MA'LUMOTLARNI QAYTA ISHLASH

 

Ma'lumot bu tahlil etish uchun kerak bo'lgan dalil (fakt) lardir. Ma'lumotlarni qayta ishlash ma'lum bir maqsadni amalga oshirish uchun kerak bo'ladigan ketma-ket bajariladigan operatsiyalardan tashkil topgan bo'ladi. Shunday qilib faktlar ma'lumotlarni qayta ishlash uchun xomashyo bo'lib hisoblanadi.

Hozirgi zamon korxonalarida boshqaruvning turli xil bosqichlarida qaror qabul qilish uchun kerak bo'lgan boshlang'ich ma'lumotlar juda keng miqyosdadir. Faktlar shunchalik ko'pki qayta ishlov uchun eng keraklilarigina uzatiladi. Ma'lumotlarni qayta ishlashning muhim masalalaridan biri kerakli informatsiyalarni yig'ish, ularni na'vlarga ajratish, klassifikatsiyalash, turli xil faktlarning o'zaro bog'liqligini topish bo'lib xisoblanadi.

 

FAKTLAR VA INFORMASIYALAR

 

            Korxonaning ichkari va tashqarisida juda ko'p voqeliklar sodir bo'lib turadi, biroq rahbariyat uchun ushbu voqeliklarning ayrimlarigina qiziqish uyg'otadi. Informatsion - hal etuvchi sistema shunday loyixalanishi kerakki, u kerakli ma'lumotlarni yig'abilishi va nohush, kerakli bo'lmaganlarini chetlatib qo'yishi kerak. Tanlab olingan ma'lumotlar rahbariyat tomonidan qaror qabul qilish uchun informatsiya rolini o'ynashi kerak.

            Biroq informatsiya rahbariyat tomonidan qaror qabul qilishga foydali bo'lishi uchun ma'lumotlarni qayta ishlay bilish kerak. Boshlang'ich ma'lumotlarni tahlil etib chiqish uchun korrelyatsion tahlil usulidan foydalanish mumkin.

            8-rasmda boshlang'ich ma'lumotlarni informatsiyaga aylantirish uchun ularni qayta ishlash sistemasi tarxi (sxemasi) keltirilgan.

 

 

 

 

 

 

 

Ushbu sistema asosiy uchta blokdan tashkil topgan: kirish, qayta ishlash, chiqish. Kirishga dastlabki ma'lumotlar (faktlar) kelib tushadi.

Ma'lumotlarni saqlash qurilmasini boshqarish, arifmetik yoki mantiqiy operatsiyalarni bajarish o'z navbatida qayta ishlash jarayonini namoyon etadi. Chiqishdagi informatsiya turli xil ko'rinishlarda jumladan, rahbariyat uchun xisobot ko'rinishida ham bo'lishi mumkin. Ma'lumotlarni qayta ishlash sistemasining ushbu ko'rinishda tasavvur etishda boshqaruvning turli hil bosqichlarida foydalaniluvchi murakkab texnikaviy uskunalarga oid belgilar keltirilmagan bo'lsada ma'naviy to'liq tasavvur mavjud deyish mumkin.

 

ISHGA OID MA'LUMOTLARNI QAYTA ISHLASH

 

            Boshqaruv uchun rahbariyatga informatsiya kerak. Faktlarni informatsiyaga aylantirish ma'lumotlarni qayta ishlash funktsiyasi bo'lib hisoblanadi. Ma'lumotlarni qayta ishlash jarayonining katta qismini kartoteka (fayl) tuzish ishi bilan solishtirish mumkin. Masalan, firma pul to'lash vedomosti (ro'yxat) o'zgarishini davriy aks ettirib turuvchi xodimlar kartotekasini bunyod etadi. Yangi-yangi faktlar to'xtovsiz tarzda yig'ilib ma'lumotlarni qayta ishlash sistemasiga kiritish uchun qulay bo'lgan shaklga (o'zgartirilib) keltirib turiladi. Ma'lumotlarni qayta ishlash doimiy ma'lumotlar va joriy faktlar kartotekasini birlashtirib borishdan iborat bo'ladi. Qayta ishlov jarayonida sodir bo'lib turadigan u yoki bu og'ishlar ajratib, belgilanib rahbariyat e'tiboriga xavola etib boriladi.

            Zaxiralarni boshqarishga oid ma'lumotlarni qayta ishlashni ham kartotekani tuzish operatsiyasi deb qarash mumkin. Bu xolatda xodimlar ro'yxati o'rnini omborda saqlanayotgan detallar, mollar (buyumlar) shifrlari kartotekasi egallaydi.

            Ishga oid ma'lumotlarni qayta ishlashning xoxlagan jarayoni juda ko'p bosqichlardan tashkil topgan bo'lib ularning hammasini to'rt guruxga bo'lish mumkin: yig'ish, qayta ishlash, solishtirish, qaror qabul qilish.

            Ma'lumotlarni yig'ish shu ma'lumotlar manbaiga qarab nisbatan juda oddiy yoki murakkab bo'lishi mumkin. Bunda og'zaki xabarlar, qulyozma materiallari, to'g'ridan-to'g'ri mashina qabul qilaoladigan shakldagi hujjatlarda foydalanilish mumkin. Ma'lumotni qayta ishlash sistemasi va uning texnikaviy vositalari murakkabligiga qarab kompyuterga kirgizish uchun kerakli shaklga keltirish talabi kelib chiqishi mumkin. Ma'lumotlarni qayta ishlash bosqichlari ma'lumotlarni saralash, ularni birlashtirish, hisoblash va yakunlashdan iborat bo'ladi. Ushbu masalalar turli xil usullar orqali hal etilishi mumkin. Ma'lumotlarni qayta ishlashning oxirgi natijasi qaror qabul qilish uchun kerak bo'lgan informatsiya bo'lib hisoblanadi. Ushbu informatsiya odatda kutilayotgan qiymatlar yoki oldingi natijalar bilan solishtiriladi. Bunda rahbariyat uchun katta ahamiyatga ega bo'lgan tasavvurni aks ettirish uchun kerak bo'lgan raqobat va boshqa mezonlar ham xisobga olinadi. Solishtirish jarayoni qaror qabul qilish uchun asos bo'lib hisoblanadi.

            Ma'lumotlarni elektron qayta ishlash soxasining joriy etilgan eng birinchi soxalaridan biri maoshni hisoblash bo'lgan. Chunki birinchidan bu ancha mehnat talab etiladigan ish, ikkinchidan to'lov vedomostlarini tuzish o'ta og'ir jarayon. Birinchi qarashda oson bo'lib ko'ringan ish elektron sistemaga o'tkazish uncha engil bo'lmagan.

            Ma'lumki maosh (ish xaqi) ni hisoblashda juda ko'p turli xil o'zgarishlarni hisobga olish talab etiladi. Bizni qiziqtiradigan asosiy narsa, hozirgi va kelajakdagi jarayonlar nuqtaiy nazardan ma'lumotlarni dastlabki bosqichda qayd qilish va uzatishga oid qurilmalar yordamida elektron qayta ishlashni yaxshilash yo'llarini topish bo'lib hisoblanadi. Mashinaga kerakli ma'lumotlarni talab etilgan shaklda tayyorlash uchun kerak bo'lgan talablar qanday bo'lishi kerak va shy kabi savollarga javob topish kerak. Shulardan kelib chiqib quyidagi masalalarni aniqlash kerak bo'ladi:

1) Rahbariyatni shunday informatsiya bilan ta'minlash kerakki, qaror qabul qilish uchun kerak bo'lgan xolatni muddatdan oldin namoyon etish kerak;

2) O'z vaqtida informatsiyani tayyorlash, uzatish yo'li bilan xodimlar bilan bo'ladigan muloqotlarga sarflanuvchi foydali vaqt va shu tariqa korxonadagi harajatlarni qisqartirish;

3) Xodimlarning ish vaqtlarini samarali boshqarish vositalarini yaratish;

4) Informatsiyani mashina sistemasidan o'tishi uchun sarflanadigan vaqtni kamaytirish uchun kerak bo'ladigan vositalarni yaratish;

5) Ishga oid hamma operatsiyalarni kompyuterda foydalanishga yaroqli bo'lishi uchun zudlik bilan tayyorlay bilish;

6) Mashinaga kiritiladigan informatsiyalarni tayyorlashga sarflanuvchi vaqtni qisqartirish;

7) Ma'lumotlarni elektron karta ishlash sistemasining kelajakdagi rivojlanishi ikki soxadagi taraqqiyotga bog'liqdir: 1)Hisoblash texnikasini ishlab chiqarish texnologiyasiga va 2) informatsion xal etish sistemasining mukammallashishiga. Hozirgi zamon hisoblash mashinalarining ishlash tezligi hayolot darajasida bo'lsa ham, bu soxadagi tadqiqotchilar fikricha yana juda katta taraqqiyot ko'zda tutilmoqda. Agar ma'lumotlarni kirgizishda xatolikka yo'l qo'yilmasa va programmalar to'g'ri tuzilgan bo'lsa hisoblash texnikasi juda ko'p masalalarni yuqori aniqlikda xal etishni ta'minlab beradi. Shubhasiz eslab qolish qurilmalarining hajmi ko'paytiriladi va bu o'z navbatida katta miqdordagi axborotlar massivini saqlash imkonini beradi. Ma'lumotlarni real vaqt birligida qayta ishlashga o'tish o'z navbatida ma'lumotlarni markazlashtirilgan xolatda qayta ishlashga imkon yaratadi.