4 – Ma’ruza
Korxonalarda Mehnat  muxofazasining axvoli taxlili.Axvol  ko’rsatkichlari. Mehnat  sharoitlari.

 Reja:

1.Ishlovchilarga sanitar – gigienik omillarning noqulay ta’siri

        2.Ishlab chiqarish muxiti parametrlarining meyorlanishi

        3.Ishlab chiqarish muxitidagi Travmatizm (shikastlanish) va kasbiy kasalliklari sababo’larining taxlili

        4.Ishlab chiqarish shikastlanishi va kasbiy kasalliklari sabablarini o’rganish uslublari

        5.Ishlab chiqarish travmatizm va kasbiy kasalliklari profilaktikasi. Mexanizatsiya, avtomatizatsiya

            Tayanch so’z va iboralar:Mehnat sharoiti, jarayon, salomatlik, ish ,favqulot, ishlab chiqarish, muhit, kasb kasalliklari,

Ishlovchilarga sanitar – gigienik omillarning noqulay ta’siri
режага

Mehnat  sharoitlari – ish jarayonida inson salomatligi va ishga layoqatliligiga ta’sir ko’rsatuvchi ishlab chiqarish muxiti olimlari yigindisidir. Mehnat  sharoitlari shikastlanishlar va kasb kasalliklari yuzaga kelishi uchun xar qanday shart-sharoitni istisno etish kerak. Mehnat  sharoitlarini tashkil qiluvchi omillar odatda 4 ta asosiy guruxga bo’linadi.

1.Gurux – sanitar – gigienik ishlab chiqarish muxiti, ish xududini xarakterlaydigan ko’rsatkichlarni o’z ichiga oladi. qo’llaniladigan uskunalar va texnologik jarayonlarga bog’liq bo’lib, miqdoriy baxolanishi mumkin va meyorlanadi.

2. Gurux – Mehnat  jarayoni bilan shartlanadigan psixo- fiziologik. Ushbu guruxdan faqat bir qismi miqdoriy baxolanadi.

3. Gurux – estetik omillar, ishlayotganlar tomonidan atrof – muxit axvoli va uning elementlari qabo’l qilinishi bilan xarakterlanadi. Miqdoriy baxolanmaydi.

4. Gurux – mazkur mehnat  jamoasida psixologik iqo’l imni xarakterlaydigan sotsial – psixologik omillar, miqdoriy baxolanmaydi.

1.  San- gigienik omillar:

a)  Yoritilganlik (tabiiy, Sun’iy)

b)  Mikroiqo’l im:

c)  Xavo xarorati, S

d)  Nisbiy namlik, %

e)  Xavo xarakati tezligi, mg’s

f)  Xavo muxitida zaxarli moddalar (bug’ar, gazlar, ayerozollar) mgg’m 3

g) Mexanik tebranishlar:

·   Tebranish (titrash) (Gts chastota, mm amplituda, tebranish tezligi mg’s)

·   Shovqin (oktava chiziqo’l ari Gts chastotasi, tovush bosimi darajasi Db)

·   Ultratovush (Shovqin kabi)

·   Infraqizil, Ultrabinafsha (mmk), ionlashish nurlanish (km, m, dm, sm, mm), radiochastotalar to’lqinlari (Gts, kGts, Mgts)

·   Atmosfera bosimi (dengiz darajasidan xam baland: m, barometrik mm simob ustuni)

·   Kasbiy infektsiyalar va biologik agentlar.

2. sixofiziologik (Mehnat ) omillari:

a) Jismoniy vazifa (kkal)

b) Ish xolati

c) Asab – psixologik – aqo’l iy, asab – xissiyot, ko’rishning zo’rayishi, asab- ruxiy vazifa

d) Mehnat  jarayonining bir xilligi

e) Mehnat  va xordiq taro’tibi (rejimi):

·   Smena ichi (tushlikka tanaffus)

·   Sutkalik (ish smenalarining davomiyligi)

·   Yillik (ta’tilning davomiyligi)

·   Shikast – xavf (portlash xavfi, yong’in- xavfi, seysmik xavf, mashinalarning xarakat qismlari shikastlanish xavfi)

3. Estetik omillar:

a)   Ish xududida yorug’lik tovush muxiti kompozitsiyasining Uyg’unligi, xavo muxiti xidlarining xushbuyligi, xamoxanglik kompozitsiyasi. Ish xolatlari va mehnat  xarakatlarining uyg’unligi.

b) Jamoaning ijtimoiy – ruxiy birdamligi

c)   Jamoada guruxlararo munosabatlar xarakteri (janjalli xolat, darajasi)

Ishlovchilarga sanitar – gigienik omillarning noqulay ta’siri.
режага

Mehnat  jarayonida inson qator san- gigienik omillar ta’siriga yo’liqadi. Ular kutilmagan oqibatlarni chaqirishi mumkin (masalan, inson tana xaroratining xaddan ziyod ko’tarilishi yoki pasayib ketishi, bosimi oshishi)

  Bunday omillarning ta’sirini bartaraf etish va organizm xayotiy faoliyatini ta’minlash uchun inson sistemasining asosiy vazifalari ishiga salbiy ta’sir qiluvchi organizmning ximoya refleksi nazarda tutiladi va ishga layoqatlilik pasayadi. Ma’lum vaqt o’tgach, ishlayotgan shaxs sanitar – gigienik omilning noqulay ta’siriga o’rganadi, organizmning bunday ichki zaxiralardan foydalanishi maqsadga muvofiq emas, zero, quvvat – kuch bekorga sarflanadi. Shu tariqa insonga san- gigienik omillarning noqulay ta’siri ishlayotgan insonning ichki zaxiralari asosiy mehnat  jarayonidan chalg’ishiga olib keladi, inson kayfiyati va xolatida o’z ifodasini topadi.

Ishlab chiqarish muxiti parametrlarining meyorlanishi.

Mehnat  ishlab chiqarish san-gigienasi soxasida quyidagilar asosiy xujjat sanaladi:

  SSBT, sanoat korxonalarining loyixalashtirish sanitariya meyorlari, qurilish meyorlari va qoidalar.

  Bu xujjatlar insonga u yoki bu xavfli yoki zaxarli ishlab chiqarish omilining ta’sir miqdor va darajasini reglament qiladi. Ish joyida tashqi muxit axvoli mana bunday xarakterlanadi:

  qulay, nisbatan qulay (komfort), ekstremal va o’ta ekstremal.

  Komfort (qulay)- ishga qobiliyatlilikning optimal ko’rsatkichlarini, yaxshi kayfiyat va ishlayotgan inson salomatligini ta’minlaydi.

Nisbatan qulay (komfort) – ishga layoqatlilikni ta’minlaydi va ishlayotgan shaxsning salomatligini muayyan vaqt davomida saqo’l aydi, biroq meyor doirasidan chetga chiqadigan noxush subektiv xissiyotlar va funktsional o’zgarishlarni chiqaradi.

  Tashqi muxitning bunday xolati san – gigienik omillar axamiyatiga borib taqaladi.

  Ekstremal xolat ishga layoqatlilikni pasaytiradi va patologik buzilishlarga olib kelmaydigan meyordan tashqari chiquvchi funktsional o’zgarishlarni chiqarishi mumkin.

  O’ta ekstremal xolat ishlayotgan kishida patologik o’zgarishlar yuzaga kelishiga sabab bo’ladi.

   Mehnat  muxofazasi amaliyotida aniq yo’l qyiladigan meyorlardan foydalaniladi.

   Mehnat  sharoitlarining qoniqarsiz axvoli va mehnat  xarakteri ishlab chiqarish travmatizmining asosiy sabablaridan biri sanaladi.

   Travma (shikast, jaroxat) – tashqi muxitning qanday bo’lmasin omili tomonidan chaqirilgan inson tanasi to’qimalar va organlari yaxlitligining buzilishidir. Travma (yunoncha so’z) jaroxat, shikastlanish demakdir.

   Ishlab chiqarish jaroxatlarini ta’sir shakliga qarab, mexanik (sinish, chiqish, lat yeyish, kesilish, ochilish va boshqa), termik (ko’zlalgan, issiqo’l ik zarbalari, qo’yish), kimyoviy (zaxarlanish, kimyoviy kuyishlar), elektrik (to’qimalarning kesilib ketishi, elektr kuyishlar, zarbalar), aralash jaroxatlarga bo’lish mumkin. Ishlab chiqarish jaroxatlarining nechog’lik birligi, darajasi shifokorlar, jabrlanuvchi davolanadigan davolash – profilaktika muassasalari tomonidan aniqo’l anadi.

   Maishiy (kundalik) va ishlab chiqarish jaroxatlari mavjud.

   Ishlab chiqarishdagi baxtsiz xodisalar sanoat yoki ishlab chiqarish shikastlari xodisalari deb ataladi.

   Shikastlanish og’irligiga qarab, ishlab chiqarish travmatizmi 3 guruxga bo’linadi:

1.1 yoki undan ortiq kungacha vaqtincha ishga layoqati yo’qolgan yengil

2.Uzoq vaqtgacha ishga layoqati yo’qolgan va mayiblik yoki nogironlik bilan davom etadigan og’ir

3.O’limga olib keluvchi, shuningdek 3 yoki undan ortiq ishchilar bilan bir vaqtning o’zida

ro’y  beruvchi avariya xodisasi.

   Baxtsiz xodisa quyidagicha xarakterlanadi:

·   qisqa muddatli tashqi ta’sir natijasida inson organizmi shikastlanishi (jaroxatlar, lat yeyishlar, kyishlar, tok urishi, o’tkir zaxarlanishlar).

·   qisman yoki tliq mehnatga layoqatsizlikka duchor bo’lish.

Ish bilan bog’liq baxtsiz xodisalar quyidagi xollarda ry berdi deb xisobo’lanadi:

·   Ishchi (xodim) ning oddiy odatiy majburiyatlari, shuningdek korxona ma’muriyatining maxsus topshiriqo’l ari (shu jumladan xizmat safari chog’ida xam) ni bajarayotganida.

·   Xodim band bo’lgan korxona topshirig’iga ko’ra, jamoatchilik majburiyatlari, shuningdek (kasaba uyushmalari) maxsus topshiriqo’l arini bajarayotganida

·   Ish vaqti davomida korxona xududi va ishning boshqa yerida (tanaffus vaqti xam inobatga olingan), ishlab chiqarish qurollari, kiyimlarni taro’tibga keltirilayotganda va xakazo. Ish boshlanishi oldidan va oxirida.

·   Xodimning borligi ichki taro’tib qoidalariga zid kelmagan bo’lsa, ish vaqti davomida korxona yaqinida yoki boshqa ish joyida.

·   Ishga va ishdan uyga yo’l olgan paytda

·   Xuquq taro’tibini muxofaza qilish, inson xayotini qutqarish va mulkni ximoya qilish bo’yicha Respublika fuqorolik burchini bajarayotganida

Ishlab chiqarishida yuz bergan o’tkir zaxarlanishlar, issiqo’l ik zarbalari, muzlashlar baxtsiz xodisa deb xisobga olinadi va tergov qilinadi.

  Uy sharoitida, ishlab chiqarishdagi ish bilan bog’liq bo’lingan maishiy jaroxatlar, shaxsiy ish yuzasidan jamoatchilik transportida ketayotganda baxtsiz xodisalar.

   Ishlab chiqarishning zararli sharoitlarida uzoq ishlash oqibatida insonning normal faoliyati buzilishi yoki jismoniy shikastlanishlar kasbiy kasalliklar deb ataladi:

·   Changli ishdagi ta’sir oqibatida o’pka (silikaz),

(Shovqinli tsexlardagi ish) eshitishning sustlashuv kasalliklari, nurlanishdan ko’z kasalliklari va boshqalar.

·   Inson organizmiga zaxarli moddalar va sanoat zaxarlarining ta’sirida o’tkir zaxarlanish yuzaga keladi.

Ishlab chiqarish muxitidagi Travmatizm (shikastlanish) va kasbiy kasalliklari sababo’larining taxlili.
режага

Ishlab chiqarish Travmatizm (shikastlanish)  va kasbiy kassalliklar sababo’lari quyidagi sinflarga bo’linadi:

1.Texnik

2.Tashkiliy

3.Sanitar- gigienik

Texnik – qo’l asbobi, mashinalar, apparatlar, elektr uskunalarning buzuqo’l igi, ishlab chiqarish texnologik jarayonining takomillashmagani, to’siq, ximoya qurilma – moslamalari va qurilma saqo’l ovchilarining nosozligi, bosim bilan ishlayotgan bug’li qozonlar, idishlarning portlashi, materiallar yonishi oqibatida portlashlar.

   Tashkiliy- ishning notog’ri tashkil qilinishi

(noto’g’ri ish taro’tibi, xaddan ziyod davomiyligi yoki jadallik, inson tanasining uzoq vaqt noqulay xolatda bo’lishi, malakaga mos emasligi, xavfsiz uslubga uqitilmaganlik).

   Sanitar – gigienik – xonalar ishlab chiqarish maydoni va kubaturaning yetishmasligi, iqo’l im sharoitlariga ularning nomo’tanosibligi, t, R, v ishlab chiqarish muxiti, atmosfera bosimi, issiqo’l ik nurlari, unumsiz yoritilish, OV moddalar, shovqin, tebranish, Elektr magnit nurlanishi mavjudligi, maxsus kiyim – bosh, maxsus oziq- ovqatning yo’qo’l igi, maishiy va profilaktik xonalarning qoniqarsiz axvoli.

   Ishlab chiqarish muxitida ishlab chiqarish shikastlari sabablarining taxlili. Mehnat  muxofazasi bo’yicha qonunchilikning barcha talablariga ma’muriyatning rioya etishida, ishlab chiqarishga yo’ksak madaniyatni joriy etilishi va mehnatning xavfsiz usullarini qo’llash ustidan kundalik nazorat etilgan taqdirda – shikastlanish xodisalari vujudga kelmaydi.

Ishlab chiqarish shikastlanishi va kasbiy kasalliklari sabablarining o’rganish uslublari.
режага

  Ishlab chiqarish shikastlanishi va kasbiy kasalliklarining axvoli to’g’risidagi ma’lumotlar ularning yuzaga kelishi sabablari va ish turiga qarab guruxlanadi, bu esa ishlarning xavfli uchastkalarini aniqo’l ash imkonini beradi.

  Ishlab chiqarish shikastlanishini o’rganish uchun statistik, monografik va topografik uslublari qo’llaniladi.

  Statistik uslub tez- tez yuz beradigan xodisalarni xisobga olish materiallariga asoslanadi. Ma’lumotlar kasblar, sabablar, ishlar turi, jaroxat xarakteri, voqea vaqti, jabrlanuvchi yoshi va ish stajiga ko’ra taqsimlaydilar.

  Bu uslub tsex yoki korxonada shikastlanishning kuch chastotasi koeffitsienti va KT og’irlik koeffitsientini aniqo’l ash imkonini beradi.

Kuch o’rnida quyidagi qabul qilinadi

Kuch = N* 1000g’ R

N- qurilayotgan davrda baxtsiz xodisa miqdori

R – shu davrda ishchilarning ro’yxatdagi soni

            Taqvim muddati ichida (xisobot davrida) 1000 ro’yxatdagi ishchiga jaroxatlar miqdori.

t k Dg’ N

 Qurilayotgan davrda barcha jabrlanuvchilar tomonidan mehnatga layoqatsizlik kunlari soni. O’lim bilan yakunlanadigan yoki nog’ironlikka olib keladigan baxtsiz xodisalar aloxida inobatga olinadi va N soniga kirmaydi.

  Bu uslub travmatizm dinamikasini kasb va ish turi bo’yicha aniqo’l ash, travmatizm asboblari va darajasini belgilash imkonini beradi. Aloxida korxonalar (tsexlar, obektlar) bo’yicha xuddi o’sha davrda travmatizmning qiyoslanadigan ko’rsatkichlarini ish sust ketayotgan korxonalarda aniqo’l ash mumkin. Ishlar xavfsizligini ta’minlovchi tadbir ularni ogoxlantirish uchun baxtsiz xodisalar ro’y berishdan so’ng ishlab chiqilishi asosiy kamchilik sanaladi.

  Monograficheskiy – psixologik va mehnat  jarayonlarini, butun uskunalar, aloxida moslamalar va ularga xizmat uslublari, qo’llaniladigan asboblar, ishlayotganlar ximoya vositalari bo’lokirovkasi, ishlab chiqarish axvoli, ishchi o’rni, mehnat  sharoitlari, maxsus kiyim – boshlarni majmuiy o’rganishni ko’zda to’tadi.

  Mehnat  qilayotganlarning ishlari va dam olishlarini tashkil qilish, mehnat  samaradorligi qo’llaniladigan xavfsizlik choralariga aloxida eo’tibor beriladi.

  Monografik uslub ishlar xavfsizlik darajasi bo’lgani kabi, travmatizm sabablari va ularni oldini olish va bartaraf etish yuzasidan tadbirlarni yuzaga chiqarish imkonini beradi.

  Gurux uslubi – xarakteri bo’yicha 1 xil va takrorlanadigan baxtsiz, xodisalar yoki kasb kasalliklari taxlilidir. Bunday taxlil korxona ma’muriyatiga bunday baxtsiz xodisalarning takrorlanishini oldini oluvchi zarur tadbirlar ishlab chiqish imkonini beradi.

  Topografik uslub – baxtsiz xodisa yuz bergan joy (tajribalarga, tsex, xudud va boshqa) ni aniqo’l aydi. Ma’lum ish joylarida xodisalarning takrorlanishi MM va MX borasida ularning xatoligiga ishora etadi.

  Afzalliklar- oddiylik va yaqqollik.

  Bu uslublardan tashqari yana texnik (laboratoriya) uslubi qo’llaniladi. Ular moslama, qurilma va boshqalarning mustaxkamligini aniqo’l ash zarur bo’lganda qo’llaniladi.

  (Elektrichestvo) – elektr nuri qurilma qilingan izolyatsiya, quvir yoki material sifati mustaxkamligi va boshqa.

Ishlab chiqarish travmatizm va kasbiy kasalliklari profilaktikasi. Mexanizatsiya, avtomatizatsiya.
режага

  Umumiy va kasb kasalliklari, zaxarlanishning oldini olish uchun salomatlik va mehnat  sharoitlari xavfsizligini ta’minlovchi texnika va qurilma katta axamiyat kasb etadi.

·   Yoritish, isitish, ventilyatsiya, sanitariya meyorlariga tegishli ishlab chiqarish xolati.

·   Sanitar- maishiy qurilmalar

·   Uskunalarning germatizatsiyasi, izolyatsiya tovushi, Shovqin va tebranishni uchiruvchilar

·   Uskunalar va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish

·   Saqo’l ovchi, blokirovkalovchi va signalizatsiya qurilmalari

·   Elektr magnit nurlanishning  ximoya ekranlari

·   Ichimlik suvini tozalovchi, zararsizlantiruvchi qurilmalar

·   Ishlab chiqarish, oqova suvlarni filtrlash, zaxarli va zararli moddalardan tozalash uchun qurilmalar

·   Ishlab chiqarish zaruriyatlarini uchun individual ximoya vositalari va moslamalari.

Nazorat savollar

1.Ultratovush?

2. Tebranish?

      3.  Ishlab chiqarish muxitining parametrlari?

     4. Kasb kasalliklari va profilaktikasi ?