Ushbu kitobda O'zbekistonda pochta xizmatini
rivojlantirish yo'llari, soxaga oid texnologik jarayonlarni boshqarish,
avtomatlashtirilgan axborot tizimlari hamda robototexnologik komplekslarning
qo'llanilishi berilgan.
Kitob pochta xizmatini avtomatlashtirish soxasidagi
mutaxassislar, aspirantlar va talabalar uchun mo'ljallangan.
Pochta qadimdan samarali
aloqa vositasi sanalgan. Hozirda ham pochta bo'limlari, ayniqsa, markazdan olis
joylarda axoli uchun atrof-olam to'g'risida turli-tuman axborot oladigan o'ziga
xos markaz bo'lib qolmoqda. Shu tufayli bo'lsa kerak, qishloqlarda
pochtalonlarga aloxida hurmat bilan qarashadi. Axir, dilga yaqin kishilardan,
do'stu yoronlardan eng yangi xush-xabarlarni, qolaversa, o'zlari sevib
o'qiydigan gazeta-jurnallarni, nafaqa va ijtimoiy yordam pullarini ular etkazib
berishadi. To'g'ri turmushimizga zamonaviy axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari jadal kirib kelmoqda. Xususan, elektron pochta va boshqa
zamonaviy axborot almashinuvi vositalari paydo bo'lganiga qaramay, pochta
aloqasi o'z ahamiyatini yo'qotgani yo'q. U bundan keyin ham ish faoliyatimiz va
turmushimizda, davlat ishlarida alohida ahamiyat kasb etaveradi.
Bugungi kunda bu tizimda 189 pochta aloqa tarmog'i va
uch mingdan ziyod aloqa bo'limlari mavjud bo'lib, unda o'n to'rt ming nafar
kishi xizmat qilmoqda Shuning teng yarmini pochtalonlar tashkil etadi. 2003
yilda pochta xodimlari tomonidan tegishli manzillarga 11,3 million xat,
obunachilarga 62,7 million nusxadagi gazeta-jurnal etkazib berildi. Pochta
aloqa tarmog'i orqali 60,3 mingta posilka, 700 ming so'mlik pul jo'natmasi
yuborildi. Shuningdek, xodimlar tomonidan gaz, elektr quvvati, kommunal
xizmatidan foydalanganlik uchun aholidan 28 million so'mlik debitorlik qarzini
yig'ishda kasbiy xizmat ko'rsatildi. Iqtisodiy
ko'rsatkichlar qoniqarli bo'lsa-da pota aloqa ishini zamon talablariga
to'liq javob beradi, deya olmaymiz.
Shu o'rinda faoliyatga xalaqit bergan ayrim omillar
mavjud. Masalan, 2001 yil 11 sentyabrda AQShda sodir bo'lgan fojiali voqeadan
so'ng ma'lum bo'ldiki, eng xavfsiz sanalgan pochta aloqasidan ham terrorchilik
maqsadida foydalanilgan. Shu sababli, bu borada ham tegishli chora-tadbirlar
ishlab chiqishga to'g'ri keldi.
So'nggi yillarda pochta jo'natmalari orqali
zaharlovchi va kasallik tarqatuvchi moddalarning tarqatilishiga oid voqealar yuz berganligi bois bir qator
tegishli chora-tadbirlar ishlab chiqildi. Ma'lumki, Amerika Qo'shma Shtatlarida
2001 yilda «Kuydirgi» viruslari bo'lgan moddalar ongli ravishda tarqatilib,
ko'plab kishilarning o'limiga sabab bo'ldi. Shuning uchun qisqa vaqt ichida
pochta korrespondentsiyalari, jo'natmalari, posilkalari, banderollari va
hokazolarni qabul qilish, qayta ishlash, tashish hamda topshirish
texnologiyasini sezilarli darajada o'zgartirildi. Pochta aloqasi qoidalari va
boshqa me'yoriy hujjatlarga zarur o'zgartirish hamda qo'shimchalar kiritildi.
Shuningdek, pochta aloqasi xavfsizligini ta'minlashga qaratilgan 7 ta yangi
me'yoriy hujjat ishlab chiqilib, amaliyotga joriy etildi.
Bundan
tashqari, nazoratchilar portlovchi va boshqa taqiqlangan buyumlar bo'lishi
mumkin bo'lgan jo'natmalarni albatta tekshiruvdan o'tkazadilar.
Pochta bo'limlari xodimlari himoya vositalari
(respirator, doka bog'ich, rezina qo'lqoplar) bilan ta'minlangan. Xorijda
birinchi marta pochta orqali inson salomatligi uchun xavfli moddalar
tarqatilgan holatlar qayd etilganda,
bevosita xatlarni saralash bilan shug'ullanuvchi 4 mingdan ortiq xodim qayta emlashdan o'tkazildi. Pochta
jo'natiladigan ish joylariga uch foizli
xloramin eritmasi, yuvuvchi vositalari bilan ishlov berildi. Pochta
yuboriladigan binolarga shubhali pochta jo'natmalarini alohida ajratib qo'yish
uchun idishlar o'rnatildi.
Yirik
pochta aloqa tarmoqlarida ruxsatnoma va ichki ob'ekt tartibi ancha kuchaytirildi. Pochta aloqalari korxonasi
maxsus texnik ko'rik vositalari-
statsionar va qo'lda ishlatiladigan metal qidiruvchi qurilma, shuningdek, gaz
va spektonalizatorlar, radioktiv hamda buyumlarni aniqlovchi qurilmalar bilan
ta'minlandi. Mutaxassislar chet davlatlarga
masalan, Rossiya Federatsiyasiga tajriba o'rganish uchun borib kelishdi.
2002
yil avgustida terrorizmga qarshi kurashda ko'maklashish dasturi doirasida AQSh
davlat departamenti O'zbekiston hukumati bilan
hamkorlikda «Kimyoviy va biologik faol pochta jo'natmalariga oid noxush
hodisalarni muvofiqlashtirish» mavzuida o'quv kursi tashkil qildi. Uni AQSH davlat departamentining terrorizm bilan kurashish masalalari
bo'yicha mas'ul xodim D.Kaufman o'tkazdi.
Seminar
ishida ishtirok etgan O'zbekiston aloqa va axborotlashtirish agentligi, Ichki
ishlar vazirligi, Milliy xavfsizlik xizmati, Davlat bojxona qo'mitasi,
Sog'liqni saqlash vazirligi vakillari
ushbu tadbirning o'ta muhimligini ta'kidlab, uning tashkilotchilariga o'z
minnatdorchiligini bildirishdi. Tomonlar kelgusida bu boradagi aloqalarni,
yanada mustahkamlashga kelishib olishdi. Xususan, respublikamiz pochta
xodimlarini AQShda o'qitish shular jumlasidandir.
Biz
Favqulodda vaziyatlar vazirligi, huquq-targ'ibot organlari, sog'liqni saqlash
vazirligi bilan birga portlovchi
qurilmalar, bakterologik, radioaktiv, zaharlovchi va boshqa xavfli
moddalar, buyumlar borligi shubhali deb hisoblangan pochta jo'natmalari
aniqlangan hollarda hamkorlikda harakat qilish rejasi ishlab chiqilgan.
Shuningdek, pochta kanallarida noqonuniy xatti-haraktlarni sodir etishga qarshi
yo'naltirilgan choralar ham ishlab chiqilgan.
Hukumatimizning yangi axborot-kommunikatsiya va
kompyuter texnologiyasini joriy etish to'g'risidagi qaroriga muvofiq, AQSh
Savdo va taraqqiyot agentligi bilan hamkorlikdagi loyixa doirasida korporativ
pochta kompyuter tarmog'ini yaratishning texnik-iqtisodiy asosini ishlab
chiqish tugallanmoqda. Buning uchun AQSh tomoni 431 ming dollar miqdorida grant
ajratgan. Ushbu loyihani amalga oshirish orqali axoliga xizmat ko'rsatish
sifatini yanada oshirishga muvaffaq bo'linadi. Shu bilan birga, axborot
texnologiyalariga asoslangan zamonaviy xizmat turlari ko'payadi.
Hozirda barcha shahar va tumanlardagi pochta aloqalari
tarmoqlari kompyuter bilan ta'minlangan. Pochta aloqasining mintaqaviy
tashkilotlari hamda "O'zbekiston pochtasi" DAKning bosh idorasi
o'rtasida barcha hujjatlar almashinuvi elektron pochta orqali amalga
oshirilmokda.
So'ngi yillarda pochta xizmatiga oid texnologik
jarayonlarni boshqarishga xorijiy mamlakatlarda muhim ahamiyat kashf etilmoqda.
Exnologik jarayonlarni boshqarishda robotlashtirilgan komplekslar, epchil
avtomatlashtirilgan tizimlarning qo'llanilishiga kata ahamiyat berilmoqda. Shu
sababli jumladan Rossiyada umuman robotlar, manipulyatorlar, robotlashtirilgan
kompleks va epchil avtomatlashtirilgan tizimlar haqida umumiy ma'lumotlarni
talabalarga etkazib borish amalga oshirilib kelinayapti. Shuningdek o'quv
rejasida ham yuqorida sanab o'tilgan kompleks va tizimlarning kelib chiqish
tarixi va mohiyatini yorqinlashtirib borish mo'ljallangan. Shundan kelib
chiqqan xolda kompleks
mexanizatsiyalash, epchil avtomatlashtirilgan tizimlar, robotlashtirilgan
komplekslarning yig'ilish jarayoni va shu kabilar haqida ma'lumotlar berishga
harakat qilindi.