Ma’ruza № 14
Aloqa qurilma va inshoatlarini bunyod etish va xizmat ko’rsatishda xavfsizlik chora-tadbirlari.

Reja:

       1.Umumiy qoidalar.

        2.Asbob-uskuna va moslamalar.

            Tayanch so’z va iboralar: Aloqa, kabel, inshoatlar, liniya, xavfsizlik, xodimlar, uskunalar, moslamalar.

Umumiy qoidalar.
режага

1.1         Aloqa kabelg’ liniyalari va tqazmalari aloqa yllari (simlari) qurilishi, tahmirlanishi va foydalanishida, ishlayotgan barcha xodimlar o’tibbiy krikdan va ishlarning yuritishning xavfsiz usullari, shuningdek yl xarakati qoidalarining tegishli talabo’lari ta’limidan tishlari zarur.

1.2         Mustaqil ishlarni yuritishga qoidalarning tegishli bo’limlari bilimi sinovidan utgan shaxslarga ruxsat Beriladi. quvchi-shOg’irtlar va amaliyotni o’tayotganlar tarkibiy bo’linma (tsex, bo’lim, xizmat, uchastka) boshlig’i va yoki korxona boshlig’i farmoyishi yoki buyrug’iga ko’ra tayinlangan tajribali xodimlar raxbarligi ostida va Faqat yuriknoma bilan tanishtirilgan va ish joyida texnika xavfsizligi qoidalariga ukitilgandan sng ishlarni bajarishga qyiladilar.

   Elektr qurilma xizmati bilan bog’liq mustaqil ishga razryad olgan, texnika xavfsizligi bo’yicha imtixon topshirgan va elektr xavfsizligi bo’yicha tegishli malaka guruxi olgan shaxslarga yl qyiladi.

1.3         Xodimlar ish boshlashdan avval zarur asbob-uskunalar, ximoya vositalari, kriklovchi qurilmalar, zinapoyalar va stremyankalar mavjudligi va sozligi tekshirishlari lozim. Nosozliklar xususida raxbar yoki uning muoviniga ma’lum qilishlari lozim. Nosoz asbob-uskunalar, ximoya vositalari va saklovchi qurilmalar almashtirilishi kerak.

1.4          Ishlar raxbarlari-tarkibiy bo’linmalar boshliklari, shuningdek muxandislar, elektromexaniklar, mahmuriyat buyrug’i bilan tayinlanganlar shaxsan usha yerda xoziru nozir bo’lishlari, ishlarni boshqarishlari va o’ta xavfli uchastkalarda TX qoidalari talabo’larining kathiy bajarilishini ta’minlashlari lozim (shart).

Aynan: a) 0,5 m. dan ortiq xajmdagi kabelg’ barabanini tushirish va ortishda.

b) kuchli kabelg’, gaz quvirlari, issiqo’l ik tarmoqo’l ari va boshqa yer osti kommunikatsiyalari utgan joy yaqinida bevosita transheyalar va kotlovan (krik) kazishda.

v) aloqa xavo kabellari tqazish, qayta uskunalash, tahmirlash va elektr zatish xavo liniyalari, tramvay va trolleybuslar kontakt simlarining tsish joylarida;

g) temir yllar, tramvay yllarining kesishuv joylarida ishlar bajarayotganda va ulardan 1,5 metrgacha masofadagi ishlarda.

d) DP zatish uchun qo’l laniladigan kabellarni tahmirlashda;

e) kollektorlar,yer osti yllari (tunnelg’) va texnik yertulalardagi ishlarda.

j) Vk120 V yoki ortiq yoxud DP kabellar bilan radiotranslyatsiya tarmoqo’l ari, simlari bilan birga kanalizatsiya yotqizilgan aloqa kabellaridagi ishlarda; kabelg’ quduqo’l ari, kollektorlar, murilar, binolarning tashqi devorlari bo’yicha simlar yotqizilayotganda ishlayotganlarning ximoya kaskasi bo’lishi darqor.

z) LEP yaqinidagi qurilish mexanizmidagi ishlarda;

i) (2.5 dan yuqori) chukur quduqo’l ardagi ishlarda;

k) quduqka gaz tushaetgan avariya xolatida ishlar qilinayotgan zaruratda.

O’ta xavfli xududda ish boshlashdan avval ishlarning raxbari z xodim-ishchilari bilan ishlarning xavfsiz yuritish usullari bo’yicha yl-yuriq Ko’rsatma berishi, bu yuriknomadan tqazgan shaxs va sabokni olgan insonlarning majburiy imzosi bilan jurnalda kayd etilishi zarur.

1.5         Momaqaldiroq paytida kabelg’ liniyalarida ishlash ma’n etiladi.

1.6         Xar bir ishchi kolonnasi yoki brigadasida aptechka bo’lishi kerak. Xar bir ishchi-xodim individual antiseptik paketiga ega bo’lishi shart.

1.7         Baxtsiz xodisa ry bergudek bo’lsa, jabrlanganga 1-yordam ko’rsatish chorasini krishi va zarur bo’lsa, uni yaqin atrofdagi o’tibbiy punktiga eltish yoki shifoqorni chakirish shart.

1.8         Ishlab chiqarishda xar bir baxtsiz xodisa tug’risida jabrlangan yoki baxtsiz xodisa guvoxi usta, uchastka boshlig’i yoki tegishli raxbarga xabar qilish zarur.

1.9         Ishlab chiqarishda xodimlar bilan ry bergan baxtsiz xodisalar tergov qilinadi, ishlab chiqarishdagi baxtsiz xodisalarni tergov qilish va xisobga olish tug’risidagi Nizomga muvofiq kayd etiladi va xisobga olinadi.

1.10       Mazkur qoidalarni bzganlikda aybdor shaxslar  aloqa xodimlari intizomi tug’risidagi Nizomga ko’ra, intizomiy jazoga tortiladi. Joriy qoidalarni bzganlikda ayibo’lanaetgan mansabdor shaxslar mahmuriy yoki sud javobgarligiga tortiladi.

2.Asbob-uskuna va moslamalar.
режага

 2.1         Elektr uskuna va kchma elektr yoritgichlar.

2.1.1 Elektrasbob bilan ishlash u bilan ishlash amaliyotiga ega, xavfsiz ishlash uslubo’lari bo’yicha sabok olgan va II dan past bo’lmgan elektr xavfsizlik bo’yicha malaka guruxiga ega insonlarga ruxsat Beriladi.

2.1.2 Elektrasbob quyidagi asosiy talabo’larga javob Berishi lozim;

a) soz bo’lishi va tok boruvchi qismlarga tasodifan tegib ketadigan joylarga ega bo’lmasligi;

b) tez yoqilib, elektr tarmog’’idan tez uchiriladigan bo’lishi kerak.

2.1.3. Kchma elektrasbobning kuchlanishi:

a) xavfsizlik yuqori bo’lmgan xonalarda 220 V dan yuqori bo’lmasligi;

b) xavfsizligi yuqori xonalar va xonalardan tashqari

42 V dan yuqori bo’lmasligi kerak. Agar Vk42 V xolatida elektrasbob bilan ish qilib bo’lmasa, u xolda xavfsizligi yuqori yoki xonadan tashqari joyda ximoyali uchiriladigan yoki transformatorni ajratadigan, (dielektrik qo’l qoplar, kalishlar, gilamlar) ximoya vositalarini albatta qo’l lagan xolda elektrasbob qorpusini ishonchli yerga tsishtiradigan qurilma mavjudligi Vk220 V li elektrasbob qo’l lanilishiga ruxsat Beriladi.

Agar elektrasbob ikkilamchi izolyatsiyaga ega bo’lsa yoki ajratma transformatordan oziklansa, shuningdek agar elektrasbob qorpusi izolyatsion materialdan tayYerlangan bo’lsa, u xolda ximoya vositalari yoki ximoyali uchirishdan foydalanish talab etilmaydi.

2.1.4. Konstruktiv ijrosi bo’yicha 12 va 42 V li elektrasbob vilkalari Vk127g’220 V li rozetkaga yoqilish imkoniyatini istisno etish kerak.

2.1.5. Elektrasbob qorpusini yerga tsishuvidan ishchi tokining tqazuvchisi sifatida xam bir vaqtda xizmat qilish kerak bo’lmgan oziklanuvchi tqazgich maxsus jila yerdamida amalga oshadi. Ana shu maksadda nolda turgan yerga tsishuvchi tqazgichni qo’l lash ma’n etiladi.

3-fazali elektrasbob oziklantirish uchun 4-jilali,

1 fazali uchun esa 3-jilali shlangali sim qo’l lanilishi zarur. Shlangali tegishli ishchi aloqa qilish soniga ega va

1 ta yerga tsishuvchi ketidan shtepselg’ vilkasi bilan jixozlangan bo’lishi kerak.

Vilka konstruktsiyasi yerga tsishuvchi aloqani oldindan yoqish va undan kechiqadigan uchishni ta’minlashi lozim. Bunday shtepselg’ bog’lanuvchi bo’lmasa, asbobni yalang’och egik mis sim bilan asbob qorpusida maxsus yerga tsish kiskichga bog’lanadigan kesimi 4 mm 2 dan kam bo’lmgan tarzda yerga tsishtirishga yl qyiladi.

2.1.6. Elektrasbob pastlovchi transformatordan oziklansa, asbob qorpusi yerga tsishadi, oziklanadigan shlangali simning pastlovchi transformatorning yerga tsish kiskichi jilaga bog’langan.

2.1.7. Xavfi yuqori bo’lgan xonalarda 42 V dan oshmagan kuchlanishli kchma elektryoritgichlar qo’l lashga ruxsat etiladi. O’ta xavfli binolar (NUP kameralari, kabelg’ quduqo’l ari) va xonadan tashqari yerlarda V<12 V bo’lgan kchma elektryoritgichlar qo’l lash zarur.

2.1.8. 12 va 42 V bo’lgan kuchlanishli kchma elektryoritgichlar transformatorlarga zich yoki shtepselg’ vilkasi yordamida bog’lanishi mumkin. Transformator g’ilofida 12 va 42 V tomondan tegishli shtepselg’ rozetkasi ko’zda tutilmog’i lozim. Elektrasbob va kchma elektr yoritgichlarning avtotransformatordan oziklanishi taqiqo’l anadi.

2.1.9. Ish boshlashdan avval elektrasbob, pastlovchi transformatorlar, kchma elektryoritgichlar va chastota qabo’l qiluvchilarni tashqi krikdan tqazib, tekshirish zarur. Ko’zdan kechirishda yerga tsishuvchanligining sozligi va simlar izolyatsiyasi axvoli,yalang’och tok tqazuvchi qismlarning mavjudligi va asbobning ishlash shartlariga muvofiqo’l igiga eo’tibor qaratish zarur.

2.1.10. Elektrasbobni tarmoqka xamda kchma elektr yoritgichlarni yoqish uchun shlangali simlardan foydalanish zarur: V500 V li izolyatsiyali rezina shlangga jamlangan PRG tipdagi kp jilali (payli) egiluvchan simlardan foydalanishga yl qyiladi.

2.1.11. Elektrasbob yoki kchma elektr yoritgichlarni tarmoqka ulayotganda yoki ular foydalanayotganda ularning simlari va yoki kabellarini imkoni boricha osish zarur. Sim va kabellarning metall, issiq, nam va moyli jismlar bilan bevosita tsishib ketishiga yl kuyilmaydi.

2.1.12. Ish vaqtida tok zatish tuxtatilgandan yoki ishdagi tanaffus vaqtida elektrasbob elektr tarmog’’idan olib tashlanishi va uchirilishi zarur.

2.1.13. Elektrasbobdan foydalanadigan shaxslar:

a) xatto qisqa vaqtga xam boshqa shaxslarga asbobni Berib turish;

b) elektrasbobni qismlarga ajratish va biron bir tahmir ishlarini tqazish;

v) elektrasbob simidan ushlash, shuningdek asbobni aylanuvchi yoki kesuvchi qismlariga tegish;

g) asbob tliq tuxtamaguncha va uni tarmoqdan zib tashlamaguncha qo’l  bilan kipikni olib tashlash ma’n etiladi.

2.1.14. Elektrasbob bilan 2.5 m balandlikdagi yasama zina (narvon) da turib ishlash ta’qiqo’l anadi; Faqat yeg’och suri yoki tsiqo’l ar bilan uralgan yuqori maydonchalariga ega shotilardan turib ishlashga ruxsat Beriladi.

2.1.15. Elektrasbob qorpusi juda qizib ketgan taqdirda ishni tuxtatish, uni tarmoqdan uchirish va ishlar boshqaruvchisiga xabar qilish kerak. Qorpusni qor yoki suv bilan sovtish qatian ma’n etiladi.

Nazorat savollar

1. Umumiy qoidalari?

2. Qurilmalarni ishlatish xavfsizligi?

3.  Elektr qurilmalarida qo’l laniadigan ximoya vositalari?

4.  Kchma elektr uskunalar xavfsizligi?