Ma’ruza ¹ 13
Elektr tokidan talofat kurgan insonga birinchi yordam.
Reja:
1. Jabrlanuvchini elektr tokidan xolos etish.
2. Jabrlanuvchining axvolini aniqo’l ab bilish.
3. Sun’iy Berish va yurakni ukalash.
Tayanch so’z va iboralar: Simlar, yog’och, jabrlanuvchi, ximoya vositalari, qyish, yordam rrsatish.
Elektr toki ta’siridan ozod etish uchun elektr qurilma (jixozni)ni oziklanayotgan kuchlanishdan zib olib qyish (uchiruvchi moslama, tugmacha va rubilg’niklar yordamida), agar buning iloji bo’lmasa, u xolda probochnik predoxranitellarni burab chikib olish yoki simlarni tokdan saklaydigan qo’l qopchalar bilan utkir jismlar yordamida qismlarga bo’lib, chopib tashlash zarur.
Agar sim jabrlanuvchining ustiga tushgan bo’lsa, istalgan tok tqazmaydigan jism (yog’och, xoda, doska) bilan extiyotqorona olib, bir tomonga surib tashlash kerak.
Agar jabrlanuvchi biron-bir tayanchda bo’lsa, tok yuruvchi simga oldindan yerga tsishtirilgan sim tashlash mumkin. Bu sim ximoyani ishga solib, kuchlanishni uchirishga xizmat qiladi. Bu xolatda jabrlanuvchining yiqilishiga yl kuymaydigan tadbirni oldindan ko’ra bilish zarur.
Aksariyat xollarda jabrlanuvchining tana ahzolariga yalang qo’l lar bilan tegmaygina kiyimidan toro’tib, xavfsiz joyga sudrab tish mumkin.
Imkoniyat bo’lsa, dielektrik qo’l qoplar va kalishlar Berishi kerak.
Jabrlanuvchining elektr tokidan ozod eo’tib, tezda axvolini aniqo’l ash kerak.
Agar u xushida bo’lsa-yu, Biroq uzoq vaqt tok ta’sirida bo’lib turgan bo’lsa, u xolda unga tula tinchlik, osoyishtalik zarur va 2-3 soat davomida ko’zatuv ostida bo’lishi lozim, zYero, elektr toki chakirgan bzilishlar sezilarsiz xossalarsiz tishi, Biroq ayrim muddat utgach, patologik oqibatlar klinik lim kelishigacha borib yetishi mumkin.
Agar jabrlanuvchi xushsiz bo’lsayu, nafas va yurak faoliyati saqo’l anib qolsa (pulg’s, tomir urish), u xolda
a) qulay va tekis qilib, chalqancha yetkizish;
b) kiyimni tugmasini yechish;
v) toza xavo oqimini yaratish;
g) sng jabrlanuvchiga vaqti-vaqti bilan spirt, nashatir xidlatish;
d) suv purkash va doimiy tarzda tanani artish va kizitish;
e) kungil bexuzur bo’lganda, kungil ayniganda jabrlanuvchining boshini chapga yonboshga egish kerak.
Agar jabrlanuvchida xaet belgisi sezilmasa (pulg’si yo’q bo’lsa, yurak urmayotgan bo’lsa, talvasali noritmik nafas urishi), u xolda jonlantirish (tiklash) ishlariga kirishish zarur.
a) birinchi navbatda barcha organlarni kislorod bilan ta’minlashning bosh manbai sifatida nafasni meyorlashtirish va inson organizmining xamma tukimalariga kislorod yetkazib beradigan kon aylanishini normalashtirish zarur.
Nafasni Sun’iy nafas yordamida tiklaydilar.
Sun’iy nafas uslubo’lari:
qulbola (Silg’vestr Shefer uslubo’lari va xokazo)
1. Og’izdan og’izga (keng tarkalgan)
2. Og’izdan bringa (keng tarkalgan)
3. Apparat va qo’l yordamida.
Bizni urab turgan xavoda 21% ga yaqin kislorod bor, upkadan chiqaradiganimiz 16 foizga teng. Upkaga puflaganda qo’l bola uslubo’lardagiga nisbatan kp, 1-1.5l xavo tushadi. Upkaga daqiqasiga 10-12 martadan kam emas, z nafasi chastotasi bilan birga puflash lozim.
Agar jabrlanuvchi mustaqil tarzda nafas olsa, u xolda puflash jabrlanuvchining qutqarish nafas olishiga moslash zarur. Ilk bor mustaqil nafas olishda Sun’iy nafasni tuxtatish mumkin emas, zYero, noritmik sust mustaqil nafas olishlar upkada yetarli gaz ayriboshlashni ta’minlab Berolmaydi.
Yurak faoliyatini tiklash uchun tug’ridan tug’ri bo’lmgan xolda yurakni ukalash (massaj qilish) jarayonini tqazadilar.
Avvalo jabrlanuvchining chap tomoniga joylashadilar.
Kaftning asosini kko’rakning uyi -qismiga quyib, boshqa qo’l kaftini birinchisining yuqori qismiga qyadilar.
Kko’rakni shunday kuch bilan bosilsinki, shunday u umurtka tomon 3-6sm ga joylashib borsin. 1 daqiqada 60-70 ta ezish, bosish zarur.
Yurak faoliyati tiklanishi xususiyatlari jabrlanuvchining pulg’si (tomir urishi) paydo bo’lishi, terining pushti-qizil rangga kirishi, ko’z qorachig’larining kichkinalashuvidan iborat.
Ko’pincha yurakni tug’ridan tug’ri bo’lmgan xolda ukalash Sun’iy nafas Berish bilan muvofiq xolda qilinadi. Agar 2 kishi yordam Ko’rsatayotgan bo’lsa, u xolda biri yurakni ukalasa, boshqasi Sun’iy nafas beradi: 3-4 yurak ezish va 1 ta nafas puflash. Agar yordamni 1 kishigina Ko’rsatayotgan bo’lsa, u xolda davriylik almashib turadi: 3-4 nafas puflash, sngra 15 marta yurak ezish; 2 puflash-15 bosish va xokazo.
Jonlanish belgilari paydo bo’lgandan sng Sun’iy nafas Berish va tashqaridan yurakni ukalash xavo puflashni jabrlanuvchining nafas olishni boshlashiga muvofiqo’l ashtirgan xolda 5-10 daqiqa davom ettirish zarur.
Jaroxat (shikastlanish) olganda birinchi yordam, kon ketishini tuxtatish.
Jaroxatni suv bilan yuvish, tuprokni tozalash, jaroxatga dori kkunini sepish, yoki boshqa davolash vositalarini qyish, jaroxat joyidan tuplanib konni olib tashlash zinxor mumkin emas. Faqat o’tibbiyot xodimigina jaroxatni tug’ri tozalab tashlay oladi.
Buning uchun individual paketni ochib, jaroxat joyiga sterilg’toza materialni quyib, bog’lab qyish kerak.
Koppilyar yoki venadan ketayotgan konni tuxtatish uchun jaroxatning nixoyalanish ahzosini yuqoriga ktarib, lat yegan joyga sikuvchi bog’lamani qyadilar.
Arterial kon ketishni tuxtatish uchun bug’indagi nixollanish joyini bukib, arteriyani qo’l bilan ushlab, jgut yoki zakrutka qyadilar. Jgut sifatida rezina shnur, zakrutka sifatida-remenlar, sOchiqo’l ar, rumollar.
Jgut yoki zakrutka jaroxatdan 5-7sm chetidan yuqorirok qyiladi. Jgut ostiga kuyilish, vaqti Ko’rsatilgan yozuvni qyadilar.
Yozda jgutni 2 soatga, kishda 1 soatga qyish mumkin. Sngra jgutni kon lat yegan nixoyaga kelishi mumkin bo’lishi uchun 2-3 daqiqaga yengillashtirish mumkin, negaki aks xolda tukimalari ulishi mumkin. Agar jgutni bushashtirganda kon yana ketaversa, jgut yana qattiq qayta siqiladi.
Sinish, lat yeyish va shikastlanishda birinchi yordam.
Sinish va chiqishda birinchi shifoqor yordamiga kumak tliq bexarakat xolga keltirishni tag’minlash yoki shikastlangan tana qismini xarakatsiz xolatga keltirishdan iboratdir.Sinish belgilari-og’rik ,tananing shikastlangan qismidagi tabiiy shakl,singan joyda suyaqining kimirlashi.Xarakatsiz xolatga keltirish uchun maxsus shinalar yoki qo’l bola vositalarni chang’i palkalari, doskalari, yupka taxtalar, zontlar va xam SHinalar shikastlangan joyni, bug’ini kuyi va yuqori tomonini yopish uchun bir xil zunlikda tanlanadi.Agar singan joy Ochiq bo’lsa, u xolda avval jaroxatni aseptik bog’lama bilan urash , sng shina qyish zarur.
Bosh suyagi sinsa, jabrlanuvchi chalqanchasiga yotqiziladi, boshi yonboshlao’tib sovuq narsa qyiladi.
Umurtka singanda, jabirlanuvchi ostiga extiyotqorona taxta, keyin g’ov qyiladi yoki jabirlanuvchi yuzi yerga qaratilgan xolda qorniga yotqiziladi.
Umrov suyagi singanda yoki chikkanda, qo’l tik ostiga paxta uyumi yoki yumshok narsani yumaloklab kuyilishi zarur.Tug’ri burchak ostida buqilgan qo’l ni tanaga bintlash yoki rumol bilan buyinga bog’lab qyish zarur. Jaroxat joyiga sovuq qilish zarur.
qul suyaklari singan yoki chikkanda, shina quyib, qo’l ini tug’ri burchak ostida rumolga osma tarzda qilib qyish yoki pidjak maydoniga tug’irlash va shikastlangan yerga sovuq jism (mz) qyishi zarur qovurg’a singan-nafas olayotganda kko’rak nafasini zich qilib bintlash zarur.
Qyishni 4 darajasi mavjud (1, 2, 3, 4). SHikastlanishi og’irligi qyish darajasi va maydoniga bog’liq. Agar tanani 20% dan kprog’i jaroxatlangan bo’lsa, u xolda qyish markaziy asab tizimi va yurak-kon tomirlarida o’zgarish bo’lishiga sabab bo’lib, shok xolatini yuzaga keltirishi mumkin. SHikastlangan yerga sterilg’ toza bog’lama qyish, yoki mz solingan xalta yoki mzdak suv solingan xaltani bosish va jabirlanuvchini shifoxonaga junatish, eltish zarur.
Ko’z kuyganda, volg’tli yey qilib, 2-3% bor kislotasi bilan ko’zni yuvish va bemorni shifoxonaga eltish lozim.
Kimyoviy qyishlarda (kislota, ishqor) –shikastlangan joyini 10-15 daqiqa davomida okar suvda yuvish, sng neytral Yoritma bilan yuvish lozim. Kislotadan kuyganda esa-5% margantsev--kisliy kaliy yoki 10 % istehmol soda Yoritmasi bilan yuvish zarur. Ishqordan kuyganda–5 foizli uksus Yoritmasi yoki bor kislotasi bilan yuvish kerak. Ko’zlarni esa 2-3% Yoritma bilan yuvish zarur.
Mzlash-past xarorat tasirida tukimalarni lat yeyishi.
Birinchi yordam-butun tanani kizdirish, mzlagan kisimlarni yengil yumshok kuruk gazmol (sharf, jun qo’l qoplar) bilan artish. Aslo qor bilan emas. Shikastlangan yer kizargach, biron bir yog’-moyli bog’lama quyib, nixoyalash yerlarni yuqoriga ktarib ushlash va shifoxonaga elio’tib qyish zarur.
Issiqo’l ik zarbasi-butun tana kizishi oqibatida markaziy asab tizimi faoliyatini keskin tosatdan maromi buzilishi.
Atrof muxitning yuqori xarorati uzoq ta’sirida bino ichida yuqori namlik mavjudligi va xavoning yetarli bo’lmgan xarakatlanishida vujudga keladi.
Issiqo’l ik zarbasiga kuyosh urishi yaqin, u kuyosh nurlarining tug’ridan tug’ri boshni kizdirib yuborishi natijasida sodir bo’ladi.
Jabirlanuvchi darxol:
a) salkin joyga olib tish;
b) boshini sal ktargan xolda chalqanchasiga yetqizib qyish;
v) osoyishtaligini tag’minlash;
g) toza xavo kelishiga imkon yaratish;
d) boshiga mz yoki sovuq latta qyish lozim.
O’tibbiy zambillarga joylashtirishda asta-sekin ktarib turib, ostiga zambil qyish zarur (uni zambilga ktarib qyish xilof ish).
Tekis joyda oyog’ini oldiga qilingan xolda olib boradilar balandlikka ktarilishi yoki zinapoyalarda-boshini oldiga qilib tashiydilar.
Zambil tashuvchilar zambilni chaykao’tib yubormastlik extiyotini qilib, biroz buqilgan tizza bilan yurishlari lozim.
Tokning inson organizmiga ta’siri va tok bo’yicha xavfsizlik mezonlari.
Tokning organizmiga tag’siri natijasida elektrjaroxat yuzaga kelishi mumkin, tok tufayli organizmda xosil bo’lgan bzilishlar xarakteri va jadlligi tok turi va kattaligi bilan aniqo’l anadi. SHuningdek , inson tanasida tok yuradigan yl xam katta axamiyatga ega.
Bir necha ampYerli katta toklar organizmning tirik tukimalari issiqo’l ikdan bzilishga olib kelishi mumkin va markaziy asab tizimni jiddiy bzilishni chakiradi.
AmpYerdan kam kichik tok mushaklarni tortishib qisqarishi va umuman ko’zg’atish xolatini chakiradi, sng oqibatda nafas organlari faoliyati va kon aylantirish kiskirishga olib keladi.
Uzoq Tag’sir ostida xavfsiz toqqa 1 ma extimoli bor kattalik sifatida qabo’l kligan. Uzoq tag’sir ostida 30s gacha 6ma extimoli bor tok kataligi sifatida qabo’l qilinadi.
Tag’sir davomiyligi 1sek-0,5sek
Tok ma 6,5ma –100ma.
Bu toklar eng kam extimoli bor shikaslanishga yl qyiladigan tok sifatida qabo’l qilinadi. Bu mehYerlar loyixalashtirish, xisob-kitob, ekspluatatsiya nazorati, elektr qurilma radio korxonalarda ximoya tadbirlari raxbariyatga tavsiya etiladi.
Elektr tokidan yoki boshqa baxtsiz xodisalarda jabrlanganlarga birinchi yordam. Umumiy qoidalar.
Elektr tokidan yoki boshqa baxtsiz xodisalarda jabrlanganlarga birinchi yordam ko’rsatishda xarakatlarni tezqorligi, topkirlik va yordam Ko’rsatayotgan insonning moxirligi muvaffakiyatni asosiy shartlaridir.Biroq mazkur joriy qoidalarni bo’lishining zi kifoya emas.
Imillash va uzoq tayyorgarlik krish jabrlanuvchini xalok bo’lishiga sabab bo’lishi xam mumkin.
Nafas olmayotgan, yurak urmayotgani yoki tomir pulsi yo’qo’l igi bois uni ulganga chiqarib, jabrlanuvchiga yordam ko’rsatishdan aslo bosh tortish, insoniylikka xos ish emas.
Elektr toki bilan shikastlanishda xuddi ulgandek tuyladi.
Shuning uchun Faqat shiforgina jabrlanuvchini jonlantirish yuzasidan bo’ladigan tadbirlarni maksadga muvofiqo’l igi yoki be foydaligi tug’risidagi masalani xal qilish yoki ulish xaqida xulosa chiqarishga xakli.
Elektr qurilmalarni xizmatchi personalari davriy tarzda elektr tok bilan shikastlanish xavfi tug’risida va jabrlanuvchilarga birinchi yordam ko’rsatish uslubo’lari borasida yuriknomadan tish, shunidek elektr tokidan ozod uslubo’larini rganishi, Sun’iy nafas oldirish yoki tashqaridan yurak massaji uslubo’lariga rgatilishi zarur.
Mashg’ulotlarni o’tibiy personalni tegishli shaxslari texnik personal bilan xamqorlikda olib borishlari zarur.
qishni tashkil qilish tsex, uchastka yoki korxona boshlig’i zimmasidadir.
Doimiy navbatchilik joyilarda:
a) birinchi yordam ko’rsatish uchun aptechka bo’lishi;
b) krinadigan joylarda birinchi yordam ko’rsatish qoidalari, Sun’iy nafas Berish va yurakni tashqaridan massaj qilish qoidalari tug’risidagi plokatlar osilgan bo’lishi zarur.
Birinchi yordam ko’rsatishni tug’ri tashkil etish uchun mana shu shartlarni bajarish zarur.
Nazorat savollari
1. Tok ta’siridagi insonga yordam Berish choralari?
2. Klinik lim?
3. Sun’iy nafas Berish usuli?
4. Yorakni masaj qilish taro’tibi?