Mehnat muxofazasi soxasida nazorat organlari
Reja:
1. Mehnat muxofazasi bo’yicha ishlarni tashkil qilish2. Aloqa korxonalari va tashkilotlarida mehnat muxofazasi bo’yicha ishlarni tashkil qilish va ularning bajarilishi ustidan nazorat
3. Ishlab chiqarishda xodimlar salomatligiga zarar yetishi va ish beruvchi ma’suliyati
4. Ishlab chiqarishda baxtsiz xodisalarni tergov qilish va xisobi taro’tibi
Tayanch so’z va iboralar: Aloqa,davlat, kasaba yushma, nazorat organ, mehnat qo’mitasi, inspektsiya, qoidalar, mehnat.
Aloqa korxonalarida va qurilishlarda nazoratni davlat va kasaba uyushmalari amalga oshiradi.
Davlat nazorat organlari:
1. Ijtimoiy masalalar bo’yicha Davlat Mehnat qo’mitasi Mehnat to’g’risidagi qonunchilikka rioya etish ustidan nazoratni amalga oshiradi.
2. Davlat tog’ texnik nazorati bu – bosim ostida ishlayotgan qurilmalardan to’g’ri foydalanish va qoidalariga rioya qilish, yog’ ko’taruvchi qurilmalar, gaz qurilmalari ishi, portlash ishlarini o’tqazish ustidan nazoratdir. Davlat tog’ texnik nazorati maxsuslashtirilgan inspektsiyalariga ega: Kotlonazorat, Gaz va Tog’ inspektsiyalari.
Kotlonazorat inspektorlari ko’tarma kranlar, liftlar, kotellar, issiq suv bug’i uchun quvirlarni ryxatdan o’tqazib, ishlashiga ruxsat beradi. Gaz inspektsiyasi inshootlarni, ularning gaz qurilmalari, asbob va kommunikatsiyalari mehnat muxofazasi qoidalariga muvofiq texnik axvoli va ishlatilishini ta’minlaydi, nazorat qiladi.
Tog’ inspektsiyasi portlovchi moddalarni to’g’ri saqo’l ash va xisobga olish, shuningdek portlatish ishlarining xavfsiz o’tqazilishi ustidan nazoratni ta’minlaydi.
3. Davlat energonazorat energiya nazorati bo’yicha davlat inspektsiyasi tomonidan amalga oshiriladi. Davlat energonazorat organlari elektr qurilmadan foydalanishda, istehmolchilar elektr quvvatidan foydalanish qoidalariga amal qilishda, PUE. PTE va PTB korxonalari tomonidan bajarilishi ustidan nazorat amalga oshiradilar.
4. Santexnazorat – Respublika sog’liqni saqo’l ash Vazirligi sanepidemstantsiyasining bosh sanitariya – epidemiologiya Boshqarmasi yuqumli kasalliklar va kasb xastaliklarining oldini olish, mehnatkashlarning maishiy mehnat va dam olish sharoitlarini yaxshilashni ta’minlovchi san-gigienik tadbirlar o’tqazish ustidan nazoratni amalga oshiradi.
5. Yong’in nazorati – yong’in xavfsizligi qoidalari talablariga amal qilish ustidan nazoratidir.
Mehnat to’g’risidagi qonunchilikka rioya qilish texnika xavfsizligi, ishlab chiqarish sanitariyasi yong’in xavf qoidalari va meyorlari ijrosi ustidan oliy nazorat bosh prokuror va adliya organlariga yo’qo’l atiladi.
Aloqa xodimlari kasaba uyushmalari yoki viloyat kasaba uyushmalari kengashining texnik nazoratchisi istalgan vaqtda mashina uskunalari, mexanizmlar muvofiqo’l igini, Texnika Xavfsizligi qoidalari talablari, ishlab chiqarish va yordamchi binolarning sanitar axvolini, sanitariya meyorlari talablari, Mehnat va dam olish rejimiga amal qilishni, maxsus kiyim-bosh, maxsus poyafzal, maxsus oziq-ovqat va ximoya vositalarining o’z vaqtida berilishini tekshirish uchun aloqa korxonasini ko’zdan kechirish xuquqiga ega.
Xar bir korxonada kasaba uyushma raisi saylanadi, uning qoshida jamoa shartnomasini bajarilishini nazorat etuvchi katta jamoat nazoratchisi boshchiligidagi mehnatni muxofaza qilish komissiyasi ishlaydi, baxtsiz xodisalarni tekshirishda, shuningdek TX qoidalarini bilishlarini tekshirishda ishtirok etadi.
Tsexlar va bo’limlarda kasaba uyushmalari a’zolaridan apparaturalar, asboblarning yarog’ligini, ishchi joylarda to’siqo’l ar va blokirovkalarni, xisoblash qurilmalari va isitish tizimlari ishini, yoritilish axvolini nazorat qiluvchi va tozalik xamda taro’tibga rioya etuvchi mehnat muxofazasi jamoat nazoratchisi tanlanadi. U ishchi joyida instruktaj (yo’l-yuriq) o’tqazilishi, tsexning barcha xodimlari tomonidan Texnika Xavfsizligi yuriqnomalarini o’rganish, ish vaqti va taro’tibi rejimi, ta’tillar berilishi, xordiq kunlari, ishchilarni ximoya vositalari bilan ta’minlashni nazorat etadi. Butun aniqo’l agan kamchilik va nuqsonlar xaqida jamoat nazoratchisi tsex ustasi yoki boshlig’iga xabar qilishi va uni ishlab chiqishi lozim. mehnat muxofazasi bo’yicha barcha komissiya a’zolari jamoa shartnomasiga kiruvchi MM bo’yicha tadbirlar ishlab chiqishda ishtirok etadilar.
Jamoa shartnomasi xar yili ishchilar va xizmatchilar jamoasi nomidan va korxona ma’muriyati tomonidan FZMK o’rtasida tuziladi va ma’muriyat, jamoa va xizmatchilarning o’z aro majburiyatlarini belgilaydi. Shartnoma 3 bo’limdan iborat Mehnat muxofazasi to’g’risidagi bitimdan iborat.
1. Baxtsiz xodisalarni ogoxlantirish, oldini olish bo’yicha tadbirlar.
2. Ishlab chiqarishda kasbiy kasalliklarni oldini olish bo’yicha.
3. Mehnat sharoitlarini umumiy yaxshilash bo’yicha.
Ular sex va umumzavod nakladnoy xarajatlari, davlat kapital quyilmalari, bank krediti evaziga moliyalanadi.
Mehnat muxofazasi bo’yicha tadbirlarga ajratilgan xarajatlarni boshqa maqsadlarga sarflash qatian man etiladi.
shartnomada ijro uchun muddatlar va ma’suliyatli shaxslar ko’rsatiladi. yil oxirida mehnat muxofazasiga ajratilgan mablag’larning zichlashtirilgani va tadbirlar bajarilgani to’g’risida xisobot tinglanadi.
Aloqa korxonalari va tashkilotlarida Mehnat muxofazasi bo’yicha ishlarni tashkil qilish va ularning bajarilishi ustidan nazorat.
Aloqa korxonalaridan Mehnat muxofazasi bo’yicha ishlarni tashkil qilish, shuningdek davlat va kasaba uyushmalari organlari tomonidan nazoratni tashkil qilishning tarkibiy jadvali rasmda tasvirlangan.
Pochta va telekommunikatsiya agentligi Mehnat muxofazasi bo’yicha tadbirlarni rejalashtiradi va ularning bajarilishi ustidan nazoratni amalga oshiradi.
Aloqa ishlab chiqarish – texnika boshqarmalarida Mehnat muxofazasi bo’yicha ishlarni AICHTB boshliqo’l ari, bosh muxandislar va boshliq muovinlari uyushtiradi.
Korxona boshlig’i umuman korxonada Mehnat muxofazasini tashkil qilish uchun javob beradi, bosh muxandis va boshliq muovinlari va Mehnat to’g’risidagi qonunchilik, TX qoida va meyorlari, ishlab chiqarish sanitariyasi, ularga bo’ysunadigan bo’limlar, sexlar, uchastkalarda yong’in xavfsizligiga rioya etilishi ustidan to’liq ma’suldir.
Mehnat muxofazasi bo’yicha ishlarning bajarilishi ustidan nazorat uchun bosh muxandisga bo’ysunuvchi Mehnat muxofazasi bo’yicha muxandis tayinlanadi.
Raxbar yuqori xavfli ishlar ro’yxatini bilishi, ximoya vositalari va saqo’l ovchi qurilmalar yarog’lilik axvoli va mavjudligi ustidan kuzao’tib borishi, ventilyatsiya qurilmalari, ish joylarining yoritilishi, ishining to’g’riligini tekshirib borishi, Shovqin va tebranishlarning kamayishiga erishmog’i, ishchi va xizmatchilarni ishlashning xavfsiz uslubni ularga o’rgatish saboqo’l ar uyushtirishi, Texnika Xavfsizligi qoidalarini nechog’lik bilishlarini davriy tekshirib turishi lozim.
Raxbar shuningdek TX qoidalari va meyorlarini bajarmagan shaxslarni ishdan chetlatishi, agar insonlar xayoti va salomatligiga taxdid solayotgan bo’lsa, mexanizmlar ishini tuxtatishi, jabrlanganga 1-yordam ko’rsatishni tashkil qilish, baxtsiz xodisalarni tergov qilish va ularning oldini olish yuzasidan choralar ko’rishda ishtirok etishi lozim. Aloqa korxonalarida travmatizmni kamaytirish va mehnat sharoitlarini yaxshilashga qaratilgan tadbirlar o’tqazish ustidan nazoratni kuchaytirish maksadlarida Mehnat muxofazasi axvoli ustidan 3-pog’onali nazorat joriy etiladi.
Xar kuni usta yoki brigadir jamoat nazoratchisi bilan birga ishchi rinlari axvoli, uskunalarning sozligi va ximoya vositalarining yarug’ligini tekshiradi. Nuqsonlar topilganda zudlik bilan ularni bartaraf etish bo’yicha choralar quriladi. Agar nosozliklarni kuchlari bilan bartaraf etish mushkil, imkonsiz bo’lsa, nuqsonu nosozliklar 3-pog’onali nazorat jurnaliga qayd etiladi.
Xar xafta sex boshlig’i katta jamoat nazoratchisi bilan xamkorlikda sexda Mehnat muxofazasining axvolini birma-bir tekshiruvdan o’tkazadi, usta tomonidan bildirilgan nosozliklar bo’yicha qarorlar qabul qiladilar, avvalgi tekshiruvlarda aniqo’l angan kamchiliklarni bartaraf etish bo’yicha tadbirlar bajarilishini nazorat qiladi. Tekshiruv natijalari tsex boshlig’i xuddi shu jurnalga yoziladi.
Xar oyda bosh muxandis va Mehnat muxofazasi bo’yicha muxandis korxona bo’yicha Mehnat muxofazasining axvolini tekshiradi, tekshiruvning 1 va 2 pog’onalarida aniqo’l angan nuqsonlarni bartaraf etilishini nazorat qiladi.
Tekshiruv natijalari korxona bo’yicha buyruk bilan rasmiylashtiriladi.
Mehnat muxofazasi bo’yicha muxandis muntazam TX qoidalari va meyorlari, ishlab chiqarish sanitariyasi, yuqori turuvchi tashkilotlar farmoyishlari, nazorat qiluvchi organlari xujjatlarining ijrosini nazorat qiladi.
U yangi qabul qilingan xodimlar bilan ilk yuriqnomani o’tadi, TX bilimlarini tekshirish bo’yicha komissiyalar ishi va ishlab chiqarishda baxtsiz xodisalarni tergov qilishda ishtirok etadi.
Xar yili korxonalar N 21-T shaklida majmuiy reja bajarilgani to’g’risidagi xisobotlarni tuzadilar va ularni yuqori turuvchi xo’jalik va kasaba uyushma tashkilotlariga yuboradilar.
Xisobotga noqulay sharoitlarda ishlovchilar soni xaqida ma’lumotlar va xisobot yilida meyorlarga muvofiq xujjatlar kiritiladi.
Xisobotda rekonstruktsiya, kapital remont bo’yicha bajarilgan ishlar xajmi va ishlab chiqarish tsexlar, umuman TX qoidalari va meyorlari talablariga javob bermaydigan uchastkalarni ekspluatatsiyadan chiqarish to’g’risida ma’lumotlar bo’lishi kerak.
Mamuriy-xo’jalik va injener-texnik personal mehnat qonunchiligi, mehnat muxofazasi qoidalarini buzsalar intizomiy, mamuriy yoki jinoiy javobgarlikka tortiladi.
Xodimga mehnat intizomini buzganligi uchun ish beruvchi quyidagi intizomiy jazo choralarini qo’llashga xaqkli:
1. xayfsan
2. o’rtacha oylik ish xaqining yigirma foizidan ortiq bo’lmagan miqdorga jarima solish xollari xam nazarda tutilishi mumkin. Xodimning ish xaqidan jarima ushlab kolish ushbu Kodeksning 164-moddasi talablariga rioya qilingan xolda ish beruvchi tomonidan amalga oshiriladi;
3. Mehnat shartnomasini bekor qilish (100 – modda ikkinchi qismining 3 va 4-bandlari)
Ushbu moddada nazarda tutilmagan intizomiy jazo choralarini qo’llash taqiqo’l anadi.
Mamuriy jazo – (ogoxlantirish yoki jarima) TX qoidalari yoki sanoat sanitariyasi qoidalari buzilishida aybdor xodimga texnik inspektsiya va san. Nazorat organlari tomonidan ogoxlantirish yoki jarima solinadi.
Mehnat muxofazasi qoidalari buzilishi, atrof-muxit ifloslanishi ustidan agar bu qonunbuzarliklar oqibatida baxtsiz xodisalar chiqishi mumkin, insonlar salomatligiga zarar yetkazsa, mansabdor shaxslar prokuratura organlari tomonidan jinoiy javobgarlikka tortiladi.
Ishlab chiqarishda xodimlar salomatligiga zarar yetishi va ish
beruvchi masuliyati. Umumiy qoidalar.
ðåæàãà
Xo’jalik yuritishning bozor sharoitlariga tish korxonalar faoliyati amaliyotida katta o’zgarishlarni yuzaga keltirdi.
Kpchilik korxonalarda boshqaruv strukturasi kator mo’taxassislar lavozimlari, shu jumladan Mehnat muxofazasi bo’yicha mo’taxassisliklarning qisqartirish tomonga o’zgardi, davlat organlari va nazorat kasaba uyushmalari, idoralar tomonidan xavfsiz ish sharoitlariga rioya etish ustidan nazorat saviyasi sustlashdi.
Natijada so’nggi yillarda ishlab chiqarish travmatizmi muxim darajada usdi. SHundan kelib chikib, jabrlanganlar va ularning oilalari uchun bo’lgani kabi ish beruvchi uchun xam muxim axamiyat kasb eo’tib, xuquqiy bazaga ega sanaladi.
O”zbekistonda xar bir xodim ishi bilan bog’liq tarzda salomatligiga yetkaziladigan zararni qoplash xuquqiga ega.
Ish beruvchi vaqtida va to’g’ri ishlab chiqarishda baxtsiz xodisalarni tergovini o’tqazish va xisobini olish, shuningdek xodimlarga yetkazilgan zarar uchun moddiy javobgarlikni zimmasiga olishi shart.
Xar qanday shikast yetkazuvchi voqea baxtsiz voqea sanaladi.
· Mexanik (sanchilgan, kesilgan,lat yegan va xokazo)
· Termik (qiyish, muzlash, sovkao’tib qolish, issiqo’l ik zarbasi va xokazo)
· Elektrik
· Kimyoviy
· Psixik va boshqa.
Ularning oqibatida inson qiska muddatga yoki uzoq davrga mehnatga layoqatini yo’qatadi.
Baxtsiz xodisa deb kasbiy kasalliklar, kasbiy zaxarlanishlar va ayrim xolatlarda umumiy kasalliklar tushuniladi.
O’tibbiy muassasa xulosasi mehnat majburiyatlari bilan bog’liq salomatlikka putur yetishlar soniga umumiy kasallik uchun zarur shart xisoblanadi. Salomalikka putur yetkazadigan baxtsiz xodisalar ishlab chiqarish xodisalari, yoki maishiy xisoblanadi.
Axir ish beruvchi faqat ishlab chiqarish baxtsiz xodisalari uchun javobgardir.
Ishlab chiqarish bilan bog’liq baxtsiz xodisalar quyidagilardan iborat:
· ular tomonidan mehnat vazifalari (shu jumladan xizmat safarlari xam) ni bajarish, shuningdek ish beruvchi topshirig’isiz xam korxona manfaatlari doirasida biror bir xalokatlarni amalga oshirayotganda;
· korxona transportida ishga yo’l olayotganda yoki ishdan qaytayotganda;
· belgilangan tanaffuslardan toro’tib butun ish vaqti mobaynida korxona xududi va yoki boshqa ish joyida;
· o’tqazilish joyidan qati’y nazar shanbalik o’tqazilayotgan vaqtda;
· ishlab chiqarishda yuz bergan avariyalarda;
· ish vaqtida xizmat obektlari o’rtasidagi xarakat bilan faoliyati bog’liq xodim bilan jamoat transportida yoki piyoda, shuningdek ish beruvchining topshirig’iga ko’ra, ish joyiga ketayotganida;
· ish vaqtida xizmat safarlari yoki ish beruvchining topshirig’iga ko’ra, shaxsiy yengil transportda;
· ish vaqtida boshqa shaxs tomonidan tanaga shikast yetkazish, yoki mehnat vazifasini bajarayotganida xodimning qasddan o’ldirilishi.
Faqat o’z o’limi, tabiiy jon berish xodisalari, shuningdek, jinoyatlar qilayotganda o’sha jabrlanuvchilar tomonidan jaroxatlar inobatga olinmaydi. Ish beruvchining javobgarligi qanday vaziyatlarda baxtsiz xodisa ro’y bergani va yetkazilgan zararga bog’liq.
1. Agar zarar yuqori xavfsizlik manbai tomonidan yetkazilgan bo’lsa, ish beruvchi voqea tabiiy ofat oqibatida, yoki jarblanuvchi g’arazi yoki uning qo’pol extiyotqorsizligi tufayli, bo’lganini isbotlay olmasa,u yetkazilgan zararni to’liq miqdorda qoplashi kerak.
Masalan, to’g’ri so’z metall qirquvchi uskunada ishchi qo’liga shikast yetdi. Ish beruvchi tomonidan Mehnat muxofazasi va Texnika Xavfsizligi buzilmadi. Jaroxat ishchining oddiygina extiyotqorsizligi natijasida kelib chiqdi. Baxtsiz xodisa yuqori xavflilik manbai (uskuna) ta’sirida yuz bergani bois ish beruvchi o’z aybi bo’lmasada, zararni to’liq qoplashi zarur.
Ishchining qo’pol extiyotqorsizligi xolatida ish beruvchi va ishchi aralash javobgar bo’ladi. Mazkur xolatda qoplash xajmi kamaytiriladi.
Extiyotqorsizlikning qandayligi (qo’pol va yoki oddiy) vaziyatlar inobatga olinib, xar bir aniq xodisada xal qilinadi. Bunda jabrlanuvchining yoshi, malakasi, jismoniy axvoli va xokazolar xamda baxtsiz xodisaning aniq vaziyati xisobga olinadi.
Masalan, agar ish bo’yicha katta xamkasabalari misolida, yosh ishchi ximoya ko’zoynaklarini ko’zidan olib qo’ydi, u extiyotkorsizlik bo’ladi. Biroq qo’pol extiyotkorsizlikka yo’l quymadi. Uning texnika xavfsizligi bo’yicha talablari va usta tanbexlariga qarshi borgan tajribali xamkasabalari qattiq xarakatlarini qo’pol extiyotkorsizlik deb xisoblash mumkin.
Ish beruvchi doimo jabrlanuvchiga ko’ra, baxtsiz xodisani oldini olishda katta imkoniyatlarga ega. Aynan, u xodimlar xavfsizligini ta’minlashga javobgardir.
2. Agar zarar yuqori xavflilik manbai tomonidan yetkazilmagan bo’lsa, ish beruvchi faqat aybi bo’lsagina javob beradi. Masalan, do’kon sotuvchisi yordamchi xonalar o’rtasida tuqilgan o’simlik yog’idan toyib ketdi va yiqilishida jaroxat oldi, deylik. Baxtsiz xodisa yuqori xavflilik manbai bilan bog’liq emas. Demak, ish beruvchiga zarar uchun javobgarlikni yo’qo’l ashdan avval uning aybini aniqo’l ab olish zarur. Ayb esa shundaki, tish xavfsiz axvolda emas edi. Agar tish muvofiq axvolda bo’lganida edi, ish beruvchining bunda aybi xam bo’lmasdi va u zararni qoplashga majbur xam bo’lmasdi.
Kasbiy kasallik, odatda, yuqori xavflilik manbai ta’sirida yuzaga keladi, bu xolatda ish beruvchining aybini isbotlashning xojati yo’q, faqat bu xastalikning mehnat majburiyatlari ijrosi bilan bog’liqo’l ik jixatini aniqo’l ash zarur.
Ishlab chiqarishda baxtsiz xodisalarni tergov qilish va xisobi taro’tibi
ðåæàãà
Ishlab chiqarishdagi istalgan baxtsiz xodisada ish beruvchi yoki uning vakili quyidagilarga burchli:
1. Jabrlanuvchiga 1 yordamni tezqor tashkil qilish va uni shifo muassasasiga yetqazish;
2. Baxtsiz xodisani tergov qilish bo’yicha komissiyani tuzish;
3. Tergov bo’yicha komissiya ish boshlagunga qadar voqea vaqtida vaziyatni shundogligicha saklab kolish (agar bu narsa xodimlar xayoti va salomatligiga xavf solmasa va avariyaga olib kelmasa).
Buni qilishning imkoni bo’lmganida, tashkilot raxbari yoki uning vakili ko’zdan kechirish protokolini, voqeaga qadar va undan keyin jabrlanuvchi va uskunaning aniq joylashuvini ko’rsatgan xolda voqea joyi eskizi (jadvali) ni tuzishi, voqea joyini fotosuratga olishi zarur. Tashkilot rahbari tergov bo’yicha komissiya tuzish to’g’risida buyruq chiqarishi kerak: uning tarkibiga ish beruvchi, kasaba uyushmalari organi yoki boshqa vakolatli organlar vakillari kiritiladi.
Komissiya tarkibiga baxtsiz xodisa ry bergan bo’limda xavfsizlik uchun javob beruvchi raxbar kirmasligi kerak.
Jabrlanuvchi, qurbon bo’lganida esa qarindoshlari talabiga ko’ra, baxtsiz xodisani tergov qilishda uning ishonchli odami ishtirok etishi mumkin. Bunday ishonchli shaxs ixtiyoriy shaklda tuzilib, jabrlanuvchi, olamdan o’tgan bo’lsa, qarindoshlaridan biri tomonidan imzolangan ishonch kog’ozi asosida xarakat qiladi.
Agar ishonchli shaxs tergovda ishtirok etmagan bo’lsa, ish beruvchi uni tergov xujjatlari bilan tanishtirishi lozim.
Komissiya 3 kecha-kunduzda baxtsiz xodisa xolatlari va sabablarini tekshirib chiqishi zarur. Guvoxlarni topib, Mehnat muxofazasi bo’yicha qoidabuzarlikka yo’l qo’ygan shaxsni so’rov qilishi, imkoni bo’lsa, jabrlanuvchidan tushuntirish olishi kerak. So’rovlar ixtiyoriy shaklda rasmiylashtirilib, so’ralgan tomonidan imzolanadi.
Ishchilarning Mehnatga layoqatliligini kamida 1 kunga yo’qotishini vujudga keltirgan yoki o’tibbiy xulosaga muvofiq uning boshqa ishga o’tqazilishiga zarurat tug’dirgan baxtsiz xodisaga komissiya 2 nusxada N-1 shakldagi aktni rasmiylashtirib, imzolaydi xamda ko’rib chiqish va tasdiqo’l ash uchun tashkilot raxbariga yuboradi.
Aktga jabrlanuvchining ish joyini ta’riflovchi barcha tushuntirishlar, sxemalar, rejalar va boshqa xujjatlar xamda o’tibbiy xulosa ilova qilinadi.
N-1 akti bilan rasmiylashtirilgan barcha baxtsiz xodisalar korxonadagi shakli bo’yicha baxtsiz xodisalarni qayd etish jurnalida qayd etiladi, Respublika Mehnat Vazirligi tomonidan tasdiqo’l anadi. Tergov yakunlangach, aktning 1 nusxasi jabrlanuvchiga beriladi, ikkinchisi tergov materiallari bilan birga jabrlanuvchining asosiy ish joyi bo’yicha tashkilotda 45 yil davomida saqo’l anadi. Korxona tugatilish xolatida N-1 aktlari Davlat Mehnat inspektsiyasiga saqo’l ash uchun topshiriladi.
Ish beruvchiga o’z vaqtida ma’lum qilinmagan baxtsiz xodisa yoki undan Mehnatga layoqatlilik yo’qolishi ushandayoq bo’lmgan voqealar 1 oy davomida jabrlanuvchi arizasiga ko’ra, tergov qilinadi – ariza berilgan vaqt-kundan boshlab (ariza berish muddati cheklanmagan).
(Boshqa tashkilotdan kelgan) xodim bilan korxonada yuz bergan baxtsiz xodisa xam xuddi shunday taro’tibda tergov qilinadi. Tergovda ishtirok etish uchun xodim (ishchi) ni jo’natgan vakil taklif etiladi. U kelmagan taqdirga tergov uni kutilmay boshlaydilar. Tergov tugatilguncha xam kelmasa, tergov aktida tegishli qayd bitiladi. Bunda baxtsiz xodisa jabrlanuvchi xodimi sanalgan tashkilot tomonidan xisobga olinib, N-1 akti 3 nusxada tuziladi. Undan ikkitasi tergov materiallari bilan birga shu tashkilotga jo’natiladi. 3 nusxa baxtsiz xodisa yuz bergan tashkilotda qoladi.
Agar ish beruvchi baxtsiz voqeani tergov qilishdan, akt tuzishdan bosh tortsa yoki jabrlanuvchi tergov natijalaridan norozi bo’lsa, bu voqea kasaba uyushmalari qo’mitasi yoki boshqa nufzli organ, korxonaning vakolatli ishchilari tomonidan yozma ariza berilgan laxzadan boshlab 7 kun davomida ko’rib chiqiladi. Ularning qarori ish beruvchining ijro etishi uchun majburiy shart sanaladi.
Jabrlanuvchi kasaba uyushmalari qo’mitasidan norozi bo’lgan taqdirda-jabrlanuvchi sudga yoki subekt bo’yicha Davlat Mehnat inspektsiyasiga murojaat etishi mumkin. Murojaat uchun jabrlanuvchi xuquqi muddat bilan cheklanmagan.
Ish beruvchi kasabaqmitasi qaroridan norozi bo’lsa, baxsni O’zbekiston Respublikasi subekt bo’yicha Mehnat muxofazasi davlat nazoratchisi xal qiladi. U voqea yuz bergan muddatidan qati’y nazar baxtsiz xodisani mustaqil tergov qilish xuquqiga ega.
Tergov natijalariga ko’ra, ish beruvchi uchun shart xisoblangan xulosa tuziladi. Xulosa O’zbekiston Respublikasi Mehnat Vazirligi xuzuridagi Mehnat inspektsiyasi organlari yoki sudda shikoyat qilinishi mumkin.
2 yoki undan ortiq ishchilar jabr ko’radigan baxtsiz xodisalar, shuningdek o’limga olib keluvchi yoki nog’iron etuvchi baxtsiz xodisalarni aloxida ta’kidlash zarur. Bunday xodisalar to’g’risida ish beruvchi sutka davomida quyidagi tashkilotlarga ma’lum qilishi shart.
· O’zbekiston Respublikasi subekti bo’yicha Davlat Mehnat inspektsiyasi;
· Ijrochi Xokimiyatning tegishli organlariga;
· Baxtsiz xodisa ro’y bergan joy bo’yicha prokraturaga;
· O’zbekiston Respublikasi subektining ijrochi Xokimiyat organlariga;
· Davlat nazorat organlariga (agar baxtsiz xodisa shu organ nazoratidagi tashkilotda yuz bergan bo’lsa);
· Tegishli kasaba uyushmalari organlariga.
Tergov tarkibida quyidagilar mavjud komissiya tomonidan olib boriladi:
· Mehnat muxofazasi bo’yicha Davlat nazoratchisi;
· O’zbekiston Respublikasi subektining ijroiya Xokimiyat organlari vaqili;
· Kasaba uyushmalari organi vakili.
Tergov olib borishga ketadigan barcha xarajatlarni baxtsiz xodisa yuz bergan korxona tulaydi. Komissiya a’zolari tergov chog’ida korxona va uning bo’linmalari rahbarlari xamda boshqa shaxslardan yozma tushuntirish xati olish xuquqiga egalar. Mehnat muxofazasi bo’yicha davlat nazoratchisi agar baxtsiz xodisalarni tergov qilishni davom ettirishga obektiv sabablarga ko’ra, imkoniyat bo’lmasa yoki aksincha tergovda ishtirok eta olish imkoni bo’lsa, u tergov materiallari bilan tanishib chiqishi shart.
Komissiya xulosalaridan rozi bo’lgan taqdirda baxtsiz xodisa qo’shimcha tergov qilinmaydi va bu xaqda tergov aktida tegishli qaydnoma qilinadi. Baxtsiz xodisa tergov natijalariga ko’ra, Mehnat muxofazasi bo’yicha Davlat nazoratchisi P-15 (15 ilova) shaklida xulosa tuzadi. Guruhli baxtsiz xodisalar va nogironlik yoki o’lim bilan tugaydigan baxtsiz xodisalar tergov materiallari N-1 shaklidagi akt va ko’rsatilgan baxtsiz xodisalar tergov akti bilan birga 3 kunlik muddat ichida tuzilgandan so’ng ish beruvchi tomonidan baxtsiz xodisa ro’y bergan joy bo’yicha prokraturaga junatilishi kerak.
· O’zbekiston Respublikasi subekti bo’yicha Davlat Mehnat inspektsiyasiga;
· (talab etilishiga ko’ra) nazorat organlariga;
· O’zbekiston Respublikasi Mehnat Vazirligi xuzuridagi Mehnat inspektsiyasiga;
Jabrlanuvchining vaqtincha Mehnatga layoqatsizligi tugaganidan so’ng ish beruvchi O’zbekiston Respublikasi subekti bo’yicha Davlat Mehnat inspektsiyasiga;
· ishlab chiqarishda baxtsiz xodisa oqibatlari to’g’risida ma’lumotlar;
· bunday baxtsiz xodisalarning oldini olish maksadlarida bajarilgan tadbirlar to’g’risida proko’ratura karori.
Tashkilot aybidan qati’y nazar, N-1 shaklida akt bilan rasmiylashtirilgan xar bir baxtsiz xodisa “Korxonada baxtsiz xodisalarda jabrlanganlar vaqtincha Mehnatga layoqatsizligi munosabati bilan ishga chiqmaslik kunlari soni va Mehnat muxofazasi bo’yicha tadbirlarga ketgan xarajatlar to’g’risida xisobot” TVN-7 shaklida, ishlab vaqtincha Mehnatga layoqatsizlik va travmatizm to’g’risidagi statistik xisobotga kiritiladi.
16-TVN «Vaqtincha Mehnatga layoqatsizlik sabablari to’g’risidagi xisobot».
Ish beruvchi ishlab chiqarishda baxtsiz xodisalar sabablari taxlili, ularning Mehnat jamoalarida ko’rib chiqilishi, ishlab chiqarish travmatizmini oldini olish yuzasidan tadbirlarni amalga oshirish, shuningdek jabrlanuvchilar (ularning oila a’zolari) ga zararli qoplash to’g’risidagi masalani xal etishni ta’minlashga burchli.
Kasaba uyushmalari ish beruvchi va uning vakillarining ishlab chiqarishda baxtsiz xodisalar sabablarini bartaraf etish yuzasidan qurilayotgan chora-tadbirlar to’g’risidagi ma’lumotlarini eshitishlari, shuningdek profilaktik tadbirlar bajarilishi ustidan nazoratni amalga oshirishga xaqo’l idirlar.
Mehnatdan mayibligi natijasida jabrlanuvchiga
qoplanadigan zarar miqdori
ðåæàãà
Fuqoro xayoti yoki salomatligiga yetkazilgan zarar qoplovi O’zbekiston Respublikasi Fuqorolik Kodeksi tomonidan taro’tibga solinadi.
Jabrlanuvchiga qoplanadigan zarar:
1. Ish xaqi miqdorida yoki uning tegishli qismi-mehnatga layoqat yo’qotilish darajasiga qarab pul miqdori to’lovlari;
2. qo’shimcha xarajatlar kompensatsiyasi;
3. bir yo’la to’lanadigan to’lov puli;
4. moddiy zarar qoplovidan iborat.
Nazorat savollari
1.O’zbekiston Respublikasi mexnat kodekisi qachon qabul qilingan?
2. O’zbekiston Respublikasi mexnat muxofazasini nazorat qiluvchi tashkilotlar?
3. Uch pog’onali nazorat nima?
4. Mexnat muxofazasi qonunlari buzilgandagi javobgarlik turlari?
5. Mexnat xavfsizligi standartlari majmui?
6. Yuriqnoma turlari?