Ma’ruza № 3

 Tabiiy ofatlar chogida xatti xarakatlar

Reja:

                        2. Toshqin

                        3. Dovullar, bo’ronlar va tfonlar

                        4. Sellar va Kchkilar

Tayanch so’z va iboralar: Ofat, xavf, toshqin, zilzila, yong’in, sel.

    Tabiiy ofatlarga zilzila, toshqin, tfonlar, sellar, Kchkilar, qor Kchkilar, lovinalar, o’rmon yong’inlari, tsiklonlar, dovullar va tabiatning boshqa qoidaga ko’ra, tsatan vujudga keladigan xodisalar kiradi. Ular insonlar xayotiy faoliyatini bzadi, goxida ularni xalokatga olib keladi, moddiy boyliklarga zaxmat yetkazadi va yo’q qilib yuboradi. Odatda tabiiy ofatlar bo’lish xavfi mavjudligidan boxabar etiladi. Axborotda kutilayotgan ofat xarakteri, uning ko’lamlari, mazkur xududda bo’lish vaqti, uning oqibatlari beriladi, shuningdek tabiiy ofatga qadar va ofat vaqtida nima chora krish tavsiya etiladi.

Zilzila
             режага

 Bu tabiiy xodisa bo’lib, yerning ichki kuchlarining qudratli namoyon bo’lish oqibatida vujudga keladi. Ozod bo’lgan quvvat yer negiziga shikast yetkazib, uning ustki qatlamini vayron eo’tib, seysmik tlqin shaklida tarkaladi.

Zilzila odatda keng xududlarni z ichiga oladi va og’ir oqibatlarni keltirib chiqaradi: binolar va inshoatlarning vayronaga aylanishi, ular ostida insonlar bo’lishi xam mumkin, ommaviy yong’inlar chiqishi, kommunal- energetika tarmoqo’l arining izdan chiqishi, naqo’l iyoti kommunikatsiyalari va aloqa liniyalarining ishdan chiqishi. Ular suv ostida bo’lsa, ulkan tlqinlar-sunami vujudga keladi, ular 60 metrdan xam baland bo’lgani tufayli quruqo’l ikda katta talofatlarni  .

 chiqaradi

Zilzilalar chog’ida axolini kpchilik qismida ruxiy kasalliklar yuzaga keladi-insonlar z-qutqarishnidora qilmaydilar, xavotirga moyil bo’lib qoladilar.

Seysmik tumanda yashovchi zot xar qanday daqiqada kuchli zilzila ry berishi mumkin, degan fikrga kilishi lozim. Buni anglash bizga xalaqit bermasligi, ishda, maktabda, uyda va boshqa joylarda kundalik faoliyatimizdan chalgitmaslik kerak. Biroq, agar biz zilzilalarga xozirlik ko’rib kysak, zilzila sodir bo’lgan taqdirda, nelar qilish kerakligini bilib qysak, bu tavakkalni ancha-muncha pasaytirishimiz mumkin.

Zilzilalarga tayyorgarlikdagi barcha xatti-xarakatlarimiz quyidagi 3 yunalishda olib borilishi lozim:

-tavakkal darajasini kamaytirish (zilzilaga qadar tayyorgarlik tadbirlarini tkazish);

-zilzila vaqtida xatti-xarakatlar qoidalari va taro’tibini rganib chiqish va ishlab chiqish;

-zilzila oqibatlarini yengillashtirish va tugatish.

Xavfsizlikni bu tariqa oshirish jadvali boshqa tabiiy ofat turlariga xam xos.

Zilzilani avvaldan bilsangiz nima qilish zarur? Eng avvalo turli sharoitlarda-uyda, ishda, kchada, jamoatchilik joylarida (dukonda, teatrda) xatti-xarakat taro’tibini bittama-bitta ylab chiqish kerak. Avvaldan xonadonda, ishda silkinish tishini ktish mumkin bo’lgan o’ta xavfsiz joylarni aniqo’l ash zarur. Bu-kapital devorlar uymalar, burchaklar, kolonnalar oldidagi joylar va bino karkasi balkalari ostidadir. Ularni xamma bilishi lozim.

Shkaflar, etajerkalar, tokchalar, stellajlar, mebelni mustaxkamlab, shunday qyish zarurki, ayniqsa, chiqish joyini tusmasligi, eshikni yopib kuymasli kerak. Tkchalardan Og’ir jismlarni, idishlar tushib, shikast yetkazishi mumkin bo’lgan barcha buyumlarni olib qyish kerak. qandillar va boshqa yoritish asbobo’larini ishonchli qilib mustaxkamlash zarur.

yengil alanga oluvchi yoki zaxarli suyuqo’l iklari bor idishlarni yaxshisi kvartiradan olib chiqish zarur.

Yotoqxona joylarni katta oynalar, shisha tsiqo’l ardan uzoqroq joylashtirish ma’qul. Krovatlar va divanlar tepasida tokchalar, og’ir jismlar bo’lishi mumkun emas.

Dastlabki 3-5 kunga mljallangan konserva maxsulotlari va toza ichimliklar, suv zapasini xosil qilish kerak. Bularning xammasini ryo’qzakka joylab, ko’zga krinarli joyda saqo’l ash zarur.

Ichida bog’laba va dori-dao’rmonlar tplami bo’lgan birinchi o’tibbiy yordam aptechkasini avvaldan xozirlab kuyilgan xujjatlar, pullar, elektr fonarik (yoritgich), gugurt, qum solingan chelak, yong’in uchiruvchi (avtomobilniki bo’lishi xam mumkin) kabi buyumlar bilan bir qatorda qo’l  ostida saqo’l ash zarur. Birinchi o’tibbiy yordam ko’rsatishda (bog’lab qyish, kon ketishini txtatish, sinishlardagi xarakatlar) yordam ko’rsatishni rganish foydadan xoli emas.

Doimo elektr nuri, quvvati, suv ta’minoti, kvartirada, pod’ezda, xonadonda gaz qanday uchirilishini yodda tutish zarur. Radiotranslyatsiya reproduktori doimo yoqilgan bo’lishi kerak, zero, u orqali kelayotgan ofat to’g’risida, uning oqibatlarini tugatish choralari xususida axborot       beriladi.

Zilzila paytida inson qutqarish qanday tutmog’i lozim? Agar zilzila bo’layotganida siz bino ichkarisida bo’lsangiz, yaxshisi, dastlabki 15-20 laxza mobaynida ochiq joyga yugurib chiqish afzal. mutloqa qurilishlar, tosh devorlar, baland devorlar yaqinida turmasligi lozim.

Eshiklarda gavjumlik xosil qilmaslik kerak. Liftdan foydalanish ta’qiqo’l anadi-chunki rtada txtab turib qolishi mumkin.

Aytaylik, kuchaga chiqa olmadingiz. Avvaldan tanlangan, nisbatan xavfsiz joyga berkining-eshikni zinapoya tarafga keng ochib, tsiq (proyom) tagiga turib oling. Stol tagiga, kiyim-kechak shkafiga yashirinish mumkin, suvok, shisha, idish, yoritgichlar parchalari tegib ketishi oqibatida jaroxatlanib qolmasligi uchun qo’l lar bilan yuzingizni tusib olishingiz lozim. Xamma xolatlarda xam-deraza, oynavand tsiqo’l ardan narirok yurgan afzal. Eng xavfsiz joy-kapital devorlar oldi.

Yer osti silkinishlari paytida siz kchada bo’lib koldingiz deylik. Binolardan, elektr zatish liniyalardan uzoqrok yring. zilgan simlardan qrqing.

Agar siz-avtomashina yoki boshqa transportdasiz, yaxshisi tuxtating va yer kimirlashi o’tib ketmaguncha usha joyda qoling. Avtobusda oynani urib sindirish, eshik tomon oshikmok, bu bilan tashvishlanishga sabab xosil qilmoq, shikastlanish xavfini tug’dirmoqning keragi yo’q. Avtobuslar, tramvaylar, trolleybuslar xaydovchilari transport vositasini zlari tuxtao’tib, eshiklarni ochib qyadilar.

Kuchli yer silkinishidan sng imkon qadar uncha katta bo’lmagan vayrona tagida kolganlarga, muxtojlarga birinchi o’tibbiy yordam Ko’rsating, ozod qiling.

Xokimiyat, FM shtabi tavsiyalarini tinglash uchun radiotransliyatsiyani albatta yoking. Elektrquvirda bzilish, ziyonlar bor-yo’qo’l igini tekshirib kring, kam-kstni bartaraf eting yoki xonadoningizda elektr quvvatini uchiring, suv va gaz ta’minotining to’g’riligini tekshiring.    ochiq olovdan foydalanmang !

Yuqori kavatlardan zinapoyadan tushayoo’tib, extiyot bo’ling-nafaqat zinapoyalar, balki pillapoya marshlari shikastlangan bo’lishi mumkin. Yarim talofat olgan binolardan uzoqrok yring va sira ularning ichkarisiga kira krmang.

Yodda tuting, birinchidan eng takroriy silkinishlar bo’lishi mumkin. shunga tayyor turing. Ular bir necha soatdan so’ng, ayrim xollarda bir necha kecha-kunduzdan so’ng bo’lishi mumkin. Ko’pincha takroriy silkinishlar birinchisidan susroq bo’ladi.

Toshqin.
режага

     Bu daryo, qo’l  yoki dengizda suvning darajasini ko’tarilishi oqibatida iqlimdor joylarning vaqtincha suv ostida qolishidir. Ular kuchli jala, muzliklar, qorning jadal erishi,  dambalar, tufonlar, boshqa gidrotexnik inshootlarning shikastlanishi, dengiz tomondan shamolning suvni daryolarga xaydashi, shuningdek-seysmik yoki vulqoniy kelib chiqadigan dengiz to’lqinlari-sunami oqibatida vujudga keladi.

Toshqinlar qisqa muddatli (bir necha soatdan 1-2 xaftagacha) va uzoq muddatli bo’ladi (2 xaftadan ziyod).

Toshqin chog’ida insonlar xayoti va salomatligiga real taxdid yuzaga keladi, inshoatlar va kommunikatsiyalar bziladi, uskunalar ishdan chiqadi, xayvonot dunyosi xalokatga uchraydi, suv bosishi natijasida suv ostida kolib ekin-tekinlar va moddiy boyliklar nobud bo’ladi. Bundan tashqari, toshqinlar talofat kurgan mintakaning ko’lamli tumanlarning sanitar-gigienik va sanitar-epidemiologik axvolini yomonlashtiradi.

Toshqinlardan zararni kamaytirish uchun ogoxlantirish ishlarini olib boradilar, ular ikki guruxga bo’linadi-uzoq muddatli va toshqin xavfi bilan bevosita uyushtiriladigan ishlar. Birinchi xolatda profilaktika tadbirlari daryolar, qo’l lar va dengiz soxillarda suv mudofaasi choralari umumiy majmuasi doirasida amalga oshiriladi. Toshqin xavfi tugilishi bilan ogoxlantirish ishlarga signal bo’yicha yoki Gidrometeoxizmat xabariga ko’ra, kirishadilar. Radio, televidenie va boshqa aloqa vositalari orqali shuningdek elchilar tamonidan kelayotgan ofat to’g’risida xabarni ma’lum qiladilar.

Korxonalar, muassasalar signal olinishi bilan mashul shaxslar va mo’taxassislarning kechayu kundz navbatchiligi uyushtiriladi. Vaziyat murakkabo’lashganda FM bo’linmalari tayyor xolga keltiriladi.

Odatda suvning tarqalishiini cheklash uchun suvni boshqa yerga burib yuboradigan kanallar, kaziladi, dambalar va ximoya vallari bunyod etiladi, yertula xonalari germetizatsiyalanadi, birinchi kavatlarda deraza va eshiklar bekio’tib tashlanadi.

Toshqin bo’lishi mumkin bo’lgan tumandan barvaqtrok insonlarni evakuatsiya qilinadi, moddiy boyliklar va qishloq xo’jaliki chorvasi olib chiqiladi.

Evakuatsiyaga mansub insonlar zlari bilan xujjatlar,birinchi navbatda kerak bo’lgan buyumlar, ozik-ovkatlar va suv zapasini olib tayinlangan joyga z vaqtida kelishlari kerak.

Evakuatsiya uchun shaxsiy transport, avtomashina, mototsikllardan foydalanish mumkin. Xarakatlanishda zilgan simlar, suv yuvib ketgan yl uchastkalaridan extiyot bo’lmogi lozim. Kpriklar va pastkam yerlarni yengib tish katta extiyotqorlik talab etadi.

Inshootlarda moddiy boyliklarni ximoyalash bo’yicha tadbirlar tkaziladi. Masalan, mulkning qismi binolarning yuqori kavatlari va boshqa suv chikmaydigan joylarga olib utiladi. Aloxida qurilmalar, mexanizmlar, uskunalar mustaxkamlanadi. Nazorat-lchov asbobo’lari va elektron-xisobo’lash texnika borasida aloxida chora quriladi. Nasoslar ishi, tarnovlar tizimi va kanalizatsiya tekshiriladi. Birinchi kavatlarning deraza va eshik ramalari suv tqazmaydigan materiallar bilan Berkitiladi. Dastgoxlar va mexanizmlarning o’ta muxim qismlar kuyo’q moyning kalin katlami bilan koplanadi. Avariya vaziyatlari xolatida zarur anjomlar va materiallar tayyorlanadi, rezina etiklar, kiyim kechaklar, kum koplari, zaxiralari xozirlanadi. lchov reykalari urnatiladi, zarurat tugilsa, ko’zatish postlari tashkil qilinadi.

Evakuatsiya oldidan xar bir inson z uyi yoki xonadonini ximoyalash yuzasidan ishlarni qilish kerak. Misol uchun, suv, gaz, elektr nrini uchirishi, yuqori kavatlarga qutqarishng o’ta kimmatli mulkini olib chiqishi, xovlidan xo’jalik buyumini xavfsiz joyga olib qyishi mumkin. Zarur bo’lsa, deraza va eshiklarni yupka taxtalar bilan kokish, gidroizolyatsiya tqazish zarur. YYertulaga kirish yonida sabzavod omborxonasida suv tishiga yl kuymaydigan yer ktarmasi krish lozim.

Amaliyot, bu tadbirlar yo’qotishlarni 60-80 foizgacha kamaytirilishini Ko’rsatadi.

Agar baribir toshqin bo’lgan bo’lsayu, insonlar toshqin xududida kolgan bo’lsalar, ularni kayiklar, katYerlar, botalar, barjalar, poromlarda xafvsiz joyga kuchiriladi. qo’l bola vositalar-bochkalar, kalkonlar, gulalar, avtomobil kameralar va insonni saqlay oladigan boshqa jismlardan foydalanish mumkin. kayik o’rtasiga kadam quyib turib, bittadan chiqish kerak. Xarakatlanayotganda joy almashish va kayik bortiga utirish mumkin emas. Uning burnini tlqinga pYerpendiqo’l yar tarizda tsish zarur. Manzilga yeo’tib borgach, ylovchilardan biri soxilga chikib, xamma ylovchilar kuruklikka chikib olgunlariga qadar kayikni bortidan ushlab turadi.

Evakuatsiya qilinganlarni jamoatchilik binolari (klubo’lar, maktabo’lar)ga joylashtiriladi yoki maxalliy axoli xonadonlariga sigdiriladi.

Suvda tushib kolgan xar bir inson xavotirga Berilmay, vaziyatga tushunib yeo’tib, oqimiga qarshi so’zmasdan, suv bosmagan yaqinrok joy tomon burchak ostida so’zishi kerak. Ko’p miqdordagi yusinlar, utlar usgan yYerda bo’lib kolgan inson qo’l , oyoqo’l ari ularning ichida uralashib qolmasligi uchun faol va shiddatli xarakatlardan nari bo’lishi lozim. Orkaga yoo’tib, oyoqni tinch ishlao’tib, suv tepasida xarakatlanish lozim.

Chukayotganlarga yordam Ko’rsatiladi. Cho’kayotgan insonga orqa tomondan yaqinlashish yaxshiroq. Yaqinlashgach, boshi, bilagi, qo’l lari kiyimining yoqasi yoki qo’ltik tagidan ushlab, yo’qutqarish yuqoriga qilib, bo’sh qo’l i va oyogi bilan ishlab, soxil tomon so’zish kerak.

Agar qayiq bo’lsa ofatga yo’liqqan insonga oqimga qarshi, shamol bo’lsa-shamol va to’lqinga qarshi so’zib yaqinlashish zarur. Jabrlanganni suvdan kayikning kuyruk tomonidan chiqarib olish afzal. Uni soxilga yetkazib kelib, zudlik bilan unga birinchi o’tibbiy yordam ko’rsatishga kirishmok lozim. Suv bosgan tuman bo’ylab xarakatlanishni cheklash zarur.

Dovullar, bo’ronlar va tofonlar.
режага

 Bu favqulotda tez, ko’pincha shamol va xavoning fojiali xarakatidir. Ular atmosferada siklon faoliyati oqibatida vujudga keladi.

Bu tabiiy ofatlarning xalok etish kuchi birinchi navbatda shamolning o’ta tezligida (soatiga 100 km. dan oshadi) uzoq davomiyligida bo’lib xavo zarrachalarining quyun joylashuvi bilan bog’liq.

Dovul ofatning eng qudratli kuchlaridan biri sanalib, qutqarishng yakson etish ta’siri bo’yicha zilzila bilan tenglashishi mumkin. U xam odatda, tsatan sodir bo’ladi.

quruqo’l ikda dovul qurilmalarni, aloqa va elektr zatish liniyalariga shikast yetkazadi, transport kommunikatsiyalari va kpriklarga talofat yetkazadi, daraxtlarni sindiradi va ildizini tashqariga chiqarib yuboradi, dalalarni kp-kuruk qiladi; dengiz zra esa utganda 10-12 metr balandlikdagi ulkan tlqinlarni xosil etadi, kemalarga ziyon yetkazadi va xatto xalokatga duchor etadi.

Bo’ronlar-dovullarning bir turi. Dovullarda vujudga keladigan talofatlar bilan bir qatorda ular o’ta past nisbiy namlik bilan xarakterlanadi, negiz eroziyasi yoki undagi urug’lik ekinlar bilan xavoga uchiradi, yangi nishonalarni, ildizini kuritadi, yer negizining ildiz tizimini kkka sovuradi.

Smerchlar xam shularga kiradi-xavoning tez aylanishi natijasida yer tsiqo’l ari shaklida bir necha unlab metrdan yuzlab metrgacha diametri vertikal aylanma kuyundir.

Dovullar va smerchlarda (quyun) insonlarga asosan tanasining turli joylariga yetadigan yopik, shikastlar, lat yeyishlar sinishlar, bosh miya silkinishi, kon ketishi bilan davom etadigan jaroxatlar bilan izoxlanadi.

Ob-xavo ma’lumotining zamonaviy uslubo’lari bir necha soat va xatto bir kecha-kundz avval axolini xarakatlantirib kelaetgan dovul, uning yunalishi va tezligi xususida ogoxlantirish imkonini beradi.

Ogoxlantirish olingach, dastlabki xozirlik krish ishlarini tqazishga zudlik bilan kirishmok zarur; mustaxkam bo’lmgan qurilmalar va ko’ranlarni mustaxkamlash, binolarda eshiklar, cherdaklarni Berkitish, kiritish oynalar, ventilyatsiya teshiklarini yopish zarur. Katta oynalar va vitrinalarni taxtalar bilan Berkitmoq lozim. Oynalarni imkon boricha kog’ozlar yoki gazmollar bilan yopishtirish ma’qul. Tashqari tomonlardagi eshiklar va oynalarni bino ichidagi bosimni teng ushlash uchun ochiq qoldirish kerak. Tomlar, balkonlar, lodjiyalardan insonlarga tushib, jaroxat yetkazish mumkun bo’lgan jismlarni olib qyish lozim.

Insonlar yorug’likning avariya manbalaridan xabardor bo’lishlari, 2-3 kecha-kundzga yotadigan suv va oziq-ovqat zapaslariga ega bo’lishlari lozim. Dori-dao’rmonlar, ayniksa, bog’laba materiallarini (zapas) gamlab olishlari yoddan chikmasligi kerak. Radiopriyomniklar va radiotranslyatsiya tarmoqo’l ari dinamiklarini yoqilgan xolda saqo’l ashlari, zero, ular orqali xabarlar, farmoyishlar Berilishi, qutqarish qanday to’ta bilish qoidalari tushuntirilishi mumkin.

Binoda turib, sinib tushgan oynalar siniklaridan jaroxatlanib kolishdan saqo’l anish zarur. Dovul paytida eng xavfsiz joy-FMning mudofa inshootlari, yertulalar va g’isht binolar birinchi qavatlaridagi ichki xonalar.

Shamol sustlashgandan sng darxol kchaga chiqishga oshiqmang, zero, bir necha daqiqadan keyin yana u takrorlanishi mumkin. Agar juda zarur bo’lsa, binolar va qurilishlar, baland chordevorlar, tsiqo’l ar, daraxtlar, tayanch machtalari, simlardan uzoqroq yurish lozim. Xamisha yodda ttish kerakki, bunday sharoitlarda ko’pincha insonlar oyna siniqo’l ari, shiferlar, cherepitsalar, krovel temir parchalari, yl belgilari, fasadlar va karnizlardan qismlar, balkonlar va lodjiyalarda saqo’l angan jismlardan jaroxat oladilar.

Agar dovul, bo’ron yoki smerch sizlarga ochiq joyda duch kelsa, yaxshisi, zovur, o’ra, jar, xar qanday o’ra-joyda yashiringan afzal: chuqurlikni tubiga yoo’tib, yerga zich yopishib yotish ma’qul.

Sellar va Kchkilar.
режага

Sel-bu jala, muzliklarning jadal erishi yoki mavsumiy qor tushishi, shuningdek dengiz va kllar, pirilishlar, zilzila oqibatida tog’li daryolar irmoqo’l arida tsatan xosil bo’luvchi vaqtinchalik loyli yoki loyli-toshli oqimdir.

Katta miqdor va yuqori tezlikda xarakatlanayoo’tib, sellar binolar, yllar, gidrotexnik va boshqa inshoatlarga talofat yetkazadi, aloqa va elektr uzatish liniyalarini izdan chiqaradi, bog’larni nobud qiladi, xaydaladigan yerlarni yuvib ketadi, insonlar va xayvonot olamini xalokatga duchor etadi. Bunday xollarda xabardor qilish va ogoxlantirish uchun vaqt juda kam-faqat n daqiqa, kam xolatlarda bir necha soat qoladi.

Kchkilari - qiyalik bylab pastga qarab z og’irligi ta’sirida yuzaki uchastkalarning sirg’alib kelishidir. Ular turli sababo’lar (suvlarning yuvib ketishi, yog’ingarchilikni xaddan ziyod kp bo’lgani oqibatida namlik xosil bo’lishi, ularni mustaxkamliligi sustlashuvi, yer osti suvlari, davriy silkinishlar, xo’jalik faoliyatini ongli tarzda olib bormaslik oqibati) natijasida yer massasining notengligi buzilishi orqasidan kelib chiqadi.

Kchkilar axoli punktlarini bzishi, qishloq xjaligiga shikast yetkazishi transport kommunikatsiyalari, truba quvirlar, aloqa va elektr zatish liniyalari, gidrotexnik inshoatlariga talofat yetkazishi mumkin. Bundan tashqari, ular vodiyni tsib qyib, uyumli kllar xosil qilishi va toshqinlarga sabab bo’lishi mumkun.

Axolini ishonchli ximoyalashni uyushtirish bo’yicha choralarni z vaqtida qabul qilishda axolini kelayotgan fojiadan xabardor etish va xavfli tumandan evakuatsiya qilinish va yoki qayerda jon saqo’l ash joyini ko’rsatish imkonini beruvchi aniq ishlaydigan boxabar etish tizimi muxim axamiyat kasb etadi.

Sel oqimi yoki kchki xavfi tug’ilganida va vaqt bo’lsa, axolini xavfli xududdan xavfsiz tumanga kuchiriladi; evakuatsiya piyoda taro’tibda va transport kmagida amalga oshiriladi. Insonlar bilan birga moddiy boyliklar xam olib tiladi, qishloq xo’jaliki chorvasi xavfsiz joyga xaydaladi.

Axolini yaqinlashib kelaetgan sel oqimi yoki boshlangan kchkidan ogox etilganda, shuningdek ularning dastlabki xosil bo’lish belgilari sezilganda, binoni darxol tark etish, atrofdagilarni xavfdan ogox etish va xavfsiz joyga chiqish lozim. Binoni tark etayoo’tib, pechlarni uchirish, gaz ko’ranlarini tambalab, svet va elektr asbobo’larini umuman uchirib tashlash kerak. Bu yong’inlar chiqishini oldini olishga kumak beradi.

Sel oqimlari va kchqilar antsat xosil bo’lganida jiddiy xavf tugdiradi. Bu xolatda barchasidan daxshatlisi xavotirlanish, chchishdir.

Xarakatlanayotgan sel oqimi kimgadir ziyon yetkazgan taqdirda jabrlanganga mavjud vositalar yordamida o’tibbiy yordam Ko’rsatmoq maqsadga muvofiq. Shestlar, arqonlar yoki dor arqonlar shunday vositalardan sanalib, qutqaruvchi tamonidan jabrlanuvchiga zatiladi. Oqimdan oqim qutqarish ynalishi bo’yicha uni chetga sekin-asta yaqinlashayotganida amalga oshiriladi.

Kchkilarda insonlarni yer bosib ketishi, agdarilayotgan jismlar, qurilish konstruktsiyalari, daraxtlar ularga zarba va shikast yetkazish extimollari bor. Bunday xollarda jabrlanuvchilarga zudlik bilan yordam ko’rsatish, zarurat bo’lsa, ularga sun’iy nafas berish lozim.

Nazorat savollari

1.Zilzila paytida nima kilish kerak?

2. Tfonning xavfi?

      3. Kchgilar nima?  

      4. Sel paytida qanday xarakatlanish kerak