Ma’ruza ¹ 17
Aloqa korxonalarida yong’in
xavfsizligi
Reja:
1.Aloqa korxonalarida yong’ chiqish sababo’lari
Tayanch so’z va iboralar:Yong’in, sabab, t olish, yonish xavfsizligi qoidalari, t chiruvchi vositalar, moddalar, portlash.
Aloqa
korxonalarida yong’ chiqish sababo’lari
ðåæàãà
Yong’in – moddiy zarar keltiruvchi maxsus choq tashqaridagi nazorat qilinmaydigan yonish.
Aloqa korxonalarida yong’in chiqishi sababo’lari - qizdiriladigan elektr asbobo’larning notug’ri yiqilgani yoki bzuk xolati, yengil alangalanadigan suyuqo’l ik bilan extiyotqorliksiz munosabatda bo’lish, payvandlash ishlarini tqazish qoidalariga rioya qilmaslik, yong’in rejimining buzilishi (olov bilan notug’ri munosabatda bo’lish, ruxsat Berilmagan joylarda chekish). Aksariyat yong’in moddalarning z-zidan alangalanishidan, statik elektr toki xarakati va boshqa.
Binolar va inshoatlarni loyixalashtirish, krish va foydalanish, shuningdek texnologik jarayonlarni ishlab chiqish yong’in chiqish extimoli va yong’inning xavfli omillarining insonlarga ta’siri extimoli yiliga 10-6 dan oshmaydigan qilib olib boriladi.
Yong’in xavfsizligi qoidalari ustidan nazoratni respubo’likamiz Ichki Ishlar Vazirligining yong’indan kriklash Bosh boshqarmasi tegishli boshqarmalar va ulkalar, viloyatlar bo’limlari orqali amalga oshiradi. Yong’in nazorati tuman inspektsiyalari, shuningdek ut uchirish qismlari va otryadlari buysinadi.
Davlat yong’in nazorati organlari yong’in rejimini bzgan aybdor shaxslarni jarimaga tortish, yong’in chiqish xavfi tug’ilsa, butunlay ayrim xududlar va yoki korxonalarda ishni tuxtatishga xaklilar.
Aloqa korxonalarida yong’in xavfsizligi uchun uning raxbari mashul, javobgar xisobo’lanadi. Raxbar z buyrug’iga ko’ra, korxona bo’yicha yong’in xavfsizligi uchun javobgarlikni tsexlar, uchastkalar, xizmatlar boshliklariga yo’qo’l aydi. Xar bir xonada yong’in xavfsizligi uchun javobgar shaxs ismi-sharifi Ko’rsatilgan tabo’lichka osiladi.
Yong’in-qorovul-krikchisiga ega aloqa korxonalarida kundalik yong’in-profilaktik ishlar yong’in-qorovul krikchi bo’linmasining shaxsiy tarkibi tomonidan olib boriladi.
Yong’in-profilaktik ishlarni tqazishni tashkil qilishda obektli yong’in-texnik komissiyalarining muxim urni bor. Yong’in-texnik komissiyalar tarkibiga korxonaning bosh muxandisi, yong’in qorovul kriklash vaqillari, bosh energetik, bosh mexanik, bosh texnolog, texnika xavfsizligi bo’yicha muxandis, kasaba uyushmalari tashkilotlari vaqillari kiradi. Yong’in-texnik komissiya korxonalarni 1 chorakda kamida 1 marta tekshiruvdan tqazadi.
Yonish-modda oksidlanishining tezqor kimyoviy reaktsiyasi bo’lib, kp miqdordagi issiqo’l ik va yorug’’likning ajralib chiqishi bilan xarakterlanadi. Yonish alanga bilan va alangasiz xam bo’lishi mumkin. Yonish jarayoni agar yonilg’i moddalari, oksid va alanga manbai mavjud bo’lgan joyda xosil bo’ladi.
Yoqilish manbai bo’lib, yonayotgan yoki kizigan modda, shuningdek yetarli darajada issiqo’l ik energiyasi zaxirasiga ega elektr razryadi xizmat qiladi.
Oksidlovchi-xavoda mavjud kislorod, Biroq yonish jarayoni kislorod bo’lmgan taqdirda xam chiqishi mumkin. Vodorod, surma va ayrim metallar xlorda yonadi. Yonish jarayoni oksidlovchi yetarli darajada mavjud bo’lganda amalga oshishi mumkin. Kpchilik moddalarning yonishi xavoda kislorod kontsentratsiyasi 12-14 foizgacha pasaygan taqdirda tuxtaydi.
Portlash-energiya ajralishi va siqiq gazlar xosil bo’lishi bilan xarakterlanuvchi bir zumlik kimyoviy aylanish.
Portlashda juda kp gaz ajralib chiqadi. Ular yuqori xaroratgacha qizib, xajmi kengayadi va katta kuch bilan binolar devorlari yoki idishlarga ta’sir eo’tib, portlash ry beradi. Portlash paytida bosim 106 Pa, xarorat 1500-20000 ga, portlash tlqinining tarqalishii tezligi soniyasiga bir necha yuz metrga yetadi. Shu bois portlashlar katta talofatlar va yong’inlarni keltirib chiqaradi. Portlash jarayonida ajralib chikkan issiqo’l ik energiyasi yonish jarayonini davomli ishlab turish uchun yetarli emas.
Alangalanish-yoqilish manbai ta’siri ostida alanga xosil qiluvchi yonishning vujudga kelishi. Barqaror yonish xosil bo’ladigan yoqilg’i moddalarning past xarorati chug’lanish xarorati deb ataladi.
z-zidan alangalanish – yoqish manbaisiz yonish. Torf, kurum, moy uvadalar z-zidan alangalanadi ut oladigan. Yonilg’i moddalarning eng past xarorati z-zidan alangalanish xarorati deb ataladi. Yong’in chiqadigan yoqilg’i moddalarning eng kam kontsentratsiyasi alangalanishning past kontsentratsion ko’lamli deb ataladi.
Alangalanishning yuqori kontsentratsion ko’lamli alangalanish extimoli mavjud yoqilg’i moddalarning maksimal kontsentratsiyasi bilan aniqo’l anadi. Bug’lar va gazlar uchun alangalanishning kontsentratsion ko’lamlari foizlarda, changlar uchun gg’m3 da izoxlanadi.
Masalan, benzin uchun 0,79% va 5,16%, kumir changi uchun – 114 gg’m3 .
Yonish jarayonini yonayotgan moddalar xaroratini alangalanish xaroratidan pastlansa tuxtatish mumkin yoki yonayotgan materiallarga kislorodning yeo’tib borishini bas qilinsa.
Bunga 2 yl bilan erishiladi: sovtish va izolyatsiya bilan. Sovtish uchun suv, uglerodli qordan, izolyatsiya uchun-bug’, kpik, ut uchiruvchi kkunlar, kumlar, asbest materialdan foydalaniladi.
Suv –utni va suyuq gazsimon moddalarni uchirishning o’ta keng tarkalgan arzon vositasi.
Suv yong’in alangalanadigan suyuqo’l iklar (benzin, kerosin, benzol va xokazo) ni uchirish uchun qo’l lanilmaydi, negaki, bu moddalar suvga nisbatan kam mustaxkam zaryadga ega. Bunday suyuqo’l iklar suv bylab okib ketadi va yonish qismini yanada kengaytiradi.
Kuchlanish ostidagi elektr qurilmani suv bilan uchirish mumkin emas, negaki elektr quvir orqali suv okib tushib, inson elektr toki bilan shikastlanishi mumkin.
Elektr qurilmani uchirish uchun SO2 uglekislotadan foydalaniladi, negaki u past elektr tqazish kuchiga ega. Zichlangan uglekislotaning tezda parlanishida » 780 S xaroratli qor Ko’rinishidagi paxtasimon kpik paydo bo’ladi. Uglekislota yonayotgan moddani sovo’tadi va unga kislorodning tishiga tuskinlik qiladi.
Yoqilg’i suyuqo’l iklar, ayniksa neftg’ maxsulotlarini xavoyi-mexanika kpiklar yordamida uchiriladi. U kpik xosil qiluvchi (PO-1, PO-6) xavo bilan suv Yoritmalarining jadal aralashuvida xosil bo’ladi.
Kimyoviy kpik masalan, (oltingugurt) sulg’fat kislotanining ishqor Yoritmasi birikuvida xosil bo’ladi.
t uchiruvchi kkunlar qattiq moddalar, suv bilan, elektr qurilmalar bilan reaktsiyaga kirishuvchi moddalar yonishini tuxtatish uchun qo’l laniladi.
Kkunlar izolyatsion katlam xosil qiladi. qizdirilganda ular kislorod kontsentratsiyasini kamaytiradigan noyonilg’i gazlar xosil qilib, maydalanadi. qattik, gaz simon va suyuq moddalarning yonishini choqka kum tashlab, asbest, brezent gazmol yoki koshma yopib uchirish mumkin.
Ishlab chiqarish binolarini loyixalashtirish va qurilishida ishlab chiqarishning yong’in xavfsizligini inobatga olish zarur. qurilish meyorlari va qoidalarga ko’ra, butun ishlab chiqarishlar yong’in va portlash xavfi bo’yicha A,B,V,G,D va yo toifasiga mansub.
V toifasidagi ishlab chiqarishlar (yong’in xavfi mavjud) 610 S dan ziyod bug’lar, yonilg’i changlari yoki tolalardan chiqishi extimoli bor yoqilg’i suyuqo’l iklari mavjudligi bilan xarakterlanadi, ularning alangalanishi kuyi ko’lamli 65 gg’m3 dan ortiq suv, xavo kislorodi yoki bir-biri bilan qattiq yonuvchi moddalar bilan zaro birikuvda yonishga kodir moddalardir. Bundaylarga yonilg’i qobiqo’l i kabellari bor, yog’och va plastika, kog’oz, meshkotar, yonuvchi plyonka qo’llovidagi uskunalari bor aloqa korxonalari xonalari kiradi.
Xukmron shamollar xisobga olingan xolda binolarning joylashish urni tanlanadi. qurilishda qo’l laniladigan materiallar va konstruktsiyalarni binolar va inshootlarning olovga bardoshlilik darajasi belgilanadi. Olovga bardoshliligi darajasi materiallarning yonish, alangalanish guruxi va qurilmalarning utga bardoshlilik ko’lamiga bog’liq. Alangalanish bo’yicha materiallar noyoqilg’i, qattiq yoqilg’i va yonilg’iga taqsimlanadi. Moslama qurilishining utga bardoshlilik (darajasi) ko’lamli – sinov boshlidan biron bir belgi xosil bo’lguncha utga bardoshliligi aniqo’l anadigan vaqt soatlarda;
1. Konstruktsiyada darz ketishlar paydo bo’lishi yoki kobili yatini yo’qotishi.
2. qizdirilmaydigan kontruktsiyada xaroratning
1400 S gacha ktarilishi.
Noyoqilg’i yoki qattiq yonilg’i materiallardan asosiy qurilish konstruktsiyalarning utga bardoshlilik ko’lamlari 0,5 dan 2,5 soatgacha zgaradi.
Binolarning ishlab chiqarish toifasi va o’ta bardoshlilik darajasiga qarab ularning kavati tanlanadi.
A,B toifasi uchun kavatning soni 6 dan oshmasligi lozim.
V toifasi uchun kavatlar soni cheklanmaydi, lekin asosiy konstruktsiyalar noyonilg’i va yonishi kiyin yonilg’i materiallardan qilinishi lozim. Aloqa korxonalarining barcha qurilmalari loyixalarida insonlar va moddiy boyliklarni tez va xavfsiz yerga kchirish uchun yllar avvaldan reja qilib kuyilgan bo’lishi lozim. (Faqat lift emas). Evakuatsiya yllari qisqa va yetarli kenglikda bo’lishi kerak. Chiqish eshiklari Faqat tashqariga ochilishi zarur (tebranadigan va xarakatlanuvchi eshiklarga joylashishga ruxsat Berilmaydi). > 10 m dan yuqori bo’lgan binoni tashqaridan yong’in zinapoyalari bilan jixozlaydilar.
zatgich radiostantsiyalarda yuqori chastotalar toklari, elektr simlari, quvirlari va binoning yonayotgan qismlari bilan daxldor boshqa metall konstruktsiyalardan xosil bo’ladigan konturlarda induktsiyali toklar yong’in chiqishining sababo’laridan, biri bo’lishi mumkin (gulkog’ozlar, yog’och moslama, fanYera va xokazo). Yuqori chastotalar induktsiyali toklar kabelg’ transheyalari va yog’och devorli kanallarda yong’inni chakirishi mumkin. Bu kanallarda yonuvchi gazlar mavjud bo’lsa, ayrim uchkunlar va xatto og’ir oqibatlarga olib kelishi mumkin bo’lgan portlashlar bo’lishi extimoldan xoli emas. Elektr aloqa korxonalarining nurli tizimlari orasida TLO – 16, TLO-30, TLO-60 (trevoga nurli optik) va boshqa yong’in knopkali nur tizimi xabarchasi (PQIL) va PILV qo’llovidan tarkalgan.
Aylanma tizimlardan TKOZ-50 (trevoga xalqa optik yozadigan) shleyf yong’in xabarchilar xabarchisidan foydalanib 50 ta xabarchiga yozadigan o’ta keng tarkalgan.
EAK chiroq, tutukli, issiqo’l ikli bo’lishi mumkin (xabarchilar chiroqqa, tutunga va issiqka ta’sirchan bo’ladi).
qulbola xabarchilar (tugmali va kodli) avvaldan shartlashilgan kodni zatilishini ta’minlaydi, qo’l da yoqilganda ishlaydi.
qulbola (tugmachali) – 500 S dan q 600 S xavo xarorati xamda Rk98% da qo’l laniladi.
Pol darajasi yoki yerdan 1,3 m oraliqda xonadan tashqari 150 m masofada, xona ichida bir-biridan 50 m masofada urnatiladi.
1. qabo’l stantsiyasi
2. Nurlar chizig’i
3. Xabarchilar
4. Shleyf
Aloqa korxonalarida yong’inlarni uchirishni
tashkil qilish
Yong’in signalizatsiyasi vositalari sifatida telefon va radioaloqa, tovush signallari, shuningdek yong’in signalizatsiyasining maxsus qurilmalari qo’l laniladi.
Yong’in tug’risidagi axborot chiqadigan xabarchilar, xabarchidan signallarni qabo’l qiluvchi qabo’l stantsiyasi, birikuvchi chiziqo’l ar va oziklanish manbalari yong’in signalizatsiyasi qurilmalarining asosini tashkil qiladi.
qul xabarchilari (PQIL-9) tugmacha bosilishi orqali xarakatga keltiriladi. Bu xabarchilar ko’zga krinarli joylarda (zinopoya maydonlari, daxlizlarda) joylashtirilgan bo’lib, qizil rangga byaladi. Yong’in sodir bo’lgan taqdirda ximoya oynasi sindiriladi va tugmachasi bosiladi, elektr zanjir tsishadi va qabo’l stantsiyasida tovush signali yuzaga keladi va signal chirok yonadi.
Ayni paytda avtomatik xabarchilar keng qo’l laniladi. Ishlash tamoyiliga ko’ra, ular issiqo’l ik, bug’li, aralash va chiroklilarga bo’linadi.
Issiqo’l ik xabarchilari maksimal xarakatli ATIM-1, ATIM-3 sozlanganiliga qarab, xarorat 600, 800 va 1000 S gacha ktarilganda ishlaydi. Xabarchilar kizdirilish xolatida bimetall plastinka deformatsiyasi oqibatida ishlaydi. Bu xabarchilardan xar biri 15 m2 gacha maydonni nazorat qilishni mumkin. Shuningdek PTIM-1, PTIM-2 yarim tqazgich termoxabarchilar mavjud. Termoqarshilik ularda sezgir element sanalib, ular kizdirilganda zanjirda tok zgaradi. PTIM xabarchilari 400-600 gacha xaroratda ishlab, 30 m2 gacha maydonni ximoya qiladi.
DPS-038, DPS-1AG differentsial xarakatdagi issiqo’l ik xabarchilari xarorat tezligiga (tezqor ktarilish) ishlab, portlash xavfi bor binolarda qo’l laniladi. Xar bir shunday xabarchi 30 m2 gacha maydonni nazoratiga oladi. Differentsial xabarchilarda termobug’lar ishlatiladi, ularni kizdirganda termo EDS vujudga keladi.
Tutunli xabarchilar sezgir element sifatida ionizatsion kamerani ishlatadi. Radioaktiv izotop plutoniy 239 xarakati ostida kamerada ionizatsion tok o’tadi. Kameraga tutun tushsa a - nurlar yutilishi kpayib, ionizatsion tok kamayadi.
Aralash xabarchi (AX)-1 tutunli va issiqo’l ik xabarchisining birikmasi termoqarshilik biriktiriladi. Xabarchilar xam tutunga, xam yuqori xarorati 600-800 S, xizmat ko’rsatish xisob maydoni – 50-100 TX-1 va AX-1 xabarchilarini nam, o’ta chang binolarda, ishqorlar, kislotalar bug’lari mavjud va binolar xarorati q800 S dan ortiq joylarga urnatish mumkin emas. Chunki soxta xabarchilar ishlashiga yl quyib bo’lmaydi.
CHirokli xabarchilar CHX-1, AIP-2 alanganing Ultrabinafsha qismiga sezgir bo’ladi.
Ularda fotonlar xisobo’lagichlari sezgir element xisobo’lanadi. Bu xabarchilarni < 50 m dan kichik yorug’’likni binolarda urnatiladi. Ular taxminan 50 m2 maydonni nazorati ostida ushlaydi.
quriklash xabarchilari –1 (qX) (tizimda 5 dona) 25 m masofada unga inson yaqinlashganda antenna zichligi o’zgarishi tamoyili bo’yicha ishlaydi.
Nazorat savollari
1. Yong’in sababo’lari?
2. Yong’inni oldini olish?
3. Yong’in nazorati tashkilotlarining vazifalari?
4. Yong’in haqida xabar berish va aloqa vositalari?
5. t chirishning dastlabki vositalari?
6. Avtomatik t chirish vositalari?
7. Ishchilarning xavfsiz evakuatsiya qilish?