ЎЗБЕКИСТОН АЛОҚА ВА АХБОРОТЛАШТИРИШ АГЕНТЛИГИ

ТОШКЕНТ АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ УНИВЕРСИТЕТИ

Х.Х.Мадаминов, А.П.Хатамов.

Радиоалоқа қурилмалари ва

тизимлари кафедраси

Лаборатория иши

Транк тизими SMARTRUNK-II ва унинг терминали

GP-68 ни ўрганиш

«Мобил алоқа асослари»

фанидан лаборатория машғулотларига услубий кўрсатмалар

Тoшкент 2008

Лаборатория иши № 11

Транк тизими SMARTRUNK-II ва унинг терминали

GP-68 ни ўрганиш

Ишдан мақсад

Лаборатория ишини бажариш тартибида талаба транк тизимидаги радиотелефон алоқасининг тузилиш тамойилларини ўрганиши лозим, бу тизим алоқасининг асосий функциялари билан танишиш бундан ташқари GP-68 абонент радиостанциясининг барча иш режимларида бошқарувнинг Янги иш кўникмаларини ўзлаштиришлари лозим.

Вазифалар.

1.1 Уй шароитида бажарилади.

1.1.1 Транк тизимининг тузилиш тамойилларини ўрганиш.

1.1.2 Бошқарув каналига эга бўлмаган транкинг тизимининг иш фаолияти билан танишиш.

1.2 Лабораторияда бажарилади.

1.2.1 SMARTRUNK-II туридаги транк тизимининг асосий параметрлари билан танишиш.

1.2.2 Турли хилдаги алоқа жараёнидаги SMARTRUNK-II тизими имкониятларини ўрганиш.

1.2.3 Ретрансляцион база қурилмасининг иш фаолияти ва уни структуравий схемаси ёрдамида ўрганиш.

1.2.4 Абонент GP-68 радиостанциянинг техник хусусиятлари билан танишиш ва бошқариш қоидаларини ўрганиш.

1.2.5 Ўқитувчи томонидан берилган вазифалар асосида абонент радиостанциясининг иш режимини ўрганиш.

1.2.6 Бажарилган иш юзасидан ҳисобот тайёрлаш.

2. GP-68 абоненти радиостанциясининг қисқача таърифи

2.1 Асосий техник параметрлари

GP-68 абонент радиостанцияси олиб юрувчи станция саналади ва бу SMARTRUNK-II транкинг тизими базавий-ретронслятор қурилмасига кириш учун мўлжалланган.

Радиостанция қуйидаги техник хусусиятларга эга:

Фиксирланган частота миқдорини мослаш - - - - - - - 20

Озуқа манбаининг кучланиши -7,5В ± 20%,

МВ ДМА

Ишчи частоталар диапозони, МГц 136-174 430-470

Қабул қилгичнинг сезгирлиги, мкВ 0,25 0,25

Қўшни канал бўйича танловчанлик, дБ 65 60

Қабул қилгич гетеродин частотасининг

барқарорлиги, % 5*10^-4 5*10^-4

Қабул қилгичнинг ПЧК чиқиш қуввати, мВт 250 250

Узатгичнинг чиқиш қуввати , Вт 1;5 1;4

Частота девиятцияси, кГц 25 25

Узангич чиқишидаги сигнал частотасининг

барқарорлиги, % 5*10-4 5*10-3

иккинчи даражали нурланишнинг қувват

қиймати, мкВт 25 25

1000Гц частотада чизиқсиз бузилиш

Коэффиценти, % менее 5 менее 5

Қабул қилгичнинг чиқиш йўлидаги шум/сигналнинг

муносабати, дБ -65 -65

2.2 Бошқарув органлари

Радиостанциянинг умумий кўриниши ва унинг бошқарув органларининг жойлашуви 2.1-расмда акс эттирилган.

Унда бошқарув органларқуйидаги рақамлар билан кўрсатилган.

1 – Қабул қилгич ва узатгич режимларига ўтказиш тугмаси;

2 – Дисплейни ёқиш тугмаси;

3 – Дисплей светини ёқиш тугмаси;

4 – Антенна коннектори;

5 – Дастурлаш режимини танлов асосида ўзгартириш;

6 – Радиостанцияни ёқиш(ўчириш) ва товуш баландлигини бошқариш тугмаси;

7 – Микрофон;

8 – Кўшимча қурилмаларни улаш;

9 – Динамик;

10 – клонланган кабелларни улаш;

11 – Экран;

12 – Тугмалар;

13 – Радиостанция хотирасига кириш;

14 – Экрандаги маълумотларни чапга силжитиш тугмаси;

15 – Нотўғри терилган рақамларни ўчириш тугмаси;

16 – Ҳалақит берувчи сигналлардан бартараф этиш тугмаси;

17 – Ажратиш даража тахрири;

18 – Узатгичдан чиқиш қувватини ўзгартириш тугмаси;

19 – Радиоканалларни ўчириш/ёқиш ва сканерлаш тугмаси;

20 – Узатгичнинг ишчи индекатори;

21 – Ушбу ёзув чиқиш қувватининг энг юқори даражасида мавжуд бўлмайди, узатгичнинг чиқиш қуввати пасайганда ёзув пайдо бўлади;

22 – Ҳалақит берувчи сигналларни пасайтириш индекатори;

23 – Радиостанция экранидаги аккумлятор батарреясининг тўлиқлиги – нормал кучланиш шароитида ёзув ўчади, кучланиш пасайганда эса бу ёзув ёниб ўчишни бошлайди;

24 – Транкинг тизими радиоканалларини кўздан кечириш индекатори. Сканерлаш жараёнида ёзув ёниб ўчади, бу жараён ниҳоясига етганда ёзув узлуксиз равишда ёнади. Сканерлаш режими ўчирилганда ёзув ҳам сўнади;

25 – Аккумлятор батареясини заряд қилиш режим индекатори;

26 – Қабул қилинувчи сигналлар индекатори. Ушбу ёзув кабул қилгичга кириш жараёнида сигнал / шовқин муносабати 10дБ ва ундан юқори кўрсатгичга тенг бўлганда пайдо бўлади;

27 – Индикаторда қабул қилинган сигналларнинг катталиги. У 6 та сигментдан иборат, улардан ҳар бири қабул килгичга кириш жараёнида 5дБ га тенг бўлган сигнал/шовқин муносабати ўзгарувчанлилига мос келади. Сигналларнинг кўпайиши Ушбу сигментланинг чапдан ўнга қараб пайдо бўлишига, сигналларнинг камайиши эса уларнинг ўнгдан чапга қараб йўқолиб боришига сабаб бўлади;

28 – етти сигментли 6 та элементни акс эттирувчи дисплейнинг марказий қисми рақамли ва ҳарфли ахборотларни катта миқдордаги кўрсатиш имконини беради.

3. Ишни бажариш тартиби

Лаборатория ишини бажаришда талаба қуйидагиларни билиши лозим.

- радиостанцияни ёқиб унинг ишга лаёқатлигини текшириш;

- ўқитувчи томонидан берилган рация режимини бошқариш машғулотини ўзлаштириш;

- қабул қилгичга кириш жараёнидаги сигнал/шовқин муносабатининг абонент радиостанцияси антеннасига боғлиқлигини аниқлаш.

3.1 Радиостанцияни ёқиш ва унинг ишга лаёқатлигини аниқлаш

Радиостанцияни ёқиш 6чи тугма(тиргак) орқали амалга оширилади, ва у соат стрелкаси бўйича овоз чиқаргунга қадар буралади. Экранда “Fx” ва радиоканалнинг сканерлаши пайдо бўлади, бу эса радиостанциянинг ишга яроқлилигини билдиради.

3.2 Радиостанциянинг асосий иш тартиби.

3.2.1 Овозни бошқариш

Овозни бошқариш 6 чи тугма(тиргак) ёрдамида амалга оширилади ва ундан алоқага киришиш жараёнида фойдаланилади. Қабул қилиш сигнали мавжуд бўлмаган ҳолларда, радиостанциянинг 2 чи тугмаси ёрдамида амалга оширилади, бунда 2чи тугма босиб шу тарзда амалга овоз бошқарилади керакли овоз созлангач 2 чи тугма қўйиб йуборилади.

3.2.2 Узатгичнинг чиқиш қуввати катталигини ўрнатиш

Узатгичнинг чиқиш қуввати «юқори» ва «қуйи» кўрсатгичларда намаён бўлади. Исталган чиқиш қуввати катталигини ўрнатишда, бошқарув панелининг 18 чи тугмасидан фойдаланилади. Экранда чиқиш қуввати даражаси пасайганда LOW ёзуви пайдо бўлади. Бу ёзув мавжуд бўлмаганда чиқиш қуввати даражасининг юқори эканлигидан далолат беради.

3.2.3 Радиотелефон алоқа режимини ўрнатиш

Ушбу режимга киришда « # » белги қисқа овоз чиққунга қадар босиб турилади. Агар радистанция бошқа режимда фаолият юритаётган бўлса, 2чи тугма ёрдамида узатиш режимига ўтказилади, акс ҳолда радиостанция қабул қилиш режимида ишлайди. Узатиш режимида радиостанция экранида « ТХ » белгиси пайдо бўлади. Радиостанциянинг узатгич режимида 2чи тугма босиб турилган ҳолда микрофондан 5-7 см масофада 7чи тугмага гапирилади, бунда антенна вертикал ҳолатда тутилади. Радиотелефон алоқа режимидан фойдаланиш вақтида экранда тизим томонидан танланган ишчи радиоканал рақами кўрсатилади.

3.2.4 Қуйидаги алоқа турларининг ўрнатилиши

а) радиоабонент – радиоабонент;

б) радиоабонент – телефон;

в) очиқ канал режими.

3.2.5 Радиостанция хотирасига телефон рақамларининг киритилиши

Радиостанциянинг хотирасига абонентнинг 9 та телефон рақамини киритиш мумкин, уларнинг ҳар бири 12 та рақамдан ошмаслиги лозим. Ҳар бир ёзилган телефон рақами 1 дан 9 гача бўлган рақамлар диапозонида шифрланади. Ушбу режим иш фаолияти кетма-кетлиги қуйидагиларда намаён этилган.

1. Биринчи рақам остидаги тугмани босинг ва 2та товуш сигнали чиққунга қадар кутинг. Иккинчи товушли сигналдан сўнг экранда «Ph Loc» ёзуви остида телефон рақамини теришга тайёрлигини билдирувчи ёниб-ўчувчи курсор пайдо бўлади.

2. Телефон номерини ёзишдан олдин, унинг махсус шифрини киритинг, шундан кейин «*» тугмасини босинг. Нотўғри терилган рақамларни ўчириш учун «#» тугмасини босинг.

3. Шундан сўнг телефон рақамларини кетма-кетликда киритинг(рақамлар 12тадан ошмаслиги керак). Ёниб-ўчувчи курсор телефон рақамларининг ҳолатини қурсатиб туради. Киритилаётган рақамлар сони 12тадан кам бўлганда улар ўрнига «*» ёки «#» тугмалари ёрдамида бўшлиқларни тўлдириш лозим.

4. Рақамлар нотўғри киритилганда курсорни 1қадам чапга силжитувчи 14чи тугмани босинг ва тўғри рақамни киритинг.

5. Олтита рақамдан кам бўлмаган телефон рақамини кўриш учун, 13 ва 14чи тугмалар ёрдамида радиостанция экранида курсорни чап ва ўнга силжитинг.

6. Рақамларни киритиб бўлгач 3чи тугма ёрдамида рақамларни хотирада сақланг.

3.2.6 Хотирадаги ёзилган телефон рақамларини экранга чиқариш

1. «Қабул қилиш» режимида 13 тугмани босинг.

2. Керакли телефон рақамини экранга чиқариш учун, унинг шифрини киритинг, шундан сўнг «*» тугмасини босинг. Экранда биринчи 6та телефон рақами пайдо бўлади. Агар номерлар сони кўп бўлса, 2 секунддан сўнг автоматик равишда чапдан ўнга қараб тўлалигича акс этгунга қадар ҳаракатланади.

3.2.7 Хотирадаги телефон рақами ёрдамида уланиш

1. Биринчи тугмани босинг ва ушлаб туринг, шундан сўнг кириш кодини теринг.

2. Биринчи тугмани қуйиб юбориб товуш сигналини кутинг.

3. Товуш сигнали чиққандан сўнг 1чи тугмани қайта босиб ушлаб туринг, 13чи тугмани босинг, шундан кейин хотирадаги телефон рақамининг шифрини киритинг, бу номер тизим томонидан терилади. Шундан кейин телефон алоқаси орқали мижоз билан боғланиш мумкин.

4. Суҳбат тугагандан кейин, биринчи тугмани босинг ва ушлаб туринг, 13 ва «#» тугмаларини кетма-кет босинг.

3.2.8 Охирги телефон рақамини қайта териш

Охирида терилган ҳар қандай терилган телефон рақамини автоматик тарзда хотирада сақлайди ва у «0» рақами остида шифрланади, бу нарса унинг тезкорлик билан қайта терилишига ёрдам беради. Бунинг учун 1чи тугмани босиб ушлаб туриш лозим, шундан кейин 13 тугма босилади ва рақамли клавиатура орқали «0» киритилади.

3.3 Қабул қилгич киришида шовқин/сигнал муносабатининг антенна мўлжалига боғлиқлигини йўқотиш

Радиостанция антеннасини вертикал ушлаб турган ҳолда,ўқитувчи томонидан берилган телефон рақамини киритинг. Телефон станцияси томонидан узун товушли жавобни кутиб, дБ даги шовқин/сигнал муносабатларининг антенна мўлжалидан боғлиқлигини бартараф этиш. Бунинг учун антеннали радиостанциянинг эгилувчанлигини 2та ўзаро перпендюкляр текисликдаги алфа бурчакли 3та фиксирланган балги асосидаги 0, 45, 90 горизонтал чизиқлар бўйлаб мослаш лозим.

Антенналарнинг бу каби 5та ҳолатнинг ҳар бирида қабул қилгич киришидаги сигнал/шовқин муносабатларини 27чи индикатор асосида ўлчаш лозим.

Ўлчов натижаларини 3.1 жадвалга киритинг. Ўлчов натижалари асосида U0/Uu(a) боғлиқлик графигини чизинг ва уни тушинтиринг.

4. ҲИСОБОТ.

Иш ҳисоботи қуйидагилардан иборат бўлиши керак.

4.1 SMARTRUNK-II транкинг тизимининг асосий параметрлари.

4.2 Базо-ретранслятор қурилмасининг структуравий схемасини келтиринг.

4.3 GP-68 абонент радиостанциясининг асосий техник хусусиятларини келтиринг.

4.4 Бажарилган ишнинг ҳар бир бўлимига хулоса келтиринг.

5. Синов саволлари ва вазифалар.

1. Транкинг тизимида радиотелефон алоқасининг тузулиш тамойилларини тушинтиринг?

2. SMARTRUNK-II транкинг тизимининг умумий бандлик вақти нималардан иборат?

3. Бошқарув каналига эга бўлмаган транкинг алоқа тизимининг ишлаш тамойилларини тушинтиринг?

4. Транкинг тизимининг таркибини тасвирланг ва таркибий қисмларидан ҳар бирига изоҳ беринг?

5. Транкинг тизими хизмат кўрсатувчи абонентлар миқдори нималарга боғлиқ ва нима сабабдан?

6. SMARTRUNK-II транкинг тизими томонидан таъминланувчи ҳар бир алоқа тизимига изоҳ беринг?

7. Базовий-ретрансляцион қурилманинг бир каналли тизими фаолиятини унинг структуравий схемаси асосида тушинтиринг?

8. Базовий-ретрансляцион қурилманинг тўрт каналли тизими фаолиятини унинг структуравий схемаси асосида тушинтиринг?

9. GP-68 радиостанциясининг ҳар бир бошқарув органини тушинтиринг?

10. Транкинг тизимининг радиотелефон алоқа режимининг иш фаолиятини тушинтиринг?

11. Транкинг тизимида «радиоабонент- радиоабонент» режимининг иш фаолиятини тушинтиринг?

12. Тизимда «радиоабонент-телефон» режимининг иш фаолиятини тушинтиринг?

13. Радиостанциянинг хотирасига ёзилган телефон рақами билан абонент қай тарзда ўрнатилади?

14. Радиостанция хотирасига ёзилган телефон рақамини экранга қандай чиқарилади?

15. Сўнги терилган телефон рақамини тез қайта териш қандай амалга оширилади?

12 лаборатория иш

SMARTRUNK-II транкинг тизимини дастурлаш

Ишдан мақсад:

Лаборатория ишини бажариш натижасида талаба SMARTRUNK-II транкинг тизимининг дастурлаш тамойилларини ўрганиш ва GP-68 радиостанция абонентлари ёрдамида янги амалий кўникмаларини ўзлаштириш.

1. Вазифалар.

1.1 SMARTRUNK-II тизим дастурига кириш таркиби билан танишиш.

1.2 Ҳар бир дастурнинг ўзига хос хусусиятлари билан танишиш.

1.3 Дастурлашни амалга оширадиган кетма-кетликлар билан танишиш.

1.4 Ўқитувчи томонидан берилган дастурлаш режимини амалиётда ўзлаштириш.

2. Ишни бажариш тартиби

Лаборатория ишини бажаришдан олдин қуйидагилар амалга оширилмоғи лозим.

- GP-68 радиостанциясининг дастурлаш режимини ёқинг ва 5чи тугма(тиргак) ёрдамида дастурлаш режимига кириб у билан танишинг;

- ўқитувчи томонидан берилган дастурлашнинг иш режимини ўрганинг.

- дастурлаш жараёнинг кечиши ва натижаларини таҳлил қилган ҳолда, керакли хулосалар чиқариш ва олинган натижаларни изоҳлаш лозим.

2.1 Сканерлаш канал рўйхатининг ўзлаштирилиши

Бешинчи тиргак ёрдамида керакли Scn.LSt дастурлашни танланг. 13 ва 14чи тугмалар ёрдамида, ўзлаштириш лозим бўлган канални экранда ўрнатинг. Шундан кейин радиоканалнинг сканерланган рўйхатини керакли ҳолга келтириш учун 3чи тугмани босинг. Дастурлаш ёрдамида рўйхатдан бирор канални ўчиришда, 3чи тугма ёрдамида Ушбу канал рақамини экранда ёниб ўчган ҳолда акс эттиришга эришиш лозим. Агар бирор каналнинг рўйхатида мавжудлилигича эришиш лозим бўлса 3чи тугма ёрдамида Ушбу канал рақамини узлуксиз кўринишини акс эттириш лозим.

2.2 Кириш ва тақиқлов кодларини ўзлаштириш ва тўғирлаш

Бешинчи тугма(тиргак) ёрдамида Phn.Acc. дастурини танлаб 3чи тугмани босинг. Шундан сўнг экранда бита код рақами пайдо бўлади, ёниб ўчувчи курсор остида. 13 ва 14 тугмалар ёрдамида (ўша рақам остидаги) уни силжитиб ўзгартириши лозим бўлган рақам остида қўйилади. Шундан кейин керакли тугма босилиб кодга янги рақам киритилади. Коддаги барча ўзгартиришларга якун ясалгач, хотирага Янги кодни киритиш учун 3чи тугма қайта босилади. Ёқиб-ўчириш томонидан киришни тақиқловчи Phn.dEH кодини ўзгартирувчи 3та дастур ўрнатилгач, Ушбу кодни таҳрир қилишга киришиш мумкин. Ушбу режимдаги кетма-кетлик фаолияти кириш кодини таҳрирлаш вақтидаги ҳолатда сақланади.

2.3 Таймердаги радиоканалнинг бандлик вақти лимитини ўзгартириш.

Радиостанциянинг таймерини ўзгартириш учун, 5чи тиргак ёрдамида tot.XXX дастурини топиш лозим. 13 ва 14чи тугмалар ёрдамида, таймернинг исталган ишчи дастурини ўрнатиш мумкин. Агар радиоканалнинг бандлик вақти 3 минутдан ошмаслиги керак бўлса, ХХХ белги ўрнига 03 рақамини теринг. Радиоканални банд қилиш бутунлай тақиқланган ҳолларда ХХХ белгилар ўрнига OFF ўрнатилади.

2.4 Бошқарув тугмалари ва рақамли тугмалар ёрдамида овоз сигнализациясини ўрнатиш.

Радиостанцияни бешинчи тиргак ёрдамида бошқариб унинг дастурига киринг ва экранда St-On ёки St-OFF ёзуви пайдо бўлади. Овоз сигнализациясини ўрнатиш учун, рақамли тугмаларни босиб 13 ва 14чи тугмалар ёрдамида экранга St-On ёзувини чиқариб ўрнатинг. Агар сиз овоз сигнализациясини ўчирмоқчи бўлсангиз, рақамли тугмалар ёрдамида радиостанция экранидан St-OFF ни топиб уни ўрнатиш лозим.

2.5 Таъминот манбасидан фойдаланиш режимини ўрнатиш.

Захирадаги энергия таъминот манбасидан кам харжлилик асосида фойдаланиш мақсадида радиостанцияда Ушбу таъминот манбасидан 3 хил режимда фойдаланиш кўзда тутилган бўлиб, улар махсус дастурлар ёрдамида ўрнатилади. Ушбу режимни дастурлаш учун 5чи тиргакни экранда қуйидаги 3та ёзувдан бири bS-OFF, bS-Пог ёки bS-Enh пайдо бўлгунга қадар керакли ҳолатда ушлаб туринг.

Ушбу ёзувларнинг мазмуни қуйидагича;

bS-OFF – таъминот манбаи ўчирилган;

bS-Пог – одатий режим;

bS-Enh – энергия қабул қилишнинг кучайуви.

13 ва 14чи тугмалар ёрдамида керакли режимни ўрнатинг. Керакли режим ўрнатилгач, радиостанциядан танланган режим хотирага киритилаётгандан далолат берувчи қисқа товушли сигнал таралади.

2.6 Озуқа манбаининг турларини ўрнатиш.

Ушбу радиостанцияда 2 хилдаги озуқа манбасидан фойдаланиш мумкин. Экран ва таъминот ускунаси орқали тўғри маълумотни узатиш учун радиостанция хоитрасига олдиндан озуқа манбаи турлари тўғрисида маълумот киритиш лозим. Бу жараён 5чи тиргак ёрдамида керакли ҳолатга келтирувчи махсус дастур ёрдамида амалга оширилади. Бунда экранда батарея турларини кўрсатучи bt-Ain ёки bt-ПС ёзуви пайдо бўлади. 13 ва 14чи тугмалар ёрдамида радиостанциядан фойдаланишга мўлжалланган озуқа манбаи ўрнатилади.

3. ҲИСОБОТ

Иш ҳисоботи қуйидагилардан иборат бўлиши керак.

3.1 Махсус дастурга кирувчи 10та дастурнинг ҳарбирига қисқача изоҳ беринг.

3.2 Дастурлаш жараёнида юзага келувчи ўзига хос-хусусиятлар тўғрисида тўхталиб ўтинг.

3.3 Иш юзасидан хулоса.

4. Синов саволлари ва вазифалар.

1. Сканерланган каналлар рўйхатини тахрирлаш эҳтиёжи нималарда кўринади?

2. Кириш ва киришни тақиқлов кодлари нималарга хизмат қилади?

3. Меню қанақа маълумотларни сақлайди?

4. Радиоканал бандлик вақтининг киритилишдан мақсад?

5. Озуқадан фойдаланиш режимини ўрнатиш дастурининг асосий хусусиятлари нималарда намаён бўлади?

6. GP-68 радиостанциясида қанақа озуқа манбаи турдаридан фойдаланилади?

7. Озуқа манбаи турларини дастурлаш нима учун керак?

8. Транкинг радиоканалнинг ташкилий тамоилларини тушинтиринг?

9. МРТ-1347, МРТ-1327 станцияларининг хусусиятлари нималарда ва улардан қай вақтларда фойдаланилади?

10. МРТ-1347, МРТ-1343 станцияларининг хусусиятлари нималарда ва улардан қай вақтларда фойдаланилади?

11. Тармоққа кириш қай тарзда амалга оширилади?

12. Кўптармоқли транкинг тизимида кириш имтиёзларининг қандай турлари мавжуд?

Илова 1

1 Транк системаси хақида малумот.

Радиочастота спектрининг чекланиш муаммосини ечиш йўлида мобил радиоалоқа ривожланиш босқичида транк тизими пайдо бўлди.Техналогияни ривожланиши радиоалоқа асбобларнинг ишлаб чиқишини мақбул босқичга олиб чиқди. Айниқса нарх ва мақбуллик Аммо частота спектрининг чекланганлик билан боғлиқ бўлган муаммоларни вужудга келди. Қаттиқ мустахкамланган радиоалоқа частота каналларини ташкил этилётганда спектрнинг ортиқча юкланиши кутилётган оператив алоқага олиб келамаганлик жараёнига дуч келишга тўғри келди.Техникани ривожланиши эса бу муаммони ечилишга сабаб бўлди.Бу ечим таркиби қуйидагича,яни хар бир канал аниқ фойдаланувчига мустахкамланади,система эса банд бўлмаган частотани ўзи танлайди ва абонентга мулоқат алоқасини улаб беради. Абонентга исталган бўш каналга чиқиш ва бўш каналларни излаш натижасида абонент-транк- тизими туғилди,хамда уларнинг ёқиб ўчирилишини алохида электрон ускуна шуғуллана бошлади .Транк тизими абонентлар ўртасидаги каналларни динамик тақсимлашни таминлайди ва шу тизимга ажратилган радио спектрни бир хил ва тўлиқ юклайди.Транк тизимини эфектив ишлаши учун бир хил каналларга киришда системанинг умумий бандлиги нимадан (жойланишини )терилишини билиш даркор. Расм 11.1.Бу расмда бирламчи штрихда хар бир канални банд қилиши кўрсатилган, иккиламчи штрихда эса –бутун тизимлар мавжуд.

Агар этибор берсак,биз шуни кўрамизки транк тизими кўп сонли абонентларни уланишига ва алоқа учун ажратилган частоталарни ютушига имкон беради.

Телефонга мўлжалланган ,бўш канални танлаш принципига асосланган биринчи транк тизими –“алтай” системаси бўлган.

Транк тизими қуйидаги асосий гуруҳларга бўлинади:

Бошқарув каналига эга бўлмаган ;

Ажаратилган бошқарув канали ;

Тақсимланган бошқарув канали ;

Кўп учрайдиган ,биринчи тизимга мос SMARTRUNK-II транк тизимини кўриб чиқсак:

1.2. Бошқарув каналига эга бўлмаган SMARTRUNK-II транк

тизими.

Бу системага ўхшаш тизим рад берувчи тизимга алоқадордир. Бу шуни билдирадики бўш канални излаш функция абонент стансиясида жойлаштирилган экан, радио станция билан улаб бериш сўралганда тизим мунтазам равишда бутун радиоканал тизимини текширади. Бўш канални топса, уни банд қилиб қўяди. Ундан кейин эса рентраслятор корреспондентни чақириш учун радиохабар юборади. Агарда чақирилаётган станция жавоб берса, алоқа сеанси ташкил этилади. Ўртача улаш вақти тизимдаги каналлар сонига қараб бир ёки бир неча сонияни ташкил қилади.

“SMARTRUNK-II” – радиотелефон алоқа ва радио системага ҳизмат кўрсатиш учун яратилган арзон бирзонали тизимдир. SMARTRUNK-II тизими индивидуал ва группа абоненетларни чақириш, шахар телефон тармоғига чиқиш, компютер хабарларини юбориш функцияларни бажаради.

SMARTRUNK-II транк тизимининг асосий параметрлари :

1. УКТ ва ДМТ диапазонида ишлаш.

2.

3. Бир вақта 16 тагача бўлган радиоканалдан фойдаланиш.

4. Кенгайтириш имкониятисиз бир зонада хизмат кўрсатиш.

4. Ички АТС ёки бир ёки икки шахар телефон тармоғи ёрдамида ҳар бир радиоканалга уланиш.

5. Импулсьни ёки тонални телефон тармоғида териш имконияти.

6. Ишлаш режим эҳтимоллиги: мобил абонент-уяли алоқа абоненти,гуруҳли диспетчер алоқа, мобил абоненти-телефон,телефон-уяли алоқа абоненти, махсус ва аварий ҳолат чақируви.

7.абонентлар сони 4000 гача

8. ҳар бир радиоабонентда гуруҳланган рақамлар узунлиги 1 дан 5 рақамигача

9.турли хил категорияли фойдаланувчилар учун 30 босқичли устунлик.

10.Ҳар бир абонент шахар ва шаҳараро тармоққа уланиш.

11.Тизимдан фойдаланиш бўйича статистика олиб бориш.

12.Электр тизимда муаммо юзага келганда ахборотни сақлаб қолиш.

13. Бир транк тизимда 40 дан ошиқ портатив абонент радиостанцияни ишлатиш.

14. Пудратчилар ва хўжайинларга абонент радиостанцияни дастурлаш.

15.Радиостанцияни дастурлашни ўзгаришдан сақлаш учун 5 белгили кодни ишлатиш.

16.Диспетчер пунктанд абонент радиостанцияни йўқотиш ёки пул тўламаганлик учун масофавий узиб қўйиш.

17.Қайта номерни тезликда териш

18. олдиндан ёзилиб қўйилган телефон номер хотираси.

19.радиостанцияни танк тизимдан очиқ радиоканал тизимига ўтказиш эҳтимоллиги.

1.3 Транк тизимнинг таркиби

Транк тизимининг таркибини икки қисмга ажратсак бўлади:

Базa-Ретранслятор- ва абонент қурилмаси. Базо-ретранслятор қурилмаси одатда ўзининг транк системаси бошқарувидан,ретранслятор қувват блокидан ва антенадан тузилган.Кўпсонли канал тизимни қуришда трактда жавоб берувчи кўп сонли қабул қилгувчилар учун қўшимча қурилмалар керак бўлади,яни дуплексли филтер,панелни тақсимловчи,монтаж тирговчилар,озуқа филтрлари ва бошқалар.Ундан ташқари тизимни бошқариш ва алоқа вақтини ҳисобга олиш учун шахсий компютер бўлиши керак.Абонент қурилмаси транк логиc транк модули ўрнатилган радиостанцияни намойиш этади. Бу модел истемолчига радиостанцияни олиб боришдан аввал даструланади ва мантаж қилинади.Кейинчалик абонент радиостанция транк тизимини қайта дастурлаш мумкин,албатта талабнда келиб чиққан ҳолда.

Абонент қурилмаси истемолга қараб қуйидаги гуруҳларга бўлинади:

-Стационар қурилма: ўзгарувчан тўк манбаи билан ишлайдиган иш жойига,уй,дала ҳовлига ўрнатиладиган радиостанция.

-Мобил қурилма: автомобил радиостанция

-Олиб юрувчи қурилма:акумлятор ёки батереяда ишлайдиган портатив радиостанция.

1.4 Абонентлар сони ва тизимнинг юкланиши

Маскимал даражадаги абонентлар сони малумотлар базаси ҳажми билан чегараланган(фақатгина 4000 гача абонент). Аммо 2 радиоканалли транк тизимини яратиш мумкин ва унга 500 абонентни ёки 16 транк каналида 100 абонентни қўшиш мумкин.

Радиоалоқа Транк тизимини оптимал қуриш ва эфектив эксплуататция қилиш учун,бу тизимга юкланаётган вазифани аниқ кўриш даркор.

Тизимни лойиҳалаштириш қуйидаги факторларни инобатга олган ҳолда қуйидагиларга бўлинади:

Абонент ва гуруҳ миқдори,ҳар бир абонент ва гуруҳ абонентларни максимал даражадаги суҳбати,шахар телефон тармоғига чиқиш,аниқ соат ичида тизимга юклама ва бошқалар.Амалётда транк тизимини ишлатиш шуни кўрсатдики,01 ггимал радиоканалнинг юкламаси 15-50 абонент дегани,2 эса 50 абонент, 4 эса 200. Каналларда абонентлар сони кўпайиши,тизимнинг банд бўлиш эҳтимолига ва фойдаланувчининг оператив ишлаши тушиб кетишига олиб келади.Транк каналларни аниқ сон билан жойлаштиришни трафик теаорияси билан ҳисоблаш мумкин,бу теория телефон алоқа лойиҳалаштиришда дания олими Эрланг томонидан ишлаб чиқилган.

1.5 Smartrunk-II тизимини таминловчи алоқа турлари

Транк тизимларни кўриш ёрдамида кейинга алоқа турларини реализатсия қилиш :

1.Радиоабонент-радиоабонент

2.Гуруҳ билан алоқа ва гуруҳ ичидаги алоқа.

3.Радиоабонент-телефон

4.телефон-радиоабонет

5.тез ва фавқулотдаги чақирув.

6.транк тизимидан ташқари алоқа

Айтиб ўтилган ҳар бир алоқа тизимини ва бу турларнинг ишлаш вазифаларини кўриб чиқамиз.

П 1.5.1 РАДИОАБОНЕНТ-РАДИОАБОНЕНТ

Радиоабонентни чақириш учун радиостанция клавиатурасидаги ўзаниқлаш сонини ва чақирив кодини-3-*(3 юлдуз) териш керак.Бир радиоабонентдан бошқасига чақирув база қурилмасидан АТС га кирмасдан амалга оширилади.Чақирувчи абоненти томонодан тўғри уланиш қабул қилинганидан сўнг,бошқарувчи ретрансляторни ёқади ва эфирга посилкани юборади.Агарда чақирилаётган абонент системанинг харакат доирасида ва унинг радиостанцияси ёқилган бўлса ,у автомат тарзда назоратчига хабар беради ва иккала абонент чақирув сигналини эшитишади.Чақирилаётган абонент чақирувга (* юлдузча тугмасини босиб) жавоб бериши керак.Ундан сўнг 2 абонент сеанс(мулоқат) ўрнатилганлик хақидаги овозли сигнални эшитишади(икки қисқа гудок).

Дастурланган вақт тамом бўлгандан сўнг, абонентлар мулоқати тугайди.Агарда чақирилаётган абонент жавоб бермаса,назаротчи тезда “банд ”сигналини юборади.

1.5.2 Гурухлар ва ички гурухлар орасидаги алоқа

Гурух радиостанциясини оддий телефонда хамда бошқа абонент радиостанциядан хам чақириш мумкин. Агар сиз гурух тизимини ёки ўзнгизнинг гурухингиздан бошқачароқ “бегона” рақамни терсангиз, териш қонун қоидаси ,алохида радиоабонент теришига ўхшаши мумкин.”Ўзингиз”нинг гурухингизни рақамларини термасдан 4-*босиб уланишингиз мумкин.

Бу вазиятда программалаштиришга берилган радиостанция гурухингизни чақиради.Тизимни шундай дастурлаш мумкинки, диспетчар алоқа ”ўз” гурухингиз ичида рақамни талаб қилмайди,бунинг учун фақатгина “узатиш” тугмасини босиш кифоя ва сизнинг бутун гурухингиз сизни эшитади.Алоқани “узиб қўйиш” кодини олгандан сўнг узиб қўйиш амалга оширилади.

1.5.3 Радиоабонет-телефон

Телефон тизимида абонент радиостанцияга чиқиш учун радиостанция клавиатурасида керакли телефон рақамини териш керак,ундан сўнг 1-*ни АТС га чиқиш учун ёки 2-* ни териш керак.Бунда рақамли кўринишдаги радиостанция фойдаланувчига уланиш кодини юборади.тракт тизимининг текширувчиси посилкани кодлайди ,кириш ва абонент рақамини текширади.Тўғри уланиш кодини олгандан сўнг 1 ва 2 телефон линиясига мурожат қилади,сўнгра эса керакли телефон рақамини теради.Алоқани улаш давомида узун гудок ёки банд бўлган пайта “банд” гудоги эшитилади.Уланишдан сўнг тонал териш эхтимолдир:

масалан,автожавоб ёки махаллий АТС қўшимча рақамга киришда.Алоқа сеансини тамом бўлиши ва транк тизимини бўшаши * # босгандан сўнг амалгам ошади. Назоратчи ишини шундай дастурлаш мумкинки,бази бир абонентлар 2 линияга улана олмайдилар ёки биринчи линияда белгиланган биринчи рақамни теришни ман қилиш мумкин.Масалан,шахарлараро тармоғига чиқиш учун саккизлик рақам ва бошқалар.Бундай чекланишларни аниқ абонентларга белгилаш мумкин.

Телефон-радиоабонент

Шахар телефон тармоғида радиоабонентни чақириш учун,”SMARTRUNK-II” тизимидаги рақамни бир марта териш даркор ва назоратчининг жавобидан сўнг(икки қисқа гудок) керакли абонентни қўшимча рақамни териш керак. Исталган телефон апаратда қўшимча рақамни хам тонал режимда ,хам импулс режимида териш мумкин.қўнғироқ қилувчи рақамни теришдан олдин 6 секунди мавжуд.Агарда мавжуд бўлмаган абонент терилса,”банд” сигнали эшитилади.Тўғри рақам терилгандан сўнг,назоратчи радиоабонентни чақира бошлайди.Чақирувга жавоб беришда радиостанция автомат тарзда уланиш кодини юборади ва икки абоннетга ,чақирув сигнали бошланганлик тўғрисидаги овозли сигнал берилади. * ни босиб, радиоабонент чақирувга жавоб бериш керак.Алоқа сеанси тугаши ёки радиоканални бўшаши реадиоабонентдан “#” узиш кодини олгандан сўнг ёки дастурланган чегара вақти тамом бўлгандан сўнг амалга ошади.

Агар дейлик чақирувчи гўшакни қўйса,радиоканал бўшамайди.Агар чақирилаётган абонент жавоб бермаса,назоратчи “банд” сигналини жўнатади.

1.5.5 Радиоабонентдан тез ва халокат чақируви

Агарда берилган имконият дастурланган бўлса, 9-* комбинатция йўли билан дисперчерни,операторни ёки тамирлаш хизматини тезда чақириш мумкин.Агарда хавф ёки холокат содир бўлётганда 0-*тугамаси босилса тўғридан-тўғри олдиндан дастурланган телефон рақамини териши содир бўлади.(масалан,милитция ёрдамчи таянч пунктидаги телефонга).Агарда 9-* ёки 0-* терилганда барча радиоканал банд бўлса,тизим тезда битта банд бўлган канални узиб сизга халокат чақирувини улаб беради.

Транк тизимидан ташқаридаги иш фаолияти

(очиқ канал режими).

Абонент радиоканалини 5-* босиш йўли билан очиқ канал каналга ўтказиш мумкин,ёки клавиатурдаги махсус тугмани хам қўллаш мумкин.Бундай жараён узоқ сафарга чиқишда радиостанцияда ишлатиш,дам олиш пайтда ,спорт мусобақаларни ўтказишда ас қотади.Бунда абонент радиостанция транк тизимидаги каналларни сканерлашни тўхтатади ва симплекс режимда ишлашни бошлайди.Шуни хисобга олиш керакки,очиқ каналда радиостанция транк тизимининг чақирувига жавоб бера олмайди.Радиостанциянинг транк тизимига қайтиши клавиатурадаги # белгини ёки клавиатурадаги махсус тугмани босиш билан амалга ошади.

Алоқа сеансининг хисоби

Назоратчининг хотирасида сақланаётган ахборотни ва берилган радиостанцияни олиб борилган алоқа сеансларининг тизимини бошқаришда фойдаланиш мумкин,хамда вақт хақида ахборот,хар бир аниқ абонент тизимда олиб бориган алоқа вақти ва адресларини олисих хам мумкин.

Назарот протоколида чақирув абонентнинг рақами,чақирилаётган боннет номери ,вақт ,кун ва бошлаш вақти ва сухбат давомийлиги қайд этилади.Шу йўл билан биз,базавий асбоб ускуналар ёрдамида абонент фаоллиги хақида тўлиқ ахборот олишимиз мумкин,хамда тизимдан фойдаланиш учун чегара қўйишимиз мумкин.Телефон чақирувларни, шахараро хамда давлатаро сухбатларни кузатишимиз мумкин ва хамда уларга чекланиш хам ўрнатиш мумкин.

1.6 Ретранслятор-базали асбоб ускуналар

Бир каналли тизим

Транк тизимдаги бир каналли асбоб-ускунага қуйидагилар киради:

-ретранслятор STANDARD RD-80V/U

-транк каналини бошқарувчи ”SMARTRUNK-853”

-дуплексли филтр

-ток ейиши 13.5V,15A

-антена

Бу тизимнинг структали шемаси 1.3 расмда кўрсатилган.

Ретранслятор абонент радиостанциясиннг сиганалини қабул қилиш частотасида ушлаш учун мўлжалланган .Ретранслятор шина бошқарувчи ва пастчастотали овозли канал транк назоратчиси STANDARD RD-80V/U билан боғлиқдир.Ретранслятор қувват узатиши 80(40)vt бўган универсал хисобланади ва кеча-кундуз тўхтовсиз ишлашга мўлжалланган.У юқори техник характеристкага ва ишончли совутгич тизимга эга,бу эса юқори юклама спутник тизимида ишлатиш учун мухимдир.

SMARTRANK-853транк тизимининг назоратчиси абонент радиостанциянинг кодлашган рақамли послка юборишини,абонент ва гурухнинг идентификатсиялашган рақамларини текширади,ретрансляторни ишлашини бошқариш,телефон линияларни уланишини амалга оширади.

Назоратчининг хотирасида барча абонентларнинг тизими сақланади,сухбатнинг максимал даражада йўл қўйилиши бўлган давомийлиги, давлатаро сухбатлар ва бошқалар.ST-853 2телефон линиясига уланиши мумкин.”Радиоабонент-телефон” алоқа сеансида фақатгина 1 дона алоқа линияси ишлатилади.

Назоратчи ST-853, олиб борилган сеанслар алоқасини хисоблаш учун ички модемга эга эмас, шунинг учун бу мақсадга ташқи модем даркор.Шунинг хам айтиш керакки малумот сонли шина ST-853 -олдинлари ST-853 да малумотлар юкламаси ва ахбоортни олиш учун хар бир назоратчи каналга кетма-кет ўрнатишга тўғри келган (улар 16 тагача бўлиши мумкин),малумот рақамли шиналар ишлатганда эса ST-853 хамма назоратларига бир хилда юборилади.Бошқа сўз билан айтганда,бу вазиятда исталган назорат тизимига уланиш ва у орқали бошқа транк каналларни бошқариш мумкин.

Ретранслятор ва транк канали ток билан озуқланувчи блок билан озиқланиши даркор.Бир канални ток билан озиқланиши 13.8V ёки 15А дан кам бўлмаган қувват энергия бўлиши даркор.

Транк каналининг антенна-фидер қурилмасининг оддий кўриниши икки стационар антенадан тузилиши мумкин. Енг оптимал ечим Дуплексли филтр-қурилмани қўллаш ,у ўз навбатида бир антенани приёмник ва датчик ўртасидаги ажратишни, жуда катта йўсинда қабул қилиш хамда юбориши мумкин.

Тўртканалли тизим

Бу структурали тизим 1.4.расмда келтирилган.Схемада кўриниб турибдики бу турдаги тизим 4 та мустақил радиоканалга эга.“SMARTRUNK-II” енг қулайлик тарафи шундаки,тизимининг ечими оддийдир-яни бир ёки икки каналга эга бўлиб туриб, бор базада ва абонент қурилмада буларнинг сонини максимал даражада ошириш мумкин.Тўртканал тизимда қийини бу антенна-фидер трактидир ва уни қабул қилиш ва узатиш қисмга бўлиш мумкин.Узатиш қисмида стационар антенна ва комбайнер ишлатилади ва у ўз навбатида бир вақтнинг ўзида барча ретранслятор тизимдаги сиганалларни бир антенага узатади.

Комбайнерни ишлатиш эса турли хил ретранслятордаги передатчикларни ўзара тасир кўрсатишини олдини олади.Антенна-фидер трактидаги қабул қисмидаги антенна ва қабул қиладиган панели малум диапазондаги частоталар сигналини қабул қилади,уларни кучайтиради ва ретрансляторга тақсимлаб беради.

Илова 2

Махсус дастурни киритиш режими

Бу программалар фойдаланувчига керакли параметрларни ва абонент

радиостанция қобилятларни тахрир қилади.

2.1 Махсус дастурлаш режимига кириш

13 тугмани босиб туриб,радиостанциядаги 6 ручкаси билан ёқилади.3 сониядан сўнг дисплейда биринчи дастур SCN 1.ST пайдо бўлади.Соат мили бўйича ёки соат милига тескари тарзда 5гача бурасангиз программа ишга туширилади.,истасангиз барча дастурлар билан танишиш мумкин:Барча программаларни кўриш циклини тамомлаш-қисқа сигнал билан белгиланади.Тўлиқ малумот П 2.1 расмда берилган

Менюдаги дастурлар номини тушунтириш:

1-Сканерланган каналар рўйхатининг тахрири

2-кириш коди тахрири

3-киришга тақиқлаш коди тахрири

4-лимит вақтни ўзгартириш

5-селект тонли чақирувни ўрнатиш

6-сонли тугмани бошишда ва тугма бошқаришда овозли сигнални ўрнатиш

7-халокат чақирув тонини ўрнатиш

8-токни қабул қилишда фойдаланиш режимини ўрнатиш

9- токни қабул қилиш типини ўрнатиш

10-фойдаланувчи аксесуарларни ўрнатиш

2.2 Сканерланган каналар рўйхатининг тахрири

Бу рўйхатга ўзгартириш киритиш учун ўзгартиргич ёрдамида 5 ни танлаш керак албатта ScnL.St дастурига мос келган холда.13 ва 14 тугмани босган холда,фойдаланилётган радиоканаллар (1дан 20 гача) рўйхатига қараш керак.Рўйхатнинг бошига ва охирги бетига келганингизда қисқа овозли сигнал янграйди.

Каналнинг рақами ёниб ўчса бу канал сканерланган рўйхатдан ташқаридалигини билдиради.3 рақамини босиб,холатни ўзгартириш мумкин Бу дастурдан чиқиб кетиш учун фақатгина 5 ўзгартиргични бошқа холатга ўзгартириш керак,холос.

Киришга тақиқлаш коди ва кириш кодини тахрири

Дисплейда кириш кодини тахририяни, PHN.dEA ёзуви ёки дисплейда киришга тақиқлаш коди ,яни PHN.dEA пайдо бўлгунча ўзгартиргични 5 га айлантириш керак.Тахрирлаш режими ишга тушиш учун 3 тугмани босинг.Ёниб ўчаётган кусорни 13 ва 14 тугмага ўтказинг ва ўзгартириш керак бўладиган рақамни тагига ўрнатинг.Рақамли клавиатурада керакли тугмани босиб,кодга янги рақамни киргизамиз.Тўғрилашни тугатгандан сўнг,хотирага 3 тугма орқали янги кодни киргизамиз.