,S	1
AND	Rd,Rr	Mantiqiy I	Rd = Rd · Rr	Z,N,V,S	1
ANDI	Rd,K8	Konstantali mantiqiy I	Rd = Rd · K8	Z,N,V,S	1
OR	Rd,Rr	Mantiqiy ILI	Rd = Rd V Rr	Z,N,V,S	1
ORI	Rd,K8	Konstantali mantiqiy ILI	Rd = Rd V K8	Z,N,V,S	1
EOR	Rd,Rr	Mantiqiy chiqaruvchi ILI	Rd = Rd EOR Rr	Z,N,V,S	1
COM	Rd	Pobit invertsiyasi	Rd = $FF - Rd	Z,C,N,V,S	1
NEG	Rd	Belgining o’zgarishi (qo’shimcha kod)	Rd = $00 - Rd	Z,C,N,V,H,S	1
SBR	Rd,K8	Registrda bit ni o’rnatish	Rd = Rd V K8	Z,C,N,V,S	1
CBR	Rd,K8	Registrda bitlarni olib tashlash	Rd = Rd · ($FF - K8)	Z,C,N,V,S	1
INC	Rd	Registr belgisini inkrementasiyasi	Rd = Rd + 1	Z,N,V,S	1
DEC	Rd	Registr belgisini diskrementasiyasi	Rd = Rd -1	Z,N,V,S	1
TST	Rd	Nol yoki manfiylikka tekshirish	Rd = Rd · Rd	Z,C,N,V,S	1
CLR	Rd	Registrni tozalash	Rd = 0	Z,C,N,V,S	1
SER	Rd	Registrni o’rnatish	Rd = $FF	None	1
ADIW	Rdl,K6	Konstanta va so’zni kiritish	Rdh:Rdl = Rdh:Rdl + K6	Z,C,N,V,S	2
SBIW	Rdl,K6	So’zdan konstantani olib tashlash	Rdh:Rdl = Rdh:Rdl - K 6	Z,C,N,V,S	2
MUL	Rd,Rr	Belgisiz sonlarni ko’paytirish	R1:R0 = Rd * Rr	Z,C	2
MULS	Rd,Rr	Belgili sonlarni ko’paytirish	R1:R0 = Rd * Rr	Z,C	2
MULSU	Rd,Rr	Belgili son va belgisiz sonni ko’paytirish	R1:R0 = Rd * Rr	Z,C	2
FMUL	Rd,Rr	Belgisiz kasrli sonlarni ko’paytirish	R1:R0 = (Rd * Rr) << 1	Z,C	2
FMULS	Rd,Rr	Belgili sonlarni ko’paytirish	R1:R0 = (Rd *Rr) << 1	Z,C	2
FMULSU	Rd,Rr	Belgili kasr son va belgisiz sonni ko’paytirish	R1:R0 = (Rd * Rr) << 1	Z,C	2

2-jadval Bo’linish instruksiyalari

Mnemonika	Operanda	Tasviri	Operasiya	Bayroq	Cikl
RJMP	k	Nisbiy o’tish	PC = PC + k +1	None	2
IJMP	Net	(Z) ga bilsovita o’tish	PC = Z	None	2
EIJMP	Net	(Z) ga bilvosita kengaygan o’tish	STACK = PC+1, PC(15:0) = Z, PC(21:16) = EIND	None	2
JMP	k	O’tish	PC = k	None	3
RCALL	k	Dasturchaning nisbiy chaqiruvi	STACK = PC+1, PC = PC + k + 1	None	3/4*
ICALL	Net	(Z) ning bilvosita chariruvi	STACK = PC+1, PC = Z	None	3/4*
EICALL	Net	(Z) ning bilvosita kengaygan chaqiruvi	STACK = PC+1, PC(15:0) = Z, PC(21:16) =EIND	None	4*
CALL	k	Dasturchaning chaqiruvi	STACK = PC+2, PC = k	None	4/5*
RET	Net	Dasturchadan qaytish	PC = STACK	None	4/5*
RETI	Net	Uzilishdan qaytish	PC = STACK	I	4/5*
CPSE	Rd,Rr	Teng bo’lsa solishtirish va o’tkazish	if (Rd ==Rr) PC = PC 2 or 3	None	1/2/3
CP	Rd,Rr	Slishtirish	Rd -Rr	Z,C,N,V,H,S	1
CPC	Rd,Rr	O’tishli solishtirish	Rd - Rr - C	Z,C,N,V,H,S	1
CPI	Rd,K8	Konstanta bilan solishtirish	Rd - K	Z,C,N,V,H,S	1
SBRC	Rr,b	O’tkazish agar registrdagi bit toza bo’lsa	if(Rr(b)==0) PC = PC + 2 or 3	Yo’q	1/2/3
SBRS	Rr,b	O’tkazish agar registrdagi bit o’rnatilgan bo’lsa	if(Rr(b)==1) PC = PC + 2 or 3	Yo’q	1/2/3
SBIC	P,b	O’tkazish agar portdagi bit toza bo’lsa	if(I/O(P,b)==0) PC = PC + 2 or 3	Yo’q	1/2/3
SBIS	P,b	O’tkazish agar portdagi bit o’rnatilgan bo’lsa	if(I/O(P,b)==1) PC = PC + 2 or 3	Yo’q	1/2/3
BRBC	s,k	O’tish agar SREG dagi bayroq toza bo’lsa	if(SREG(s)==0) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRBS	s,k	O’tish agar SREG dagi bayroq o’rnatilgan bo’lsa	if(SREG(s)==1) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BREQ	k	O’tish agar teng bo’lsa	if(Z==1) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRNE	k	O’tish agar teng bo’lmasa	if(Z==0) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRCS	k	O’tish agar o’tkazish o’rnatilgan bo’lsa	if(C==1) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRCC	k	O’tish agar o’tkazish toza bo’lsa	if(C==0) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRSH	k	O’tish agar tegn yoki yuqori bo’lsa	if(C==0) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRLO	k	Kam bo’lsa o’tish	if(C==1) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRMI	k	Minus bo’lsa o’tish	if(N==1) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRPL	k	Plyus bo’lsa o’tish	if(N==0) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRGE	k	Yuqori yoki teng bo’lsa o’tish (belgili)	if(S==0) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRLT	k	Past bo’lsa o’tish (belgili)	if(S==1) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRHS	k	Agar ichki o’tishnig bayrog’i o’rnatilgan bo’lsa	if(H==1) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRHC	k	Agar ichki o’tishnig bayrog’ toza bo’lsa	if(H==0) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRTS	k	O’tish agar T bayrogi o’rnatilgan bo’lsa	if(T==1) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRTC	k	O’tish agar T bayrogi toza bo’lsa	if(T==0) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRVS	k	O’tish agar to’ldiriosh bayrogi o’rnatilgan bo’lsa	if(V==1) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRVC	k	O’tish agar to’ldiriosh bayrogi toza bo’lsa	if(V==0) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRIE	k	O’tish agar uzishlarlarga ruxsat bo’lsa	if(I==1) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2
BRID	k	O’tish agar uzishlarlar man qilingan bo’lsa	if(I==0) PC = PC + k + 1	Yo’q	1/2

Ma’lumotlarga operasion kirish uchun sikllar soni ma’lumotlarning ichki xotirasiga kirish sharti bilan ko’rsatiladi, va tashqi OZU bilan ishlaganda korrekt bo’lmaydi. CALL, ICALL, EICALL, RCALL, RET va RETI instruktsiyalari uchun uchta sikl plyus ikkita siklni 16 bitli PC kontrollerlariga qo’shish kerak (128KB dasturlar xotirasi). xotirasi 128 KB dan ortiq bo’lgan dasturlar uchun beshta sikl va yana har bir kutish uchun uchta sikl qo’shing.

3-jadval Ma’lumotlarnig uzatish instruktsiyalari

Mnemonika	Operandы	Opisanie	Operatsiya	Flagi	Siklы
MOV	Rd,Rr	Registrga nusxalash	Rd = Rr	Yo’q	1
MOVW	Rd,Rr	Registerlar juftini nusxalash	Rd+1:Rd = Rr+1:Rr, r,d even	Yo’q	1
LDI	Rd,K8	Konstantani yuklash	Rd = K	Yo’q	1
LDS	Rd,k	To’gri yuklash	Rd = (k)	Yo’q	2*
LD	Rd,X	Bilvosita yuklash	Rd = (X)	Yo’q	2*
LD	Rd,X+	Post-inkrementli bilvosita yuklash	Rd = (X), X=X+1	Yo’q	2*
LD	Rd,-X	Pre-dekrementli bilvosita yuklash	X=X-1, Rd = (X)	Yo’q	2*
LD	Rd,Y	Bilvosita yuklash	Rd = (Y)	Yo’q	2*
LD	Rd,Y+	Post-inkrementli bilvosita yuklash	Rd = (Y), Y=Y+1	Yo’q	2*
LD	Rd,-Y	Pre-dekrementli bilvosita yuklash	Y=Y-1, Rd = (Y)	Yo’q	2*
LDD	Rd,Y+q	Egallashli bilvosita yuklash	Rd = (Y+q)	Yo’q	2*
LD	Rd,Z	Bilvosita yuklash	Rd = (Z)	Yo’q	2*
LD	Rd,Z+	Post-inkrementli bilvosita yuklash	Rd = (Z), Z=Z+1	Yo’q	2*
LD	Rd,-Z	Pre-dekrementli bilvosita yuklash	Z=Z-1, Rd = (Z)	Yo’q	2*
LDD	Rd,Z+q	Egallashli bilvosita yuklash	Rd = (Z+q)	Yo’q	2*
STS	k,Rr	To’g’ri saqlash	(k) = Rr	Yo’q	2*
ST	X,Rr	Bilvosita saqlash	(X) = Rr	Yo’q	2*
ST	X+,Rr	Post-inkremetnli bilvosita saqlash	(X) = Rr, X=X+1	Yo’q	2*
ST	-X,Rr	Pre-dekrementli bilvosita saqlash	X=X-1, (X)=Rr	Yo’q	2*
ST	Y,Rr	Bilvosita saqlash	(Y) = Rr	Yo’q	2*
ST	Y+,Rr	Post-inkremetnli bilvosita saqlash	(Y) = Rr, Y=Y+1	Yo’q	2
ST	-Y,Rr	Pre-dekremetnli bilvosita saqlash	Y=Y-1, (Y) = Rr	Yo’q	2
ST	Y+q,Rr	Egallashli bilvosita saqlash	(Y+q) = Rr	Yo’q	2
ST	Z,Rr	Bilvosita saqlash	(Z) = Rr	Yo’q	2
ST	Z+,Rr	Post-inkremetnli bilvosita saqlash	(Z) = Rr, Z=Z+1	Yo’q	2
ST	-Z,Rr	Pre-dekrementli bilvosita saqlash	Z=Z-1, (Z) = Rr	Yo’q	2
ST	Z+q,Rr	Egallashli bilvosita saqlash	(Z+q) = Rr	Yo’q	2
LPM	Net	Dasturli xotiradan yuklash	R0 = (Z)	Yo’q	3
LPM	Rd,Z	Dasturli xotiradan yuklash	Rd = (Z)	Yo’q	3
LPM	Rd,Z+	Post-inkrementli dasturli xotiradan yuklash	Rd = (Z), Z=Z+1	Yo’q	3
ELPM	Net	Dasturli hotiradan kengaygan yuklash	R0 = (RAMPZ:Z)	Yo’q	3
ELPM	Rd,Z	Dasturli xotiradan kengaygan yuklash	Rd = (RAMPZ:Z)	Yo’q	3
ELPM	Rd,Z+	Post-inkrementli dasturli xotiradan kengaygan yuklash	Rd = (RAMPZ:Z), Z = Z+1	Yo’q	3
SPM	Yo’q	Dasturli xotiradan saqlash	(Z) = R1:R0	Yo’q	-
ESPM	Yo’q	Dasturli xotiradan kengaygan saqlash	(RAMPZ:Z) = R1:R0	Yo’q	-
IN	Rd,P	Portni o’qish	Rd = P	Yo’q	1
OUT	P,Rr	Portga saqlash	P = Rr	Yo’q	1
PUSH	Rr	Registrga ma’lumotlarni kiritish	STACK = Rr	Yo’q	2
POP	Rd	Registrdan ma’lumotlarni chiqarish	Rd = STACK	Yo’q	2

Ma’lumotlarga operatsion kirish uchun sikllar soni ma’lumotlarning ichki xotirasiga kirish sharti bilan ko’rsatiladi, va tashqi OZU bilan ishlaganda korrekt bo’lmaydi. LD, ST, LDD, STD, LDS, STS, PUSH va POP instruktsiyalari uchun bitta xiklni qo’shish kerak.

4-jadval Bitlar bilan ishlash instruktsiyalari

Mnemonika	Operanda	Tasviri	Operatsiya	Bayroq	Cikl
LSL	Rd	Chapga mantiqiy burilish	Rd(n+1)=Rd(n), Rd(0)=0, C=Rd(7)	Z,C,N,V,H,S	1
LSR	Rd	O’ngga mantiqiy burilish	Rd(n)=Rd(n+1), Rd(7)=0, C=Rd(0)	Z,C,N,V,S	1
ROL	Rd	C orqali siklli chap tomonga burilish	Rd(0)=C, Rd(n+1)=Rd(n), C=Rd(7)	Z,C,N,V,H,S	1
ROR	Rd	C orqali siklli o’ng tomonga burilish	Rd(7)=C, Rd(n)=Rd(n+1), C=Rd(0)	Z,C,N,V,S	1
ASR	Rd	O’ng tarafga arifmetik burilish	Rd(n)=Rd(n+1), n=0,...,6	Z,C,N,V,S	1
SWAP	Rd	Tetradlarning qayta joylashtirish Perestanovka tetrad	Rd(3..0) = Rd(7..4), Rd(7..4) = Rd(3..0)	Yo’q	1
BSET	s	Bayroqni or’natish	SREG(s) = 1	SREG(s)	1
BCLR	s	Bayroqni tozalash	SREG(s) = 0	SREG(s)	1
SBI	P,b	Portda bitni o’rnatish	I/O(P,b) = 1	Yo’q	2
CBI	P,b	Portdagi bit ni tozalash	I/O(P,b) = 0	Yo’q	2
BST	Rr,b	Registrdan T ga bit ni ko’chirish	T = Rr(b)	T	1
BLD	Rd,b	T dan registrga bit ni yuklash	Rd(b) = T	Yo’q	1
SEC	Yo’q	Ko’chish bayrogini o’rnatish	C =1	C	1
CLC	Yo’q	Ko’chish bayrogini tozalash	C = 0	C	1
SEN	Yo’q	Manfiy raqamli bayroqni o’rnatish	N = 1	N	1
CLN	Yo’q	Manfiy raqamli bayroqni tozalash	N = 0	N	1
SEZ	Yo’q	Noldan bayroqni o’rnatish	Z = 1	Z	1
CLZ	Yo’q	Bayroqni noldan tozalash	Z = 0	Z	1
SEI	Yo’q	Uzilishlar bayrogini o’rnatish	I = 1	I	1
CLI	Yo’q	Uzilishlar bayrogini tozalash	I = 0	I	1
SES	Yo’q	Sonli belgili bayroqni o’rnatish	S = 1	S	1
CLN	Yo’q	Sonli belgili bayroqni tozalash	S = 0	S	1
SEV	Yo’q	To’ldirish bayrogini o’rnatish	V = 1	V	1
CLV	Yo’q	To’ldirish bayrogini tozalash	V = 0	V	1
SET	Yo’q	T bayrogini o’rnatish	T = 1	T	1
CLT	Yo’q	T bayrogini tozalash	T = 0	T	1
SEH	Yo’q	Ichki ko’chish bayrogini o’rnatish	H = 1	H	1
CLH	Yo’q	Ichki ko’chish bayrogini tozalash	H = 0	H	1
NOP	Yo’q	Operatsiya yo’q	Yo’q	Yo’q	1
SLEEP	Yo’q	Uxlash (energiya sarfini kamaytirish)	Instruktsiya tasvirini ko’ring	Yo’q	1
WDR	Yo’q	Qo’riqlash taymerini orqaga burish	Instruktsiya tasvirini ko’ring	Yo’q	1

Assembler simvollar registrini ajratmaydi.

Operandalar quyidagi turlarda bo’lishi mumkin:

Rd: Rezul’tativ (va boshlang’ich) registr – register faylida
Rr: Registrlash faylidagi boshlang’ich registr
b: Konstanta (3 bit), konstantali ibora bo’lishi mumkin
s: Konstanta (3 bit), konstantali ibora bo’lishi mumkin
P: Konstanta (5-6 bit), konstantali ibora bo’lishi mumkin
K6; Konstanta (6 bit), konstantali ibora bo’lishi mumkin
K8: Konstanta (8 bit), konstantali ibora bo’lishi mumkin
k: Konstanta (hajmi instruktsiyaga bog’liq), konstantali ibora bo’lishi mumkin
q: Konstanta (6 bit), konstantali ibora bo’lishi mumkin
Rdl: R24, R26, R28, R30. ADIW va SBIW instruksiyalari uchun
X,Y,Z: Bilvosita adresatsiya registrlari (X=R27:R26, Y=R29:R28, Z=R31:R30)

Assembler direktivalari (yo’nalishlari)

Kompilyatorda bir qator direktivalar (yo’nalishlar) bor. Ular kodga bevisota tartibda translyasiyalanmaydi. Buning o’rniga ular dasturli xotirada holatni ko’rsatish uchun, makroslarni aniqlash, xotirani boshlash uchun qo’llaniladi/

5-jadval Direktivalar ro’yxati quyidagi jadvalda keltirilgan.

Direktiva	Tasvir
BYTE	OZUga baytlarni saqlash
CSEG	Dasturli segment
DB	Flesh yoki EEPROM baytlarni aniqlash
DEF	Registrga simvolik nom berish
DEVICE	Dastur kompilyasilanadigan qurilmani belgilash
DSEG	Ma’lumotlar segmenti
DW	Flesh yoki EEPROM soz’larni aniqlash
ENDM, ENDMACRO	Makros oxiri
EQU	Doimiy tasvirni o’rnatish
ESEG	EEPROM segmenti
EXIT	Fayldan chiqish
INCLUDE	Boshqa fayli qoldirish
LIST	Listing generatsiyasini yoqish
LISTMAC	Listingdagi makroslarning aylanishing yoqish
MACRO	Makros boshi
NOLIST	Listing generasiyasini yoqish
ORG	Segmentda joylashishni o’rnatish
SET	Iboraning simvolik o’zgaruvchan ekvivalentini

Barcha buyruqlar nuqta bilan boshlanadi.

Operatorlar

Imtiyoz	Simvol	Tasviri
14	`!`	Mantiqiy rad etish
14	`~`	Pobitli rad etish
14	`-`	Minus
13	`*`	Ko’paytirish
13	`/`	Bo’lish
12	`+`	Summalash
12	`-`	Hisoblash
11	`<<`	Chapga burish
11	`>>`	O’ngga burish
10	`<`	dan kam
10	`<=`	Kam yoki teng
10	`>`	dan ko’p
10	`>=`	Ko’p yoki teng
9	`==`	Teng
9	`!=`	To’g’ri mas
8	`&`	Pobitli I
7	`^`	Pobitli ajratuvchi ILI
6	`\|`	Pobitli ILIL
5	`&&`	Mantiqiy I
4	`\|\|`	Mantiqiy ILI

№ 3. Uzishni yaratish uchun RB0/INT ning chiqishini ishlatish

1-qadam. PIC Simulyator ni ishga tushirish

2-qadam. OptionsSelect Microcontroller ni bosish

3-qadam. FileLoad Program ni bosish

4-qadam. FileLoad Program ni bosish

T tugmasini bosish, RB0/INT nig pastki qismi bilan bog’liq bu tizim ushbu chiqishning mantiqiy holatini yoqadi. Uzilishlar impulslarning oldingi frontida chaqiriladi. PORT A ning ko’rsatgichi o’zgarib boraveradi.

Modellashtirishni istalgan vaqtda to’htatilishi mumkin, bunda Simulya Stopni bosing.

7- segmentli parallel ulanishli displeyda 0 dan 99 gacha raqamlarni aks ettirish .

Bu dastur 7- segmentli parallel ulanishli 0 dan 99 gacha raqamlarni aks ettiradi va ikkita boshqaruvchi liniyadan iborat bo’ladi, bunda multiplekasiya jarayoni TMR0 qo’llaniladi.

1-qadam. Mikrokontrollerni tanlash

2-qadam. Tools7-Segment LED Displays Panel ni bosing. Bu 7-segmentli 4-displeyli oyna ochiladi

3-qadam. Displey yonidagi tillarangli maydonni bosing, bular ushbu displayni yoqish/o’chirish uchun belgiga ishlatiladigan chiqish nuqtasini belgilash imkonini beradi

4-qadam.
- 0 ni kiritish, bunda RC0 chiqishini tanlang va OK ni bosing.
- 1-displey tagidagi Set up tugmasini bosing.
- Displey yonidagi tillarangli maydonni bosing, bular ushbu displeyni yoqish/o’chirish uchun belgiga ishlatiladigan chiqish nuqtasini belgilash imkonini beradi.
- 4 ni kiriting, PORT C ni tanlash uchun, keyin OK ni bosing.
- 1 ni kiritish, RC 1 dan chiqish uchun, keyin OK ni bosing.
- Hide set up ni bosing, bunda ma’lum ekran maydoni xotirada saqlanadi.
- Yaxshi tasvirni ko’rish uchun oynalarni yana ekranda o’rnating.
- Rate ultimate modellashtirish tugmasini tanlang RateUltimate (No Refresh).
SimulationStart ni bosing. Modellashtirish boshlanadi.

V. KEYSLAR BANKI

Mikroprotsessorlar va mikrokontrolleralr dasturiy ta’minoti.

Berilgan keys-stadining maqsadi: Tinglovchilarda mikrootsessor tizimlarida qo‘llaniladigan uslublari bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarni rivojlantirish, o‘tilgan mavzular bo‘yicha egallangan bilimlarini tekshirib ko‘rishdan iborat.

Kutilayotgan natijalar: O‘rganilayotgan mavzu bo‘yicha amaliy ko‘nikmalarga ega bo‘ladi; dasturlash tili va uning turlarini o‘rganadi va tahlil qiladi; muammolarni yechish uchun siqish algoritmlarining qiyosiy tahlilini o‘tkazadi; mikroprotsessorlarda qo‘llaniladigan algoritmlarining asoslarini o‘rganadi; har bir faoliyat turi bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish ko‘nikmalari shakllanadi.

Keys-stadini muvaffaqiyatli bajarish uchun tinglovchi quyidagi bilimlarga ega bo‘lishi lozim:

Tinglovchi bilishi kerak: diskret matematika raqamli mantiqiy qurilmalarni loyixalash fanlaridan chuqur bilimlarga; dastuash algoritmlarining qiyosiy tahlili; mikroprotsessorda qo‘llaniladigan dasturiy qurilmalarni farqi va asoslari.

Tinglovchi amalga oshirishi kerak: mavzuni mustaqil o‘rganadi; muammoning mohiyatini aniqlashtiradi; g‘oyalarni ilgari suradi; ma’lumotlarni tanqidiy nuqtai nazardan ko‘rib chiqib, mustaqil qaror qabul qilishni o‘rganadi; o‘z nuqtai nazariga ega bo‘lib, mantiqiy xulosa chiqaradi; ma’lumotlarni taqqoslaydi, tahlil qiladi va umumlashtiradi;

Keys-stadida real vaziyat bayon qilingan. Keys-stadining ob’ekti – mikroprotsessorda qo‘llaniladigan dasturiy ta’minot, ularni qulmaga yuklash , tuzilishi kabi parametrlarni hisobga olgan holda ularning algoritmlari.

Keys-stadida ishlatilgan ma’lumotlar manbai: mikroprotsessor tizimlaridaga dasturiy boshqariladigan qurilmalarda keladigan muammolar asosida olingan ma’lumotlar asosida ishlab chiqilgan.

Keys-stadining tipologik xususiyatlariga ko‘ra xarakteristikasi: mazkur keys-stadi kabinetli keys-stadi toifasiga kirib, syujetsiz hisoblanadi. Keys-stadi muammolarni taqdim qilishga, ularni hal etishga hamda tahlil qilishga qaratilgan.

Bu tashkiliy-institutsional keys-stadi, tahliliy yozishma ko‘rinishida tuzilgan.f

U tuzilmalanmagan, qisqa hajmdagi keys-stadi – texnologiya hisoblanadi. O‘quv topshirig‘ini taqdim etish usuli bo‘yicha – keys-stadi topshiriq.

Didaktik maqsadlarga ko‘ra treningli keys-stadi hisoblanadi, shuningdek bu keys-stadi amaliy mashg‘uloti davomida belgilangan mavzu bo‘yicha olingan bilimlarni mustahkamlashga mo‘ljallangan. Ushbu keys-stadi OTM Tinglovchilari uchun “Mikroprotsessor” fanida foydalanilishi mumkin.

Keys-stadi: Dasturiy boshqariladigan mikroprotsessor tizimlarini yaratish usullari

Dasturiy boshqariladigan qurilmalarning tahlili shuni ko‘rsatadiki, ularni quyidagi sinflarga bo‘lish mumkin:

1) dasturlash tillari;

2) dasturiy muxit;

3) qurilmaga yuklash jarayonlari;

4) qurilma qurish jarayonlari;

5)qurilmani boshqarish jarayonlari.

Keysdagi asosiy muammo mikroprotsessorda qo‘llaniladigan dasturlash uslublarining qo‘llanilish sohasiga qarab eng maqbul (optimal) variantlarini ishlab chiqishga qaratilgan.

Savollar:

1. Sizningcha ushbu holatda muammo mavjudmi va agar bor bo‘lsa u qanday muammo?

2. Ushbu vaziyatda muammoni qayd etuvchi qanday isbot-dalillarni keltira olasiz?

3. Dasturlash jarayonlari

4. Muallifning yechimi sizni qoniqtiradimi?

5. Bunday vaziyatda siz muammoni qanday bartaraf etgan bo‘lar edingiz?

Amaliy vaziyatni bosqichma – bosqich tahlil qilish va hal etish bo‘yicha tinglovchiga metodik ko‘rsatmalar

Keys-stadini yechish bo‘yicha individual ish yo‘riqnomasi

1. Avvalo, keys-stadi bilan tanishing. Muammoli vaziyat haqida tushuncha hosil qilish uchun bor bo‘lgan butun axborotni diqqat bilan o‘qib chiqing. O‘qish paytida vaziyatni tahlil qilishga harakat qiling.

2. Birinchi savolga javob bering.

3. Ma’lumotlarni yana bir marotaba diqqat bilan o‘qib chiqing. Siz uchun muhim bo‘lgan satrlarni quyidagi harflar yordamida belgilang:

“D” harfi – muammoni tasdiqlovchi dalillar,

“S” harfi – muammo sabablarini,

“O.O.Y.” harflari – muammoni oldini olish yo‘llari.

4. Ushbu belgilar 2,3,4 savollarga yechim topishga yordam beradi.

5. Yana bir bor savollarga javob berishga harakat qiling.

Guruhlarda keys-stadini yechish bo‘yicha yo‘riqnoma.

1. Individual yechilgan keys-stadi vaziyatlar bilan tanishib chiqing.

2. Guruh sardorini tanlang.

3. Vatman qog‘ozlarda quyidagi jadvalni chizing.

Muammoni tahlil qilish va yechish jadvali

Muammoni tasdiqlovchi dalillari	Muammoni kelib chiqish sabablari	Muallif tomonidan taklif qilingan yechim	Guruh yechimi

Ishni yakunlab, taqdimotga tayyorlang.

Auditoriyadan tashqari bajarilgan ish uchun baholash mezonlari va ko‘rsatkichlari

Tinglovchilar ro‘yxati

Asosiy muammo ajratib olinib, tadqiqot ob’ekti aniqlangan

maks. 6 b

Muammoli vaziyatning kelib chiqish sababi va dalillari aniq ko‘rsatilgan maks. 4 b

Vaziyatdan chiqib ketish harakatlari aniq ko‘rsa- tilgan

maks. 10 b

Jami maks. 20 b

Auditoriyada bajarilgan ish uchun baholash mezonlari va ko‘rsatkichlari

Guruhlar ro‘yxati

Guruh faol

maks. 1 b

Ma’lumotlar ko‘rgazmali taqdim etildi

maks. 4 b

Javoblar to‘liq va aniq berildi

maks. 5 b

Jami

maks.

10 b

8-10 ball – “a’lo”, 6-8 ball – “yaxshi”, 4-6 ball – “qoniqarli”, 0-4 ball – “qoniqarsiz”.

IV. O‘qituvchi tomonidan keys-stadini yechish va tahlil qilish varianti

Keys-stadidagi asosiy muammo: Keysdagi asosiy muammo raqamli televidenieda qo‘llaniladigan siqish uslublarining qo‘llanilish sohasiga qarab eng maqbul (optimal) variantlarini ishlab chiqishga qaratilgan.

Muammoni tasdiqlovchi dalillar: Muammoli vaziyatni tahlil qilishga harakat qilamiz. Qo‘llanilish sohasiga ko‘ra mikroprotsessorda dasturlash jarayonlari algoritmlarini aniqlaymiz.

· Assembler dasturiy ta’minoti;

· C dasturiy ta’minoti ;

· C++ dasturiy ta’minoti;

· Java dasturiy ta’minoti.

Muammoli vaziyatning kelib chiqish sabablari: Mikroprotsessor tizimlarini loyixalashtirishda yuzagakeladigan muammolarda turli xil dasturiy muxitlarning turlichaligidadir. Xar bir muxit o‘z dasturiy tillariga va ularning interfeysiga bog‘liq.

Muallif o‘z taklifida muammoni oldini olishda quyidagi yo‘llarini ko‘rsatib bergan:

Birinchi navbatda dasturiy muxitlarning farqi va ularni mikroprotsessor tizimlarini yaratishdagi muammolarini bartaraf etilishi va tanlanishi.Yaratilgan dasturni tizimga qo‘llay olinishi.

TATU Telekommunikatsiyada boshqaruv tizimlarining apparat va dasturiy ta’minoti kafedrasida mazkur muammoli vaziyatni hal qilish chora tadbirlari sifatida maxsus virtual laboratoriya ishlari yaratilgan. Ya’ni tinglovchilarga kalendar reja asosida ushbu laboratoriya mashg‘ulotlari muntazam ravishda olib borilmoqda.

Mazkur vaziyatdan kelib chiqib, olib boriladigan muntazam izlanishlar va tadqiqotlar natijasi o‘laroq tasvir signallarini siqishda Veyvlet o‘zgartirish (VO‘) usuli eng optimali ekanligi aniqlandi.

Yakuniy xulosa

Muammoning yechimi: Mikroprotsessor tizimlarini yaratishda ishlashga qulay bo‘lgan dasturlash tili va muxitlari ko‘p bo‘lganligi sababali vaqt kerak bo‘ldai. Shu sababli lay muxit tanlanierak bo‘ldai..

Keys-stadi o‘qitish texnologiyasi

O‘quv mashg‘ulotining texnologiyasi modeli

Mashg‘ulot vaqti-2 soat	Tinglovchilar soni: 25 –30 ta gacha
Mashg‘ulot shakli va turi	Amaliy-bilimlarni mustahkamlash va ko‘nikma va malakalarni shakllantirish bo‘yicha amaliy mashg‘ulot
O‘quv mashg‘ulot rejasi	1. Tinglovchilar bilimlarini faollashtirish maqsadida blis - so‘rov o‘tkazish. 2.Keys-stadi mazmuniga kirish. Muammoni va uni yechish vazifalarini aniq ifoda etish. 3.Keys-stadini guruhlarda yechish. 4. Natijalar taqdimoti va muhokamasini o‘tkazish. 5.Yakuniy xulosa chiqarish. Erishilgan o‘quv natijalariga ko‘ra Tinglovchilar faoliyatini baholash
O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: Mikrprotsessor tizimlarini yaratish.
Pedagogik vazifalar: - keys-stadi vaziyati bilan tanishtirish, muammoni va uni yechish vazifalarini ajratishni o‘rgatish; - muammoni yechish bo‘yicha harakatlar algoritmini tushuntirish; - siqish algoritmlarini qiyosiy tahlil etishni tushuntirish. - raqamli televidenieda eng optimal variantni tanlashni o‘rgatish - mantiqiy xulosa chiqarishga ko‘mak berish	O‘quv faoliyatining natijalari: - keys-stadi mazmuni bilan oldindan tanishib chiqib, yozma tayyorgarlik ko‘radi; - vaziyatga qarab muammoni va uni yechish bo‘yicha vazifalarni ta’riflaydi; - muammoni yechish bo‘yicha aniq vaziyatlarning ketma – ketligini aniqlaydi: - siqish algoritm turlarini o‘rganadi; - ularni qiyosiy tahlil qila oladi; - raqamli televidenie uchun modulyatsiyaning optimal variantini tanlaydi; - muammoli vazifalarni yechishda nazariy bilimlarini qo‘llaydi; - muammoni aniqlab, uni hal qilishda yechim topadi; - yakuniy mantiqiy xulosalar chiqaradi.
O‘qitish metodlari	Keys-stadi, aqliy hujum, insert, munozara, amaliy usul
O‘quv faoliyatini tashkil etish shakllari	O‘quv materiali, tinglovchiga uslubiy ko‘rsatmalar, taqdimot, flipchart
O‘qitish vositalari	Individual, frontal, jamoa, guruhlarda ishlash
O‘qitish sharoiti	Guruhlarda ishlashga mo‘ljallangan, auditoriya
Qaytar aloqaning yo‘l va vositalari	Blis-so‘rov, taqdimot, kuzatuv

1-ilova

Blis-so‘rov savol va javoblari

№	Savol	Javob
1.	Mikroprotsessor turlari.....?	Mikroprotsessor razryadlar soni.
2.	Dasturlash turlari	1) assembler dasturlash tili; 2) S dasturlash tillari; .
3.	Dasturiy muxitlar	· AVR studio ; · Cod vision AVR;

VI. MUSTAQIL TA’LIM MAVZULARI

Mustaqil ishni tashkil etishning shakli va mazmuni

Tinglovchi mustaqil ishni muayyan modulning xususiyatlarini hisobga olgan holda quyidagi shakllardan foydalanib tayyorlashi tavsiya etiladi:

- me’yoriy xujjatlardan, o‘quv va ilmiy adabiyotlardan foydalanish asosida modul mavzularini o‘rganish;

- tarqatma materiallar bo‘yicha ma’ruzalar qismini o‘zlashtirish;

- avtomatlashtirilgan o‘rgatuvchi va nazorat qiluvchi dasturlar bilan ishlash;

- maxsus adabiyotlar bo‘yicha modul bo‘limlari yoki mavzulari ustida ishlash;

-tinglovchining kasbiy faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan modul bo‘limlari va mavzularni chuqur o‘rganish.

Tavsiya etilayotgan mustaqil ta’lim mavzulari:

-Raqamli qurilmalarni vizual muhitlarda loyihalash.

-Mikroprotsessorlar asosida boshqaruv qurilmalarini yasash.

-Mikrokontrollerlar asosida boshqaruv qurilmalarini yasash.

-Mikroprotsessorlar asosida o‘lchov qurilmalarini yasash.

-Turli interfeyslar orqali aloqa qiluvchi qurilmalarni yasash.

-Mikrokontrollerlar asosida “aqqli” qurilmalarni loyihalash va yasash.

-Ob’ektlarni monitoring qilish tizimlarini loyihalash.

-Qurilmalarni monitoring qilish tizimlarini loyihalash.

-Energiyani avtomatik monitoring qilish tizimlarini loyihalash.

-Qurilmalarni testlash.

-Mikroprotsessorlar asosida ma’lumot uzatish tizimlarini loyihalash.

Mikrokontrollerlar asosida ma’lumot uzatish tizimlarini loyihalash.

VII. GLOSSARIY

Termin	O‘zbek tilidagi sharhi	Ingliz tilidagi sharhi
ASI	Asinxron seriyali interfeys	Asynchronous Serial Interface or ASI, is a streaming data format which often carries an MPEG Transport Stream (MPEG-TS).
ADC	Analog raqamli o‘zgartirgich. Signalni raqamli holatga o‘tkazuvchi qurilma	analog-to-digital converter (device converting an analog voltage into a binary number).
ADSL	Asimmetrik raqamli abonent liniyasi (keng polosali aloqa tarmog‘i bo‘lib 20 Mb/s tezlikkacha ma’lumot uzatish qobiliyatiga ega)	Asymmetric Digital Subscriber Line (system exploiting the high-frequency transmission capabilities of a telephone line to enable an asymmetric broadband link method (up to 20Mb/s for the downlink and 1Mb/s for the uplink with ADSL2+).
COFDM	Kanalli kodlashga mos	COFDM is basically OFDM with error protection (coding - C), which always precedes OFDM.
CI	Umumiy interfeys	The CI is an interface at the receiver end for a broadcaster-specific, exchangeable CA plug-in card. This interface allows scrambled programs from different broadcasters to be de-scrambled with the same hardware despite differences in CA systems.
CIF
CPU	Markaziy protsessor	Central Processing Unit
CS	Boshqaruvchi xotira qurilmasi	Control Storage
DDS	Raqamli ma’lumotlar oqimi	Digital Date Stream
ISDN	Integrallangan xizmatlar raqamli tarmog‘i) - Kanallar kommutatsiyasiga ega raqamli aloqa tarmoqlari turi.	Integrated Services Digital Network
ISO	Standartlash bo‘yicha Xalqaro tashkilot	International Organization for Standartization
ITU	Elektroaloqa Xalqaro Ittifoqi (MSE). Bu tashkilotning vazifalaridan biri – xalqaro standart hisoblanadigan tavsiyalarni tayyorlash.	International Telecommunication Union
MMDS	O‘ta yuqori chastotali taqsimlashning ko‘pkanalli tizimi	Multichannel Microvave Distribution System
MISC	Minimal komandalarni terish bilan hisoblash	Minimum Instruction Set Computing
PCMCIA	Shaxsiy kompyuter xotirasini kengaytirish vositalarining standarti	Personal Computer Memory Card International Association
PID	Protokol identifikatsiyasi	Protocol Identification. The PID is a 13 bit value in the TS header. It shows that a TS packet belongs to a substream of the transport stream.
QAM	Kvadratur amplitudali modulyatsiya	Quadrature Amplitude Modulation. QAM is the modulation method used for transmitting a transport stream via cable. The channel coding is performed prior to QAM.

VIII. ADABIYoTLAR RO‘YXATI

Maxsus adabiyotlar:

1.	Mayorov S.A, Kirillov V.A, Pribluda A.A. Vvedenie v mikroEVM. L.: Mashinostroenie. Leningr. otd-nie, 1988. – 304s.
2.	Jmakin A.P. Arxitektura EVM.-SPb.: BXV-Peterburg, 2006. -320 s.
3.	Presnuxin L.N. Mikroprotsessorы: V 3 kn. Kn. 2: Sredstva sopryajeniya. Kontroliruyuщie i upravlyayuщie sistemы: Ucheb.dlyatexn. Vuzov /V.D. Verner, N.V. Vorobev, A.V. Goryachev i dr.; Pod red. L.N. Presnuxina. – Mn.: Vыsh.shk., 1987.-303 s.
4.	Maksimov N.V, Partыka T.L., Popov I.I. Arxitektura EVM i vыchislitelnыx sistem: Uchebnik. M.: FORUM: INFRA-M, 2005. 512 s.
5.	Peskova S.A., Kuzin A.V. Arxitektura EVM i vыchislitelnыx sistem: Uchebnik. M.: FORUM: INFRA-M, 2006. 352 s.
6.	Silker B.Ya. Organizatsiya EVM i sistem / B.Ya. silker, S.A. Orlov. SPb.: Piter, 2007.- 672 s.
7.	Tanenbaum E. Arxitektura kompyutera. 5-ye izd. — SPb.: Piter, 2007. — 844 s.
8.	Yunusov J.Yu., Abasxonova X.Yu. Raqamli qurilmalar va mikroprosessor tizimlari . O‘quv qo‘llanma –Toshkent, Iqtisod , 2010- 256 v.
9.	Zarubin A.A. Mikroprotsessornoe programmnoe upravleniya. Arxitektura IXA. Metodicheskie rekomendatsii k prakticheskim zanyatiyam. SPbGUT.- SPb, 2004.
10.	Kalabekov B.A. sifrovыe ustroystva i mikroprotsessornыe sistemы. –M.: Goryachaya liniya-Telekom., 2003.- 336 s.
11.	Grebeshkov A.Yu. Mikroprotsessornыe sistemы i programmnoe obespechenie v sredstvax svyazi: Ucheb.posobie.- Samara, PGUTI, 2009.-298 s.
12.	Novikov Yu.V., Skorobogatov P.K. Osnovы mikroprotsessornoy texniki.- M.: INTUIT, 2010, 440 s.
13.	Kustarev P.V. Spesializirovannыe protsessorы. Protsessorы dlya vstraivaemыx prilojeniy: Konspekt leksiy.-SPb.: SPbGIMO(TU).- 2002.- 30 s.
14.	Belov A.V. Sozdaem ustroystva na mikrokontrollerax.- SPb.: Nauka i texnika, 2007.- 304 s.
15.	Xartov V.Ya. Mikrokontrollerы AVR. Praktikum dlya nachinayuщix.- M.: MGTU im. N.E.Baumana, 2007.- 240 s.
16.	Golubsov M.S. Mikrokontrollerы AVR: ot prostogo k slojnomu.- M.: SOLON-Press, 2003.- 288 s.
17.	Vasilev A.Ye. Mikrokontrollerы. Razrabotka vstraivaemыx prilojeniy: Ucheb. Posobie. SPb: SPbGPU, 2003.- 210 s.
18.	Griщenko V.I., Ladыjenskiy, Moataz Yunis Osnovnыe napravleniya razvitiya sovremennыx setevыx protsessorov.- DonTU, Informatika, kibernetika i vыchislitelnaya texnika, №14, 2011.- s.123-127.
19.	Griщenko V.I., Ladыjenskiy Yu.V. Modelirovanie marshrutizatorov na mnogoyadernыx setevыx protsessorax.- DonTU, Informatika, kibernetika i vыchislitelnaya texnika, №12, 2010.- s.169-176.
20.	Moataz Yunis, Griщenko V.I., Ladыjenskiy Yu.V Obobщennaya arxitektura setevogo protsessora. – Inaormatika i kompyuternыe texnologii-2011. –DonTU, s.386-391.
21.	Setevыe protsessorы firmы Intel – Komponentы i texnologii, №8, 2003.
22.	Griщenko V.I., Ladыjenskiy, Moataz Yunis Perspektivnыe arxitekturы i tendensii razvitiya sovremennыx setevыx protsessorov- 4- Mejdunarodnaya nauchno-texnicheskaya konferensiya « Modelirovani i kompternaya grafika», DonTU, 2011. s-93-9.
23.	ARM System Developer's Guide: Designing and Optimizing System Software . Dominic Sums and Chris Wright. The Morgan Kaufmann Series in Computer..., Apr 8, 2004.
24.	Computers as Components, Third Edition: Principles of Embedded Computing System Design. Marilyn Wolf. The Morgan Kaufmann Series... ,May 23, 2012
25.	PIC Microcontroller. Muhammad Ali Mazidi, Rolin D. McKinlay and Danny Causey, Feb 16, 2007.

Internet resurslar:

1. www.ZiyoNET.uz - Uzbekistan Respublikasi axborot-ta’lim portali.

2. www.intuit.ru

3. http://www.embeddedtux.org/

4. http://www.oreilly.com/catalog/belinuxsys/

5. http://www.oreilly.com

6. http://elks.sourceforge.net/,

7. http://www.ericsson.com/about/blipnet/

8. http://www.myzaurus.com

9. www.appinf.com

10. http://www.cygwin.com.

11. pahsiung@cs.ccu.edu.tw

12. www.books-shop.com

III. MODULNI O‘QITIShDA FOYDALANILADIGAN INTERFAOL TA’LIM METODLARI

III. NAZARIY MATERIALLAR

ЛК АК 0 1 S MC A S

M

U=X1* X2 + X1*X2= X1 X2

U U

X2

U=X1* X2 + X1*X2= X1 X2

A) U=X

NE

U

ILI

X1

U

X2

X1

ILI-NE

1 X1

U

X2

I-NE

& X1

U

X2

М2 X1

U

X2

= X1

U

X2

Arifmetik va mantiqiy instruksiyalar

Bo’linish instruksiyalari

Ma’lumotlarnig uzatish instruktsiyalari .

Bitlar bilan ishlash instruktsiyalari

Assembler direktivalari (yo’nalishlari)

Operatorlar:

1- Amaliy mashG‘ulot

2 – Amaliy mashG‘ulot

3, 4 va 5 – Amaliy mashg‘ulotlar

Sonlarni bo‘lish

Uyda tayyorlash uchun topshiriqlar

Amaliy ishlar uchun topshiriq

8 – Amaliy mashG‘ulot

Uyda tayyorlanish uchun topshiriklar

Dastur sharti

1- jadval Arifmetik va mantiqiy instruksiyalar

2-jadval Bo’linish instruksiyalari

3-jadval Ma’lumotlarnig uzatish instruktsiyalari

4-jadval Bitlar bilan ishlash instruktsiyalari

Assembler direktivalari (yo’nalishlari)

Operatorlar

V. KEYSLAR BANKI

VI. MUSTAQIL TA’LIM MAVZULARI

VII. GLOSSARIY

VIII. ADABIYoTLAR RO‘YXATI

Computers as Components, Third Edition: Principles of Embedded Computing System Design. Marilyn Wolf. The Morgan Kaufmann Series... ,May 23, 2012

PIC Microcontroller. Muhammad Ali Mazidi, Rolin D. McKinlay and Danny Causey, Feb 16, 2007.

ЛК

АК

0

1

S

MC

A S

1

X1

&

X1

М2

X1

=

X1