Hozirgi kunda xorijiy mamlakatlarda
robotlarni ishlab chiqish va
tayyorlash bilan ikki yuzga yaqin firma shug'ullanib kelayapti, jumladan G'arbiy
Evropadagi 90 ga yaqin firmada
170 mingga yaqin robotlar ishlab chiqilgan. Chet el mamlakatlari robot
lar ishlab chiqarishga 1990 yilgacha, bo'lgan davrga katta kapital mablag' ajratishgan edi. Masalan,
AQSh va Yaponiya 1981-1986 yilda 0,5 va
1 milliard kapital mablag' ajratgan bo'lsa, 1986-1990 yilda har bir mamlakat 2 milliardga yaqin dollar ajratgan. Hozirgi vaqtda bitta robotning tannarxi 4 ming
dollardan 200 ming dollargacha.
Robotlarni ishlab chiqarish va bunyod etish bo'yicha Yaponiya birinchi o'rinni egallab kelmoqda. Dunyodagi mavjud
robotlarning 38 foizi Yaponiyaga ,25 foizi AQShga, 22 foizi
Frantsiyaga to'g'ri keladi.
Germaniya Italiya, Frantsiya,
Angliya va boshqa
mamlakatlarda ham sanoat
robotlarini ishlab chiqarish
rivojlanib bormoqda.
Sanoat robotlarini ishlab chiqarish bo'yicha dunyoda Yaponiya
birinchi o'rinni egallashining asosiy
sababi sanoat robotlari
bilan shug'ullanuvchi
firmalarga katta kapital
mablag'lar ajritilganligidadir.
Agar bu sohaga 1969 yilda 0,4 milliard yen ajratilgan bo'lsa, 1976
yilda 15 milliard, 1977 yilda 18—20 mil
liard yen ajratilgan. Sanoat robotlarining bozor narxi 1977 yilda
100 milliard yenni tashkil etgan bo'lsa, 1985 yilda 260 milliard yenni tashkil etgan.
AQSh,
Germaniyada ham sanoat robotlarini ishlab chiqarish uchun
katta kapital mablag'lar ajratilmoqda.
Sanoat robotlarining bozor narhi
AQShda 1977 yilda 50 million dollarni tashkil etgan bo'lsa, 1985 yilda 1.400 million
dollarni tashkil etdi.
Yaponiyadagi asosiy va yordamchi
operatsiyalarni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirishga oid vositalarni uch guruxga bo'lish
mumkin:
— operator
yordamida boshqariladigan
manipulyatorlar;
- oldindan
belgilangan dastur asosida ishlaydigan
va qayta sozlanmaydigan avtomatik manipulyatorlar;
- dastur
bilan boshqariladigan va avtomatik
tarzda qayta sozlanadigan sanoat
robotlari. Bunday robotlar, o'z navbatida, tsiklli va raqamli dastur bilan boshqariladigan robotlarga bo'linadi.
Yapon
robotsozlari sanoat robotlarini maxsus texnologik maqsad
bo'yicha ishlab chiqaradilar. Hatto universal sanoat robotlari buyurtmani
talab etgan qo'shimcha qismlar bilan jihozlanadi.
Juda
ko'p jahon firmalari Yaponiya
ishlab chiqarayotgan sanoat robotlariga
qo'shimcha talablar qo'ymoqdalar, jumladan, robotlar baxosini kamaytirish,
konkret operatsiyalarni bajara oladigan va gruppa robotlarni kompyuterlar orqali
boshqara oladigan qurilmalarni ishlab
chiqarish, robotlarning epchil qo'llarini tayyor lash, robotlarni kerakli pozitsiyaga surib
qo'ya bilish; robotlarning xotira hajmini oshirish, boshqaruv sistemasi va ayrim qismlar ishonchliligini oshirish, robotlarda
rangni, predmetlar holati va
shaklini aniqlash; sanoat robotlari turlarining texnikaviy xarakteristikasini
standartlashtirish; avtomatlashtirilgan
omborlar ishlab chiqarish uskunalari bilan bog'langan komplekslarni
ishlab chiqish; robotlar yordamida buyumlarni
joylash va taxlash ishlarini
bajarish va hokazolar.
AQShda ishlab chiqarilayotgan dasturli birinchi avlod robotlarining umumiy qimmati 1977 yilda 33
million dollarni, 1985 yilda esa 370 million dollarni tashkil etgan.
AQShda sanoat robotlarining uch
xil ko'rinishi seriyali ishlab chiqarilmoqda:
— tik oyoqda turib ishlaydigan odamni almashtira
oladigan robot (ish zonasi 10 m3 va
undan katta);
- o'tirib
ishlaydigan odamni almashtira oladigan robot (ish zonasi 1 — 1,2m3);
- eng aniq
yig'uv va o'lchov operatsiyalarini bajaradigan robot (ish zonasi
0,01—0,1m3).
2000 yilda
sanoat robotlarining umumiy soni 45000 donani tashkil etdi.
G'arbiy Evropa mamlakatlari
sanoat robotlari. G'arbiy
Evropada birinchi sanoat roboti 1963 yilda Shvetsiyada tayyorlangan. 1973 yilda Shvetsiyada 200 dan
ortiq sanoat robotlari ekspluatatsiya qilingan. Shvetsiyada hammasi bo'lib
sanoat robotlarini ishlab chiqa rish
bilan sakkizta firma band bo'lib, 900
taga yaqin sanoat robotlari ishlab
chiqarildi, ularning 300 ta dan ortig'i
Shvetsiya zavodlarida ishlatilmokda.
Shvetsiya bir million aholi jon
boshiga to'g'ri keladigan robotlar soni
bo'yicha birinchi o'rinda turadi. Bu ko'rsatkich Yaponiyada 19ga, AQShda 7 ga
tengdir. 1980 yil ning oxirida Frantsiyada 500 ga yaqin, Italiyada 400 dan ortiq, Angliyada 371 ta, Germaniyada esa
1133 ta sanoat roboti ekspluatatsiya
kilingan.
1981 yil may oyida Angliyada birinchi
marta robotlashtirilgan va avtomatlashtirilgan yig'uv uskunalari bo'yicha ko'rgazma o'tkazildi. Parallel tarzda yig'uv
ishlarini avtomatlashtirish bo'yicha
ikkinchi Halkaro konferentsiya
o'tkazildi. Bu konferentsiyada
Angliya, AQSh, Germaniyada yig'uv ish
larini avtomatlashtirish, yig'uv
mashinalarini konstruktsiyalash,
programma asosida ishlaydigan manipulyatorlarga qo'yiladigan
talablar muhokama etildi.
Angliyada 180 ga yaqin firma sanoat robotlaridan foydalanadi. Sanoat
robotining o'rtacha bahosi 25000— 50000 funt sterlingdir.
Shvetsiya sanoat robotlari mayda
seriyada ishlab chiqarishda yuqori unumdorlikni ta'min etish uchun ko'pincha
kampyuter bilan jihozlangan bo'ladi.
Robot kompyuter bilan aloqada bo'lib, raqamli programma bilan boshqariladigan
stanok o'rtasiga joylashtiriladi va undan
detallarni yuklash, tushirishda
bir stanokdan ikkinchi stanokka
uzatishda foydalaniladi.
Avstraliyalik mutaxassislar qo'y
yungini olish jarayonini robotlarga
havola etdilar. Elastik tutqichlar qo'yni osoyishta ko'tarib, elektr qaychili
manipulyator tagiga qo'yadi. Hozircha robotlar insonga nisbatan to'rt marta
sekin ishlasalar ham, biroq kun bo'yi to'xtamay ishlash qobiliyatiga
egadirlar.
Ilmiy texnika inqilobi o'ziga xos
muammolarni keltirib chiqarmokda,
shulardan eng asosiysi ijtimoiy muommolardir.
Ishlab chiqarishda yangi texnika va texnologiyalar qo'llanmokda. AQSh, Yaponiya, Germaniya va G'arbiy Evropaning boshqa mamlakatlari
korxonalarida robotlar odamlar o'rnini egallamokda. Odamlarchi? Ko'pchilik xollarda ishsizlik namoyon
bo'lmoqda. Ilmiy texnika taraqqiyoti mehnatga layoqatli aholining AQShda 8,5
foizi va G'arbiy Evropada 11 foizini boshqa ishga o'tishiga sabab bo'lmoqda.
Sotsiologlar nuqtaiy nazaricha, avtomatlashtirish oqibatida sodir bo'layotgan
ishsizlik muammosini ham xal etish kerak. Keyingi vaqtlarda g'arb matbuotida ilmiy
texnika taraqqiyotining ijtimoiy oqibatlari bilan kurashishning yangi yo'li
zo'r berib qidirilmoqda. Sanoatda yo'q qilinayotgan ishchi o'rinlariga maishiy
xizmat ko'rsatish soxasida joylar
tayyorlanayapti.
Yaponiya sanoat kompaniyalari korandalikni qo'llab kelmoqdalar. Ya'ni, ikkinchi
darajali ishchilardan vaqtinchalik ishlarda
foydalanmoqdalar.